Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Psalm xix.

David leert, dat Godts schepselen, insonderheyt den hemel ende der sonnen loop, overvloedighlick betuygen van sijne macht, wijsheyt, ende gemeyne goedigheyt, maer roemt boven al de bysondere genade, die hy aen sijn volck bewijst door d’openbaringe sijns salighmakenden woorts: waer door David verlicht zijnde, sijnen sondelicken staet bekent, biddende om reyninge, mitsgaders bewaringe voor der sonden heerschappije, ende dat hy Gode welbehaeghlick moge leven.

1

EEn Psalm Davids, voor den ¹ Oppersanghmeester.

1 Siet Psalm 4. op vers 1.

2

De hemelen ² vertellen Godts eere, ende het ³ uytspansel verkondight sijner handen werck.

2 Dat is, geven ons stoffe om Godts almacht, wijsheyt, ende goedigheyt te vertellen.

3 Siet Genes. 1. op vers 6.

3

⁴ De dagh aen den dagh ⁵ stort overvloedighlick sprake uyt; ende de nacht aen de nacht toont wetenschap.

4 Dat is, elcke dagh ende nacht, steeds op malkanderen volgende, d’eene aen den anderen.

5 Dat is, het is ofse ons steeds toespraken ende leerden, gelijck de fonteynen ofte sprinck-aderen steeds overvloedighlick water uytgeven ofte uytbortelen, waer van ’t Hebreeusch woort eygentlick verstaen wort. siet Prov. 18. vers 4. Eccles. 12.6. Iesa. 49.10.

4

⁶ Geene sprake, noch geene woorden zijnder, daer ⁷ hare stemme niet en worde gehoort.

6 D. hoe seer verscheyden de talen ende woorden der menschen oock mogen zijn, sulcks dat d’een den anderen niet en kan verstaen, soo is nochtans (om soo te spreken) de tale deser schepselen ende hantwercken Godts by allen verstandelick, dat men kan weten, wat sy ons willen seggen. And. [sy hebben] geene sprake, noch geene woorden, [nochtans] wort hare stemme gehoort, D. verstaen. siet Genes. 11. op vers 7.

7 T.w. der hemelen, uyt vers 2.

5

^a Haer ⁸ richtsnoer gaet uyt over de gantsche aerde, ende hare redenen aen ’t eynde der werelt; hy heeft in deselve eene ⁹ tente gestelt voor de sonne.

a Rom. 10.18.

8 D. haer uytermaten schoon gebouw, als of’t met een richtsnoer afgemeten ende daer na gemaeckt ware. siet Zach. 1.16. ende Iob 38. op vers 5. of, linie, regel, voorschrift, schrift, D het is, ofse ons met grove linien ende letteren schreven ende leerden van haren Schepper. Vergel. Iesa. 28.10. waer op d’Apostel dit gepast hebbe. siet Rom. 10.18.

9 Dit wort in ’t volgende vers verklaert.

6

Ende ¹⁰ die is als een bruydegom, uytgaende uyt sijne slaepkamer; sy ^b is vrolick als een ¹¹ heldt, om het padt te loopen.

10 T.w. de sonne, seer schoon ende cierlick her voor brekende ende oprijsende, gelijck een bruydegom met cierlicke kleederen voor den dagh pleeght te komen. siet Iesa. 61.10.

b Eccles. 1.5.

11 Snel ende sterckloopende van den opgangh tot den nedergangh. Vergelijckt Eccles. 1.5.

7

Haren uytgangh is van het eynde des hemels, ende haren ommeloop tot aen de eynden des selven; ende ¹² niets is verborgen voor hare hitte.

12 Of, niemant. Verstaet daer de sonne schijnt.

8

^c De ¹³ Wet des HEEREN is volmaeckt, ¹⁴ bekeerende de ziele: de ¹⁵ getuygenisse des HEEREN is ¹⁶ gewis, den slechten wijsheyt gevende.

c 2.Sam. 22.31. Psalm 18.31.

13 Of, leere, D. Godts heyligh woort. siet Psalm 1. op vers 2.

14 Of, wederbrengende, weder oprichtende, D. verquickende, troostende, als Psalm 23.3. Siet oock Ruth cap. 4. op vers 15. Dit is de vrucht van de leere des Euangeliums.

15 Sijn woort, getuygende van sijn wesen, wille, ende wercken.

16 D. waerachtigh, seker, vast, bestandigh. Vergel. Psalm 93.5. ende 111.7.

9

De bevelen des HEEREN zijn ¹⁷ recht, verblijdende het herte: het gebodt des HEEREN is suyver, verlichtende de ¹⁸ oogen.

17 Of, richtigh, D. in alles gelijckformigh, met sich selven over een stemmende, ende den eenigen rechten wegh der saligheyt recht wijsende. Van ’t Hebreeusch woort siet bov. Psalm 7. op vers 11.

18 Des verstants. Siet Psalm 13. op vers 4.

10

De ¹⁹ vreese des HEEREN is

19 Godt vreesen ende eeren, item, in sijn wegen te wandelen, worden met malkanderen verwisselt, Iesa. 29.13. vergeleken met Matth. 15.9. ende 2.Chron. 6.31. met 1.Reg. 8.40. ende Psalm 128.1. Sulcks dat men hier door de kinderlicke vreese, waer mede de kinderen Godts uyt den geloove hem eeren, bequamelick kan verstaen de leere van de ware religie, ende Godtsdienst, zijnde reyn van alle vuyligheyt der menschelicke gedichtselen, ende mede brengende reynigheyt der herten ende handen, Psalm 24.4.

[fol. 242v]

reyn, bestaende tot in eeuwigheyt: de rechten des HEEREN zijn ²⁰ waerheyt, t’samen zijnse rechtveerdigh.

20 D. seer, ofte, in alle manieren waerachtigh, niet dan enckele waerheyt.

11

^d Sy sijn begeerlicker dan gout, ja dan veel fijn gout; ende ^e soeter dan honigh, ende ²¹ honighseem.

d Psal. 119.72, 127. Prov. 8.11.

e Psalm 119.103.

21 Hebr. het vloeijende der honighraten, Dat is, dat uyt de honighraten van selfs sonder perssen vloeyt, ongepijnden honigh.

12

Oock wort u knecht door deselve ²² klaerlick vermaent; in het houden van dien is grooten ²³ loon.

22 Het Hebr. woort beteeckent blincken, klaer schijnen, ende voorts vermanen, waerschouwen, waer door de mensche een licht ende klarigheyt bekomt voor sijne ziele, mitsgaders nuttigheyt, profijt, ende voordeel. Vergelijckt Ezec. 3.18, 19, 20, 21.

23 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick, de hiele, verzene, (Genes. 3.15. ende 25.26.) ende wort voorts genomen voor het eynde van een dingh, (als hooft voor het begin) ende wijders voor uytkomste, geluck, profijt, belooninge, om datse in het eynde ende op het laetste komen: gelijck een ander woort, beteeckenende eygentlick het achterste, oock alsoo gebruyckt wort. Siet Prov. 23. op vers 18. Dat nu Godt de gehoorsaemheyt sijner kinderen, niet tegenstaende hare onvolmaecktheyt, met groote beloften vereert, deselve voor aengenaem houdt ende beloont, dat en geschiet niet na hare verdienste, maer uyt genade om de verdiensten Iesu Christi wille.

13

Wie soude de ²⁴ afdwalingen verstaen? reynight my van de ²⁵ verborgene [afdwalingen.]

24 D. sonden, die men door onwetenheyt ende onbedachtheyt begaet. Siet Levit. 4. op vers 2. Hy wil seggen, niemant kanse verstaen: (soo menigerley, veel, ja ontallick zijnse.) Vergelijckt 1.Reg. 3.9. met 2.Chron. 1.10.

25 Die ick niet sie noch mercke.

14

Houdt uwen knecht oock te rugge van ²⁶ trotsheden, laetse niet over my ²⁷ heerschen; dan sal ick ²⁸ oprecht zijn, ende reyn van ²⁹ groote overtredinge.

26 Ofte, moetwilligheden, Dat is, moetwillige sonden, die willens ende wetens, ende met opset, hooghmoedt, ende verachtinge Godts geschieden.

27 Vergelijckt Rom. 6.12.

28 Siet Genes. cap. 6. op vers 9.

29 Ofte, vele, menighvuldige.

15

Laet de redenen mijns monts, ende de overdenckinge mijns herten ³⁰ welbehaeghlick zijn voor u aengesichte; O HEERE, mijn rotzsteen ende mijn verlosser.

30 Hebr. tot, ofte, na welbehagen, ofte, aengenaemheyt zijn. Vergelijckt Iesa. 56.7. Ierem. 6.20.