Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het vij. Capittel.

1 Christus verkeert in Galilea. 2 Sijne broeders vermanen hem na Ierusalem op het feest der Loofhutten te trecken. 6 ’t welck hy voor dien tijt weygert. 10 maer volght na eenige dagen heymelick. 14 Leert in den tempel, ende verantwoort sijne leere, als oock sijn wonderwerck op den Sabbath gedaen. 25 Verscheyden gevoelen des volcks van hem. 28 Gaet voort in ’t leeren. 30 daer over sommige hem soecken te vangen, ende en konnen niet. 32 De Pharizeen ende Overpriesters senden hare dienaers om hem te vangen. 33 Hy dreyght de ongeloovige Ioden, datse hem daer na niet en sullen vinden. 37 ende hy noodight tot hem alle dorstige, ende belooft den Heyligen Geest, dien, die in hem gelooven. 40 waer uyt verdeeltheyt onder het volck ontstaet. 45 De dienaers komen weder, sonder Christum gevangen te brengen, ende roemen sijne leere. 47 ’t welck de Pharizeen qualick nemen, sprekende smadelick van Christo ende van het volck. 50 Nicodemus wederspreeckt haer doen, waer door sy twistigh worden onder malkanderen, ende scheyden.

1

ENde na desen ¹ wandelde Iesus in Galilea, want hy en wilde in Iudea niet wandelen, om dat ² de Ioden hem sochten te dooden.

1 Dat is, verkeerde, van d’eene plaetse van Galileen na de ander reysende. Wat hy nu aldaer gedaen heeft wort beschreven van Matt. Capp. 15. 16. 17. 18. ende van Marc. Capp. 7. 8. 9.

2 Namelick, te Ierusalem, om dat hy op den Sabbath den acht en dertigh jarigen siecken genesen hadde, Ioan. 5. vers 16.

2

Ende ³ het feest der Ioden, [namelick] de ^a [Loof-] hutten-settinge, was na by.

3 Dit was het derde groot jaerfeest der Ioden, het welck sy houden moesten op den vijftienden dagh des sevenden maents, welcke met onsen September ten deele over een komt: in het welcke sy hutten maeckten van tacken van groene boomen, daer in sy haer seven dagen onthielden, tot gedachtenisse dat hare vaders veertigh jaren langh in de woestijne in hutten gewoont hadden. Siet van dit feest Lev. 23.34, 40. Nehem. 8.15, 16.

a Levit. 23.34.

3

Soo seyden dan sijne ⁴ broeders tot hem, Vertreckt van hier, ende gaet henen in Iudeam, op dat oock ⁵ uwe discipelen uwe wercken mogen aenschouwen, die ghy doet.

4 D. bloetverwanten. siet Matth. 13. vers 55.

5 Namelick, die ghy in Iudea hebt.

4

Want niemant en doet ⁶ yet in ’t verborgen, ende soeckt selve ⁷ dat men opentlick van hem spreke. Indien ghy dese dingen ⁸ doet, soo openbaert u selven ⁹ aen de werelt.

6 Namelick, bysonders ofte groots.

7 Gr. in vrymoedigheyt van spreken te zijn, Dat is, vermaert ende bekent te zijn.

8 Dat is, waerlick doen kondt, namelick, om daer mede te betoonen dat ghy de Messias zijt.

9 D. aen die groote menighte der menschen, die uyt alle deelen der werelt op het feest te samen komen sullen.

5

Want oock ¹⁰ sijne ^b broeders en geloofden niet in hem.

10 Namelick, sommige der selve: want eenige als Ioannes, Iacobus, ende andere, in hem geloofden, Actor. 1.14.

b Marc. 3.21.

6

Iesus dan seyde tot haer, ¹¹ Mijnen tijt en is noch niet hier: maer uwen tijt is ¹² altijt bereyt.

11 D. mijne gelegentheyt om tot het feest op te gaen.

12 Namelick, overmits men u niet en soeckt te dooden, gelijck my.

7

^{13 c} De werelt en ¹⁴ kan u-lieden niet haten, maer my haet sy, om dat ick van deselve getuyge, dat hare wercken ^d boos zijn.

13 D. de wereltsche menschen.

c Ioan 14.17. ende 15.18.

14 Namel. om dat ghy oock van de werelt zijt, ende de werelt het hare lief heeft, Ioan. 15.19.

d Ioan. 3.19.

8

Gaet ghylieden op tot dit feest: ick en ga noch niet op tot dit feest, ^e want ¹⁵ mijnen tijt en is noch niet ¹⁶ vervult.

e Ioan. 8.20.

15 Namelick, om te gaen op ’t feest sonder perijckel.

16 Dat is, gekomen.

9

Ende als hy dese dingen tot haer geseght hadde, ¹⁷ bleef hy in Galilea. [kolom]

17 Namelick, noch eenige dagen: als blijckt uyt het volgende vers.

10

Maer als sijne broeders opgegaen waren, doe gingh hy oock selve op tot het feest, niet ¹⁸ opentlick, maer ¹⁹ als in ’t verborgen.

18 Namel. gelijck hy plagh te doen, vergeselschapt met sijne discipelen ende andere, die na het feest optrocken.

19 Namelick, om te vermijden de lagen der Overste der Ioden.

11

²⁰ De Ioden dan sochten hem in het feest, ende seyden, ^f Waer is hy?

20 Namelick, die te voren hem op de feestdagen gehoort, ende sijne mirakelen gesien hadden.

f Ioan. 11.56.

12

^g Ende daer was ²¹ veel gemurmels van hem onder de scharen. Sommige seyden, ^h Hy is goet: ende andere seyden, Neen: maer hy verleyt de schare.

g Ioan. 9.16. ende 10.19.

21 D. veel geseghs ende disputeerens.

h Matth. 21.46. Luce 7.16. Ioan. 6.14. ende 7.40.

13

Nochtans en sprack niemant ²² vrymoedelick van hem, ⁱ om de vreese ²³ der Ioden.

22 Namelick, tot sijner eere ende verdedinge.

i Ioan. 9.22. ende 12.42. ende 19.38.

23 D. der Overste der Ioden, die besloten hadden uyt de Synagoge te werpen die hem souden belijden, Ioan. c. 9. vers 22.

14

Doch als het nu ²⁴ in het midden van het feest was, soo gingh Iesus op in den tempel, ende leerde.

24 Namelick, ontrent den vierden dagh, alsoo het feest der Loofhutten seven dagen duerde, van den vijftienden der sevender maent tot den twee ende twintighsten. Siet Levit. 23.34.

15

Ende de Ioden verwonderden haer, seggende, Hoe weet dese ²⁵ de Schriften, daer hyse ²⁶ niet geleert en heeft?

25 Ofte, letteren, Marc. 6.2.

26 Namelick, in de scholen, gelijck Paulus wort geseght te Ierusalem geleert te hebben aen de voeten Gamaliëls, Act. cap. 22. vers 3.

16

Iesus antwoordde haer, ende seyde, ^k Mijn leere en is ²⁷ mijne niet, maer des genen die my gesonden heeft.

k Ioan. 3.11. ende 8.28. ende 12.49. ende 14.10, 24.

27 D. en is niet een leere, die mijne alleen soude zijn.

17

Soo yemant ²⁸ wil des selfs wille doen, die sal van dese leere bekennen, of sy uyt Gode is, dan [of] ick van my selven spreke.

28 D. soo yemant door Godts genade soo verre gebracht is, dat hy afleggende alle voor-oordeel ende hardtneckigheyt, de waerheyt der leere ondersoeckt, gelijck Godt bevolen heeft, ende hem daer na wil schicken, Psalm 25.14. Daer mede geeft hy te kennen dat sy soodanige noch niet en waren.

18

²⁹ Die van hemselven spreeckt, soeckt sijn eygen eere, maer die de eere soeckt des genen die hem gesonden heeft, die is waerachtigh, ende geen ³⁰ ongerechtigheyt en is in hem.

29 D. die een leere voorstelt van hemselven verdicht, ende niet gegront in Godes woort.

30 D. valsheyt of bedrogh.

19

^l En heeft Moses u niet de wet gegeven, ende niemant van u en doet de wet? ^{31 m} Wat soeckt ghy my te dooden?

l Exod. 20.1. ende 24.3. Actor. 7.53.

31 Namelick, als of ick een overtreder der wet ware, om dat ick op den Sabbath dien mensche genesen hebbe.

m Matth. 12.14. Marc. 3.6. Ioan. 5.18. ende 10.39. ende 11.53.

20

³² De schare antwoordde ende seyde, ^{33 n} Ghy hebt den duyvel, ³⁴ wie soeckt u te dooden?

32 Nam. die van buyten gekomen was, ende die daer van niet en wist, ende over sulcks meende dat Christus haer dat te onrechte aenseyde.

33 D. ghy raest als een beseten, of uytsinnigh mensche, ende ghy lastert ons.

n Ioan. 8.48, 52. ende 10.20.

34 Namelick, van ons.

21

Iesus ³⁵ antwoordde ende seyde tot haer, ³⁶ Een werck hebbe ick gedaen, ende ghy ³⁷ verwondert u alle.

35 Christus antwoort niet op de scheldwoorden, maer gaet voort om te bewijsen hy de wet niet en hadde overtreden, door ’t genesen op den Sabbath.

36 D. dit een werck alleen, namelick, dat ick dien mensche op den Sabbath genesen hebbe, Ioan. 5.16.

37 Namelick, met verstooringe ende aenstoot, vers 23.

22

³⁸ Daerom Moses heeft u-lieden ^{39 o} de besnijdenisse gegeven (niet datse ⁴⁰ uyt Mose is, maer ^{41 p} uyt den vaderen) ende ghy besnijdt een mensche ⁴² op den Sabbath.

38 Het woort daerom voegen sommige by ’t voorgaende vers.

39 D. ’t bevel om te besnijden op den achtsten dagh, Levit. 12.3.

o Levit. 12.3.

40 D. dat Moses deselve eerst ingestelt heeft.

41 D. maer is aen den Patriarch Abraham ende sijne nakomelingen, die voor Moses geweest zijn, uyt Godts bevel gedient geweest, Genes. 17.10.

p Genes. 17.10.

42 Namel. wanneer den achtsten dagh na de geboorte des kints op den Sabbath valt.

23

Indien een mensche de besnijdenisse ontfanght op den Sabbath, op dat ⁴³ de wet Mosis niet ⁴⁴ gebroken en worde, zijt ghy toornigh op my, dat ick eenen ⁴⁵ geheelen mensche gesont gemaeckt hebbe op den Sabbath?

43 N. van de besnijdenisse ten achtsten dage, Levit. 12.3.

44 Gr. ontbonden, ofte los gemaeckt.

45 D. die aen sijn geheel lichaem, of aen alle sijne leden kranck was.

24

^q En oordeelt niet ⁴⁶ na het aensien, maer oordeelt een rechtveerdigh oordeel.

q Deut. 1.16, 17. Proverb. 24.23. Iacob. 2.1.

46 D. als aensienders der persoonen: dewijle ghy in de uwe niet en bestraft, dat sy op den Sabbath besnijden, soo behoort ghy oock my niet te bestraffen om dat ick op den Sabbath genese.

25

Sommige dan uyt ⁴⁷ die van Ierusalem seyden, En is dese niet dien sy soecken te dooden?

47 Dat is, de Ioden die te Ierusalem woonden, ende van ’t voornemen der Overste wisten.

26

Ende siet, hy spreeckt vrymoedelick, ende ⁴⁸ sy en seggen hem niet. Souden nu wel de Overste waerlick ⁴⁹ weten, dat dese waerlick is de Christus?

48 D. sy laten hem leeren sonder verhinderinge.

49 Namel. beter onderrecht zijnde als te voren. Ofte, in haer gemoedt daer van overtuyght zijn, hoewel sy het niet en willen bekennen.

27

^r Doch desen weten wy ⁵⁰ van waer hy is: maer de Christus wanneer hy komen sal, soo en sal ⁵¹ niemant weten van waer hy is.

r Matth. 13.55. Marc. 6.3. Luce 4.22.

50 Namelick, van Nazareth, gelijck sy meenden.

51 Hier in dwalense, uyt misverstant van eenige plaetsen der Schrifture, als Iesa. 53.8. Mich. 5.1. ende andere, die spreken van sijne eeuwige geboorte, als Sone Godts, welcke sy op sijne lichamelicke geboorte verkeerdelick duydden.

[fol. 47r]

28

Iesus dan ⁵² riep in den tempel, leerende ende seggende, Ende ghy ⁵³ kent my, ende ghy weet van waer ick ben: ⁵⁴ ende ick en ben ^s van my selven niet gekomen, ^t maer hy is ⁵⁵ waerachtigh die my gesonden heeft, welcken ghylieden ⁵⁶ niet en kent.

52 D. sprack met vrymoedigheyt ende luyder stemme, om te beter van allen gehoort te worden.

53 Namelick, soo ghy seght.

54 D. nochtans.

s Ioan. 5.43. ende 8.42.

t Ioan. 8.26. Rom. 3.4.

55 Namel. in sijn getuygenisse van my, Matth. 3.17.

56 Namelick, gelijck het behoort.

29

Maer ^v ick kenne hem, want ick ben ⁵⁷ van hem, ende hy heeft my gesonden.

v Ioan. 10.15.

57 Namelick, geboren van eeuwigheyt, Psalm 2.7.

30

^x Sy sochten hem dan te grijpen: maer ⁵⁸ niemant en sloegh de hant aen hem, want ⁵⁹ sijne ^y ure en was noch niet gekomen.

x Marc. 11.18. Luce 19.47. ende 20.19. Ioan. 7.19. ende 8.37.

58 Namelick, verhindert zijnde door Godts voorsienigheyt.

59 Namel. om te lijden, Ioan. 8.20.

y Ioan. 8.20.

31

^z Ende vele uyt de schare geloofden in hem, ende seyden, Wanneer de Christus sal gekomen zijn, sal hy oock meer teeckenen doen dan die, welcke dese gedaen heeft?

z Ioan. 8.30.

32

De Pharizeen hoorden dat de schare dit van hem ⁶⁰ murmelde: ende de Pharizeen ende de Overpriesters sonden dienaren, op dat sy hem grijpen souden.

60 Alsoo sy ’t opentlick niet en derfden seggen, uyt vreese der Ioden, vers 13.

33

Iesus dan seyde tot haer, ^a Noch eenen ⁶¹ kleynen tijt ben ick by u, ende ick ga henen tot den genen die my gesonden heeft.

a Ioan. 16.16.

61 Namel. tot het navolgende Paesschen, ’t welck was noch ontrent ses maenden.

34

^b Ghy sult my ⁶² soecken, ende ghy en sult [my] niet vinden: ende daer ick ⁶³ ben, en kondt ghy niet komen.

b Ioan. 8.21. ende 13.33.

62 Dat is, ghy sult noch begeeren my tegenwoordigh te hebben. Siet Ioan. 8. vers 21.

63 D. als dan zijn sal, ofte daer ick henen ga.

35

De Ioden dan seyden ⁶⁴ tot malkanderen, Waer sal dese henen gaen dat wy hem niet en sullen vinden? Sal hy ⁶⁵ tot de verstroyde Griecken gaen, ende de Griecken leeren?

64 Ofte, by haer selven.

65 Gr. tot de verstroyinge der Griecken, Dat is, ofte tot de Heydenen, die tegen gestelt zijnde tegen de Ioden, Griecken genaemt worden, Rom. 1. vers 16. ende cap. 2. vers 9. of tot de Ioden, ende Iodengenooten, die onder de Griecken verstroyt waren, Ioan. c. 12. vers 20. Iacob. 1.1. 1.Petr. cap. 1. vers 1.

36

Wat is dit voor een reden, die hy geseght heeft, Ghy sult my soecken, ende en sult [my] niet vinden: ende daer ick ben en kondt ghy niet komen?

37

Ende op den ^{66 c} laetsten dagh, [zijnde] den grooten [dagh] des feests, stont Iesus ende riep, seggende, ^{67 d} Soo yemant ⁶⁸ dorstet, die kome tot my ende drincke.

66 Dat is, den achtsten dagh, die soo wel als den eersten moest geviert worden met t’samenkomsten ende offeranden. siet Lev. 23. vers 36.

c Levit. 23.36.

67 Alsoo de Ioden haer voornemelick op dit feest, alle de vruchten nu ingesamelt zijnde, vrolick maeckten met eten ende drincken, soo schijnt dat Christus daer uyt gelegentheyt neemt, om haer van den rechten geestelicken dranck te onderwijsen, ende daer toe te nooden.

d Iesa. 55.1. Ioan. 6.35. Apoc. 22.17.

68 D. uyt het gevoelen van sijne elende verlanght daer van verlost te worden. siet Iesa. 44.3. ende cap. 55. vers 1. Ioan. 4.14.

38

Die in my gelooft, ⁶⁹ gelijckerwijs ^e de Schrift seght, ⁷⁰ stroomen des levenden waters sullen uyt sijnen buyck vloeijen.

69 Dese woorden voegen sommige by de naestvoorgaende, in desen sin, gelijck de Schrift seght, dat is, gebiedt: Andere by de volgende, alsoo dat Christus hier soude hebben gesien op eenige plaetsen der Heyliger Schrifture, als Iesa. 44.3. ende 49.10. ende 58.11. ofte dergelijcke.

e Iesa. 12.3.

70 Ofte, rivieren, D. in grooten overvloet, ende volheyt. Siet Iesa. cap. 44. vers 3. Ioël 2.28. ende 3.18. Ioan. 4.14.

39

(Ende dit seyde hy ^f van den Geest, den welcken ontfangen souden die in hem gelooven. Want de Heylige Geest ⁷¹ en was noch niet, overmits Iesus noch niet verheerlickt en was.)

f Iesa. 44.3. Ioël 2.28. Actor. 2.17.

71 Namel. gegeven ofte gesonden in sulcken overvloet, gelijck na Christi opstandinge ende hemelvaert geschiet is, Actor. 2.4, 33.

40

Vele dan uyt de schare dese reden hoorende seyden, ^g Dese is waerlick ⁷² de Propheet.

g Matth. 21.46. Luce 7.16. Ioan. 6.14.

72 Namelick, van dewelcke geschreven staet Deut. 18.15.

41

Andere seyden, ^h Dese is ⁷³ de Christus. ⁷⁴ Ende anderen seyden, ⁱ Sal dan de Christus uyt Galilea komen?

h Ioan. 4.42.

73 D. de Messias, dien sy meenden een ander te sullen zijn als desen Propheet. Siet Ioan. 1.25. ende 6.14.

74 Namelick, die meenden dat hy te Nazareth geboren was.

i Ioan. 1.47.

42

En seght de Schrift niet, dat de Christus komen sal ^k uyt den zade Davids, ende van het vleck ^l Bethlehem, daer David ⁷⁵ was?

k Psalm 132.11.

l Mich. 5.1. Matth. 2.6.

75 Namelick, geboren ende opgevoedt.

43

Daer wiert dan ⁷⁶ tweedracht onder de schare, om sijnent wille.

76 Gr. Schisma, Dat is, scheuringe ofte verdeeltheyt.

44

Ende ⁷⁷ sommige van haer wilden hem grijpen: maer ⁷⁸ niemant en sloegh de handen aen hem.

77 Namelick, uytgesonden van de Overpriesters.

78 Namelick, van Godt verhindert zijnde, om dat sijne ure noch niet gekomen en was.

45

De dienaers dan quamen tot de Overpriesters ende Pharizeen: ende die seyden tot haer, Waerom en hebt ghy hem niet gebracht?

46

De dienaers antwoordden, Noyt en heeft een mensche ⁷⁹ alsoo gesproken, gelijck dese mensche. [kolom]

79 Dat is, met sulcken aensien ende aengenaemheyt. Siet Matth. 7.28, 29. ende Luce 4.22.

47

De Phariseen dan antwoordden haer, Zijt oock ghylieden verleyt?

48

^m Heeft yemant uyt ⁸⁰ de Overste in hem gelooft, ofte uyt de Pharizeen?

m Iesa. 33.18. Ioan. 12.42. 1.Cor. 1.20. ende 2.8.

80 Namel. die sulcke treffelicke ende geleerde lieden zijn.

49

Maer dese schare, ⁸¹ die de wet niet en weet, ⁸² is vervloeckt.

81 D. die in de heylige Schrifture niet en is geoeffent.

82 Gr. zijn vervloeckt, Namelick, om datse hem aenhangen.

50

Nicodemus seyde tot haer, ⁸³ welcke ⁿ des nachts tot hem ⁸⁴ gekomen was, zijnde een uyt haer,

83 Siet hier van Ioan. 3.1, 2, etc.

n Ioan. 3.2. ende 19.39.

84 Ofte, quam.

51

^{85 o} Oordeelt oock onse wet den mensche, ’t en zy datse eerst van hem gehoort heeft, ende verstaet wat hy ^68[86] doet?

85 D. wort ons oock in de wet toegelaten yemant te veroordeelen, ’t en zy dat hy eerst gehoort werde in sijne verantwoordinge. Dit was oock selfs by de Heydenen een wet der nature. Siet Actor. 25.16.

o Exod. cap. 23. vers 1. Levit. 19.15. Deut. 1.17. ende 17.8. ende 19.15.

68[86] Dat is, wat hy gedaen ofte misdaen heeft.

52

Sy antwoordden ende seyden tot hem, Zijt ghy oock ⁸⁷ uyt Galilea? Ondersoeckt ende siet, dat uyt ⁸⁸ Galilea geen Propheet opgestaen en is.

87 Namelick, ofte afkomstigh, ofte een van sijne discipelen, die meest Galileers waren.

88 Iesaias hadde nochtans gepropheteert, dat de Messias in Galilea soude beginnen te prediken. Siet Iesa. 8.23. ende 9.1. ende Matth. 4.15.

53

Ende een yegelick gingh henen na sijn huys.