Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ix. Capittel.

De vijfde Engel basuynt, ende een sterre valt uyt den Hemel, die den sleutel des afgronts heeft. 2 Waer uyt roock voortkomt als eenes ovens. 3 ende uyt den roock komen sprinck-hanen, welcke de menschen steken, die den zegel Godts niet en hebben. 7 Deser sprinck-hanen gedaente ende rustinge wort beschreven. 11 ende de name hares Coninckx Abaddon. 13 Hier na basuynt de seste Engel. Waer op de vier Enghelen aen den Euphrates ontbonden worden, ende een groote menichte van ruyters te voorschijn komen, die het derde deel der menschen dooden. 20 Na welck alles de menschen haer noch niet en bekeeren van hare afgoderie ende andere sonden.

1

ENde de vijfde Engel heeft ghebasuynt, ende ¹ ick sagh een sterre ghevallen uyt den hemel op de aerde, ende haer wiert ghegeven ² de sleutel van ^a den put des afgronts.

1 Eenighe verstaen door dese sterre Mahomed met sijnen aenhanck, die ontrent het jaer ses hondert ende twintigh sijne ongoddelicke leere uyt het Iodendom, Heydendom, ende Christendom, by een gheraept heeft, ende uyt den put des afgronts te voorschijn ghebracht, ende daer na door sijne Arabiers ende Sarasinen, als ghewapende sprinckhanen, door een groot deel der werelt, ten deele met bedrogh, ten deele met gewelt, heeft voortgeplant, gelijck sulcke heyr-legers by sprinckhanen worden vergheleecken, Iudic. 7.12. Iesai. 33.4. Ioel 1.4. ende 2.4, etc. uyt welcke plaetsen dese beschrijvinge ten meerderen deel is genomen. Doch also in dit boeck door sterren alom opsienders ende Leeraers der Kercke verstaen worden, ghelijck verklaert wordt capit. 1.20. soo wordt hier veel bequamelicker de Bisschop van Roomen met sijnen aenhanck verstaen, die hem selven voor een algemeyn Bisschop onder de Christenen ontrent dien selfden tijdt heeft opgeworpen: Welcke nae den onderganck van het Roomsche rijck, in plaetse van de geestelicke sorge alleen te betrachten, hem meer tot aerdtsche ende wereltsche sorge heeft begeven, ende een nieuwe heerschappye opgerecht, ende daerom geseght wordt uyt den hemel op de aerde gevallen te zijn.

2 D. de macht om den put ofte het diepste des afgronts (dat is, der helle Luc.8.31.) te openen, waer uyt desen dicken roock is opghegaen: welcke macht door een rechtveerdigh oordeel Godts over de ondanckbaerheydt der menschen haer is gegeven, gelijck hier nae versen 4, 5 oock wordt gesproken: ende gelijck Paulus spreeckt. 2.Thess. 1. versen 9, 10, 11.

a Luc. 8.31. Apoc. 17.8.

2

Ende sy heeft den put des afgronts gheopent: ende daer is ³ roock op-ghegaen uyt den put, als roock eenes grooten ovens: ⁴ ende de Sonne ende de lucht is verduystert geworden van den roock des puts.

3 Dat is, valsche ende afgodische leere, die Paulus 1.Tim. 4.1. noemt leeringen der Duyvelen, bestaende in ’t verbot van ’t houwelick ende van ’t gebruyck der spijsen die Godt geschapen heeft om met dancksegginge te genieten, als oock van afgoderye, beelden-dienst, eygen verdiensten ende voldoeningen, ende andere superstitien, gelijck hier nae vers 20 wordt uytgedruckt.

4 Dat is, Christus ende sijne leere, ghelijck hier voor capit. 8.12. ende elders meer.

3

Ende ⁵ uyt den roock quamen sprinck-hanen op de aerde, ende haer wiert macht gegeven gelijck de scorpioenen der aerde macht hebben.

5 Dat is, uyt dese afgodische ende superstitieuse leere hebben dese sprinckhanen haren oorspronck gehadt. Want door het verbodt van het Houwelick, ende van sekere spijsen, door het verdichtsel van vagevier, van eygene verdiensten ende voldoeninghen, ende diergelijcke, is de menichte van Monicken ende andere ghenoemde Religieuse door het Christendom alsoo vermenichvuldight, gelijck bekent is.

4

Ende haer wiert gheseght, ⁶ dat sy het gras der aerde niet en souden ^b beschadigen, noch eenighe groente, noch eenigen boom: dan de menschen alleen ⁷ die ^c den zeghel Godts aen hare voor-hoofden niet en hebben.

6 Dat is, de ware geloovige, die op den acker des Heeren groeyen ende groenen. Psal. 1.3. ende 92.13. Dit wordt geseght om te toonen dat hier van geen eygentlick genoemde sprinckhanen en wordt gesproken, maer van geveynsde ende schadelicke menschen, gelijck hare volgende beschrijvinge oock uytwijst.

b Apocal. 6.6.

7 Siet van desen zegel Godts hiervoor capit. 7.3, 4.

c Ezech. 9.4. Apocal. 7.3.

5

Ende haer wiert [macht] gegheven, niet dat sy’se souden dooden, maer dat sy souden [van haer] ⁸ gepynicht worden ⁹ vijf maenden: ende hare pijninghe was als de pijninge ¹⁰ van een scorpioen wanneer het een mensche gesteken heeft.

8 N. in hare conscientien, door de onsekerheyt harer salicheyt, door onsekerheyt van de genoechsaemheyt harer verdiensten, door vreese van vaghevier, ende diergelijcke, daer de gene die door den zegel van Godts Geest gheteeckent zijn vry van zijn, gelijck Paulus getuygt Rom. 5. versen 1, 2. ende 8.1.

9 D. den tijt dat de sprinck-hanen in ’t velt in hare kracht plegen te zijn, van het beginsel van de lente tot nae den ooghst, ofte den tijdt des geheelen somers. Waermede te kennen gegeven wort, dat dese sprinck-hanen niet terstont en sullen geweert worden, ofte belet de menschen te quellen, ghelijck de sprinck-hanen in de plaghe van Egypten Exod. 10.19. maer dat sy den gheheelen tijdt, dat sy in hare kracht zijn, ende die Godt gestelt heeft, soodanighen eyghenschap sullen behouden.

10 Namel. welcker steke soo lange so erger wort, indien sy in het beghin niet en wort gebetert.

6

^d Ende in die daghen sullen de menschen ¹¹ den doot soecken, ende en sullen die niet vinden: ende sy sullen begeeren te sterven, ende de doodt sal van haer vlieden.

d Iesai. 2.19. Ierem. 8.3. Hos. 10.8. Luc. 23.30. Apoc. 6.16.

11 Namel. van benaeutheyt hares gemoets.

7

^e Ende ¹² de gedaenten der sprinck-hanen waren den peerden ghelijck, die tot de oorloge bereydt zijn: ende op hare hoofden waren als kroonen den goude gelijck, ende hare aengesichten als aengesichten van menschen.

e Exod. 10.4.

12 Dese beschrijvinge toont dat hier niet dan van schadelijcke menschen en wort gesproken, die altijdt bereydt staen om de ware Christenen te vervolgen, ende eenen geestelicken krijgh aen te doen, als peerden die tot krijgen bereydt staen, die met haere gheschorene kruynen als kroonen op hare hoofden, hare heerschappie, die sy onder haren Oversten met drie kroonen hebben, voor allen betuygen. Die met een schoon gelaet als menschen, de herten van vele innemen: ende door haer lanck hayr als vrouwen hayr wel sachtsinnigheydt veynsen, maer de tanden als leeuwen tanden hebben, om door hare Inquisitien ende andere scherpe ende wreede procedueren de Christenen te quetsen: die tegen alle wereltlicke macht hare privilegien ende vryheden, van haren Coninck verleent, als ysere borst-wapenen stellen: ende door het gedruysch harer vleugelen haer boven andere verheffen, ende alle de werelt vreese aenjaghen: die eyndelick met hare steerten, dat is, superstitieuse leeringen de menschen, die den zegel Godts niet en hebben, vele quellingen aendoen, gelijck vers 5 is verklaert.

8

Ende sy hadden hayr als hayr der vrouwen, ende hare tanden waren als [tanden ] der leeuwen.

9

Ende sy hadden borst-wapenen als yseren borst-wapenen: ende het gedruysch harer vleugelen was als een gedruysch der wagenen, wanneer vele peerden na den strijdt loopen.

10

Ende sy hadden steerten den scorpioenen gelijck, ende daer waren angels in hare steerten: ende hare macht was de menschen te beschadigen vijf maenden.

11

Ende sy hadden over haer tot eenen Coninck, ^f den Engel des afgronts: sijnen name was in ’t Hebreeusch ¹³ Abaddon, ende in de Griecksche [tale] hadde hy den naem Appollyon.

f Apocal. 9.1.

13 Abaddon in het Hebreeusch, ende Apollyon in het Griecksch, beteeckent verderf, ende verderver, ende komt over een met den naem, die den Apostel Paulus den Antichrist geeft 2.Thess. 2. versen 3, 4, 9. als hy hem noemt de mensche der sonde, ende de sone des verderfs, de tegenstrijder, ende die hem verheft boven al dat Godt genaemt wordt: welcker komste is nae de werckinge des Satans. Waer van siet de verklaringe aldaer.

12

^g Het een wee ¹⁴ is wech gegaen, siet, daer komen noch twee ween na desen.

g Apocal. 8.13.

14 Namelick, ten aensien van het Gesichte, dat den Apostel vertoont was. Want de sake selve is langen tijdt daer nae geschiet, ende sal eerst door de verschijninghe der komste Iesu Christi geheel te niete gedaen worden: gelijck Paulus getuyght. 2.Thess. 2.8.

13

Ende de seste Engel heeft ghebasuynt, ende ick hoorde eene stemme ¹⁵ uyt de vier hoornen des gouden altaers, die voor Godt was.

15 Dit siet op den Reuck-altaer, die vier hoornen hadde, ende in het Heylige voor het Heylige der Heyligen stont, op welcken Altaer de Priesters alle dage Reuck-werck offerden: maer op dese vier hoornen de Hooge-priester eens jaers, Exod. 30.10. Door welcke hoornen de macht Christi wordt verstaen, die hier het vonnis uytspreeckt tot straffe der gene die sijne Kercke tot noch toe hebben verdruckt. Siet hier voor capit. 6.9.

14

Seggende tot den sesten Engel, die de basuyne hadde, ^{h 16} Ontbindt de vier Engelen, ¹⁷ die gebonden zijn by de groote riviere Euphrates.

h Apocal. 7.1.

16 Door dese vier Enghelen wort meest van alle uytlegghers verstaen de secte der Mahumetanen, die voornamelijck in vier volcken bestaet, die alle de andere onder haer hebben gebracht. Namelick de Arabiers, Sarasinen, Tartaren, ende Turcken, waer van de Arabiers ende Sarasinen wel van het jaer ses hondert, ende twintigh af veel gewelt tegen de Christenen, ende insonderheyt tegen het Roomsche Rijck in Oosten ende Westen hebben gebruyckt, maer zijn daer nae wederom van de Christenen tot over den Euphrates gedreven, tot dat ontrent het jaer derthien hondert als het Antichristendom op sijn hooghste was, ende de rechtsinnige Christenen allermeest waren verdruckt, de Tartaren ende Turcken uyt beyde de Armenien, die teghen den Euphrates liggen, zijn doorgebroken, ende gheheel Asien ende Afriken hebben overloopen ende t’ ondergebracht, ende het Griecksche ofte Oostersche Rijck, waer van Constantinopolen het hooft was, te niete ghedaen. In welcke krijgen veel bloedt vergoten is. Ende schijnt dat door dese krijgen de Coningen, die hare macht het beest hadden gegheven, soo veel wercks hebben gekregen, dat de rechtsinnige Leeraers in verscheydene landen daer en tusschen nieuwe Kercken hebben opgerecht, sonder dat sy door de vervolgingen des Antichrists hebben konnen uytgeroeyt worden, ghelijck in Vranckrijck, Engelant, Bohemen, Switserlandt, ende andere ghewesten door Waldus, Wiclef, Ioannes Hus, Hieronymus van Prage ende meer andere, is gheschiet: waer van in de volgende capittelen breeder sal gepropheteert worden.

17 Namel. door Godts voorsienigheydt, tot dat de mate der sonden van het Christendom vervult was, ghelijck vers 20 sal betuyght worden: ende dat dese volckeren den vrijen toom, om hare eergierigheydt ende roofgierigheydt uyt te voeren, door Godts rechtveerdigh oordeel sal gegeven zijn: gelijck Iesai. 10.5. Ierem. 25.9.

15

Ende de vier Engelen zijn ontbon-

[fol. 157v]

den geworden, welcke bereydt waren tegen de uyre, ende dagh, ende maendt, ende jaer, op dat sy ¹⁸ het derde-[deel] der menschen souden dooden.

18 Want daer zijn door dese heyr-legers menich hondert duysent Christenen omgebracht, ende andere vele tot afval ende daer door tot de geestelicke doodt ghebracht, gelijck de historien van dien tijt, ende de ervarentheyt getuygen.

16

Ende het getal van der heyrlegers ¹⁹ der ruyterye was ²⁰ tweemael tien duysenden der tien duysenden: ²¹ ende ick hoorde haer getal.

19 Dit wordt uytgedruckt, om dat hare heyr-legers meest in ruyterye bestonden, die uytnemende groot waren, ende de heyr-legers der Christenen verre te boven gingen, waer door sy oock hare meeste overwinningen hebben verkregen: ghelijck in het volgende vers wordt uytgedruckt.

20 D. een overgroote menichte: gelijck door dese wijse van spreken oock elders wordt verstaen. Siet Psal. 68.18. Dan. 7.10. Ende dat dese Turcken ende Tartaren met eenighe hondert duysenden te velde plegen te komen, is uyt de historyen genoech bekent.

21 Namel. noemen in dit gesichte.

17

Ende ick sagh alsoo de peerden in dit ghesichte, ende die daer op saten, hebbende ²² vyerige ende hemel-blauwe, ende sulpher-verwighe borst-wapenen: ende de hoofden der peerden waren als ²³ hoofden van leeuwen, ende uyt hare monden ginck uyt ²⁴ vier, ende rock, ende sulpher.

22 Alsoo dese natien seer weynigh ysere wapenen aen hare lijven dragen, soo verstaen eenige hier door hare verscheydene livreyen, die sy uyt diergelijcke coleuren plegen te dragen. Andere hare wreede gemoederen, die sy tegen de Christenen betoonen, ende hare schricklicke lasteringen, die sy tegen haer pleghen uyt te blasen.

23 D. die sterck, snel, ende wreet zijn, ende niet alleen met slaen, maer oock met bijten ende scheuren plegen te woeden.

24 Dit duyden sommige op het gheschut, datse voeren, waer mede in het schieten vyer, roock, ende sulpher uyt hare monden schijnt voort te komen. Andere verstaen hier door allerley soorten van wreedheyt diese door hare wapenen bedrijven souden.

18

Door dese drie wiert het derde-[deel] der menschen gedoodt, [namelick] door het vyer, ende door den roock, ende door het sulpher, dat uyt hare monden uytginck.

19

Want hare macht is in haren mont, ende ²⁵ in hare steerten. Want hare steerten zijn ²⁶ den slangen ghelijck, ende hebben hoofden, ende beschadigen met de selve.

25 Dit duyden sommige daer op, dat sy niet alleen van voren in het volgen, maer oock van achteren in het vluchten eertijdts met hare bogen, ende nu met haer geschut, weten te schieten ende te schadigen.

26 Welcker fenijn in het hooft, ende in den steert light, die oock met dese beyde meest plegen te schadigen, gelijck daer oock soodanige slangen worden gevonden, die hoofden hebben aen hare steerten, ende Amphisbene genaemt worden.

20

Ende de overige menschen, die niet gedoodt en zijn ²⁷ door dese plagen, en hebben haer niet bekeert van ²⁸ de wercken harer handen, dat sy niet en souden ²⁹ aenbidden de Duyvelen, ⁱ ende de gouden, ende silveren, ende koperen, ende steenen, ende houten ³⁰ afgoden, ³¹ die noch sien en konnen, noch hooren, noch wandelen:

27 N. die Godt van wegen de afgoderye ende andere sonden haer hadde toegesonden: het welck de volgende woorden vereysschen. Waer uyt blijckt dat dese afgoderye, die de Christenen in Grieckenlant ende geheel Orienten hadden opgerecht, ende met hare tweede Synode van Niceen, ende andere meer, hadden bevestight, de oorsake is geweest, dat Godt door sijn rechtveerdigh oordeel dese straffen over haer heeft gesonden: aen welcker exempel nochtans de Kercken van Occidenten sich niet en hebben ghespiegelt, maer zijn in de selve afgoderye gebleven.

28 D. beelden-dienst: want niet de Duyvelen, maer de beelden sijn wercken der menschen handen.

29 Hier en wordt niet gesproken van de afgoderye der Heydenen: want de Mahumetanen en hebben eygentlick geen oorloge gevoert tegen de Heydenen, die door de Christelicke Keyseren in het Oosten ende Westen lange te voren meest waren uytgeroeyt, noch van de oorloghen der Mahumetanen onder malkanderen, want die geen beelden en hebben noch en eeren, maer sy hebben oorloge ghevoert tegen de Christenen. De gene oock die van haer niet ghedoodt, maer overigh gebleven zijn door geheel Europa, en zijn geen Heydenen, maer Christenen van professie geweest. Ende wordt dan hier, door het aenbidden der Duyvelen niet gesien op het gene dese overighe beleden te doen, maer op het gene sy met der daedt deden: overmits degene die van den rechten Godtsdienst afwijcken, ende eenen versierden Godtsdienst, van Godt verboden, oprechten, daer mede niet Godt, maer den Duyvel dienen, wat sy oock roemen: gelijck te sien is 2.Chron. 11.15. Amos 5. versen 25,26. 1.Corinth. 10. vers 20. ende ghelijck den Apostel 1.Timoth. 4.1. leeringen der Duyvelen noemt, die sy wel voor Godtlicke leeringen houden, maer om dat sy tegen Godts instellige strijden, voor leeringen ende diensten des Duyvels moeten ghehouden worden.

i Psal. 115. versen 4, 5, 6, 7. ende 135.15.

30 Ofte, beelden.

31 Dit is ghenomen uyt den 115 Psalm, het welck den Apostel op de Antichristische beelden past, om dat sy niet meer krachts en hebben, als de beelden der Heydenen ofte Ioden in desen deele.

21

Ende en hebben haer [oock] niet bekeert van hare ³² doodslagen, noch van hare ³³ venijn-gevingen, noch van hare ³⁴ hoererie, noch van hare ³⁵ dieverien.

32 Hier van zijn, benevens andere, de Martelaren, die sy soo menigh duysent in vele eeuwen met vyer, sweert, ende bast, ende andersins hebben ghedoodt, genoeghsame getuygen.

33 Ofte, tooveryen, gelijck dit woordt beyde beteeckent, ende gelijck beyde onder het rijck des Antichrists niet dan te veel in swange gaet.

34 Waer van de openbare hoeren-huysen, die by velen van haer openbaerlick toegelaten worden, ende daer sy tribuyt van trecken, ende de concubinaetschappen der Priesteren, onder andere een bewijs zijn.

35 Onder welcke de ontreckinghe der erfenissen van de rechte erfgenamen tot hare kloosteren, ende het afkeeren der goederen den Godtsdienst toege-eygent, tot onderhoudt van luye buycken, ende tot wereltschen pracht onder velen, met recht gerekent mach worden.