Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iiij. Capittel.

1 D’Apostel vermaent de Philippensen tot stantvasticheyt in het geloove. 2 ende twee vrouwen onder haer tot eenichheyt. 4 voorders tot Christelicke blijdschap. 5 bescheydenheyt. 6 gerustheyt des gemoets. 8 ende tot verscheydene andere Christelicke deughden. 10 Daer na bedanckt hy de Philippensen van het onderhoudt ’t welck sy hem door Epaphroditum gesonden hadden: 11 dat hy sulcks niet uyt giericheyt hadde genoten, alsoo hy geleert hadde gebreck te lijden. 14 Dat sy daer aen wel hadden gedaen, ende meer als alle de andere Gemeynten. 18 Dat hy ’t wel hadde van Epaphrodito ontfangen. 19 ende dat Godt het soude vergelden. 20 Eyndelick besluyt hy desen brief met lof-segginge tot Godt, ende gewoonlicke groetenissen, ende wenschingen.

1

¹ SO dan, mijne geliefde ende ² zeer gewenschte broeders, ³ mijne blijdschap ^{a 4} ende croone, ⁵ staet ⁶ also ⁷ inden Heere, geliefde.

1 N. dewijle onse burgerlicke verkeeringhe in de hemelen is, ende aldaer sulck eene heerlickheyt nae lichaem ende ziele van Christo ons bereydt is: ghelijck in het laetste van het voorgaende cap. verklaert wordt, waer op dese woorden sien.

2 Gr. seer begeerde. D. die ick met groote begeerte ende genegentheyt des herten beminne, ende na welcke ick seer verlange. Siet cap. 1.8.

3 D. die my oorsaecke gevet, dat ick my over u geloove ende Christelicken wandel verblijde ende verheuge.

a 1.Thes. 2.19.

4 D. een eere ende cieraet van mijnen dienst, door welcken ghy tot Christum bekeert zijt. Alsoo wordt een deuchtsame vrouwe genaemt een kroone haers mans. Prov. 12.4. ende godtsalige kinderen een kroone harer ouderen. Prov. 17.6. Siet 1.Thes. 2.19. Apocal. 3.11.

5 Dat is, blijft stantvastich. Een gelijckenisse ghenomen van krijghs-luyden, die in den strijdt niet en wijcken, noch en vluchten, maer staende blijven. Siet 1.Corinth. 16.13. Galat. 5.1. Ephes. 6.11. Coloss. 4.12. 2.Thess. 2.15.

6 Namel. gelijck ghy tot noch toe gedaen hebt. Ofte, gelijck ick u nu onder wesen hebbe.

7 Dat is, in het geloove ende gehoorsaemheydt des Heeren Christi. Ofte, door de kracht des Heeren.

2

Ick vermane ⁸ Euodiam, ende ick vermane Syntychen, dat sy ⁹ eens gesint zijn ¹⁰ in den Heere.

8 Dese twee vrouwen, gelijck uyt het volgende vers blijckt, waren lidtmaten van de Gemeynte der Philippensen, ende hadden veel goets gedaen tot voorderinge des Euangeliums, doch onder haer was eenigh misverstant ende twist geresen, die de Gemeynte ergerlick ende schadelick was.

9 Namel. niet alleen aengaende de leere, maer oock aengaende de toe-genegentheydt des gemoets. Siet capit. 2.2. ende 3.16.

10 D. met een soodanige heylige eenicheydt die de Heere ons beveelt, ende die hem aengenaem is.

3

Ende ick bidde oock u, ¹¹ ghy [mijn] oprechte ¹² mede-gesel, zijt ¹³ dese [vrouwen] ¹⁴ behulpigh, die met my ¹⁵ gestreden hebben in den Euangelio, ¹⁶ oock met Clemens, ende de andere mijne ¹⁷ mede-arbey-

11 Siet van dit woordt cap. 2.20. ende 1.Timot. 1.2. Tit. 1.3.

12 Ofte, jock-genoot. Het Grieckx woordt beteeckent yemandt die een jock t’ samen treckt met een ander. Waer door niet verstaen en wordt de huysvrouwe van Paulus, gelijck sommige hebben gemeent: want het is seker dat Paulus niet getrouwt en was als hy den eersten brief schreef tot den Corinthen, gelijck blijckt 1.Corinth. 7.7. ende men leest nerghens, noch het is oock niet gelooflick, dat hy daer nae getrouwt is. Oock en lijdt de Griecksche tale niet wel dat dit van een vrouwe soude geseght worden. Maer hier door wordt verstaen yemandt van de Leeraers in de Gemeynte der Philippensen, die het jock des diensts des Euangeliums getrouwelick met den Apostel ghedragen ende getrocken heeft, ghelijck hy soodanighen elders noemt sijnen mede-strijder. Philip. 2. vers 25. Philem. vers 2. Een ghelijckenisse van twee Ossen die te samen een jock trecken. Siet 2.Corinth. 6.14.

13 Naemel. die terstont genoemt zijn.

14 Namel. om haer weder tot eenicheyt te brengen.

15 Dit moet verstaen worden, niet dat sy het Euangelium met Paulo opentlick gepredickt hebben, want dat verbiedt de Apostel den vrouwen, 1.Corinth. 14. versen 34, 35. ende 1.Tim. 2.12. maer dat’se in het bysonder, om de belijdenise vande Leere des Euangeliums, veel tegenspoets ende verdruckingen stantvastelick hebben uytgestaen. De Apostel gebruyckt hier een gelijckenisse genomen van de gene die om prijs streden. Siet 2.Timoth. 2.5. Hebr. 10.32.

16 Dit kan gevoeght worden, ofte met het woort behulpich, ofte met het woordt gestreden. Of dese Clemens daer nae een opsiender der Kercke van Roomen is geweest, is onseker.

17 N. in het werck van den dienst des Euangeliums. Siet Rom. 16. versen 3, 9, 21. Phil. 2.25. Phil. versen 1, 24.

[fol. 115r]

ders, ¹⁸ welcker namen ^{b 19} zijn ²⁰ in het boeck des levens.

18 Dit spreeckt de Apostel van dese sijne mede-arbeyders nae het oordeel der liefde. 1.Corinth. 13.7.

b Exod. 32.32. Psal. 60.29. Apoc. 3.5. ende 20.12. ende 21.27.

19 N. geschreven, een gelijckenisse ghenomen van de inschrijvinge der burgeren, ofte der soldaten, in een register, om de selve te kennen, ende voor rechte burgers ofte soldaten te houden.

20 D. in het register der uytverkorene ten eeuwigen leven, waer door Godts besluyt der eeuwighe verkiesinge verstaen wordt. Siet Exod. 32. versen 32, 33. Luc. 10.20. Apoc. 3.5. ende 17.8. ende 20. versen 12, 15.

4

^{c 21} Verblijt u in den Heere ²² alle tijdt: wederom segge ick, Verblijt u.

c 1.Thes. 5.16.

21 Siet Rom. 12. vers 12. 2.Cor. 13.11. Phil. 3.1.

22 N. niet alleen in tijdt van voorspoet, maer oock van tegenspoet ende verdruckinge, alsoo deselve den Christenen saligh zijn. Iac. 1.2. Siet cap. 2. versen 17, 18.

5

Uwe ²³ bescheydenheyt zy alle menschen bekent. ^{d 24} De Heere is na by.

23 Ofte, billickheydt, redelickheydt, welcke een bysondere, treflicke, ende noodige deucht is, als yemandt niet en blijft staen op het uyterste recht, maer sijnen naesten om vrede ende stichtinge wille toe geeft, ende gelijck als wijckt, so veel Godts woordt ende een goede conscientie kan verdragen. Siet Rom. 15. vers 1, 2. 1.Cor. 9.19. 2.Tim. 2.24. Tit. 3.2.

d 1.Cor. 10.11. Hebr. 10.25.

24 D. is over al by ons, ende hoort ende siet alle onse woorden ende doen. Ofte, is nae by met sijne toekomste om te oordeelen, wanneer wy van alle onse woorden ende doen sullen moeten rekenschap geven. Iac. 5.9.

6

^e Weest in geen dinck ²⁵ besorght: maer laet ²⁶ uwe begeerten in alles, door bidden ende smeecken, met danck-segginge ²⁷ bekent worden by Godt.

e Psal. 55.23. Matth. 6.25. 1.Tim. 6.8, 17. 1.Petr. 5.7.

25 N. met anghstige bekommernisse, voort-komende uyt mistrouwen van Godts voorsienicheyt. Matth. 6.25. Anders zijn de geloovige oock schuldich voor de hare te sorgen. 1.Timoth. 5.8.

26 D. de saecken die ghy begeert ende versoeckt.

27 Dit wordt menschelicker wijse gesproken: want andersins weet Godt van hem selven alle onsen noodt ende ghebreck beter als wy selve. Siet Matth. 6.32.

7

^f Ende ²⁸ de vrede Godts, ²⁹ die alle verstant te boven gaet, sal uwe herten ende uwe ³⁰ sinnen ³¹ bewaren in Christo Iesu.

f Ioan. 14.27. Rom. 5.1. Ephes. 2.14.

28 Siet van desen vrede Rom. 5.1. ende 14.17.

29 D. die een soo groot ende uytnemende goet is, dat het van geen menschelick verstant en kan begrepen, veel weyniger met menschelicke tongen uytgesproken worden.

30 Ofte, uwe gedachten.

31 Het Griecx woort beteeckent met wacht ofte besettinge tegen de vyanden yet bewaren. Siet 1.Petr. 1.5.

8

Voorts, broeders, al wat waerachtigh is, ^{g 32} al wat eerlick is, al wat rechtveerdich is, al wat ^{h 33} reyn is, al wat ³⁴ lieflick is, al wat ³⁵ wel luydt, so daer eenige deught is, ende so daer eenigen lof is, dat selve ³⁶ bedenckt.

g Rom. 13.13.

32 Ofte, deftich, statich.

h 1.Thes. 4. versen 3, 4, 5.

33 Ofte, kuysch.

34 Ofte, vriendelick.

35 Ofte, van goet geruchte is, daer men wel van spreeckt.

36 N. om dat met een ernstigh voornemen ende vlijt voor te stellen ende te betrachten.

9

³⁷ Het gene ghy oock geleert, ende ontfangen, ende gehoort, ende in my gesien hebt van my, dat doet: ende ³⁸ de Godt des vredes ³⁹ sal met u zijn.

37 Hier verklaert de Apostel breeder het gene hy te voren in ’t gemeyn vermaent hadde, dat’se hem souden nae volghen cap. 3.17.

38 Siet Rom. 15.33. ende 16.20. 2.Corinth. 13.11. 1.Thess. 5.23.

39 N. met sijne genadige tegenwoordigheyt, bystant, ende zegen.

10

Ende ick ben grootelicks verblijdt geweest ⁴⁰ in den Heere, dat ghy nu eenmael wederom ⁴¹ verwackert zijt ⁱ om ⁴² aen my te gedencken: waer aen ghy oock ⁴³ gedacht hebt, maer ghy en hebt ⁴⁴ de gelegenheyt niet gehadt.

40 Siet vers 4.

41 Gr. wederom groeyende, ofte spruytende geworden zijt. Een gelijckenisse genomen van de boomen, die des winters schijnen verstorven te zijn, ende tegen den somer wederom uytspruyten ende groen worden.

i 2.Corinth. 11.9.

42 D. aen mijnen nootdruft in dese banden. Ofte, voor my te sorgen.

43 Namel. voor desen, hoe wel ghy het niet en hebt gesonden.

44 N. om de gifte bequamelick aen my over te senden.

11

Niet dat ick [dit] segge ⁴⁵ van wegen gebreck: want ick ^{46 k} hebbe geleert ⁴⁷ vergenoeght te zijn ⁴⁸ in’t gene ick ben.

45 D. als of ick gebreck hadde moeten lijden, ofte niet en konde lijden.

46 N. soo uyt Godts woordt, als door de ervarenheyt ende oeffeninge.

k 1.Tim. 6.6.

47 D. te vreden ende wel gerust te zijn. Siet van dese deucht 1.Timoth. 6.6. Hebr. 13.5.

48 D. met die dingen die ick hebbe, al zijn’se weynich ende sober. Ofte, in den staet daer in ick ben.

12

Ende ⁴⁹ ick weet ^{50 l} vernedert te worden, ick weet oock ⁵¹ overvloedt te hebben: allesins ende in allen ben ick ⁵² onderwesen, beyde versadight te zijn, ende honger te lijden, beyde overvloedt te hebben, ende gebreck te lijden.

49 D. ick hebbe geleert, gelijck te voren.

50 N. door armoede ende gebreck: ende daer in te vreden te zijn.

l 1.Corinth. 4.11. 2.Corinth. 11.27.

51 D. overvloedt van onderhoudt hebbende, dien recht te ghebruycken.

52 De Apostel ghebruyckt hier een Griecks woordt het welck eygentlick beteeckent onderricht te worden in de verborgentheden van eenige religie, die alle man niet en waren geopenbaert: ende wil daer mede te kennen geven, dat hy dese saecke ten vollen verstaet ende geleert heeft.

13

⁵³ Ick vermagh ⁵⁴ alle dingen door Christum die my ⁵⁵ cracht geeft.

53 Dit doet hy daer by, op dat hy dese deughd niet en schijne hem selven ende sijne krachten toe te schrijven.

54 N. alle de voorseyde ende diergelijcke dingen.

55 N. door de genade ende wercken sijnes heyligen Geests, sonder welcke wy niet goets en konnen dencken noch doen. Ioan. 15.5. 2.Cor. 3.5. Phil. 1.29. ende 2.13.

14

Nochtans hebt ghy wel gedaen, dat ghy ⁵⁶ met mijne verdruckinge ⁵⁷ gemeynschap gehadt hebt.

56 N. die ick hier lijde in banden, gebreck ende armoede.

57 D. de selve u hebt laten ter herten gaen, als of’se u selve aenginck. Hebr. 13.3. Ofte, hebt oock aen my mededeelinge gedaen in de selve.

15

^m Ende oock ghy Philippensen wetet, dat ⁵⁸ in het begin des Euangeliums, doe ick van Macedonien vertrocken ben, geene Gemeynte ⁵⁹ my [yet] mede-gedeelt heeft ⁶⁰ tot rekeninge van uytgeef ende ontfanck, dan ghy alleen.

m 2.Corinth. 11.9.

58 D. van dien tijt af dat ick onder u het Euangelium eerstmael gepredickt hebbe.

59 Ofte, met my gemeynschap gehadt en heeft in rekeninge, etc. N. ’t zy tot mijn behoef, ofte om aen andere arme Gemeynten te behandigen.

60 Een gelijckenisse van getrouwe rentmeesters ofte coopluyden, die neerstelick opteeckenen in hare reken-boecken wat ende van wien sy yet ontfangen, wat sy uytgeven, ende waer toe sulcks besteedt is, om goede rekenschap te houden ende te connen geven.

16

Want oock ⁶¹ in Thessalonica hebt ghy my eenmael ende andermael gesonden tot nootdruft.

61 Siet van dese stadt ende des Apostels verblijf in de selve Actor. cap. 17.

17

Niet dat ick de gave ⁶² soecke, maer ick soecke ⁶³ de vrucht die overvloedigh is ⁶⁴ tot uwe rekeninge.

62 D. dat het my soo seer soude te doen zijn om uwe gaven die ghy my gesonden hebt.

63 D. dat uw’ geloove door sulcke vruchten overvloedelick betoont worde. Ofte, dat ghy de vrucht ende vergeldinge van dese uwe mildadicheyt rijckelick mooght verkrijgen.

64 D. op dat ick gelijck als in mijn reken-boeck mach aenteeckenen sulcks van u ontfangen te hebben. Hy siet hier oock op de voorgaende gelijckenisse.

18

Maer ick hebbe ⁶⁵ alles ontfangen, ende ⁶⁶ ick hebbe overvloedt: ick ben ⁶⁷ vervult geworden, als ick van Epaphrodito ontfangen hebbe, dat van u [gesonden was, ⁿ als] ⁶⁸ eenen wel-rieckenden reuck, een aengename offerande, Gode wel-behagelick.

65 N. dat ghy my gesonden hebt: gelijck daer nae verklaert wordt.

66 D. meer als genoech tot mijn onderhoudt, soo dat ghy niet meer en behoeft te senden, gelijck oock de volgende woorden ick ben, etc. het selve oock te kennen geven.

67 D. hebbe genoech ende overvloedt.

n Hebr. 13.16.

68 Gr. als eenen reuck der welrieckentheyt. De Apostel siet hier op de danck-offeren des Ouden Testaments, die voor-beelden waren van onse gheestelicke danck-offeren in den Nieuwen Testamente, waer onder mede zijn de wercken der weldadigheyt tegen de Dienaren des woordts, ende de arme, die hy verklaert met dese beschrijvinge den Heere seer aenghenaem te zijn, om haer daer toe meer ende meer te verwecken. Siet Hebr. 13.16.

19

Doch ⁶⁹ mijn Godt sal ⁷⁰ na sijnen rijckdom ⁷¹ vervullen ⁷² alle uwen noodtdruft, ⁷³ in heerlickheyt ⁷⁴ door Christum Iesum.

69 Namel. in wien ick geloove, ende wien ick diene in sijne Gemeynte.

70 Namel. alsoo alle de goederen deser werelt hem toe behooren. Psal. 24.1. 1.Corinth. 10.26. Ofte, nae den rijckdom sijner goetdadigheyt. Ephes. 2.4.

71 D. u overvloedelick geven.

72 D. al wat ghy van noode ende van doen hebt tot uwe onderhoudinge.

73 D. seer heerlick ende mildadelick.

74 Gr. in Christo Iesu.

20

Onsen Godt nu ⁷⁵ ende Vader zy de heerlickheydt ⁷⁶ in alle eeuwicheyt. Amen.

75 D. die onse Vader is door Christum geworden, ende wy sijne kinderen, tot welcke hy vaderlick gesint is, ende die hy vaderlick sal versorgen. Matth. 6.32. Ioan. 20.17.

76 Gr. tot de eeuwen der eeuwen.

21

Groetet alle heylige in Christo Iesu. U groeten de broeders die ⁷⁷ met my zijn.

77 N. hier tot Roomen.

22

Alle de heylige groeten u, ende meest die ⁷⁸ van het huys des Keysers zijn.

78 Gr. uyt. D. eenighe die in het hof van den Keyser Nero hem dienen, ende van sijn huysgesin zijn. Siet cap. 1.13.

23

⁷⁹ De genade onses Heeren Iesu Christi zy met u allen. Amen.

79 Siet Gal. 6.18.

Aen de Philippensen gheschreven van Roomen [ende gesonden] door Epaphroditum.

Eynde van den Sendt-brief Pauli aen de Philippensen.