Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

[fol. †1v]

De Apocryphe Boecken.

Capitt.Fol: ix.Het III Boeck Esdre.1 xvj.Het IV Boeck Esdre.6 xiiij.Het Boeck Tobie.16 xvj.Het Boeck Judith.19 xix.Het Boeck der VVijsheyt.25 Lj.Ecclesiasticus, Jesu Sirach.30 vj.Het Boeck Baruch, met den Send-brief Jeremie.46 vij.Het Aenhanghsel aen Esther.48

Eenighe Aenhanghselen aen Daniel, namelick,50 j.Het Gebedt Azarie, ende ’t Gesangh der 3 Mannen in den gloeyenden oven.50 j.De Historie van Susanna, ende51 j.Van Bel ende den Draeck.52 j.Het Gebedt van Manasse.52 xvj.I Boeck der Machabeen.53 xv.II Boeck der Machabeen.64 vij.III Boeck der Machabeen.72

[fol. †2r]

Waerschouwinge Aen de LESERS VANDE APOCRYPHE BOECKEN.

DE Schriften die van oudts by een gevoeght zijn gheweest in het Boeck ghenaemt de BIBEL, ofte, de SCHRIFTVRE, zijn tweederley: sommige zijn van Godt selve in-gegeven, 2.Tim. 3. vers 16. ende geschreven van de Heylige mannen Godts, namelijck, Propheten ende Apostelen, Ephes. 2. vers. 20. gedreven zijnde door den Gheest Godts, 2.Petr. 1. vers 21. die den Geest der waerheydt is, Ioan. 15. vers 26. ende capit. 16. vers 13. ende die derhalven Goddelicke Schriften zijn, ende van ongetwijfelde ende onfeylbare waerheydt. Dese worden gemeynlick ghenaemt, met een Griecx woort, CANONYKE BOECKEN, om datse vervatten eene leere die de Canon, dat is, de Regel is van al het gene wy gelooven ende doen moeten ter saligheydt. Galat. 6.16. Philip. 3. vers 16. ofte, om dat’se staen in den Canon, dat is, in het Register der Goddelicke Boecken, het welck soo de Ioodsche, als de eerste Christelicke Kercke, altijt ghehadt heeft. Athanas. in Synopsi. Sommige zijn door eygen ingeven geschreven van menschen die in de leere dwalen konden: ende die des halven geenen reghel en konnen zijn van ons’ gheloove ende wandel. Ende dese worden genaemt APOCRYPHE BOECKEN, dat is, Verborgene: ofte om dat’se niet opentlick in de Ghemeynte en behooren ghelesen, maer veel eer verborghen te worden: ofte, om datse niet en zijn gheweest in de casse, daer in de Goddelicke Boecken van de Ioden bewaert ende verborgen wierden. Aengaende de Boecken des Nieuwen Testaments, die in den Bibel staen, hoewel eertijdts sommighe bysondere Leeraers, doch sonder reden, ghetwijfelt hebben aen den Sendt-brief tot den Hebreen, den Sendt-brief Jacobi, den tweeden Sendt-brief Petri, den tweeden ende den derden Sendt-brief Joannis, den Sendt-brief Jude, ende de Openbaringhe Joannis, of dese oock Canonijke Boecken waren, soo is het nochtans dat de oude Christelicke kercken in ’t ghemeyn daer aen noyt en hebben getwijfelt, ende en wort daer aen oock nu niet getwijfelt, maer worden alle voor Godlicke ende Canonijke Boecken van de geheele Christenheyt erkent ende ghehouden. Maer by de schriften des Ouden Testaments worden eenige boecken gestelt, die niet Canonijck en zijn, maer Apocryph: als daer zijn het derde ende vierde boeck Esdre, de historie van Tobias, ende Iudith, het boeck der Wijsheyt, Ecclesiasticus Iesu Syrach, seven capittelen ghevoeght by het boeck van Esther, het boeck van Baruch, ende de brief van Ieremias, eenige Aenhanghselen van het boeck Daniels, namelick de Historie van Susanna, van Bel ende den Draeck, het gebedt van Azarias, ende de lof-sanck der mede-gesellen Daniels in den vyerigen oven, het gebedt van Manasse, ende de dry boecken der Machabeen. Dat dese schriften gheen Canonijke, maer Apocryphe Boecken zijn, blijckt klaerlick, om dat in de selve niet gespeurt noch gevonden en worden de ken-teeckenen, waer door de Canonijke Boecken van andere onderkent ende onderscheyden worden. De ken-teeckenen van een Canonijck schrift des Ouden Testaments zijn dese. Eerstelick dat het gheschreven zy van een Propheet: waerom de Canonijke Boecken des Ouden Testaments ghenaemt worden de Prophetische Schriften. Romeyn. capit. 16. vers 26. ende het Prophetisch woordt. 2.Petr. capit. 1. vers 19. En-

[fol. †2v]

de dat het volgens dien niet geschreven en zy nae de tyden van Malachias, die de laetste Propheet is geweest. Siet Iosephum tegen App. lib. 1. ende Eusebium Histor. Eccl. lib. 3. cap. 10. II. Dat het geschreven zy in de Hebreeusche tale: want de Schriften des Ouden Testaments zijn geschreven voor de Israëlitische Kercke, die de Hebreeusche tale alleen gebruyckte. Siet Hieronym. praefat. in Paral. & in Esd. III. Dat het van de Ioodsche ofte Israëlitische Kercke voor een Canonijck boeck erkent ende gehouden zy geweest. want den Ioden zijn de woorden Godts toe-vertrouwt. Psal. 147.19. Rom. 3.2. ende zijn belast deselve getrouwelick te bewaren. Deuter. 31.30. ’t welck sy oock altijdt seer sorghfuldelick ghedaen hebben: soo dat de Heere Christus, hoewel hy haer over de quade uytlegginge der Heylige Schrifture dickwils bestraft heeft, nochtans haer noyt en heeft beschuldight, dat sy de Heylige Schrifture vervalscht ofte vermenght souden hebben: maer de menschen wijst tot die Schrifture, die’se doe hadden. Luc. 16.29. Ioan. 5.39. IV. Dat in het selve niet gevonden en worde dan dat heyligh ende waerachtigh zy, ende niet dat strijdigh zy tegen de waerheyt, ofte tegen de Goddelicke Leere in de Canonijke boecken begrepen. Dat nu dese ken-teeckenen in de voorschrevene Apocryphe schriften niet gevonden en worden, blijckt in deselve claerlick. I. Want geene van de selve en zijn geschreven van een Propheet, alsoo’se alle gheschreven zijn nae de tyden van Malachias: ende de autheurs van deselve boecken bekennen selve dat in haren tijdt geen Propheten en zijn geweest, ghelijck te sien is 1.Machab. 4.46. ende 9.27. Siet oock 2.Machab. 2.21. ende de voor-reden van Syrach. Den autheur van het boeck der Wijsheyt seght wel capit. 9. vers. 7, 8. dat hy de Coningh Salomon is, dien Godt geboden heeft den Tempel te bouwen, maer dat wort onwaerachtigh bevonden, alsoo dit boeck eerstmael in ’t Griecksch is geschreven, gelijck de stijl uytwijst, ende men claerlick can sien cap. 4. vers. 2. dat den autheur merckelick siet op de strijden ende camp-vechtingen der Griecken, die over de twee hondert jaren nae Salomons tyden eerst zijn in-ghestelt geweest. De oude Leeraers meynen dat dit boeck geschreven zy van Philo den Iode, die nae Christi geboorte gheleeft heeft, ende in hem niet en heeft gelooft. Siet Hieronym. in prologo galeato, in libr. Sap. ende praefat. in Proverb. Salomonis. II. Dese boecken en zijn oock niet in ’t Hebreeusch, maer zijn in ’t Griecx geschreven: ende het vierde boeck Esdre en wort niet dan in ’t Latijn ghevonden. III. Sy en zijn oock noyt gestelt geweest in het Register der Godtlicke boecken, dat de Israëlitische Kercke gehadt heeft: gelijck te sien is by den History-schrijver der Ioden Iosephum tegen Appionem, lib. 1. die aldaer twee-en-twintigh Canonijke boecken verhaelt, die de Ioodsche kercke voor sodanige gehouden heeft, onder welcke geene van dese boecken en zijn. Siet oock Euseb. Histor. Eccles. lib. 3. cap. 10. Sy en zijn oock noyt in de Synagogen der Ioden voor-ghelesen, noch van de Priesters ofte Schriftgeleerde den volcke verclaert. Het blijckt oock dat de Heere Christus, ende sijne Heylighe Apostelen, dese boecken niet en hebben voor Canonijke erkent, alsoo sy nergens uyt eenige der selve yet voort en brengen, gelijck’se doen uyt de andere Canonijke boecken, den welcken sy doorgaens van hare Goddelickheyt getuygenisse geven, ’t welck van dese Apocryphe noyt en geschiet. Ende alsoo de eerste Christelicke kercke de Canonijke boecken des Ouden Testaments ontfanghen heeft vande Israëlitische kercke, so siet men oock dat in de Registers der Canonijke boecken van de eerste Christelicke kercke, dese boecken oock niet gevonden en worden. Eusebius getuyght, Histor. Eccl. lib. 4. cap. 26. dat een oudt ende treflick Leeraer, Melito genaemt, Bischop te Sardis, daerom gereyst is in Orienten, om te vernemen nae het getal ende orden van de Canonijke boecken, ende dat onder deselve dese boecken niet en waren, gelijck uyt het Register aldaer te sien is. Desgelijcks oock het Concilium van Laodicea, gehouden in het jaer onses Heeren dry hondert ende achtien, verhalende Can. 59. het Register der boecken die doe vande Christelicke kercken voor Canonijke gehouden wierden, en stelt geene van dese boecken in het selve: gelijck oock niet en doen alle de oudste kerckelicke Schrijvers, als sy mede het Register der Canonijke boecken verhalen, als daer zijn onder andere Origenes, by Euseb. Hist. Eccl. lib. 6. cap. 24. Cyprianus in Symb. Athanasius in Synopsi. Hilarius in prol. Psal. Hieronymus in prol. galeato, in praefat. in lib. Estherae, lib. Salom. Daniel. et Machab. Nazianzenus in Carm. Epiphanius haeres. 8. et in l. de pond. et mens. Cyrillus Hierosolymitanus Catech. 4. Ruffinus in expos. Symb. IV. Waer by noch komt, dat in meest alle dese boecken gevonden worden verscheydene onware, ongerijmde, fabeleuse, ende tegen-strijdende saken, die met de waerheyt, noch met de Canonijke boecken niet over een en comen. Uyt seer vele connen dese weynige tot claer bewijs daer van zijn. Het geheele vierde boeck Esdre en is meest anders niet als een geduerigh verhael van versierde dingen, die noyt en zijn geschiet: gelijck insonderheyt is ’t gene den autheur verhaelt, capit. 6.49. etc. van die twee groote beesten Enoch ofte Behemoth, ende Leviathan; ’t welck claerlick smaeckt na Ioodsche fabelen. Ende wie soude connen gelooven waerachtigh te zijn ’t gene verhaelt wort capit. 14. vers. 21, etc. dat de Wet Godts geheel verloren was geweest, ende dat deselve van Esdra in den tijdt van veertigh dagen wederom is gedicteert geweest? Dat geseght wort cap. 4 vers. 41. dat de zielen der verstorvene in eenighe vertrecken ofte cellen onder de aerde bewaert worden, dat strijdt oock claerlick tegen de Canonijke schriften, Eccles. 12.7. 2.Reg. 2.11. Matth. 5.3. ende 12.

[fol. †3r]

Luc. 16.22. ende 23.43. 2.Corinth. 5.1. In het boeck van Tobias, boven dien dat de Griecksche ende Latijnsche copien veel van malcanderen verschillen, ende vele teghen-strijdende saecken hebben, wort eenen Engel leugentale toegeschreven. want capit. 12.15. seght hy dat hy is de Enghel Raphaël, ende cap. 5.18. seght hy dat hy is Azarias des grooten Ananie sone. Wort oock geseght dat de Engel den jongen Tobias geleert soude hebben de boose geesten te verdrijven met het braden ende den reuck van het herte ende lever van eenen visch. cap. 6. vers. 5, 8. ende cap. 8. vers 2. ’t welck niet weynich en smaeckt nae de versierselen van Talmudische fabelen. Is oock niet wel gelooflick ’t gene geseght wort cap. 3. vers. 8. dat een boose geest Asmodi seven bruydegoms van Sara soude gedoodt hebben. Het strijdt oock tegen malcanderen als geseght wort cap. 3.7. dat Sara gewoont heeft in de stadt Raghes, ende capit. 9.6. dat de Engel uyt haer vaders huys gesonden is na Raghes. Aengaende de Historie van Iudith, en can geen sekere tijdt aengewesen worden, wanneer die soude geschiet zijn, so dat billicklick vermoedt wort, dat het een versiert gedichtsel is: te meer also de History-schrijver der Ioden Iosephus van de selve geen gewach en maeckt: ende so’se geschiet ware ten tijden van Nabuchodonosor, gelijck geseght wort capit. 1.12. ende 2.1. so soude de H. Geest dese oorloge alsoo wel beschreven hebben, als de oorloge Rabsacis tegen Hizkiam, 2.Reg. 18. Esai. 36. Iudith wordt geseght cap. 10. 11. ende 12. vele leugen-tale gesproken te hebben tegen Holophernem, om hem te bedriegen, ’t welck strijdt tegen het negende gebodt, Exod. 20.16. ende om stercker te sweeren soo misbruyckt sy oock capit. 11. verss. 4, 5. den name Godts, ’t welck niet gheschieden en can sonder meyneedigheydt ende grouwelicke ontheyliginge van Godes Heyligen Name, tegen het derde gebodt, Exod. 20.7. gelijck oock als sy Godt bidt dat hy dese hare bedriegerie van hare lippen wil segenen, capit. 9.13. Iudith prijst oock de moordadige daet van Simeon begaen tegen de Sichemiten, Genes. 34.25, 26. welcke nochtans strijdt tegen het seste gebodt, Exod. 20.13. ende van den Patriarch Iacob als een boose ende godloose daet verfoeyt wort, Genes. 49.5, 6. In het boeck der Wijsheyt, boven dien dat het te onrechte Salomoni toe-geschreven wordt, gelijck te voren bewesen is, worden oock dingen gevonden strijdende tegen de Canonijke Schriften. Cap. 8.19, 20. spreeckt den autheur als of hy sonder erf-sonde geboren ware, tegen Psalm 51.7. ende ’t gene hy verhaelt van den oorspronck des beelden-diensts capit. 14. 15. ende van de verschrickingen door spokeryen capit. 17.3. is niet wel gelooflick. Den autheur van het boeck genaemt Ecclesiasticus Iesu Sirach, verclaert selve in de voor-reden vers 5. dat hy een boeck sijns grootvaders heeft over-geset, ende bidt datmen hem ten besten wil houden, soo hy in dese oversettinge ergens soude mogen beswijcken: ’t welck onbetamelick is voor een Godlick schrijver, die door Godts Geest soude ghedreven zijn. Hy seght oock vers 8. dat hy dit boeck geschreven heeft in het acht-ende-dertighste jaer des Coninghs Euergetes, ’t welck niet waerachtigh en can zijn, overmits gheen Coningh van dien name soo lange geregeert heeft. Desgelijcks als hy seght capit. 1.9. ende cap. 24. vers 10. dat de Wijsheyt Godts geschapen is, daer mede weder-spreeckt hy ende verderft het clare getuygenisse des Propheten Salomons van de eeuwigheyt des Soons Godts, Proverb. 8.22. Ende als hy seght dat de sonde versoent wort door het eeren van de ouders, capit. 3.3. ende door aelmoessen, cap. 29.15. soo weder-spreeckt hy den Apostel Paulo Rom. 3. verss. 24, 25. Als hy leert, datmen de geboden kan houden als men wil, cap. 15.15. dat strijdt tegen 1.Reg. 8.46. Psal. 19.13. Proverb. 20.9. Ierem. 13.23. Iacob. 3.2. Capit. 25.31. raedt hy dat een man sijn wijf sal verlaten, als’se nae sijne handt niet en wil, teghen de Leere Christi, Mat. 5.32. ende 19.8, 9. Cap. 46.22. toont hy te gelooven dat Samuel door de waerseggende vrouwe waerlick soude opgeweckt zijn, 2.Sam. 28.11, etc. ’t welck strijdt tegen 1.Sam. 25.29. Luc. 16.27, etc. Apoc. 14.13. Ende capit. 48.10. bevestight hy de dwalinge der Ioden, dat Elias in eygener persoone weder in de werelt soude komen: tegen de leere Christi Marc. 9.11, etc. Het Griecksch Aenhanghsel aen het Boeck van Esther, strijdt oock doorgaens met het Canonijck Hebreeusch boeck van Esther, gelijckmen kan sien uyt de vergelijckinge van beyde boecken. In ’t Hebr. cap. 2. vers 16. wordt geseght dat dese Historie geschiet is in het sevende jaer des Conincks Ahasuerus: ende in ’t Gr. cap. 11. vers. 2. dat’se geschict zy in het tweede jaer des Conincks Artaxerxis. In ’t Hebr. cap. 3. vers 5. wort geseght dat Aman op Mardocheus gram wiert, om dat hy de knyen voor hem niet en buyghde: in ’t Gr. cap. 12. vers 6. dat het was om de twee camerlingen, die door sijn aengeven gestraft waren. In ’t Hebr. cap. 5.2. dat de Coninck, als Esther tot hem quam, haer vriendelick heeft ontfangen: ende in het Gr. cap. 15. vers 7. dat de Coninck haer seer gram heeft aengesien, so dat’se in onmacht viel. In ’t Hebr. capit. 6. vers 3. dat Mardocheus om het ontdecken des verraedts der Camerlingen geen vergeldinge en heeft ontfangen: ende in het Gr. cap. 12. vers 5. dat de Coninck hem daerom geschencken gegheven heeft. In ’t Hebr. wort het ontdecken des verraets gestelt nae het verlaten van Vasthi ende het trouwen van Esther, cap. 1. ende 2. in ’t Gr. wort het voor ’t selve ghestelt. In ’t Hebr. wort geseght cap. 3. vers 1. dat Aman een Agagiter, dat is, Amalechiter, is geweest: ende in het Gr. cap. 16. vers 8. dat hy een Macedonier is geweest, ende gesocht heeft het machtigh rijck van Persien te brenghen aen de Macedoniers, het welck geenen schijn van waerheydt en heeft, alsoo doe ter tijdt het rijck van Macedonien

[fol. †3v]

van geen macht ofte aensien en was. In het boeck Baruch wort geseght cap. 1. vers 2. dat de stadt van Ierusalem op eenen tijdt is ingenomen ende verbrant geweest, ’t welck strijdt tegen het gene geseght wort 1.Reg. 25.8, 9. ende Ier. 52.12. Dat Baruch dit sijn boeck voor den Coninck Iechonias ende al het volck ghelesen heeft, capit. 1. vers 3. ’t welck niet en kan waer zijn, overmits Baruch met Ieremia gevoert was nae Egypten, Ierem. 43.6. ende Iechonias inde gevangenisse geweest is. Ierem. 24. vers 1. Dat de Coninck ende het volck de Priesteren ghebeden hebben, te willen offeranden op-offeren op den altaer des Heeren. Baruch 1.10. daer de tempel ende altaer uyt-gheroeyt waren. Wort oock geseght in den Sendt-brief Ieremie cap. 6. vers 2. dat de Babylonische gevangenisse soude dueren seven geslachten, tegen het gene geseght wort Ierem. 25.12. ende 29.10. datse tseventigh jaren soude dueren. Alsoo het oock niet gelooflick en is dat de Ioden in de Babylonische gevangenisse hare eyghene Rechters gehadt hebben, die macht hadden yemant ter doodt te verwijsen, ende die Griecksch souden hebben gesproken: datse daer oock kostelicke huysen ende hoven souden gehadt hebben, gelijck in de Historie van Susanna ende Daniel geseght wort, cap. 13. verss. 4, 5, 54, 55, etc. ende dat dese historie soude geschiet zijn ten tijden van den Coninck Cyrus cap. 13.65. ende dat Daniel doe soude geweest zijn noch een jonck kint. cap. 13. vers 45. alsoo Daniel ten tijden Nebucadnezars wech gevoert is, Dan. 1. vers 2. ende tusschen Nebucadnezars ende Cyri tijden tseventigh jaren zijn geweest, Ier. 29. vers 10. so hebben de oude Leeraers so dese, als oock de andere Griecksche by-voeghsels achter Daniel voor Ioodsche fabelen gehouden. Siet Hieronym. praefat. in Dan. Diergelijcke onwaerachtige, fabeleuse, ende met de Canonijke boecken strijdende saken vintmen oock doorgaens in de Boecken der Machabeen. Want 1.Machab. 1.7. wort geseght dat Alexander de Groote by sijn leven sijn rijck heeft uyt-gedeelt onder sijne Overste, ’t welck alle andere History-schrijvers verklaren onwaerachtich te zijn. Siet Curt. lib. 10. Arian. lib. 7. Diodor. Sic. lib. 17. Plutarch. in vita Alexand. 1.Mach. 8.16. wort geseght dat de Romeynen het opper-gebiedt vertrouwden jaerlicks aen een man: daer het kenlick is, datse jaerlicks twee mannen tot Consuls ofte Burgermeesters stelden. 2.Machab. 1.12. wort geseght dat de Israëliten nae Persien gevanckelick ghevoert zijn, die nae Babylonien zijn gevoert gheweest. 1.Machab. 8.7. dat de Romeynen den Coninck Antiochum de Groote levendigh hebben gevangen gekregen: ende vers 8. dat’se het landt van Indien gegeven hebben aen den Coninck Eumenes: het welck onwaerachtich is, also de Romeynsche historien getuygen dat de Romeynen desen Antiochum in verscheydene velt-slagen wel geslagen hebben, maer noyt gevangen: ende dat de Romeynen noyt Indien bemachtigt en hebben. Siet Appian. Zozim. Iustin. Hieronym. in Dan. Desgelijcks is oock onwaer, ’t gene 1.Machab. 12.20. Oniares ofte Arius Coninck van Sparta seght, dat de Spartiaren afkomstigh zijn van Abraham. Oock ten tijden van den Hoogen-Priester Onias en was te Sparta geen Coninck Arius, maer de Coninck Arius, van welcken gewach maken Pausanias ende Plutarchus, heeft wel tachtigh jaren daer nae geleeft. Daer worden oock tegen-strijdende saken in dese boecken gevonden. Want 1.Machab. 6. vers 16. wort geseght dat Antiochus Epiphanes gestorven is te Babylon op sijn bedde: ende 2.Machab. 1. vers 16. dat hy van de Priesters des Tempels van Diana Nanea in den selven gesteenight ende in stucken gehouwen is. ende 2.Machab. 9. verss. 5, 28. dat hy in het gheberchte, komende uyt Persien, van de wagen is gevallen, ende dat hy aldaer door een ongeneeslicke pijne der ingewanden, ende door inwendige bittere pijningen gestorven is. 1.Machab. 9. verss. 3, 18. wort geseght, dat Iudas Machabeus in den strijdt verslagen is in het 152 jaer: ende 2.Machab. cap. 1. verss. 1, 9, 10. dat hy in het 188 jaer eenen brief geschreven heeft nae Egypten, ’t welck soude zijn ses-en-dertigh jaren nae sijn doodt. Het smaeckt oock nae Ioodsche fabelen ’t gene verhaelt wort, 2.Machab. 1.19. dat de Priesters het vyer des reuck-altaers verborgen hadden in de holte van eenen put, die eenen droogen gront hadde. ende capit. 2. verss. 4, 5. dat Ieremias den tabernakel, arke, ende reuck-altaer verborgen hadde in een speloncke des berghs, op welcke Moses geklommen was, ende het erfdeel Godts sagh: gelijck oock het gesichte van Iudas Machabeus, dat beschreven wort 2.Mach. 15.12, etc. Eyndelick wordender oock gevonden saken strijdende met de Leere der Canonijke boecken. want 2.Mach. 14. verss. 37, 41, 42, 46. wort gepresen de daedt van eenen Razis, die hem selven heeft omgebracht, tegen het seste gebodt, Exod. 20.13. Ende 2.Mach. 12.43, etc. wort gepresen de daedt van Iudas Machabeus, om dat hy offerande liet doen voor de doode, ’t welck teghen de Wet Godts strijdt, in welcke nergens offeranden voor de doode en worden geboden, maer genoeghsaemlick verboden, Psal. 49. vers 8. Ende dat dit tweede boeck der Machabeen, geen Canonijck boeck en is, blijckt oock claerlick, overmits het een cort begrijp is van vijf boecken geschreven van eenen Iason van Cyrenen, die geen Propheet en is geweest. 2.Machab. 2.24. ende de autheur die dit cort begrijp by een heeft gestelt, verclaert dat hy dat gedaen heeft met veel moeyte ende arbeydt, 2.Machab. 2.27. ende bidt de lesers dat’se hem ten besten willen houden, indien hy dit werck slechtelick, ofte maer matelick ghedaen heeft, 2.Machab. 15. vers 39. ’t welck onbetamelick is voor een Godlick schrijver, die door den Gheest Godts ghedreven wordt. Uyt welcken allen klaerlick blijckt dat de voor-verhaelde Boecken gheen Canonijke maer Apocryphe Schriften zijn:

[fol. †4r]

die derhalven niet en behooren opentlick in de Gemeynte gelesen te worden, ende uyt dewelcke, als zijnde menschelicke schriften, geen bewijs-redenen en mogen worden genomen om eenigh artijkel des geloofs te bevestigen, alsoo ons’ geloove gebouwt moet worden op het fondament der Propheten ende der Apostelen, Ephes. 2.20. Doch overmits in deselve oock eenige goede spreucken, vermaningen, ende exempelen gevonden worden, so en is ’t niet geheel ondienstigh, dat’se in ’t bysonder al te met oock gelesen worden, alsoo nochtans dat’se gelijck alle andere menschelicke schriften, altijt getoetst moeten worden aen den toetsteen der Goddelicke leeringen, welcke alleen zijn de Canonijke Schriften des Ouden ende des Nieuwen Testaments. Het ware goet geweest, dat dese Apocryphe boecken, gelijck’se by de Canonijke boecken soo der Israëlitische, als der eerste Christelicke kercke eertijt niet en zijn gevoeght geweest, namaels oock by den Bybel niet en waren gevoeght: so en soude het soo lichtelick niet hebben connen geschieden, dat het meestendeel der selve daer nae vande Roomsche kercke voor Canonijke boecken t’onrecht aengesien ende aengenomen souden zijn geweest. Waerom in de Synode Nationael der Gereformeerde Nederlandsche Kercken gehouden in den jare 1618 tot Dordrecht, in bedenckinge is genomen geweest, of dese Apocryphe boecken niet en behoorden uytgelaten te worden uyt dese Nieuwe Oversettinge des Bybels: maer alsoo geene Gereformeerde kercken van andere natien dit voor desen gedaen en hebben, ende sulcx groote opsprake ende vele lasteringen soude onderworpen zijn, so is goet gevonden dat de selve van Nieuws Overgeset zijnde, wel in den Bybel souden gelaten worden, maer dat’se souden gevoeght worden, niet tusschen de Canonijke boecken des Ouden ende des Nieuwen Testaments, gelijck het vervolgh vande Historien wel schijnt te vereysschen, maer achter aen de Canonijke boecken, oock selfs des Nieuwen Testaments, op dat het volck daer door vermaent mach worden, dat dese boecken tot de Heylige Schrifture niet en behooren: gelijck de Roomsche kercke selve gedaen heeft met eenige deser boecken, die sy oock voor Apocryphe houdt, namelick het gebedt van Manasse, ende het derde ende vierde boeck Esdre. Siet Acta Synod. Nation. Dordrecht. Sess. 9. et 10. ende Biblia Latina Sixt. V. Antverp. 1603.

FINIS