Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiiij. Capittel.

1 Den Apostel siet in een gesichte het Lam staende op den bergh Sion met sijne 144000 geteeckende. 2 In den hemel wort een nieuw gesangh gesongen, dat niemandt en kan leeren dan de selve. 4 Dese zijn maeghden, ende volghen het Lam waer het gaet. 6 Daer op vlieght een Engel door het midden des Hemels, ende verkondight het eeuwigh Euangelium. 8 Welcken een ander Engel volght, die den val der grooter stadt Babel voorseght. 9 ende een derde, die de eeuwige straffe dreyght den genen die het Beest aenbidden, ofte sijn merck-teecken hebben. 12 De heylige worden tot lijdsaemheyt vermaent, ende die in den Heere sterven van hare saligheydt versekert. 14 Daer nae wort een op een witte wolcke gesien, met een kroone op het hooft, ende een sickel in de handt, welcke vermaent wort sijnen sickel in den rijpen oogst te senden. 17 Eyndelick komt noch een Engel uyt den tempel des hemels, met noch een sickel, die vermaent wordt de druyf-tacken der aerde te snijden. 19 Welcke hy werpt inde Wijn-pers-back des toorns Godts, die getreden wordt, ende vloeyt tot aen de toomen der peerden duysent ses hondert stadien verre.

1

ENde ick sagh, ende siet, ¹ het Lam ² stondt op den bergh Sion, ende met hem ^{a 3} hondert vier-en-veertigh duysent, ⁴ hebbende den naem sijns Vaders geschreven aen hare voorhoofden.

1 Waerom Christus het Lam genaemt wordt, is voor desen verklaert, cap. 5.6.

2 Christus wort hier ingevoert als staende op den bergh Sion waer voor de Ghemeynte wordt afgebeelt, ghelijck Iesai. 2.23. 1.Petr. 2.6. ende elders, om dat hy in ’t midden van de vervolgingen des Antichrists, altijdt een wakende ooge heeft over sijne Gemeynte, ende de selve altijdt vergadert ende beschermt: waerom hy oock Actor. 7.56. wordt geseght te staen aen de rechter-hant Godts, ende hier voren cap. 2.1. te wandelen onder de kandelaren, als altijdt veerdigh ende gereet zijnde om die by te staen, ende van alle noodighe gaven te voorsien.

a Apocal. 7.4.

3 Dese zijn de gene, die uyt alle stammen van ’t Israel Godts geteeckent zijn, capittel 7.3, etc. geduerende den tijdt van het rijck des Antichrists, ende van de vlucht der vrouwe in de woestijne, ende die in den alghemeynen af-val Christo haer hooft altijt by gebleven zijn: ende worden hier gestelt tegen de groote menichte der gene, die ’t merck-teecken des Beests hebben ontfangen, waer van hier voren is gesproken, ende hier na noch sal gesproken worden.

4 Van welck schrijven deser namen op hare voorhoofden, siet hier voren op capit. 7.3. ende 9.4.

2

⁵ Ende ick hoorde een stemme uyt den hemel, als ^b een stemme veler wateren, ende als een stemme ⁶ van eenen grooten donder-slagh. Ende ick hoorde een stemme ^{c 7} van cither-speelders, spelende op hare cithers:

5 Eenige verstaen door dese stemme de stemme vande geteeckende selve, die den Apostel eerst van verre, ende daer nae van na-by, allenghskens naerder komende, heeft gehoort. Doch alsoo in ’t 3 vers wort geseght, dat dit gesangh niemant en konde leeren, dan dese geteeckende, so wort dit gevoeghlicker verstaen van de stemme der ontallicke menichte der gene die inden hemel rontom den throon Godts te voren alreede stonden, ende Godt dagh ende nacht loofden, van welcke cap. 7.9. is gehandelt, by welcke dese 144000 haer oock hebben gevoeght, nae dat sy ten tijden des Antichrists allenghskens uyt de strijdende Kercke hier op aerden tot de triumpherende inden hemel door Christum haer hooft oock gebracht zijn: gelijck hier na cap. 19.1, etc. te sien is.

b Apoc. 1.15.

6 Niet ten aensien van hare schrickelickheyt, gelijck dit wel somwijlen wort genomen, maer ten aensien van haer grootte, ende den yver daer die uyt sproot. Andersins was sy lieflick om hooren, gelijck hier nae cap. 19.6. wort verklaert.

c Apoc. 5.8.

7 Dese gelijckenisse is genomen van de wijse van doen in den Tempel Salomons, daer by het gesangh oock instrumenten van Musijcke door de Priesters ende Leviten ghebruyckt wierden. Siet oock hier voren Capit. 5. vers 8.

3

Ende sy songen als ^{d 8} een nieuw gesangh voor den throon, ende voor de vier Dieren, ende de Ouderlingen: ende ⁹ niemant en konde dat gesangh leeren, dan de hondert vier-en-veertigh duysent, ¹⁰ die van de aerde gekocht waren.

d Apoc. 5.9.

8 Het welck alsoo oock wort genaemt cap. 5.9. ende hier nieuw wort genaemt, van wegen de nieuwe oorsake, die tot desen lofsangh wort gegeven, door de verlossinge van dese geteeckende, ende de nieuwe verkondinge van dit eeuwich Euangelium. Siet diergelijcke wijse van spreken Psal. 40.4. Ies. 42.10.

9 N. met een oprecht ghevoelen ende volle versekertheydt, dat sy deel daer aen hadden. Want hoe wel de hypocriten somwijlen oock Godt loven voor de verlossinge door Christum geschiet, nochtans en kan niemant sulcks van herten doen, dan die door het ware geloove, ende de versekeringe des H. Geests, sulcx heeft geleert. Siet Rom. 8.15, 26. 1.Cor. 12.3.

10 N. door het bloet des Lams, gelijck cap. 5.9. wort uytgedruckt. Siet oock 1.Pet. 1.19.

4

Dese zijn ’t ¹¹ die met vrouwen niet bevleckt en zijn: ^e want sy zijn maeghden. Dese zijn ’t die het Lam volgen waer het oock henen gaet. Dese zijn gekocht uyt de menschen, [tot] ¹² eerstelingen Gode ende den Lamme.

11 Dit en kan niet verstaen worden van den houwelicken staet, als sommige drijven. Want die is eerlick onder alle, ende het bedde onbevleckt, gelijck Paulus getuyght Hebr. 13.4. ende Christus wort gevolght waer hy gaet, niet alleen van de gelucksalige die hier ongetrouwt zijn geweest, maer oock van de getrouwde, als Patriarchen, Apostelen, Martelaren, ende ontallicke andere, gelijck de Schriftuere spreeckt 2.Cor. 5.6, etc. 1.Thess. 4.17, etc. Maer door dese maeghden worden hier verstaen de gene die met haer geloove ende ware belijdenisse Christo haren Bruydegom stantvastelick zijn bygebleven, als de Hoere van Babel met den kelck harer hoererye, D. afgoderye, alle Coningen ende volckeren der aerde heeft droncken gemaeckt. Waer van in’t vervolgh breeder gesproken sal worden. Op gelijcke wijse spreeckt oock den Apostel Paulus van allerley ware geloovige 2.Cor. 11.2.

e 2.Cor. 11.2.

12 D. op dat sy Gode ende den Lamme heyligh ende eygen souden zijn, gelijck de eerstelingen der vruchten Gode moesten geheylicht ende toege-eygent worden. Siet Levit. 23.10. Num. 15.20, etc.

5

^f Ende ¹³ in haren mont en is geen

f Zeph. 3.13.

13 N. gelijck in de gene die het merck-teecken des beests dragen, welcke wel willen schijnen Gode ende Christo te dienen, maer inder daet ende met der herten keeren sy haer van hem tot den dienst der beelden, ende andere hulpers, die sy nevens Godt willen eeren ende aenbidden, siet diergelijcke Zeph. 3.13. ende Rom. 1.25.

[fol. 160v]

bedrogh gevonden: want sy zijn ^{g 14} onberispelick voor den throon Godts.

g Ephes. 5.27.

14 Naeml. om dat sy door het ware geloove zijn gerechtveerdicht voor Godt, ende hem oprechtelick ende van herten dienen, niet om de menschen, maer alleen om Godt te behagen. Siet diergelijcke Luc. 1.6. ende Ephes. 5.27.

6

¹⁵ Ende ick sach ¹⁶ eenen anderen Engel vliegende in het midden des hemels, ende hy hadde ¹⁷ het eeuwigh Euangelium, om te verkondigen den genen die op de aerde woonen, ende allen natie, ende geslachte, ende tale, ende volcke:

15 Hier begint het ander deel van dit capittel, waer in de herstellinge van de leere des Euangeliums, met sekere trappen, in openbare kercken wort voorseght, van het Antichristendom af-ghesondert, nae dat het selve op het hooghste soude zijn geklommen, ende de waerheydt des selfs allermeest verduystert. Hoewel oock Godt de sijne daer uyt altijt heeft vergadert, gelijck hy ten tijden Achabs in Israel die seven duysent hadde behouden. Rom. 11.4

16 Door desen Engel worden verstaen de getrouwe getuygen Christi en de Leeraers des Euangeliums, die als het Antichristendom nu op het hoochste was, hebben beginnen de werelt tegen ’t selve openbaerlick te waerschouwen, ende het Euangelium Christi door het Christendom opentlick te verbreyden: gelijck ontrent het jaer 1170 in Vranckrijck zijn geweest de Waldensen ende Albigeoisen, waer tegen hem de Antichrist met groote macht heeft gestelt, alsoo na het getuygenisse eeniger History-schrijvers, over de thien hondert duysent van de selve in verscheydene tijden ende plaetsen zijn omgebracht ende verjaeght. Doch en heeftse so niet konnen uytroeyen, ofte de selve zijn noch in groot getal door geheel Europa verstroyt geworden, ende by hare belijdenisse gebleven.

17 Naemel. van de salicheyt alleen door het geloove, ende de aenroepinge van den eenigen Godt, ende den eenigen Middelaer Christum te verwerven: ’t welck eeuwich wort genaemt, om dat het van de tijden der eeuwen is verordineert, ende van het begin der werelt belooft. Tit. 1.2. Hoe wel andere oock meynen dat het hier eeuwig genaemt wort, om dat het selve na dien tijt niet meer also en soude konnen onderdruckt worden, ofte het soude altijt inde werelt in eenige plaetsen openbaerlick bekent blijven, gelijck in der daedt geschiet.

7

Seggende met een groote stemme, ¹⁸ Vreest Godt, ende geeft hem heerlickheyt, want ¹⁹ de uyre sijns oordeels is gekomen. Ende aenbidt hem ^h die den hemel, ende de aerde, ende de zee, ende ²⁰ de fonteynen der wateren gemaeckt heeft.

18 Dit is het eerste deel van de stemme des Euangeliums, waer door de aenbidders van het Beest tegen de afgoderye worden gewaerschouwt, ende vermaent dat sy Godt alleen in Christo Iesu souden eeren, vreesen, ende dienen.

19 D. is na by, gelijck de Schrifture oock van den laetsten dach spreeckt. Ende is dit een seer krachtich argument om de menschen van de afgoderye af te manen, gelijck van Paulo dit oock tot die van Athenen wordt gebruyckt. Actor. 17. versen 29, 30, 31.

h Genes. 1.1. Psal. 33.6. ende 124.8. ende 146.6. Actor. 14.15. ende 17.24.

20 Het welck wonder-werck Godts de Schriftuere oock elders alsoo verhaelt, Psal. 104.10. ende 114.8.

8

Ende daer is ²¹ een ander Enghel gevolght, seggende, ^{i 22} Sy is gevallen, sy is ghevallen, Babylon ^k die groote stadt, om dat sy uyt ²³ den wijn des toorns haerer hoererye alle volcken heeft ghedrenckt.

21 Namelick, die met nieuwen ernst het Antichristendom soude aentasten, ende de werelt daer voor waerschouwen, nae dat het nu den voortganck van de predicatie des voorgaenden Engels ten grooten deele verdruckt hadde. Onder desen Engel meynen sommige dat opgestaen zijn Ioannes Wiclef met de sijne in Engelant, ende Ioannes Hus, ende Hieronymus van Praga, in Duytschlandt ende Bohemen, die ontrent het jaer 1380 ende 1400, met schrijven ende leeren dit nieuwe Babel veel afbreucx gedaen hebben. Ende hoe wel sy eyndelick door het Concilie van Constants, ende het gewelt des Keysers Sigismundi, ten grooten deele zijn onderdruckt, soo zijn nochtans vele van hare Discipelen ende Kercken altijt overigh gebleven, insonderheydt in de quartieren van Bohemen ende Moravien, Polen, Hungarien, ende elders.

i Iesai. 21.9. Ierem. 51.8. Apocal. 18.2.

22 Dat is, haren val is by Godt besloten, ende wort alreede in de herten van vele begonnen, ende sal van nu voortaen meer ende meer bevoordert worden, tot dat sy eyndelick geheel sal uytgeroeyt zijn, ghelijck hier nae capit. 18. in het breede sal worden verklaert. Dese woorden zijn genomen uyt Iesai. 21.9. ende Ierem. 51.8. alwaer diergelijck dreygement over het oude Babel van Assyrien, ofte Chaldeen, dat de Israeliten langhe verdruckt hadde, ende dat een voedtster van alle pracht ende afgoderye in de werelt was geweest, wort uytgesproken.

k Apocal. 16.19. ende 17.5. ende 18.10, 21.

23 Dat is, harer afgoderye, daer mede de toorne Godts over haer verweckt wordt. Andersins kan het oock overgeset worden, den wijn des vergifts harer hoererye: gelijck dit Griecx woordt in de oude Griecksche oversettinge des Ouden Testaments oock wort genomen. Deut. 32.32. Psal. 58.5. Een gelijckenisse genomen van een oneerlicke vrouwe, die door soeten vergifteden wijn de mannen van hare sinnen pleeght te berooven, ende tot hare onkuysche liefde te trecken: welcke beteeckeninge met de uyterlicke wijse van Godts-dienst der afgoden-dienaers geheel wel over een komt.

9

Ende ²⁴ een derde Engel is haer gevolght, seggende met een groote stemme, Indien yemant het Beest aenbidt ende sijn beeldt, ende ontfanght het merck-teecken aen sijn voor-hooft, ofte aen sijne hant,

24 Dese Engel komt nu voorder, ende waerschouwt noch met grooter ernst alle de gene die het Beest aenbidden, ofte sijn merck-teecken dragen, voor de eeuwige straffe, die haer is nakende, soo sy haer niet en bekeeren. Onder welcken Engel gestelt wordt de tijdt van de voller reformatie in de Christenheydt, die van Luthero, Zuinglio ende hare medestanders in het jaer 1517 is begonnen, ende door vele treflijcke Leeraers, jae oock Coningen, Princen, ende Republijcken tot noch toe is gevoordert. In welcke de menschen die onder het Antichristendom waren, noch klaerder worden onderwesen, ende voor de valsche Leere ende afgoderye des selves noch ernstelijcker gewaerschouwt.

10

²⁵ Die sal oock drincken uyt den wijn des toorns Godts, die ongemenght ^{l 26} ingeschoncken is ^m in den drinck-beker sijnes toorns: ende sal ⁿ ghepijnight worden ^o met vyer ende sulpher, voor de heylige Engelen, ende voor het Lam.

25 D. in plaetse dat hy hem heeft laten verlocken, door den kelck der afgoderye der Hoere van Babel, sal de Heere hem doen drincken van den wijn sijns toorns, ende sijner straffen. Een maniere van spreken by de Propheten gebruycklijck, wanneer Godts sware straffen aen eenich volck worden ghedreycht. Siet Psal. 75.9. Ierem. 25.15.

l Apocal. 18.6.

26 Ofte, ingemenght. want suyvere wijnen ingeschoncken, ofte wijnen van verscheydene soorten onder den anderen gemenght, brengen den mensche eer dronckenschap, suyselingen, ende andere swarigheden toe: welcke hier worden vergeleecken by Godts rechtveerdige straffen, daer hy sijne barmhertigheydt niet mede en menght.

m Apocal. 16.19.

n Apoc. 20.10.

o Apoc. 19.21.

11

^{p 27} Ende de roock van hare pijninge gaet op in alle eeuwigheyt, ende sy en hebben geen ruste dagh ende nacht die het Beest aenbidden ende sijn beelt, ende so yemant het merck-teecken sijns naems ontfanght.

p Apoc. 19.3.

27 D. den roock des vyers daer door sy gepijnicht worden. Luc. 16.24.

12

^{q 28} Hier is de lijtsaemheyt der heyligen: hier zijnse ²⁹ die de geboden Godts bewaren, ende het geloove Iesu.

q Apoc. 13.10.

28 Dese volghende twee versen dienen tot vertroostinge der geloovige, die in den tijdt van dese reformatien door den Antichrist op een nieuw met alle ghewelt souden vervolght ende verdruckt worden. Waer tegen hier wort gestelt hare lijdsaemheyt in het verwachten van de rechtveerdige wraecke Godts over de dienaers des Antichrists: ende de versekertheyt der salicheyt die haer bereydt is, gelijck oock de Martelaren, die in de eerste vervolgingen onder de Heydensche Keyseren om Christi wille waren gestorven, dese beyde redenen van troost zijn voorgestelt gheweest, cap. 6.10, etc.

29 Dit zijn de twee merck-teeckenen van een recht gereformeert Christen, gestelt tegen de aenbidders van het Beest ende sijn beeldt: ghelijck de selve hier voren cap. 12.11, 17. oock zijn voorgestelt. Siet de verklaringe aldaer.

13

Ende ick hoorde een stemme uyt den hemel die tot my seyde, Schrijft, Saligh sijn de doode, die ³⁰ in den Heere sterven, ³¹ van nu aen: Ia seght de Geest, op dat sy rusten mogen van haren arbeydt: ende ³² hare wercken volgen met haer.

30 D. om des Heeren wille, ghelijck Ephes. 4.1. ofte, in den Heere, dat is, in het gheloove ende in de vreese des Heeren, gelijck dese wijse van spreken oock gebruyckt wort 1.Cor. 15.18. 1.Thess. 4. vers 16, etc.

31 Sommige voegen dese woorden by het voorgaende woordt schrijft, ende verklaren’se alsoo, Schrijft van nu aen, in sulcker voegen dat hier van den Engel soude worden betuyght, dat in den tijdt van de vernieuwinge der predicatie deses eeuwigen Euangeliums, door dese drie Engelen aengewesen, de ware getuygen Christi niet en souden prediken noch schrijven, gelijck in de duysternisse des Antichristendoms geschiet, dat de kinderen Godts, als sy sterven, beanghst moeten zijn voor de vreese des vagevyers, ende der helscher smerten, die sy nae hare doodt noch souden moeten uytstaen, ten zy daer in voorsien worde door uytvaerden, ziel-missen, aflaten, etc. Maer dat sy saligh zijn, so haest sy sterven, ende datse door Christi bloet alleen van hare sonden worden gereynight. Andere voegen dese woorden van nu aen by het woordt saligh, ende verklaren het alsoo, dat die in Christo sterven saligh zijn van nu aen dat is, so haest sy sterven, etc. niet tegenstaende de Antichrist met de sijne haer veroordeelt als ketters ende verdoemde menschen: gelijck Christus oock sijne Discipelen sulcken troost voorstelt Matth. 5. versen 10, 11, 12. ende beyde komt met de sake wel over een.

32 Ofte, haer na, Dat is, de genadige loon van hare moeyte, swaricheyt, lijdsaemheydt, etc. om Christi wille uytgestaen, vergeselschapt haer, ofte volght haer. Een gelijckenisse genomen van de gene die ten eynde van de loop-bane ofte van den strijdt nu gekomen zijn, ende daer na rusten, verquickt ende ghekroont worden. 2.Timoth. 4. versen 7, 8.

14

Ende ³³ ick sagh, ende siet een witte wolcke, ende op de wolcke ³⁴ was een geseten ^r des menschen Sone gelijck, ³⁵ hebbende op sijn hooft een gouden croone, ende in sijne handt ³⁶ een scherpe sickel.

33 Dese volgende Gesichten in dit capittel, worden van sommige verstaen van de sware oorlogen, massacren, ende bloedt-stortingen, die den Antichrist, tegen de Gereformeerde Princen ende volckeren in de werelt soude verwecken, ende van het wechnemen van menich hondert duysent menschen, die van alle zijden daer op zijn gevolght, noch dagelicks gebeuren, ende noch swaerder te verwachten staen, eer de groote Babel geheel sal vallen. Doch de meerderdeel verstaen dit van het uyterste oordeel, gelijck de gelijckenissen ende manieren van spreken mede-brengen, ende gelijck meest alle de Gesichten in dese Openbaringe in het uyterste oordeel eyndigen.

34 De meeste uytleggers verstaen dit van Christo selve, wien sulcke tytelen oock elders worden gegeven: als capit. 1.13. ende wiens komste ten oordeele oock alsoo wordt beschreven capit. 1.7. Siet oock Dan. 7. vers 13. Matth. 26.64.

r Ezech 1.26. Dan. 7.13. Apocal. 1.13.

35 Namelick, als Coninck der Coningen, ende Heere der Heeren. capit. 19.16.

36 Namel. van wegen sijne kracht in dit oordeel, waer door hy hem selven alles kan onderwerpen. Philip. 3.21.

15

Ende ³⁷ een ander Engel quam uyt den Tempel, roepende met een groote stemme tot den genen die op de wolcke sat, ^s Sendt uwen sickel, ende maeyt: want de uyre ³⁸ om te maeyen is u gecomen, dewijle den oogst der aerde is ³⁹ rijp geworden.

37 Namel. des hemels, gelijck vers 17 wordt uytgedruckt, daer de throon Godts des Vaders is, ghelijck capit. 4.2. wort betuyght: van waer dese Engel als een sendt-bode des Vaders tot Christum komt, na de wijse van der menschen doen onder groote Coningen gebruycklick: om het gene volght te boodschappen, ende om de vervullinge des tijdts der uytvoeringe van Godts oordeelen, aen te dienen: gelijck wy lesen dat in den tijt sijner vernederinge niet alleen de Engelen, maer oock Moses ende Elias uyt den hemel tot hem zijn gekomen, om van sijnen uytganck te Ierusalem te spreken. Matth. 17.3. ende Luc. 9.30. aengesien hy niet en is gekomen om sijnen wille te doen, maer den wille des Vaders die hem heeft heeft gesonden. Ioan. 4.34. ende 6.38.

s Ioël 3.13. Matth. 13.39.

38 Dat is, om de menschen van den aerdtbodem wech te nemen, dewijle het ghetal der uytverkorene nu was vervult. Siet hier voren capit. 6.11. ende 2.Petr. 3.9.

39 Gr. dorre, droogh.

16

Ende die op de wolcke sat, sondt sijnen sickel op de aerde, ende de aerde ⁴⁰ wiert gemaeyt.

40 Namelick, om het goet graen in sijne schuere te versamelen, ende het onkruyt met vyer te verbranden, gelijck Christus selve spreeckt, Matth. 13.30. van welck laetste lidt in de volgende verssen breeder wordt gehandelt.

17

Ende ⁴¹ een ander Engel quam uyt den Tempel die in den Hemel is, hebbende oock selve eenen scherpen sickel.

41 Eenige verstaen dit oock van Christo Iesu, die onder verscheydene gedaenten, als een Rechter over goede ende quade, wort ingevoert, hoe wel andere dit verstaen van een voornemen gheschapen Engel, die nevens hem andere Engelen hadde, welcke de ergernissen ende godtloose van de aerde souden vergaderen, om onder de oogen Christi sittende op den rechterstoel, te brengen, ende aldaer haer vonnis te doen ontfangen, ende in de Helle te werpen: gelijck Christus met de kracht sijner Engelen vergeselschapt het vonnis over haer sal uytspreken ende uytvoeren. Mat. 13. versen 41, 42. 2.Thess. 1.7, etc.

18

Ende een ander Engel quam uyt ⁴² van den altaer, ⁴³ die macht hadde over het vyer: ende hy riep met een groot gheroep tot den genen die den scherpen sickel hadde, segghende, Sendt uwen scherpen sickel, ende snijdt af de druyf-tacken van den wijngaerdt der aerde, ⁴⁴ want sijne druyven zijn rijp.

42 Namelick, daer de zielen der Martelaren hier voren capit. 6.9. gesien zijn, die riepen ende verlanghden na de wrake over de vyanden Godts, ende na de verlossinge der Gemeynte Christi op aerden: welck gebedt hier verhoort wordt, als haer getal, ende de tijdt aldaer verhaelt, vervult is gheweest. Van welcke vervullinghe dese Engel een boodtschapper ende aendiener is, gelijck de Engel aen Daniel heeft geboodtschapt Dan. 9. versen 21, 23. ende aen Cornelius Actor. 10.4.

43 Namel. daer de godtloose mede sullen gepijnicht worden, van het welck hier voren vers 10 gesproken is.

44 Dat is, hare sonden zijn tot het hooghste gekomen, ende Godts lanckmoedicheyt over haer heeft een eynde, gelijck van de Emmorheen wordt gesproken Genes. 15.16. ende van die van Sodoma ende Gomorra. Genes. 18.20, 21.

19

Ende de Engel ⁴⁵ sondt sijnen sickel

45 Gr. wierp, gelijck oock vers 16. Namel. om Godts oordeel over haer uyt te voeren, gelijck onder sulcken gelijckenisse de uytvoeringe van Godts straffe over de godtloose oock verstaen wordt, Ioël 3.13. ende hier na capit. 19.15. ende elders meer.

[fol. 161r]

op de aerde, ende sneedt [de druyven] af van den wijngaert der aerde, ende wierpse ⁴⁶ in den grooten wijn-pers-back ^t des toorns Godts.

46 Dat is, in den afgrondt, daer Godt sijne toorn over de godtloose sal uytstorten.

t Apoc. 19.15.

20

Ende ^v de wijn-pers-back wiert ⁴⁷ buyten de stadt getreden, ende daer is bloedt uyt de wijn-pers-back ghecomen, ⁴⁸ tot aen de toomen der peerden, ⁴⁹ duysent ses hondert stadien verre.

v Iesai. 63.3.

47 N. van het nieuwe Ierusalem. Siet hier nae cap. 22.15.

48 Een gelijckenisse ghenomen van eenen grooten veltslagh daer het bloedt zeer hooghe vloeyt. Siet dierghelick Iesai. 63.3.

49 D. ontrent ses ende tsestigh van onse mijlen: een seker getal genomen voor een onseker, dat is, zeer groot ende afgryselijck om sien.