De Stijl 1 1917-1920

Bij de bijlagen.

I. B. van der Leck. Schilderij 1917.

Aanleidende gegevens voor deze kompositie in geel, blauw, rood en zwart op witten grond zijn: ezelrijders in Spaansch landschap. In het oude kunstwerk ontstond door nabootsing van het gegeven en toevoeging van het subjectief gevoel aan die nabootsing eene contradictie: de afbeelding van het natuurlijke onderwerp was in tegenspraak met het aesthetisch gebeelde. In het nieuwe kunstwerk is deze contradictie opgeheven. De realiteit wordt beeldend verwerkt en gaat in die beelding over. Het accent ligt hier dus niet op de realiteit maar op de aesthetisch-beeldende ervaring der realiteit. Het zichtbaar rythme wordt veroorzaakt door de verhoudingen van open ruimten en vrijstaande kleuren. Door de twee positief-beeldende elementen: stabiliteit (ontleend aan landschap) en beweging (ontleend aan ezelrijders) worden die verhoudingen bepaald. De actie, - uitgedrukt door de diagonale ruimteoversnijdingen, - valt niet uit de kompositie, maar wordt door de omsluitende, rechthoekige horizontale en verticale vlakken beheerscht, zóó dat tusschen stabiliteit, beweging en ruimte een compromis ontstaat. Dit compromis maakt dat het geheel in rust blijft en de verhoudingen van licht (= kleur) tot ruimtelijkheid zuiver picturaal decoratief aandoen. Daar de reproductie slechts zwart en grijs weergeeft, - in het origineel werkt het zwart als rust van kleur, - is alleen de samenstelling der rhythmische ruimteverhoudingen secundair te genieten.

II. J.J.P. Oud. ontwerp voor een complex van huizen voor een strandboulevard.

In deze eeuw van algeheele kunsthervorming spreekt het vanzelf dat ook in de architectuur het beeldend bewustzijn ontwaakt. De kunstenaars onder de architecten zijn een offensief begonnen tegen het archaistisch geknutsel hunner voorgangers. Het begrip van volstrekte

[p. 14]

bouwkunst herstelt zich. De ernstige bouwkunstenaar begint zich weder op de essentieele voorwaarden van monumentale kunst te bezinnen. Daar de bouwkunstenaar altijd aan de praktijk gebonden blijft, bestaat zijn opgave hierin: de ruimte te benutten en in aesthetische verhoudingen van binnen naar buiten uit te drukken. Het exterieur drukt het interieur uit en beide vormen een volstrekte eenheid: het gebouw. Zelfbeperking en eenvoud zijn hoofdvoorwaarden voor stijl, in den besten zin. Om het wezen van den nieuwen stijl eenigszins onder woorden te brengen, zouden wij moeten zeggen, dat het beeldend bewustzijn van den modernen werkman tegenover het ‘scheefrond’ van het barok, het ‘vierkant’ stelt. Het vierkant is niet slechts een bepaling van den vorm, maar de uitdrukking van een begrip, dat de geesteshouding van den tijd karakteriseert. Een uitmuntend voorbeeld van stijlbewusten bouw der laatste jaren in Nederland is het huizencomplex ontworpen door den jongen architect J.J.P. Oud uit Leiden. Vlak en massa zijn evenwichtig in verhouding tot alle ruimterichtingen opgelost. De ruimte is als 't ware gekristalliseerd. In diepte, hoogte, breedte heeft een beweging van vlakken en massa's plaats, welke aan het geheel een bepaald rhythme geeft. Dit architectonische rhythme is, zuiver gesproken: ruimte-beweging. Deze ruimte-beweging wordt nog geaccentueerd door de horizontale en verticale banden der serre-deuren, vensters en kozijnen. Ook zal de werking van opvallend licht en inspringende schaduw deze beweging nog versterken. Daar de kunstenaar bij het ontwerpen van zijn plan zijn aandacht concentreerde op hetgeen binnen gebeurt en hij de eenheid van functie in alle huizen begrepen heeft, kon hij een bepaald motief, zoowel innerlijk als uiterlijk, herhalen. Niet eentonig, maar vol levendige expressie in spanning van horizontale en verticale verhoudingen zien wij dit motief het geheel beheerschen. Treffend is hierdoor de overeenkomst met goede moderne schilderkunst.

Met dit ontwerp ‘Huizencomplex voor Strandboulevard’ heeft een jong hollandsch bouwkunstenaar van de twintigste eeuw uitdrukking gegeven aan de mogelijkheid van een monumentalen massa-bouw op zuiver beeldenden grondslag.

Perspectief krabbel Huizencomplex Strandboulevard door J.J.P. OUD.

v.D.

[p. 15]

BIJLAGE I VAN ‘DE STIJL’, EERSTE JAARGANG, No. 1.
B. VAN DER LECK, SCHILDERIJ 1917.

[p. 16]

BIJLAGE II VAN ‘DE STIJL’, EERSTE JAARGANG, No. 1. J.J.P. OUD, HUIZEN COMPLEX STRANDBOULEVARD.

[p. 17]

Dezer dagen is bij ons verschenen een bundel artikelen van: THEO VAN DOESBURG onder den titel:
‘DE NIEUWE BEWEGING IN DE SCHILDERKUNST’.

De schrijver behandelt daarin o.a. het ‘Impressionisme’, het ‘Kubisme’, het ‘Futurisme’, het ‘Expressionisme’, enz..toegelicht door een 21-tal reproducties van voorbeelden dier kunstuitingen; o.a. van Archipenko, Cezanne, Van Doesburg, Van Gogh, Huszar, Kandinsky, Van der Leck, Manet, Matisse, Mondriaan, Picasso, Severini, Toorop e, a.

Daar dit het eerste geïllustreerde werkje is in de Nederlandsche taal over de Nieuwere Schilderkunst, vertrouwen wij op groote belangstelling. - Prijs f 1.50.

Bij ons is vroeger verschenen: E. KOREVAAR-HESSELING,
‘HET ZIEN VAN KUNSTWERKEN’,
met 18 platen op kunstdrukpapier.

Korte inhoud: Inleiding-Verhouding tusschen ideoplastiese en physioplastiese kunst-ldeoplastiese kunst-Physioplastiese kunst-Verschillende analyse volgens 't ontworpen schema-Toepassing van 't verworven inzicht bij historiese beschouwing. - Prijs f 1.90.

ALB. PLASSCHAERT.

SCHILDERIJEN ‘ZIEN.’

Een reeks opmerkingen. Korte inhoud: Algemeene inleiding-Het romantische-het kristalklare-Het impressionisme-Het architektonisch Schilderij-De Wandschildering-Kleur en lijn-Nawoord-Aanhangsel: Korte saamvattingen-Over oorspronkelijkheid. - Prijs f 0.50.

Bestellingen te richten tot den boekhandel of rechtstreeks tot de uitgevers.

TECHNISCHE BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ J. WALTMAN J^R., DELFT.

[advertentie]

[p. 18]

[advertentie]