Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het ij. Capittel.

1 Christus beveelt Ioanni te schrijven, ende eerstelick aen den Engel der gemeynte van Ephesen: 2 dien hy prijst over sijne sorghvuldigheyt, in het weeren der quade, ende over verscheydene andere deughden. 4 Maer bestraft hem dat hy sijnen eersten yver ende liefde hadde verlaten. 7 Doch belooft dat hy de overwinners sal geven van den boom des levens. 8 Ten tweeden, aen dien van Smyrna, welcken hy oock prijst over vele deughden. 10 Doch waerschouwt hem van de verdruckinge die over haer sal komen, met belofte van de kroone des levens aen den overwinners. 12 Ten derden, aen dien van Pergamo, welcken hy prijst van wegen sijne stantvastigheyt in de verdruckingen, maer berispt hem over sijne slappigheyt tegen de gene die de leere Balaams ende der Nicolaiten volghden. 17 Doch belooft den overwinners het verborgen Manna, met eenen witten keursteen. 18 Ten vierden, aen die van Thyatiren, dien hy prijst over sijn toenemen in het goede. 20 maer bestraft, dat hy de vrouwe Iezabel liet propheteeren. 22 welcke hy dreyght met hare aenhangers ende kinderen te straffen. 24 Waerschouwt daer na de gene die dese diepten des satans niet aen en hingen, dat sy vast houden aen het gene sy hebben. 26 ende belooft den genen die overwint, dat hy hem sal macht geven over de Heydenen, ende dat hy hem de morgensterre sal geven.

1

SChrijft aen ¹ den Engel der gemeynte van ² Ephesen, Dit seght ³ hy die de seven sterren in sijne rechter [hant] houdt, die in het midden der seven gouden kandelaren ⁴ wandelt:

1 Dat is, Opsiender, ofte Herder der gemeynte: gelijck Cap. 1. vers 20. is verklaert. Ende wort dit hier in het getal van een gestelt, ofte om ’t geheel collegie der Opsienders daer door te verstaen, gelijck Malach. 2.7. onder den naem van Engel in het getal van een het geheel collegie der Priesteren wort verstaen: ofte, om dat een onder haer in ordre den voorgangh hadde, van welcken het den anderen wiert aengedient, gelijck het openbaer is uyt Actor. cap. 20. versen 17, 28. datter meer Ouderlingen, ofte Opsienders, in dese gemeynte van Ephesen waren, aen welcke gesamentlick Paulus in sijn laetste afscheydt gebiedt, dat sy souden acht nemen op haer selven, ende op de geheele kudde, daer over de Heyligen Geest haer tot Episcopous, dat is, Opsienders, gestelt hadde, om de gemeynte te hoeden. Soo is het dan ongefondeert dat van eenige hier uyt eenige Bisschoppelicke macht van een boven de andere besloten wort. Want oock selfs het gene aen den Engel der gemeynte hier wort geschreven, tot waerschouwinge der geheele gemeynte wort geschreven, als blijckt uyt het sevende vers hier na, ende hier voren Cap. 1. vers 11.

2 Van de gelegentheyt deser stadt siet hier voren Cap. 1. vers 11.

3 Namelick, Christus, dien dese eygenschappen toegeschreven zijn geweest, Cap. 1. versen 13, 16. alwaer deselve oock zijn verklaert.

4 Namelick, om die te versorgen van haer geestelick licht ende vercieringe (gelijck de Priesters in den tempel het uyterlick gewent waren te doen) ende om acht te nemen op hare goede ordre ende regeeringe. Niet dat hy met sijn lichaem alom tegenwoordigh is, maer om dat hy sijne gemeynten door sijnen Geest ende woort altijt by is, verlicht, ende regeert, gelijck hy Matth. cap. 18. vers 20. ende cap. 28. vers 20. belooft. Siet dergelijck Levit. 26.12.

2

⁵ Ick weet uwe wercken, ende ⁶ uwen arbeyt, ende ⁷ uwe lijdtsaemheyt, ende dat

5 D. al uw’ doen, goet ende quaet, gelijck in het volgende verklaert wort. Ende spreeckt hier Christus niet van een enckele wetenschap alleen, maer van een wetenschap, die met een werckende sorge, ende voornemen om dat te beloonen, ofte te bestraffen, is gevoeght, gelijck in alle de brieven sal verklaert worden.

6 Namelick, in het gestadigh leeren ende vermanen. Siet 1.Thessal. cap. 5. vers 12. 1.Timoth. 5. vers 17.

7 Namelick, in het verdragen van vervolgingen, gelijck vers 3 breeder verhaelt wort.

[fol. 151r]

ghy ⁸ de quade niet en kondt dragen: ende [dat] ghy ⁹ beproeft hebt de gene die uytgeven ¹⁰ dat sy Apostelen zijn, ende sy en zijn het niet: ende hebtse leugenaers bevonden:

8 D. die ergernissen aenrechten in leere ofte leven. Soo wort hier dan sijnen yver gepresen in het oeffenen van de Kerckelicke discipline.

9 Gr. versocht, of, alsoo beproeft ende ondersocht, dat ghy hare valsheyt hebt aen den dagh gebracht.

10 D. die voorgaven dat sy van Christo waren gesonden, gelijck vele valsche leeraren ende valsche Apostelen in dien tijt alreede in de gemeynten op stonden, Actor. 20.29, etc. 2.Cor. 11.13, etc.

3

Ende ghy hebt verdragen, ende hebt gedult: ende ghy hebt om mijns naems wille gearbeyt, ende en zijt niet moede geworden.

4

Maer ick hebbe tegen u, dat ghy ¹¹ uw’ eerste liefde hebt verlaten.

11 D. uwen eersten yver in het oeffenen van u ampt ende van de wercken der liefde, gelijck vers 5 verklaert wort.

5

Gedenckt dan ¹² waer van ghy uytgevallen zijt, ende ¹³ bekeert u, ende doet de eerste wercken: ende soo niet, ick sal u ¹⁴ haestelick [by] komen, ende sal ¹⁵ uwen kandelaer van sijne plaetse weeren, indien ghy u niet en bekeert.

12 Dat is, van hoe grooten yver, tot hoe grooten slappigheyt.

13 Namelick, tot uwen vorigen yver. Want dat hy niet geheel van de liefde, ende van het geloove en was vervallen, blijckt uyt den lof die in het tweede ende derde vers hier voren, ende in het seste hier na hem van Christo noch wort gegeven.

14 Namelick, met mijne straffingen ende kastijdingen.

15 D. uwe gemeynte, gelijck hier voren Cap. 1. vers 20. is verklaert. Waer uyt blijckt dat oock de gemeynte in deselve verslappinge was vervallen, die Christus door dit dreygement tot haren eersten yver wilt verwecken. Want hoewel Christi gemeynte nimmermeer en vergaet, Matth. 16. vers 18. soo wort sy nochtans wel van de eene plaetse genomen, ende op een andere geplant, gelijck Christus den Ioden dreyght, Matth. 21.43.

6

Maer dit hebt ghy, dat ghy de wercken ^{16 a} der Nicolaiten hatet, welcke ick oock hate.

16 Dese secte der Nicolaiten, gelijck eenige oude schrijvers getuygen, leerde dat hoererije geen sonde en was, ende dat afgoden-offer te eten geoorloft was, waer tegen het besluyt der Apostelen, Actor. 15. vers 29. is gestelt. Sommige meynen dat Nicolaus, een van de eerste Diakenen, Actor. cap. 6. vers 5. daer van de autheur soude zijn geweest, die als eenen anderen Iudas van de suyverheyt der leere Christi soude zijn vervallen, hoewel andere hem daer over ontschuldigen, ende houden dat eenen anderen Nicolaus daer van den invoerder geweest zy, die den name van desen eersten Nicolaus daer toe heeft misbruyckt. Siet Euseb. Hist. lib. 3. cap. 26. ende Irenae. lib.1. cap. 7.

a Apoc. 2.15.

7

Die ¹⁷ ooren heeft die hoore wat de Geest tot de gemeynten seght. Die overwint ick sal hem geven te eten van ^{b 18} den boom des levens, die in het midden van het paradijs Godts is.

17 Gr. oore. Siet Matth. cap. 13. vers 43. Marc. 4.9.

b Genes. 2.9. Apoc. 22.2.

18 Gr. het hout des levens. Dit siet op den boom des levens, die in het midden van het aerdtsche paradijs stont, Genes. 2.9. welck paradijs genomen wort als een voorbeelt ende schaduwe van den hemel, ofte woonstede der uytverkorene in den hemel, gelijck oock Luce 23.43. ende 2.Corinth. 12.2, 4. De boom des levens is een schaduwe van Christus den autheur des levens, aen het welcke eeuwige gemeynschap sullen hebben die in het geloove volstandigh blijven, gelijck oock hier na in het hemelsche Ierusalem deselve boom des levens geplant staet, Cap. 22. vers 2. diens bladeren dienen tot gesontmakinge der Heydenen, welcke gesontmakinge van Christo alleen voort komt, Ioan. cap. 11. vers 25. Actor. 4.12.

8

Ende schrijft aen ¹⁹ den Engel der gemeynte van die van ²⁰ Smyrnen, Dit seght ^{c 21} de eerste ende de laetste, ²² die doot geweest is, ende ²³ [weder] levendigh is geworden:

19 Siet de aenteeckeninge op vers 1.

20 Dit was oock een voornemen stadt in Ionien, aen de zee gelegen, wat noordlicker als Ephesen, daer uyt sy als een colonie was gesproten.

c Iesa. cap. 41. vers 4. ende 44.6. Apoc. 1.17.

21 Siet de aenteeckeninge op vers 8. cap. 1.

22 Namelick, na sijne menschelicke nature, 1.Petr. 3.18.

23 Namel. door sijne opstandinge uyt den dooden. Ofte, was levende, Namelick, na sijne Godtlicke nature, doe hy doot was na sijne menschelicke.

9

Ick weet uwe wercken, ende verdruckinge, ende ²⁴ armoede (doch ghy zijt ²⁵ rijcke) ende ²⁶ de lasteringe der gene die ²⁷ seggen datse Ioden zijn, ende ²⁸ en zijn het niet, maer zijn ²⁹ een Synagoge des satans.

24 Namelick, door de berovinge van uwe goederen in de verdruckinge.

25 Namelick, na den geest, ofte na de geestelicke ende hemelsche goederen, die geen vervolgers en konnen ontnemen, Matth. 6.19.

26 Namelick, daer mede sy Christum als een verleyder, ende sijne gemeynte als vyanden der wet, afvallige van Moses, ende als oproermakers, lasteren: gelijck doorgaens in den Euangelio, ende in de Handelinge der Apostelen voort komt, ende sy onder desen deckmantel de Christenen vervolghden. Siet Actor. 13.50. ende 14.2. ende elders meer.

27 Dat is, roemen datse Ioden zijn, ende dien volgende Godts volck, ende yveraers voor de wet, Rom. cap. 2. vers 17, etc.

28 D. en zijn geen rechte Ioden, noch Abrahams kinderen, gelijck sy roemen, maer zijn kinderen des duyvels, wiens wercken sy navolgen, Ioan. cap. 8. vers 39, etc.

29 D. vergaderinge. Alsoo de Ioden hare vergaderingen ofte gemeynten Synagogen noemden, soo gebruyckt daerom den Euangelist dit woort.

10

³⁰ En vreest geen der dingen die ghy lijden sult. Siet, ³¹ de duyvel sal [eenige] van u-lieden ³² in de gevangenisse werpen, op dat ghy ³³ versocht wort: ende ghy sult een verdruckinge hebben ³⁴ van tien dagen. Zijt getrouw ³⁵ tot den doot, ende ick sal u geven ³⁶ de kroone des levens.

30 Namel. alsoo dat ghy daerom soudt afwijcken ofte kleynmoedigh worden.

31 Namelick, door sijne instrumenten, de tyrannen, die hy daer toe sal verwecken.

32 Namel. om haer allerley smaet ende verdriet aen te doen.

33 Ofte, beproeft wort, Namelick, of ghy stantvastigh by de waerheyt sult blijven.

34 Sommige nemen dese dagen voor soo vele jaren, Numer. 14.34. gelijck onder den Keyser Trajanus een tienjarige vervolginge tegen de Christenen korts hier na is verweckt. Andere nemen het voor eenen kleynen ofte korten tijt, Hose. 6.2. alsoo dit hier tot vertroostinge wort by gebracht.

35 D. alsoo dat ghy den doot selve niet en ontsiet: ofte, tot den eynde toe.

36 D. het eeuwige leven tot een kroone ofte genadige vergeldinge van uwen arbeyt,1.Petr. 5.4. een gelijckenisse genomen van die om prijs strijden ofte loopen. Siet 2.Timoth. 4.7, 8.

11

^d Die ooren heeft, die hoore wat de Geest tot de gemeynten seght. Die overwint en sal van ³⁷ de tweede doot niet beschadight worden.

d Matth. 13.9.

37 D. de eeuwige doot: want gelijck de eerste doot is de scheydinge der ziele van het lichaem, alsoo is de tweede doot een scheydinge ende verstootinge des menschen van Godt, gevoeght met eeuwige smerten ende tormenten in de helle, gelijck Ioannes sulcks verklaert, Apoc. 20.14. ende 21.8.

12

Ende schrijft aen den Engel der ge-[kolom]meynte die in ³⁸ Pergamo is, Dit seght hy ³⁹ die het ^e tweesnijdende scherp sweert heeft:

38 Dese stadt Pergamus was de hooftstadt van een deel van kleyn Asien, daer de Attalische Koningen haer hof te voren hadden gehadt, ende daer nu de Roomsche Stadthouders haer hof oock hielden: welcke stadt daerom vol pracht, ongerechtigheyt, hoererije, ende afgoderije was, als hebbende eenen tempel daer de duyvel onder den naem van Esculapius oock antwoorden gaf, gelijck de Heydensche historien getuygen. Ende alwaer de gemeynte der Christenen allermeest wiert vervolght ende verdruckt, ende met grove ketterijen bestreden.

39 Siet hier van de aenteeckeninge op Cap. 1. vers 16.

e Apoc. 1.16. ende 2.16.

13

Ick weet uwe wercken, ende waer ghy woont, [namelick] daer ⁴⁰ de throon des satans is: ende ⁴¹ ghy houdt mijnen naem, ende en hebt mijn geloove niet verloochent, oock in die dagen, in welcke ⁴² Antipas mijn getrouwe getuyge was, welcke gedoot is by u-lieden, daer de satan woont.

40 Christus noemt dese stadt hier den throon des satans, om dat de satan daer op een bysondere wijse door afgoderije ende tyrannije regneerde: gelijck hier na het beest met seven hoofden ende tien hoornen de throon des draecks wort gegeven, Cap. 13. vers 2.

41 D. ghy en vreest niet van mijnen naem te belijden, niet tegenstaende alle swarigheden, die u daer door over komen.

42 Van desen Antipas en leest men niet veel in de oude Kercklicke historien: dan blijckt alhier dat hy een voornemen Opsiender ofte Herder van die gemeynte was geweest, die als een Martelaer ofte getuyge der waerheyt Christi, deselve met sijn doot hadde verzegelt, tot welckers navolginge hy haer dit exempel voor oogen stelt.

14

Maer ick hebbe [eenige] weynige dingen tegen u, ⁴³ dat ghy aldaer hebt die de leeringe ^{f 44} Balaams houden, die Balack leerde den kinderen Israëls een aenstoot voorwerpen, op datse souden afgoden-offer eten, ende hoereeren.

43 D. onder u noch laet verkeeren ende leeren, gelijck vers 20 wort verklaert, sonder die door de macht des Kercklicken bans uyt het midden van u te weeren: gelijck het tegendeel hier van te voren was gepresen in den Engel der gemeynte van Ephesen, vers 2.

f Numer. 22.23. ende 24.14. ende 25.1. ende 31.16.

44 Namel. waer van de historie Numer. capp. 22. 23. 24. beschreven is: die, alsoo hem Godt niet toe en liet de Israëliten te vloecken, aen Balack den Koningh det Moabiten riedt, dat hyse soude verlocken tot hare afgodische maeltijden, ende tot hoererije door eenige dochteren ende vrouwen, die hy in het leger der Israëliten heeft gesonden, gelijck te sien is Numer. cap. 25. vers 1, etc. vergeleken met Cap. 31. vers 16. op dat sy alsoo in Godts ongenade souden mogen vervallen, gelijck geschiet is. Het welck eenen gantsch duyvelschen raet was, tegen welcke soorten van menschen Petrus in sijnen tweeden Sendtbrief, ende oock Iudas hebben geschreven.

15

Alsoo hebt oock ghy ⁴⁵ die de leeringe der Nicolaiten houden: ’t welck ick hate.

45 Dat is, gelijck de Israëliten door den raet Balaams tot afgoderije ende hoererije zijn verleyt, alsoo hebt ghy oock onder u die leeringe der Nicolaiten houden, die daer leeren dat het selve geoorloft is, dat Balaam aen Balack hadde geraden. Van dese Nicolaiten siet hier voren in de aenteeckeninge op vers 6.

16

Bekeert u: ende soo niet, ick sal u haestelick [by] komen, ende sal tegen haer krijgh voeren ^{g 46} met het sweert mijns monts.

g Iesa. 49.2. Ephes. cap. 6. vers 17. Hebr. 4.12. Apoc. cap. 1. vers 16.

46 Dat is, door mijne dreygementen, ende geestelicke macht. Siet hier voren Cap. 1. vers 16. ende 2.Corinth. 10. versen 5, 6.

17

Die ooren heeft, die hoore wat de Geest tot de gemeynten seght. Die overwint, ick sal hem geven te eten ⁴⁷ van het Manna dat verborgen is, ende ick sal hem geven ⁴⁸ eenen witten keursteen, ende op den keursteen ⁴⁹ eenen nieuwen naem geschreven, ⁵⁰ welcken niemant en kent, dan die hem ontfanght.

47 Den Apostel siet hier op de kruycke met Manna, die in het Heylige der heyligen wech geset ende bewaert wiert, als te lesen is Exod. cap. 16. versen 33, 34. Hebr. 9.4. waer door Christus, het broot des levens, die tot sijner tijt verschijnen soude, met alle sijne verdiensten ende weldaden wiert afgebeelt, gelijck in het breede wort verklaert Ioan. cap. 6. vers 31, etc. Hier wort dan belooft de naerdere gemeynschap met Christo, ende genietinge van alle geestelicke weldaden, oock der heerlickheyt, die hy ons heeft verworven, gelijck hier voren vers 7 door den boom des levens belooft is: alsoo het den Vader behaeght heeft dat in hem alle volheyt soude woonen, ende wy in hem volmaeckt zijn, Coloss. cap. 1. vers 19. ende cap. 2. versen 9, 10.

48 Dese is de Heylige Geest, die in onse conscientien dese keurstemme des Vaders over brenght, ende getuyght dat wy om Christi wille door den geloove in Godts oordeel vry gesproken zijn van alle sonden ende straffen der selve, 2.Corinth. cap. 1. vers 22. Een gelijckenisse genomen van de stemmingen der Griecken ende Romeynen in het veroordeelen ofte vryspreken der misdadige. Het veroordeelen geschiede door eenen swarten keursteen, het vryspreken door eenen witten. Siet yet dergelijcks. Actor. cap. 26. vers 10.

49 Dese naem is, dat hy, die te voren een kint des toorns ende des verderfs was, nu tot een kint Godts ende erfgenaem des eeuwigen levens gestelt wort, gelijck Paulus spreeckt Rom. cap. 8. vers 15.

50 Want de natuerlicke mensche en verstaet niet de dingen die des Geests Godts zijn, maer wy hebben den Geest Christi ontfangen, op dat wy souden weten het gene ons van Godt geschoncken is. Siet Ioan. 14. vers 17. 1.Corinth. cap. 2. versen 9, 10, etc.

18

Ende schrijft aen den Engel der gemeynte ⁵¹ te Thyatiren, Dit seght ⁵² de Sone Godts, ^h die sijne oogen heeft als een vlamme vyers, ende sijne voeten zijn ⁵³ blinckende koper gelijck:

51 Dit was de laetste stadt in Mysien tegens Macedonien, zuydwaerts van Pergamo gelegen: waer van siet Actor. cap. 16. vers 14.

52 Hier noemt hem Christus met sijnen naem, na sijne Godtlicke nature, gelijck hy Cap. 1. vers 13. in het gesichte hem noemt den Sone des menschen, na sijne menschelicke nature, om dat hy Godt ende mensche is in eenen persoon. Ende hy schrijft hemselven hier de eygenschappen toe, die in de afbeeldinge van sijnen persoon te voren verklaert zijn, Cap. 1. versen 14, 15.

h Apoc. 1.14, 15.

53 Ofte, fijn koper.

19

Ick weet uwe wercken, ende liefde, ende dienst, ende geloove, ende uwe lijdtsaemheyt, ende uwe wercken, ⁵⁴ ende [dat] de laetste meer [zijn] dan de eerste.

54 Sommige boecken laten het woordeken ende hier uyt.

20

Maer ick hebbe [eenige] ⁵⁵ weynige dingen tegen u, dat ghy ⁵⁶ de vrouwe

55 Namelick, in getal, hoewel sy van groot gewichte zijn, gelijck oock vers 14. Ende dit seght Christus om haer te lichter, ende met meerderen moedt tot verbeteringe der selve te brengen.

56 Sommige verstaen hier door de secte selve der Nicolaiten, gelijck door de hoere van Babel hier na Cap. 17. verstaen wort de geheele afgodische heerschappije des Antichrists. Doch dewijle Christus nu twee mael dese secte met haren name genoemt heeft, soo is het geloofweerdiger, dat hier door een seker aensienlicke vrouwe van dese secte onder haer, die eenen schijn van Godtsaligheyt hadde, ende eenen prophetischen geest roemde te hebben, verstaen wort, die gelijck de rechte Iezabel eertijts het volck Israëls tot de afgoderije Baals bracht, ende volgens oock tot hoererije, die met sulcke afgoderije gemeynlick gemenght was, oock alsoo door haren schijn ende overredingen de Christenen hier toe, als een geoorloofde sake, socht te brengen, ende daer toe haer huys open hieldt.

[fol. 151v]

ⁱ Iezabel, die haer selven seght een prophetesse te zijn, laet leeren, ende mijne dienstknechten verleyden, datse hoereeren, ende afgoden-offer eten.

i 1.Reg. 16.31. 2.Reg. 9.7.

21

Ende ick hebbe haer tijt gegeven op dat sy haer soude bekeeren ⁵⁷ van hare hoererije, ende sy en heeft haer niet bekeert.

57 Namelick, geestelicke ende lichamelicke, die hier voren beyde uytgedruckt zijn.

22

Siet, ⁵⁸ ick werpe haer te bedde, ende ⁵⁹ die met haer overspel bedrijven, ⁶⁰ in groote verdruckinge, soo sy haer niet en bekeeren van hare wercken.

58 Namelick, in een sware ende quellige sieckte: op dat het bedde, dat haer te voren diende tot wellust, haer nu diene tot straffe ende verdriet, ende sy noch tijt hebbe om haer met hare kinderen te bekeeren, gelijck volght.

59 D. afgoderije ende hoererije, als voren. Want afgoderije is oock geestelick overspel, om dat die den mensche van Godt, den waren man van sijne gemeynte, af keert.

60 Namelick, ofte door de straffe der Overheyt, ofte door sieckten, ofte oock door wroeginge harer conscientie over haer boos leven.

23

Ende ⁶¹ hare kinderen sal ick door de doot ombrengen: ende alle de gemeynten sullen weten, ^{k 62} dat ick ben die nieren ende herten ondersoecke. ^l Ende ick sal u-lieden geven een yegelick na uwe wercken.

61 Sommige verstaen hier door hare discipelen. Doch alsoo te voren van die gesproken is, soo verstaen andere hier de kinderen, die uyt dese vrouwe ende hare navolgers waren voort gekomen. Ende wort hier sonder twijfel gesien op de kinderen, die afkomstigh waren van Achab ende Iezabel, die alle door ’t sweert Iehu zijn omgebracht, gelijck te lesen is 2.Reg. 9.22. ende 10.6, etc.

k 1.Sam. 16.7. 1.Paral. 28.9. ende 29.17. Psalm 7.10. Ierem. cap. 11. vers 20. Actor. cap. 1. vers 24.

62 Dit doet Christus daer by, om dat de voorstanders van dese secte eenige deckmantelen van hare grouwelen voort brachten, ende sochten de leelickheyt van die onder den schijn van geestelicke verborgentheden ende Christelicke vryheyt, by de eenvoudige te verduysteren: gelijck uyt het volgende vers blijckt, ende gelijck eenige Libertijnsche secten nu oock doen. Waertegen Christus sijne alwetenheyt stelt in het oordeelen oock selfs van de nieren ende gedachten harer herten.

l Psalm 62.13. Ierem. 17.10. ende 32.19. Matth. 16.27. Rom. cap. 2. vers 6. ende 14.12. 2.Corinth. 5.10. Galat. cap. 6. vers 5. Apoc. cap. 20. vers 12.

24

Doch ick segge tot u-lieden, ende tot de andere die te Thyatiren zijn, soo vele als’er dese leere niet en hebben, ende die de ⁶³ diepten des satans ⁶⁴ niet gekent en hebben, gelijck sy seggen: Ick en sal u ⁶⁵ geenen anderen last opleggen.

63 Dat is, de duystere verborgentheden harer satanische leere, die sy voorwenden van den Heyligen Geest voort te komen, ende daer sy andere mede bedriegen.

64 Dat is, noch niet verstaen ende voor goet gekent en hebben.

65 D. geen straffe, geen versoeckinge, gelijck dese by de Propheten doorgaens een last genaemt worden. Andere nemen het voor eenen last van ceremonien, ofte onderhoudingen eeniger swaerder bevelen, gelijck Actor. cap. 15. versen 10, 28. sulcke bevelen een jock ende een last worden genaemt.

25

Maer het gene ghy hebt, ^m houdt dat tot dat ick sal komen.

m Apocal. 3.11.

26

Ende die overwint, ende die ⁶⁶ mijne wercken tot den eynde toe bewaert, ^{n 67} ick sal hem macht geven ⁶⁸ over de Heydenen:

66 Dat is, mijne geboden ende leeringen: gelijck het geloove een werck Godts genaemt wort, Ioan. 6. vers 29.

n Psalm 2.8.

67 Dese plaetse is genomen uyt den tweeden Psalm vers 8. daer dese belofte van Godt den Vader sijnen Sone Iesu Christo wort gedaen, in welcker gemeynschap Christus hier belooft dat hy de ware geloovige, die volstandigh blijven, oock sal inlaten, in sulcker wijse als hy Cap. 3. vers 21. belooft, dat hy haer met hem sal geven te sitten in sijnen throon, gelijck hy geseten is in den throon des Vaders. Siet oock Rom. 8.17. Ephes. 2.6. 2.Timoth. 2.12.

68 Dat is, over de vyanden sijner gemeynte, gelijck de Heydenen altijt vyanden van Godts volck waren.

27

Ende ⁶⁹ hy salse hoeden met eenen yseren staf: sy sullen als potbackers vaten vermorselt worden: gelijck oock ick van mijnen Vader ontfangen hebbe.

69 Hier door wort verstaen de geestelicke macht ende overwinninge over alle de vyanden van Christi gemeynte, die haer stellen tegen de saligheyt der kinderen Godts, waer van sy hier de beginselen genieten door het bloet des Lams, ende het woort harer getuygenisse, het welck de scepter van dit Rijck is, Apocal. cap. 12. vers 11. ende sullen namaels ten laetsten dage oock als Koningen nevens Christum de ongeloovige werelt veroordeelen, Matth. 19.28. 1.Corinth. 6.2, 3.

28

Ende ick sal hem ⁷⁰ de morgensterre geven.

70 Hier door wort bequamelick verstaen een grooter licht der kennisse Christi, die gelijck de morgensterre den dagh voorgaet, alsoo oock alhier in onse herten geduerigh sal lichten, tot dat de Sonne der volkomene kennisse Godts in ons sal schijnen, als Godt sal zijn alles in allen, 1.Corinth. 15.28. Siet oock 2.Petr. 1.19. Apoc. 22.16. alwaer Christus ende sijne kennisse met de morgensterre wort vergeleken.

29

Die ooren heeft, die hoore wat de Geest tot de gemeynten seght.