Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xij. Capittel.

De Propheet klaeght voor den Heere over den voorspoet sijner godtlooser lantslieden, ende bidt dat hyse wech rucke, op dat het lant om hare boosheyt niet langer en lijde, vers 1, etc. waer tegen de Heere hem onderwijst, ende noch swaerder vervolginge voorseyt, 5. klagende over de vertwijfelde rebellije sijns eygenen erfdeels, dat hy daerom door de Babyloniers moete verwoesten, ende met misgewas straffen, 7. niet willende evenwel ongestraft laten de Heydensche naburige volckeren, die by dese occasie Israël mede op het lijf souden vallen: met belofte van de verlossinge sijns volcks, ende genade aen de Heydenen, die haer met sijn volck tot hem souden bekeeren, 14.

1

¹ GHy soudt rechtveerdigh zijn, O HEERE, wanneer ick tegen u soude twisten: ² ick sal nochtans [van uwe] oordeelen met u spreken: ^a Waerom is der godtloosen ³ wegh voorspoedigh? [waerom] hebbense ruste, alle die trouwlooslick trouwloosheyt bedrijven?

1 De sin is, Ghy soudt in al u doen rechtveerdigh bevonden worden (als Psal. 51.6.) indien ick met u wilde rechten, pleyten, ofte disputeeren over uwe oordeelen, maniere ofte wijse van regeeringe, die ghy onderhoud met godtloosen ende vroomen: waer van in het volgende. Vergel. Ps. 73. versen 2, 3. etc.

2 Ofte, laet my nochtans met u pleyten, ofte, rechten, D. mijne klaghten u voordragen. Vergel. bov. 4. op vers 12. Hebr. oordeelen, of, rechten met u spreken.

a Iob 21.7. Psalm 73.11, 12. Habak. 1.3.

3 D. haer voornemen ende doen. siet Genes. 6. op vers 12. Dit siet wel in het bysonder op die van Anathoth, waer van in’t voorgaende cap. ende ond. vers 5. gesproken wort, maer past oock wijders op andere diergelijcke in het gemeyn.

2

Ghy hebtse geplant, sy zijn oock ingewortelt; sy ⁴ gaen voort, oock ⁵ dragense vrucht: ghy zijt [wel] ⁶ na by in haren ^b monde, maer verre van hare ⁷ nieren.

4 D. schieten op, wassen daer henen, breyden haer uyt.

5 Hebr. maken sy. siet Psal. 1. op vers 3. ende Hos. 8. op vers 7.

6 Sy spreken ende roemen van u. Siet Iesa. cap. 29. vers 13. Matth. 15.8.

b Iesa. 29.13.

7 Siet bov. 11. op vers 20.

3

⁸ Maer ghy, O HEERE, ^c kent my, ghy siet my, ende ^d proeft mijn herte, ⁹ [dattet] met u is: ¹⁰ Rucktse uyt als schapen ter slachtinge, ende ¹¹ heylightse tot den dagh der doodinge.

8 Met dese betrachtinge richt sich de Propheet op, sterckende hemselven, door de goede conscientie, ende het geloove van Godts voorsichtigheyt.

c Psal. 17.3. ende 139.1.

d Ier. 11.20.

9 Ofte, [dat] met u [is] ofte, [hoe het selve] tegen, ofte, met u [is]. D. ghy weet dat ick het oprechtelick ende getrouwelick met u houde, ende my van valsheyt ende boosheyt afsondere, ende dat ick daerom lijden moet. Vergel. Gene. 5.22. Hos. 9.8. Mich. 6.8. met d’aenteeck.

10 And. [maer] haerlieden ruckt ghy wech, T.w. als schapen, onvoorsiens van de kudde om te slachten. Dit gebedt des Propheten is in der daet een Prophetie ende leere van de haestige ende onvoorsiene veranderinge des tijdelicken gelucks der godtloose huychelaren, ende vervolgeren der vrome Propheten, specialick sijner lantslieden van Anathoth.

11 D. sondertse af, schicktse, bereytse. Vergel. bov. 6. op vers 4.

4

Hoe lange sal het lant ¹² treuren, ende het kruyt des gantschen velts verdorren? van wegen de boosheyt der gener die daer in woonen, vergaen de ^e beesten ende ’t gevogelte: dewijle sy seggen; ¹³ Hy en siet ons ¹⁴ eynde niet.

12 D. soo jammerlick gestelt zijn?

e Ierem. 4.25. ende 7.20. ende 9.10.

13 T.w. de Heere, of, Ieremia, die ons dagelicks propheteeren van onser nakende verwoestinge, maer (willense seggen) sy wetender beyde niet van: om welcke verachtinge, hartneckigheyt, sorgeloosheyt, ende heyloose verloocheninge van Godts voorsichtigheyt, het lant selfs soo jammerlick verwoest is.

14 Hebr. achterste, uyterste, laetste. Siet Deut. 33.20. ende Prov. cap. 14. vers 12.

5

¹⁵ Als ghy loopt met de voetgangers soo maken sy u moede; hoe sult ghy u dan ¹⁶ mengen met de peerden? soo ghy [alleenlick] vertrouwt in een lant van ¹⁷ vrede, hoe sult ghy’t dan maken in de verheffinge van de Iordane?

15 Godt wil hier, ende in het volgende, den Propheet in sijne bekommernissen stercken, ende moedt geven, als of hy seyde: Zijt ghy soo kleynhertigh ende verlegen om dat uwe lantslieden van Anathoth, die als voetknechten zijn, u soo qualick bejegenen, hoe sult ghy het dan konnen strecken tegen de ongetoomde, trotze Groote van Ierusalem, die als peerden, ofte, ruyters zijn? Dit en moet u niet verdrieten, want ghy sult noch al veel swaerder vervolgh moeten uyt staen ende overwinnen.

16 T.w. in strijt of twist, D. met hen te doen hebben?

17 Daer ’t water (om soo te spreken) in den lande stil ende sacht gaet, zijnde als vrede ende ruste te reeckenen tegen het toekomende, Hoe sult ghy het dan maken als de wateren aen alle kanten over loopen? Men kan hier, door de verheffinge der Iordane, verstaen den trotz van Ierusalems inwoonders, ofte de nakende verwoestinge des gantschen lants. Van ’t op loopen der Iordane siet Ios. 3. vers 15. 1.Chron. 12.15. ond. 49.19. ende 50.44. And. [soo sy u moede maken] in een lant van vrede, (vergel. Psalm 41.10) [daer] ghy u vertrouwt, D. in u vaderlant, daer ghy meent, dat ghy buyten perijckel behoort te zijn: ende daer het noch geensins soo grof gaet, als’t wel te Ierusalem ende te hove sal doen.

6

Want oock uwe broeders, ende uwes vaders huys, oock die selve, handelen trouwlooslick tegen u; oock die selve roepen u ¹⁸ met voller [stemme] achter na: en ^{f 19} gelooftse niet, wanneer sy ²⁰ vriendelick tot u spreken.

18 Ofte, met eene volle vergaderinge, by hoopen. Vergel. bov. 4. op vers 5.

f Prov. 26.25.

19 Of, en vertrouwtse niet. siet bov. 9.4.

20 Hebr. goede dingen, als 2.Reg. 25.28. ende ond. 52.32.

7

Ick hebbe mijn ²¹ huys verlaten, ick hebbe mijne ²² erffenisse laten varen: ick hebbe de ²³ beminde mijner ziele in de hant harer vyanden gegeven.

21 Den Tempel, D. ick sal het sekerlick verlaten. ende soo in het volgende.

22 D. mijn volck. siet bov. cap. 10. vers 16. alsoo in’t volgende vers.

23 Hebr. de minne, ofte, liefde mijner ziele, D. die ick, als een man sijne vrouwe, lief hadde. Vergel. bov. 11.15. alsoo onrecht voor ongerechtige. Iob 24.20.

8

Mijne erffenisse is my geworden als een leeuw in den woude: sy heeft hare stemme te-[kolom]gen my ²⁴ verheven, daerom heb ickse ²⁵ gehaet.

24 Hebr. gegeven, D. sy is stout, trotz, wildt ende onbetoomt, brullende tegen my, ende mijne bevelen, waerschouwingen, ende dreygementen, gelijck een leeuw in het woudt.

25 Ende volgens, van my verstooten, verworpen ende verlaten, als vers 7.

9

Mijne erffenisse is my ²⁶ een gesprinckelde vogel; de vogelen zijn rontomme tegen haer: komet aen, versamelt al ghy gedierte des velts, komet ^g om te eten.

26 Dat is, als een vreemde onbekende vogel, die (niet mijn levereije, maer) vele vreemde verwen heeft, daer alle andre vogelen sullen na toe vliegen om dien te vernielen. And. is [niet] mijne erffenisse my een gevingerde, ofte, geklaeuwde roofvogel, tegen welcken de roofvogelen rontomme [vliegen?] Te weten, de vyanden van alle kanten, ofte, O ghy vogelen, [vlieght] rontom tegen haer. Vergel. Iesa. 18.6. Ezech. cap. 39. vers 17. etc.

g Ierem. 7.33.

10

Vele ^{h 27} herders hebben mijnen ²⁸ wijngaert verdorven, sy hebben mijnen ²⁹ acker vertreden: sy hebben mijnen ³⁰ gewenschten acker gestelt tot eene ³¹ woeste wildernisse.

h Ierem. 6.3.

27 D. Vorsten van Babel sullen, etc. Vergel. ond. 49.19, 20. met d’aenteeck.

28 Het Ioodsche volck, als Iesa. 5. vers 1. etc.

29 Of, stuck [lants.]

30 Hebr. stuck des wenschs; ofte, der begeerte.

31 Hebr. wildernisse der woestheyt, ofte, verwoestinge.

11

³² Men heeft ³³ hem gestelt tot eene woestheyt, verwoest zijnde treurt hy tot my: het gantsche lant is verwoest, om datter niemant en is, die het ³⁴ ter herten neemt.

32 Hebr. hy heeft gestelt, D. een yeder der vyanden, ofte, men heeft, etc.

33 Mijnen acker.

34 Hebr. op, ofte, aen, in’t herte leyt, ofte, stelt, (vergelijckt 2.Sam. 13.33. etc.) T.w. wat door Ieremia, ende andere getrouwe Propheten, door Godts last wort voor gedragen.

12

Op alle ³⁵ hooge plaetsen in de woestijne zijn verstoorders gekomen; want het ³⁶ sweert des HEEREN verteert van ’t [een] eynde des lants tot aen het [ander] eynde des lants: daer en is geen ³⁷ vrede voor ³⁸ eenigen vleesche.

35 Daer men andersins gemeynlick plagh, ende nu oock meynde veyligh ende vry te zijn.

36 Vergel. ond. 25. op vers 29. en 47.6.

37 D. ruste, welvaert, voor eenige levendige ziele, of, eenigen mensche. siet Gen. 6. op vers 12.

38 Hebr. allen.

13

³⁹ Sy hebben tarwe ⁱ gezaeyt, maer doornen gemaeyt, sy hebben sich ⁴⁰ gepijnight, [maer] niet gevordert: ⁴¹ wordet alsoo beschaemt ⁴² van wegen u-lieder inkomsten, van wegen de hittigheyt des toorns des HEEREN.

39 De Ioden.

i Lev. 26.16. Deut. 28.38.

40 Of, wee gedaen met grooten arbeyt.

41 D. soo sult ghy sekerlick beschaemt worden. Vergel. Psal. 37. op vers 3. en Prov. 3. op vers 4. alsoo spreeckt Godt in sijne beloften ende dreygementen, vermits de sekerheyt van dien.

42 D. van wegen het gebreck uwer inkomsten, die ghy siet dat u feylen.

14

Alsoo seyt de HEERE; Aengaende alle ⁴³ mijne boose naburen, die mijne ⁴⁴ erffenisse ⁴⁵ aenroeren, dewelcke ick mijnen volcke, Israël, erflick in gegeven hebbe: Siet ick salse uyt haer lant ⁴⁶ uyt rucken, ^k maer het huys Iuda sal ick uyt haerlieder midden ⁴⁷ uyt rucken.

43 Die rontom mijn volck ende lant woonen, als, Syriers, Ammoniten, Moabiten, Philistijnen, etc. die Israël by dese occasie, dat ickse tuchtige, mede mochten op het lijf vallen.

44 Canaan. Siet bov. 2.7.

45 Siet Genes. 26. op vers 11.

46 Door de vyanden. siet ond. capp. 47. 48. 49.

k Deut. 30.3. Ierem. 32.37.

47 D. verlossen, uyt redden, soo dat dese boose naburen haren moedt aen Iuda niet en sullen koelen. Siet gelijcken gebruyck van eenderley woort bov. 1.17.

15

Ende ’t sal geschieden, na dat ick ⁴⁸ se sal uyt geruckt hebben, soo sal ick wederkeeren, ende my harer ⁴⁹ ontfermen; ende ick salse weder brengen, eenen yegelicken tot sijne erffenisse, ende eenen yegelicken tot sijn lant.

48 Die boose naburen.

49 Vergel. ond. 48. op vers 47.

16

Ende het sal geschieden, indien sy ⁵⁰ de wegen mijnes volcks ⁵¹ vlijtighlick sullen leeren, ⁵² sweerende by mijnen name [Soo waerachtigh als] de HEERE leeft, gelijck als sy mijn volck geleert hebben te sweeren by Baal, soo sullen sy in’t midden mijns volcks ⁵³ gebouwt worden.

50 De salighmakende religie, die ick mijner Kercke hebbe voor geschreven, ende die by haer in swange gaet. Vergelijkt Iesa. 2.3. etc. Dit siet op de beroepinge der Heydenen.

51 Hebr. leerende sullen leeren.

52 Dat is, my recht na mijn woort kennende ende dienende. Vergel. bov. 4.2. etc.

53 Door de predicatie des Euangelii bekeert, ende mijner Kercke ingelijft zijnde, sullen sy den zegen mijns genaden-verbonts met haer genieten. siet Eph. 2.18, 19, 20, 21, 22.

17

^l Maer indien sy niet sullen hooren, soo sal ick die selve natie ⁵⁴ teenemael uyt rucken ende verdoen, spreeckt de HEERE.

l Iesa. 60.12.

54 Hebr. uytrucken, uytruckende, ofte, uytplucken, uytpluckende. Vergelijckt Iesa. 60.12.