Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het v. Capitttel.

Voorder straf-predicatie, van Godts oordeelen, door de vyanden, over alle standen Israëls, ende mede over Iuda, van wegen tyrannije, allerley gewelt, ende afgoderije, met ontsegginge van alle Godtlicke ende menschelicke hulpe in hare nooden, vers 1, etc. met eene bygevoeghde prophetie van hare toekomstige bekeeringe, 15.

1

HOoret dit, ghy ¹ Priesters, ende mercket op, ghy huys Israëls; ende nemet ter ooren, ghy huys des Koninghs; want ² u-lieden [gaet] dit oordeel aen: om dat ghy een ³ strick zijt geworden te ⁴ Mizpa, ende een uytgespannen nett op ⁵ Thabor.

1 De Propheet schijnt hier de drie standen des Koninckrijcks van Israël onderscheydentlick aen te spreken: de Kerckelicke, de Oudtsten des volcx, ende den Koningh. Doch sommige meynen, dat het huys Israëls hier de tien stammen beteeckent, ende door den Koningh de Koningh van Iuda verstaen wort.

2 Hebr. tot, ofte, voor u-lieden [is] dit oordeel, Te weten, Godes. Dat is, dese straffe gaet u aen. siet Ier. cap. 48. op vers 21. And. u betaemde het gerichte, ofte, recht, Dat is, ghy behoordet recht te doen: ende dan voorts, maer ghy zijt een strick. Vergelijckt. Mich. 3.1. ende Malach. 2.1, 4.

3 D. als een strick. item, als een net.

4 Daer waren verscheydene hooghten ende plaetsen van desen naem aen beyde zijden der Iordane: van Mizpa in Gilead, siet Iud. 10.17. met d’aenteeck. Dit kan men aldus nemen, dat de afgodische Regenten ende Priesters der tien stammen aen beyde zijden van de Iordane op de hooghten wachten hebben bestelt, om te loeren op alle die na Ierusalem mochten trecken om den waren Godtsdienst te oeffenen, om die te vermoorden: waer op oock het begin van ’t volgende vers kan sien. Vergel. onder 6.9. met d’aenteeck. ende 7.1. item, 1.Reg. 15.17. ende d’aenteeck. aldaer. Andere verstaen ’t alsoo, dat sy met allerley listen ende vonden d’ingesetene gesocht hebben te trecken tot hare aengestelde afgoderije, om die als Gode behaeghlick te doen goet vinden, handelende alsoo met de menschen, gelijck de vogelvangers ende jagers met de vogelen ende het wildt op dese beyde hooge bergen plegen te doen.

5 Van den bergh Thabor siet Iud. 8. op vers 18.

2

Ende die afwijcken, ⁶ verdiepen sich [om] te slachten: maer ick sal haer allen een ⁷ tuchtmeester zijn.

6 Wanneer de uytgesondene afvallige Israëliten van de hooghten der voorschreve bergen eenige vrome passanten hebben gesien, dan begeven sy haer in de leeghten om die onvoorsiens te vangen ende te vermoorden. Sommige setten ’t aldus over: Sy verdiepen haer om de afgaende, of, afwijckende, (Te weten, van ’t afgodisch Israël na Iuda ende Ierusalem) te keelen: den sin op een uytkomende. Andere verstaen ’t van diep te sondigen door’t moorden der vromen, ende setten ’t over, verdiepen, of, vermenighvuldigen het slachten: (dat van ’t voorseyde weynigh verscheelt) ofte, van de diepe practijcken ende arghlistige vonden om het slachten der afgodische offerhanden (dat Godt voor onnut slachten, of, keelen der beesten houdt, Iesa. 66.3.) goet te maken by den volcke, waer van in de voorgaende aenteeck. Het Hebreeusch woort wort van beyds gebruyckt: van sich in diepe plaetsen te begeven, versteken, verbergen, als Ierem. 49.8, 30. ende van diep sondigen, als Iesa. 31.6. onder 9.9. ende van beyds t’samen (soo ’tschijnt) Iesa. 29.15. met welcke plaetsen dese beyde versen het tweede ende derde, oock bequamelick konnen worden vergeleken.

7 Hebr. tucht, D. tuchter, tuchtmeester, welck woort voor tuchtigen met woorden ende slagen gebruyckt wort. Siet Prov. 7. op vers 22. And. hoewel ick haer alleen een tuchtmeester geweest ben, D. haer anders onderwesen ende geleert hebbe door mijne Propheten.

3

Ick kenne Ephraim, ende Israël en is voor my niet verborgen: ⁸ dat ghy, ô Ephraim, nu hoereert, [ende] Israël verontreynight is.

8 Als of Godt seyde: Ghy sult my uwen hoerdom niet verduysteren met ontkennen, ofte bemantelen, ick heb u al te veel op de daet betrapt.

4

Sy en ⁹ stellen hare handelingen niet aen om haer tot haren Godt te bekeeren: want ^a de ¹⁰ geest der hoererijen is in ’t midden van haer, ende den HEERE en ¹¹ kennen sy niet.

9 Ofte, hare handelingen en geven het niet dat sy, etc. Ofte, sy begeven haer niet [met] hare handelingen, om, etc. Beyde manieren van spreken zijn oock in onse tale gebruyckelick. And. hare wercken sullen niet toelaten, dat sy, etc. Vergelijckt Psalm 36.3, 5. ende 55.20. ende 64.6.

a Hose. 4.12.

10 Siet boven 4. op vers 12.

11 Hoewel sy hare afgoderije met sijnen naem soecken te bemantelen. siet boven cap. 4. op versen. 1, 15.

[fol. 105r]

5

^b Dies ¹² sal Israëls hoovaerdije in sijn aengesichte getuygen: ende Israël ende Ephraim sullen ¹³ vallen door hare ongerechtigheyt; oock ¹⁴ sal Iuda met hen vallen.

b Hos. 7.10.

12 And. getuyght, of, antwoort. Alsoo onder 7.10. De sin is: Hare stoute ende hartneckige verachtinge van alle getrouwe vermaningen ende waerschouwingen mijner Propheten is soo openbaer, datse niet en kan worden geloochent, ende sal tegen hen staen ende als onder hare oogen, ofte hen in het aengesichte beschamen ende tegen-getuygen in mijn gerichte, tot harer overtuyginge, ende een bewijs, dat sy met groot recht van my gestraft zijn. Vergel. Ies. 59.12. Ier. 14. vers 7. Amos 6.8. Zeph. 2.10. Ende eene gelijcke maniere van spreken van het contrarie, Gen. 30. vers 33. And. Israëls heerlickheyt, hoogheyt, uytnementheyt, etc. D. de zegen, door welcken ick haer soo seer verhoogt hebbe, sal haer overtuygen van hare ondanckbaerheyt.

13 Siet bov. 4.5. ende ond. 14.2.

14 Hebr. is gevallen.

6

Met hare ¹⁵ schapen, ende met hare runderen sullen sy [dan] gaen om den HEERE te soecken, maer niet vinden: hy heeft sich van hen ¹⁶ ontrocken.

15 Om Godt door offerhanden te paeijen, ende hulpe van hem te verkrijgen, maer te vergeefs. Vergel. 2.Reg. 23. versen 21, 22, 26.

16 Of, los gemaeckt, vrij gemaeckt, niet meer met hen willende te doen hebben, dewijle sy hem met hare grouwelen lastigh ende verdrietelick waren.

7

Sy hebben trouwlooslick gehandelt tegen den HEERE; want sy hebben ¹⁷ vreemde kinderen gewonnen: ¹⁸ nu sal haer de ¹⁹ nieuwe maent verteeren met hare ²⁰ deelen.

17 Uyt houwelicken met Heydensche vrouwen, tegen Godts uytgedruckte bevel. Vergelijckt Ezra 9.1, 2. Neh. 13.23. Mal. 2.11. aen sulcke houwelicken was dit mede vast, dat de kinderen in afgoderije wierden opgetrocken.

18 Al haest, of, daerom.

19 D. d’afgoderije, die sy op de nieuwe maenden bedrijven. Sommige nemen het als eene gelijckenisse van woecker ofte maent-gelt, dat haestelick op loopt, ende den schuldenaer verteert. Andere nemen, een maent, voor eenen korten tijt, als Zach. 11.8. ofte, voor eenen gesetten sekeren tijt.

20 Of, portien, D. al haer goet, besitt ende lant. Vergel. Psal. 16.5. met d’aent. Sommige verstaen de offerhanden, die in vele deelen verdeelt wierden.

8

²¹ Blaset de basuyne te ²² Gibea, de trompette te Rama: roepet luyde [te] ²³ Beth-Aven; ²⁴ achter u, Benjamin.

21 Hier stelt hen Godt levendigh voor oogen de nakende aenkomste des vyants, wanneer men gewoon is in de naestliggende plaetsen alarm te maken.

22 Gibea ende Rama lagen beyde in Benjamin aen de grenzen van Ephraim. siet Iudic. 19. op vers 13. Dese frontier-plaetsen zijn ontwijfelick sterck ende wel beset, ende volgens dien haren toeverlaet geweest. Te Gibea hadde Saul gewoont, Samuel was geboren te Rama, 1.Sam. c. 1. ende 10.26. siet oock 1.Reg. 15.17, 21, 22.

23 Siet bov. 4. op vers 15.

24 Hier op kan men verstaen, is de vyant, of, daer is het te doen, T.w. in Ephraim is de vyant doende, ende daer begint hy te verwoesten, waer van in ’t volgende vers. Benjamin lagh tusschen Iuda ende Ephraim. Daerom sommige dese woorden nemen als eene beschrijvinge der gelegentheyt van Iuda, als gelegen in ’t Zuyden achter Benjamin: ende dat alsoo Iuda oock in alarm soude raken, met trompetten ende roepen, gelijck d’andere voorsz. plaetsen. Of, men kan’t slechtelick aldus nemen, achter u Benjamin, D. Benjamin blase oock alarm, na, of, achter u, om te kennen te geven, dat d’alarmen van d’eene plaetse souden voort gaen tot d’andere, ende malkander volgen.

9

Ephraim sal tot verwoestinge worden, ten dage der ²⁵ straffe: onder de stammen Israëls, ²⁶ heb ick bekent gemaeckt dat ²⁷ gewis is.

25 Of, bestraffinge, D. ter tijt als ick ’t oordeel (waer van bov. vers 1.) over haer spreken ende uytvoeren sal.

26 Of, make ick bekent, D. ick voorsegge opentlick, dat seker ende gewis is, ende sonder faute geschieden sal, op dat sy mogen weten, wanneer ’t geschiet, dat ick de Heere ben. And. ick heb de trouwe bekent gemaeckt, D. mijne trouwe aen Israël betoont door veelvoudige waerschouwingen van hare aenstaende verwoestinge, indien sy haer niet en bekeeren.

27 And. dat sy gewis is, sy, T.w. de voorseyde ende gedreyghde straffe.

10

De Vorsten van Iuda zijn geworden gelijck die de ²⁸ lantpale verrucken: Ick sal mijne verbolgentheyt, als ²⁹ water, over haer uytgieten.

28 Dat Godt scherpelick vervloeckt ende verboden hadde, Deut. 19.14. ende 27.17. Iob 24.2. Prov. 22.28. Diergelijcks deden de Regenten van Iuda ter tijt van Achaz, als sy de palen des reynen Godtsdiensts, van Godt gestelt, ende van de vrome Koningen bewaert, verruckten, ende de palen hares ampts te buyten gingen, ende alles voorts in verwerringe brachten, het welcke op de verwerringe der religie door Godts rechtveerdigh oordeel plach te volgen. siet 2.Reg. c. 16. ende sulcks treckt met sich eenen zuntvloet van Godts toorn, die alles overloopt, ende in verderf stelt.

29 Siet Psal. 79. op vers 6.

11

Ephraim is verdruckt, hy is ³⁰ verplettert met recht: want hy heeft [soo] gewilt; hy heeft gewandelt na het ³¹ gebodt.

30 Of, verkneuselt, in stucken gebroken, of, gestooten. Hebr. een gepletterde des rechts. D’eenvoudighste sin deser woorden schijnt te zijn, dat hen dit alles rechtveerdighlick sal over komen na hare verdiensten: waer op de volgende woorden bequaemlick passen. Sommige nemen het aldus, Dat Ephraim, die te voren over andere gewoon was te richten, sal moeten lijden, dat andere over hem recht spreken, ende hem in het gerichte verpletteren.

31 Sijns Koninghs Ierobeams, die de stichter der grouwelicke afgoderije, ende aller gevolghde ongebondenheyt geweest is, ende dien sijne successeurs hebben na gevolght. Het is hen genoegh geweest, dat haer Koningh sulcks geboodt, daer op zijn sy onbeschroomt ende met lust voort gegaen, sonder op Godt ende sijner Propheten waerschouwinge te letten. Andre aldus, Hy heeft gewillighlick gewandelt, of, hy heeft willen wandelen na het gebodt, of, bevel. Hebr. hy heeft gewilt, hy heeft gewandelt, etc. siet Psalm 45. op vers 5.

12

Daerom sal ick Ephraim zijn als eene ³² motte: ende den huyse Iuda als eene ³³ verrottinge.

32 Siet Iob 13.28. Psalm 39.12. Prov. 12.4. ende 14.30. Ies. 50.9. ende 51.8.

33 Of, vervuylinge, wormsteeckigheyt, D. gelijck de kleederen door de motten, ende andere dingen door verrottingen ofte den worm allenghskens worden verteert, alsoo sal ick dese beyde volcken door mijn straffen allenghskens verteeren, ’t welcke aen beyden, eerst aen Israël, daer na aen Iuda, alsoo geschiet is.

13

Als Ephraim sijne ³⁴ kranckheyt sagh, ende Iuda sijn ³⁵ geswel; soo toogh Ephraim tot ³⁶ Assur, ende ³⁷ hy sondt tot den Koningh ³⁸ Iareb: maer die en sal u-lieden niet konnen genesen, noch en sal het geswel ³⁹ van u-lieden niet heelen.

34 Al dit voorseyde quaet, ende nakende perijckel gevoelde, of merckte.

35 Vergl. Obad. vers 7.

36 Tot Pul, den Koningh van Assyrien, om dien van vyant tot vrient ende helper te maken, door geschencken: dewijle dit schijnt te sien op de historie van den Koningh Menahem, 2.Reg. 15.19, etc. Siet wijders onder 7.11, etc.

37 Dit duyden sommige op Iuda, uyt vergelijckinge met het voorgaende (siet 2.Reg. 16.7.) ende volgende vers.

38 Vergl. ond. 10. vers 6. uyt welcke plaetse afgenomen wort dat dit een naem moet geweest zijn van seker Koningh in Assyrien, (als oock sommige Chronijckschrijvers hebben) ofte in het gemeyn een naem, dien de Ioden ende Israëliten die uytlantsche Koningen gewoon waren te geven, welcker hulpe ende bescherminge sy, uyt mistrouwen op Godt, versochten: Iareb is in het Hebreeusch soo veel als, hy sal twisten, rechten, pleyten, D. de sake voor ons opnemen ende uytvoeren. Vergel. Iudic. 6.31, 32. met d’aenteeck.

39 Alsoo dat hy het van u wech neme, dat ghy het quijt wordet. Anders, sal de wonde [van niemant] uyt, ofte, van u heelen.

14

Want ick sal Ephraim zijn als een felle leeuw, ende den huyse Iuda, als een [kolom] jonge leeuw: Ick, Ick sal ⁴⁰ verscheuren ende henen gaen; Ick sal wech voeren, ende ^c daer en sal geen redder zijn.

40 Ofte, rooven. Vergel. ond. 6.1.

c Hos. 2.9.

15

Ick sal henen gaen [ende] keeren weder tot mijne ⁴¹ plaetse, tot dat sy haer selven schuldigh kennen ende mijn ⁴² aengesichte soecken: als haer bange sal zijn, sullen sy my ⁴³ vroegh soecken.

41 Menschelick van Godt gesproken, die geseyt wort neder te dalen, wanneer hy yet bysonders op aerden werckt, ofte sijne oordeelen uytvoert, ende weder in sijne plaetse te keeren, ende sich stille te houden, als hy de menschen in elende laet, ofte niet en verlost, tot dat sy haer bekeeren, ende sijnen tijt daer zy. Vergel. Gen. 11.7. Ies. 26.21. ende 18.4, etc.

42 Siet 2.Chron. 7. op vers 14. ende 11. op vers 16.

43 D. met grooten vlijt, yver, ende tijdelick. Siet Iob 7.21. ende 8.5. Psalm 5.4. Prov. 7.15. met d’aent. ende vergel. Ier. 29. versen 12, 13, 14. Dan. cap. 9. ende de boecken Ezre ende Nehemie, ende voorts den tijt des Nieuwen Testaments, specialick Matth. 11.12, etc.