Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

1 Den Apostel wort vertoont een gesichte van een Vrouwe, die in barens noot is. 3 ende van een roode Draeck, die voor haer stont om het kint te verslinden. 5 Maer het kint wort opgenomen voor Godts throon, ende de Vrouwe vliedt in de woestijne, alwaer haer plaetse bereyt is twaelf hondert sestigh dagen. 7 Daer ontstaet kríjgh in den hemel tusschen Michaël ende den Draeck. 9 Doch de Draeck wort overwonnen, ende geworpen op de aerde. 10 waer op eenen lofsangh volght in den hemel. 13 De Draeck vervolght de Vrouwe, die arents vleugelen ontfanght, om in de woestijne te vluchten. 15 achter welcke de Draeck waterstroomen uytwerpt, die de aerde indrinckt. 17 Ende de Draeck voert krijgh tegen de overige van haer zaet. 18 ende Ioannes staet op den oever van de zee.

1

¹ ENde daer wiert ² een groot teecken gesien in den hemel: ³ [namelick] een Vrouwe ⁴ bekleet met de sonne,

1 Hier begint het vierde gesichte, ende het wort van velen daer voor gehouden, dat hier oock het tweede deel deser Openbaringe begint, waer in de staet der Kercke Christi, van der Apostelen tijden aen tot het eynde der werelt, ende de opkomste ende heerschappije des Antichrists, met sijnen eyndelicken val, wat naerder ende breeder wort beschreven, na dat sulcks in het korte in de voorgaende gesichten was gedaen.

2 Dat is, een gesichte dat groote dingen beteeckende, dat daerom in den hemel wort geseght gesien te zijn, om dat sulcks in den geopenden hemel is vertoont, hoewel de saken selve meest op der aerden geschiet zijn.

3 Door dese Vrouwe verstaen eenige de maget Maria, die Christum heeft gebaert, ende met Christo in Egypten is gevlucht: welcken Christum de satan tot der doot toe heeft vervolght, die daer na is opgenomen ten hemel, ende aldaer is geseten ter rechter hant Godts sijns Vaders, ende met een yseren roede de volckeren regeert. Doch alsoo dit nu al geschiet was, eer aen Ioannes dese Openbaringe is gedaen: ende hier eygentlick van dingen, die noch toekomende waren, wort gepropheteert, gelijck Cap. 1. vers 1. ende 4. vers 1. is betuyght, ende hier na Cap. 22. vers 6. verhaelt wort: ende vele dingen hier op de maget Maria niet wel en konnen geduydt worden, soo verstaen het meerderen deel der uytleggers door dese Vrouwe de gemeynte Christi, die na het exempel Christi hares Hoofts ende Bruydegoms, dese dingen zijn over gekomen, die hier onder dese gelijckenisse verstaen worden, gelijck in ’t vervolgh sal blijcken.

4 Hier door wort het ware geloove op Christum, de Sonne der gerechtigheyt, beteeckent: waer mede de gemeynte Christi is bekleet, verciert, ende verlicht. Siet Galat. 3. vers 27. Ephes. 3.17. ende 5.14.

[fol. 156v]

ende ⁵ de mane was onder hare voeten, ende op haer hooft ⁶ een kroone van twaelf sterren:

5 Hier door verstaen eenige de ceremonien des Ouden Testaments, die na de veranderingen van de mane seer dickwils wierden gerichtet, ende die nu met Christi toekomste waren krachteloos geworden, ende te niete gedaen, Coloss. 2.14. Doch worden hier door bequamelicker verstaen alle veranderlicke ende wereltsche dingen, die als de mane dickwils veranderen, ende die de ware Kercke Christi onder de voeten heeft, ende ten aensien van de eeuwige, onveranderlicke, ende hemelsche dingen, kleyn acht. siet 1.Cor. 7.30, 31. ende 2.Cor. 4.18.

6 Dat is, de leere der twaelf Apostelen, daer sy alleen van roemt, ende die sy voor hare kroone ende vercieringe houdt, gelijck hier na Cap. 21. de fondamenten van het hemelsche Ierusalem by twaelf kostelicke steenen worden vergeleken, op welcke de namen der twaelf Apostelen waren gegraveert.

2

Ende ⁷ sy was swanger, ende riep barens noot hebbende, ende ⁸ zijnde in pijne om te baren.

7 Namelick, om Christum, door het Euangelium, te baren ende een gedaente te geven in de herten der uytverkorene Godts, door de geheele werelt, gelijck Paulus spreeckt Galat. 4.19. Het welcke hoewel het van de Algemeyne Kercke altijt waer is, soo is dit nochtans insonderheyt vervult ten tijden, ende eenige hondert jaren na de tijden der Apostelen, in welcke de Apostolische ende eerste Kercke, niet tegenstaende den wederstant des satans, ende aller sijner instrumenten, de leere Christi door de werelt heeft voort geplant, ende vele bysondere Kercken, als hare kinderen te voorschijn gebracht, gelijck Paulus daer van spreeckt Galat. 4. versen 26, 27. uyt Iesa. cap. 54. vers 1.

8 Dit wort hier by gevoeght, om de groote sorge, pijnen, ende anghst, die de Kercke Christi, ende de getrouwe dienaers in deselve, menighmael hebben, om de kinderen Godts te winnen, ende uyt de werelt te vergaderen. Waer van siet een exempel in Paulo 1.Corinth. cap. 4. vers 11, etc.

3

Ende daer wiert een ander teecken gesien in den hemel; ende siet, ⁹ daer was een groote roode Draeck, hebbende seven hoofden, ende tien hoornen, ende op sijne hoofden seven ¹⁰ Konincklicke hoeden.

9 Dat dese Draeck de duyvel ofte satan is, wort hier na vers 9. verklaert. Ende hy wort hier groot ende root geseght van wegen sijne bloetgierigheyt ende wreetheyt: welcken hier seven hoofden worden toegeschreven, van wegen sijne groote listigheyt: ende tien hoornen ende seven kroonen van wegen sijne groote kracht ende heerschappije in de werelt, gelijck de Schrifture van hem spreeckt, Ioan. cap. 8. vers 44. 2.Corinth. 11.3, 14. Ephes. cap. 6. vers 12. Hoewel oock eenige door dese seven hoofden verstaen de seven bergen, ende seven Koningen der grooter stadt, daer de satan als doen voornamelick sijne heerschappije hadde: ende door de tien hoornen ende de tien kroonen, de tien voornaemste Rijcken, die onder haer gebiedt stonden. Waer van hier na Cap. 17. versen 9, 10. sal gesproken worden.

10 Gr. diademata, waer van siet Cap. 13. vers 1.

4

Ende ¹¹ sijnen steert trock het derde [deel] der sterren des hemels, ende wierp die op de aerde: Ende de Draeck stont voor de vrouwe die baren soude, op dat hy haer kint soude verslinden, wanneer sy het soude gebaert hebben.

11 Gelijck Cap. 1. vers 20. verklaert is, dat de seven sterren de seven Engelen der gemeynten zijn, alsoo kan oock hier bequamelick het derde deel der Leeraren, ofte voorgangers der gemeynte verstaen worden, die door den steert, D. door de kracht ende fenijnigheyt deses Draecks, in de tijden der vervolgingen, ende der ketterijen, waer van hier voren Cap. 6. vers 3, etc. is gepropheteert, van de rechte leere, ende ware geestelicke sorge der Kercke, tot wereltsche sorge souden afvallen, gelijck hier voren Cap. 9. vers 1. is aengewesen: ende gelijck de Kerckelicke Historien getuygen, dat in sulcke tijden somwijlen geschiet is.

5

Ende ¹² sy baerde eenen mannelicken sone, ^a die alle ¹³ de Heydenen soude ¹⁴ hoeden met een yseren roede: ende haer kint wiert wech geruckt tot Godt ende sijnen throon.

12 Gr. sy baerde een sone, een man, ofte, manneken. Sommige verstaen hier door, gelijck oock door den volgenden strijt van Michaël tegen den Draeck, Constantinum, den eersten Christelicken Keyser, die door de Christen Kercke, na drie hondert jaren vervolginge, is te voorschijn gebracht, ende na vele oorlogen ende victorien over de dienaers der afgoden, ende des Draecks, eyndelick het Roomsche Rijck onder het gebiedt der Christenen heeft gebracht, ende de Christen Kercke boven alle andere heeft verheerlickt, ende tot aen den hemel verheven. Welcke verklaringe seer oudt is, alsoo Constantinus selve dit gesichte daerom in sijn wapen heeft gevoert, na dat hy Maximinum, Maxentium, Licinium, ende andere vyanden ende vervolgers der Christenen, met hare legers hadde overwonnen, ende den afgodendienst uyt het Roomsche Rijck hadde geweert. Doch alsoo hier van dit manlick kint, ende hier na van desen Michaël ende Draeck vele dingen worden geseght, die seer beswaerlick alleen op Constantinum ende de sijne, konnen geduydt worden, soo is het wel soo gevoegelick, dat dit oock van Christo selve worde genomen, ende van sijne geestelicke geboorte door de geheele werelt, in het herte, ende in de belijdenisse der geloovige, door den dienst der Kercke, gelijck hier voor op het tweede vers is aengewesen: tegen welcken Christum ende sijne geestelicke geboorte de satan hem met alle gewelt ende listigheyt heeft gestelt, soo door de vervolgingen der Ioden ende Heydenen, als door verscheyden Godtslasterlicke ketterijen, die hy tegen den persoon ende de voldoeninge Christi, onder de Christenen heeft verweckt. Hoewel Christus nu sittende ter rechter hant Godts, als het Hooft der uytverkorene, altijt de overhant heeft behouden, ende in sijnen throon altijt is gebleven.

a Psalm 2 vers 9. Apocal. cap. 2. vers 27.

13 Ofte, volcken.

14 Gr. weyden.

6

¹⁵ Ende de Vrouwe vluchtede in de woestijne, ¹⁶ alwaer sy een plaetse hadde [haer] van Godt bereyt, ¹⁷ op dat syse aldaer souden voeden ^b duysent twee hondert sestigh dagen. [kolom]

15 Sommige verstaen dese vlucht der Kercke Christi van den schuldigen plicht van alle geloovige, wanneer sy nu Christum in haer herte hebben ontfangen, ende met hem geseten zijn in den hemel, gelijck Paulus van haer spreeckt Ephes. cap. 2. vers 6. namelick, dat sy de werelt moeten vlieden, ende soecken het gene boven is, ende niet dat beneden is, Coloss. cap. 3. versen 1, 2. maer dewijle dese schuldige plicht der Kercke Christi altijt duert, ende hier alleen van eenen sekeren tijt wort gesproken, soo wort het van andere wel soo bequamelick genomen voor een voorbereydinge tot deselve vlucht deser vrouwe, waer van hier na vers 13. naerder sal worden gesproken. Welcke voorbereydinge selfs ten tijden Constantini door Arriaensche ende andere ketterijen, ende door den hooghmoedt ende heerschappy-sucht van vele Bisschoppen, ende andere wereltsche wijse van doen onder haer in de Kercke is begonnen, die het Antichristendom allenghskens hebben gebroeyt, tot dat het ontrent het jaer ses hondert ende ses, eyndelick is te voorschijn gebracht: gelijck elders oock is aengeroert. Ende sy meynen, dat dit hier maer wort aengeroert om de oorsake van dese vlucht tusschen beyden te verhalen, ende breeder daer van hier na te spreken: het welck oock door de over een komste des tijts in dit vers met het volgende 14 vers wort bewesen.

16 Namel. van Godt door de afmetinge des tempels, ende uytsluytinge der voorhoven, waer van te voren Cap. 11. vers 1. gesproken is, gelijck de over een komste der twaelf hondert sestigh dagen alhier, ende der twee en veertigh maenden aldaer vers 3. oock mede brenght.

17 Anders, dat sy daer soude gevoedt worden, Namelick, van de twee getuygen, die daer toe van Godt waren uytgesonden, om de gemeynte Godts, desen tijt geduerende, in de woestijne te onderhouden: het welck oock siet op het gene in het voorgaende Capittel is gepropheteert. Want dat eenige dit willen verstaen van de vlucht der Christenen uyt Ierusalem, ende uyt het Ioodsche lant na Pella over den Iordaen, ten tijden van de belegeringe van Ierusalem, ende verwoestinge van het Heylige lant, die ontrent drie jaren ende een half soude hebben geduert, en past op dese Openbaringe niet, om dat deselve verwoestinge ten tijde deser Openbaringe al geschiet was, ende dat hier van langeren tijt gesproken wort, gelijck hier voor is aengewesen, ende hier na noch aengewesen sal worden.

b Apocal. 11.3.

7

Ende ¹⁸ daer wiert krijgh in den hemel: ¹⁹ Michaël ende sijne Engelen krijghden tegen den Draeck, ende de Draeck krijghde [oock] ende sijne Engelen:

18 Dat hier, gelijck eenige meynen, niet en wort gesproken van den eersten val des satans, ende sijne wederspannigheyt tegen den Sone Godts, waer van Christus spreeckt Ioan. 8.44. ende Iude vers 6. blijckt uyt de reden meermael verhaelt, dat hier van toekomende dingen wort gehandelt. Gelijck oock niet van den strijt die Christus de ware Michaël, dat is, Gode even gelijck zijnde, Philip. 2. vers 6. tegen den satan heeft gevoert, wanneer hy de gedaente eens dienstknechts heeft aengenomen, ende in het huys des stercken is gekomen, om hem te binden, ende sijne vaten te ontrooven, Matth. 12. vers 29. ende wanneer hy hem door sijne doot heeft te niete gedaen, ende over den selven aen het kruyce getriumpheert, Coloss. 2.15. Hebr. 2.14. Want hoewel dit een eeuwighduerende fondament is van alle overwinninge over den satan ende sijne instrumenten, gelijck de inwoonders des hemels hier na vers 10. ende 11. singen, soo is dit fondament oock al te voren vast geleght geweest, eer dese Openbaringe aen Ioannes geschiedde. Derhalven soo moet dese krijgh ende overwinninge hier verstaen worden van eene bysondere toe-eygeninge van dese eerste overwinninge Christi, die noch over den satan soude volgen in de leden Christi, waer van Christus oock spreeckt Matth. cap. 16. vers 18. ende Paulus Rom. cap. 16. vers 20. namelick, in de tijden der vervolgingen ende verleydingen, onder de Heydensche ende Arriaensche Keyseren, ende andere kettersche Koningen, wanneer Christus in sijne leden op het hooghste is bestreden, ende voornamelick oock wanneer de Antichrist in het Westen, ende de Mahumetanen in het Oosten de overhant hebben verkregen, ende de Kercke Christi door de geheele werelt is verdruckt geworden: het welck klaerlick bewesen wort uyt den tijt van twaelf hondert sestigh dagen, die na desen strijt de vlucht van de vrouwe in de woestijne wort toegeschreven: ende uyt het triumph-liedt der inwoonders des hemels, versen 10, 11. het welck van sulcke overwinninge, ende derhalven oock van sulcken strijt, hier merckelick spreeckt.

19 Gelijck door desen Michaël, Dat is, wie is gelijck Godt, Christus selve van meest alle de uytleggers wort verstaen, alsoo verstaen eenige door sijne Engelen, de geloovige, die door Christum, ende met Christo, den Draeck ende sijne Engelen hebben overwonnen, gelijck hier na vers 11. wort betuyght. Doch kan nochtans dese naem Engelen van de eygentlick-genaemde Engelen oock wel verstaen worden, dewijle die van Christo, haer Hooft, tot troost ende hulpe der geloovige in desen strijt oock dickmael gesonden worden: gelijck te sien is Hebr. cap. 1. vers 14. ende de exempelen van Elias, Eliseus, van Daniel ende sijne medegesellen, van Petrus ende Paulus in hare gevangenissen, in de Schrifture bewijsen: ende gelijck de Kerckelicke Historien getuygen, dat de vrome Martelaren, onder de Heydensche Keysers, ende onder den Antichrist, ofte door de Engelen uyt hare handen zijn verlost, ofte in hare pijnen verlicht, ofte vertroost ende gesterckt geweest. De vervolgers zijn oock van haer dickwils door verscheydene plagen gestraft ende gestuyt, gelijck Herodes Actor. 12.23. tot verlichtinge van de gemeynte, van den Engel des Heeren is geslagen geweest.

8

Ende sy en hebben niet vermogen, ^{20 c} noch hare plaetse en is niet meer gevonden in den hemel.

20 Dergelijcke wijse van spreken gebruyckt Christus oock van sijne overwinninge over den satan, Luce cap. 10. vers 18. ende wort hier oock merckelick gesien op eenige gesichten des Ouden Testaments, daer dergelijcke strijt end aenklage des satans voor den throon Godts, tegen de geloovige, met een eyndelicke overwinninge over den satan gesien is, Iob cap.1. vers 11. ende 2.5. ende insonderheyt Zach. cap. 3. vers 1. het welck met dit gesichte vele dingen gemeyn heeft, soo in de persoonen, als in de uytkomste van dien. Of nu dit alsoo in der daet soude mogen geschiet zijn, of alleen figuerlicker wijse uytgesproken wort, daer aen en is niet veel gelegen. Dit is genoegh ende seker dat na dat Christus de versoeninge onser sonden heeft volbracht, ende nu geseten is ter rechter hant sijns Vaders, ende als onse voorsprake aldaer verschijnt, den satan ende sijn Engelen alle stoffe van aenklaghte tegen de geloovige, voor den throon Godts, teenemael is benomen, gelijck Paulus ten rechten roemt, Rom. cap. 8. vers 33, etc. ende gelijck de hemelsche heyrscharen hier na singen, versen 10, 11. ende dat hy van daer den satan met alle onse ende sijne vijanden, geduerigh onder de voeten sal brengen, gelijck Paulus getuyght 1.Corinth. cap. 15. vers 25.

c Dan. 2.35.

9

Ende ^d de groote Draeck is geworpen, [namelick] ²¹ de oude slange, welcke genaemt wort duyvel ende satanas, die ²² de geheele werelt verleydt, hy is [segge ick] geworpen op de aerde: ende sijne Engelen zijn met hem geworpen.

d Luce 10. vers 18. Apocal. 20.2.

21 Alsoo wort de satan genaemt, om dat hy door een slange onse voor-ouders in het Paradijs heeft verleydt. Siet 2.Corinth. cap. 11. vers 3.

22 Dat is, de kinderen der ongehoorsaemheyt in de geheele werelt, Ephes. cap. 2. vers 2.

10

Ende ick hoorde een groote stemme seggende in den hemel, Nu is de saligheyt, ende de kracht, ende het Koninckrijcke geworden onses Godts, ende de macht sijnes Christi: want ²³ de verklager onser broederen, die haer verklaeghde voor onsen Godt dagh ende nacht, is neder geworpen.

23 Siet hier voren de aenteeck. op vers 8.

11

Ende sy hebben hem overwonnen door ²⁴ het bloet des Lams, ende door ²⁵ het woort harer getuygenisse: ende sy en hebben ²⁶ haer leven niet lief gehadt tot de doot toe.

24 Siet hier van de aenteeck. op vers 7.

25 Dat is, het Euangelium, van haer door het geloove aengenomen, ende stantvastelick beleden. Want dit is het geestelick sweert ende instrument, waer door de satan oock overwonnen wort. Siet Ephes. 6.17.

26 Dat is, sy hebben haer leven hier kleyn geacht, ten aensien van Christo ende sijne waerheyt. siet Luce 14.26. Actor. 20.24.

12

^e Hierom bedrijft vreughde ghy hemelen, ende ghy die daer in woonet. ^f Wee den genen ²⁷ die de aerde ende de zee bewoonen: want de duyvel is tot u afgekomen, ende ²⁸ heeft grooten toorn, wetende dat hy ²⁹ eenen kleynen tijt heeft.

e Psalm 96.11. Iesa. 49.13.

f Apocal. 8.13.

27 D. wee de aerdtsche ende wereltsche menschen, het zy die het vaste lant, ofte de eylanden in de zee bewoonen: gelijck hier voren Cap. 3. vers 10. ende elders meer.

28 Dat is, is seer verbolgen, om dat hy tegen de kinderen Godts voor den throon Godts niets en vermagh: gelijck vers 8. is geseght.

29 Namel. gelijck de tijt tusschen Christi eerste ende laetste toekomste de laetste ure genaemt wort, 1.Ioan. 2.18. alsoo wort de tijt van de overige heerschappije des satans eenen kleynen tijt genaemt, overmits hy in de voleyndinge der werelt in den poel des vyers sal geworpen worden: ende hy nu dagelicks siet uyt de teeckenen, die Christus ende sijne Apostelen voorseght hebben, dat deselve tijt meer ende meer naerdert. siet hier na Cap. 20. vers 10. ende Matth. 25.41.

13

³⁰ Ende doe de Draeck sagh dat hy op de aerde geworpen was, soo heeft hy de Vrouwe vervolght die het manneken gebaert hadde.

30 D. doe de satan sagh, dat hy Christo in sijne leden, noch de saligheyt sijner leden, met sijne aenklaghten in den hemel niet meer en konde beschadigen, soo heeft hy hem tegen deselve Kercke Christi wederom gekeert, om haer ten minsten in dese werelt te beleedigen met beroovinge van hare goederen, met gevangenissen, met lasteringen harer persoonen, met ballinghschappen, vervolgingen, ende dergelijcke quellingen meer.

14

^g Ende de Vrouwe zijn gegeven

g Apocal. 12.6.

[fol. 157r]

³¹ twee vleugelen eenes grooten arents, op dat sy soude vliegen in de woestijne, ³² in hare plaetse, ³³ alwaer sy gevoedt wort ^{h 34} eenen tijt, ende tijden, ende eenen halven tijt, ³⁵ buyten het gesichte der Slange.

31 Namelick, van Godt: welcke twee arents vleugelen sommige meynen te zijn het geloove, waer door sy in allen desen op Christum, haer Hooft, vast gegront blijft, 1.Ioan. 5.4. ende de hope der saligheyt, waer door sy alle de verdruckingen overwint, wetende dat het lijden des tegenwoordigen tijts niet en is te wegen tegen de heerlickheyt die in ons sal geopenbaert worden. Hoewel oock allerley krachtige bewaringe Godts door arents vleugelen verstaen wort, gelijck te sien is Deuter. 32.11.

32 Namel. waer van hier voor op het seste vers is gehandelt.

33 Anders, op dat sy aldaer soude gevoedt worden, namelick, soo van Godt alleen door sijnen Geest ende woort, gelijck van de seven duysent geseght wort, die Godt ten tijden Elie sich behouden hadde, 1.Reg. cap. 19. vers 18. Rom. cap. 11. vers 4. ende daer na oock door de twee getuygen, die Godt haer in dese hare woestijne langen tijt heeft verweckt, gelijck Cap. 11. vers 3. is aengeteeckent.

h Apocal. 12.6.

34 Sommige nemen hier eenen tijt voor een jaer, de tijden voor twee jaren, ende eenen halven tijt voor een half jaer, gelijck dese wijse van spreken schijnt genomen te worden, Dan. 7.25. ende 12.7. ende houden dat de tijt van de heerschappije des Antichrists niet langer en sal dueren dan drie jaren ende een half, voor de voleyndinge der werelt, gelijck de tyrannije van Antiochus, die een voorbeelt des Antichrists was, onder de Ioden, ten tijden der Machabeen, niet langer en heeft geduert. Doch dit gevoelen is Cap. 11. vers 3. wederleght: ende wort boven dien krachtelick wederleght, om dat in dien sulcks waerachtigh ware, de dagh des oordeels, ten tijde des Antichrists, alreede soude bekent zijn, tegen het getuygenisse Christi, Marc. 13. vers 32. Gelijck oock niet mogelick en is dat de Antichrist in soo weynigen tijt uyt de stamme Dan (gelijck sy voorgeven) welcke geen gebiedt in de werelt en heeft, soude opkomen, ende hemselven alle de Ioden de geheele werelt door aenhangigh maken, de stadt van Ierusalem met het Iodische lant innemen, ende den tempel opbouwen, daer na hem door de geheele werelt soude doen aenbidden, de Christenheyt onder hem brengen, de stadt van Roomen verwoesten, ende dergelijcke meer: daer de Schrifture getuyght, dat dese verborgentheyt der ongerechtigheyt al ten tijden Pauli begon te wercken, 2.Thessal. 2.7. ende dat de Ioden selve, voor de voleyndinge der werelt, sullen worden bekeert, ende tot de ware Kercke Christi vergadert, Rom. 11.25. 2.Corinth. 3.14, etc. Daerom moeten dese tijt, tijden, ende halven tijt, genomen worden voor eenen tijt, die Gode wel bekent is, ende ons niet dan met den uytgangh en sal bekent worden. Ofte, voor drie jaren ende een half die te samen uytbrengen twee ende veertigh maenden, ofte duysent twee hondert en sestigh dagen, elcken dagh genomen voor een jaer: waer van hier voren Cap. 11. vers 3. ende in dit Capittel vers 6. is gesproken, ende hier na oock gesproken sal worden Cap. 13. vers 5. want even den selven tijt sal de Kercke Christi in de woestijne gevoedt worden, in welcken de voorhof des tempels sal ongemeten blijven, ende de heylige stadt door de Heydenen sal vertreden worden, ende de twee getuygen sullen propheteeren, ende het Beest tegen de heylige sal krijgh voeren: waer van in het volgende Capittel sal gepropheteert worden.

35 Gr. van het aengesichte.

15

³⁶ Ende de Slange wierp uyt haren mont achter de Vrouwe water als een riviere, op dat hy haer ³⁷ door de riviere soude doen wech voeren.

36 Hoe wel eenige door dese wateren oock valsche leeringen verstaen, soo is nochtans bekent in Godes woort, dat door wateren, ofte, rivieren, de vervolgingen ofte verdruckingen verstaen worden, gelijck te sien is Psalm 42.8. ende 124.5. Matth. 7.25. Dat hier oock van nieuwe vervolgingen ende swarigheden, die de satan de Kercke, na dat sy in de woestijne is gevlucht, soude aendoen, gesproken wort, blijckt hier uyt den text. Maer op wat vervolgingen hier gesien wort, is verscheyden gevoelen. Eenige meynen dat het de vervolgingen zijn, die den Antichrist tegen de Griecksche Kercken heeft verweckt, om dat sy den beeldendienst, ende de aenroepinge der heylige, ende het eeren van hare reliquien, ende sijne heerschappije niet en wilden aennemen: welcke door eenige Griecksche Keyseren lange zijn gestuyt. Andere, dat het de vervolgingen zijn die tegen de Hussiten in Bohemen, ende andere plaetsen meer, verweckt zijn geweest, die de Heere door eenen Ziska met wonderbaerlicke verlossingen, als of sy uyt de aerde opgekomen waren, langen tijt heeft gestuyt: mitsgaders van de t’samenspanninge der Keyseren ende Koningen met den Antichrist, ten tijden dat de Kercke na Luthers tijden het hooft begon op te steken, waer van eenige noch dueren. Eyndelick verstaen andere dit van het laetste gewelt, dat de Antichrist noch doen sal, met alle sijne aenhangers, voor sijnen val. Doch is dit tot troost der gemeynte daer by gevoeght, dat de Heere sijne Kercke eyndelick noch wonderbaerlick sal verlossen, gelijck Moses ende Aaron van het gewelt ende de t’samenspanninge van Core, Dathan, ende Abiram zijn verlost geweest, wanneer de aerde haren mont opende, ende hare vyanden verslont, Numer. 16.31, 32. welcker gelijcke wonderbaerlicke ende onverwachte verlossingen wy in onse tijden, in alle deelen der Christenheyt, oock meermalen gesien hebben.

37 Gr. rivier-driftigh maken.

16

Ende de aerde quam de Vrouwe te hulpe, ende de aerde opende haren mont, ende verswolgh de riviere, welcke de Draeck uyt sijnen mont hadde geworpen.

17

Ende de ³⁸ Draeck vergrimde op de Vrouwe, ende gingh henen om krijgh te voeren ³⁹ tegen de overige van haer zaet, die de geboden Godts bewaren, ende het getuygenisse Iesu Christi hebben.

38 Namelick, om dat sy haer nu van sijn gesichte in sommige plaetsen ende tijden hadde versteken, gelijck in het veertiende vers wort geseght: ende om dat sy daer na oock hulpe van Koningen ende Princen hadde verworven, die haer tegen het gewelt ende de aenvallen des Antichrists met de sijne, beschermden.

39 Namelick, die in sulcke plaetsen noch waren verstroyt, ende versteken, daer geen openbare Kercken en waren, ende daer den Antichrist, ende de Koningen, die den selven hare macht leenden, haer gebiedt noch hadden: van welcke verstroyde Christenen hier twee merckteeckenen worden gestelt, namelick, dat sy Godt dienden na sijne geboden, ende niet na menschelicke insettingen: ende dat sy ’t getuygenisse Iesu hielden, dat is, hare saligheyt sochten alleen in de verdiensten des eenigen ende volmaeckten Salighmakers Iesu, ende niet in hare eygene, ofte eeniger creaturen, volgens de leere ende getuygenisse des Heyligen Euangeliums: waer in het recht onderscheyt bestaet van een dienaer des Antichrists, ende van een Euangelisch ende Gereformeert Christen.

18

Ende ick ⁴⁰ stont op het sant der zee.

40 Namelick, in een gesichte, ofte oock met der daet, in ’t eylant Patmos, gelijck van Daniel, Cap. 10. vers 4. dergelijck wort betuyght, namelick, om te sien wat voorder geschieden soude, ofte wat gesichte my uyt de zee soude getoont worden. Gelijck het volgende Capittel uytwijst, waer aen dit vers schijnt te behooren, het welck daerom oock van sommige by het volgende Capittel gevoeght wort.