Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

1 Nae ’t gewoonlick opschrift des Sendt-briefs, 3 danckt Paulus Godt voor de vertroostingen die hy in alle verdruckingen door Christum, anderen tot een exempel, ontfinck. 8 ende komt daer na tot het verhael van de groote vervolginge die hem in Asien was over-ghekomen. 10 Uyt welcke hy nochtans was verlost door hare gebeden. 12 Betuyght dat hy oprechtelick in de werelt, maer meest onder haer hadde verkeert. 15 ende dat hy oock oprechtelick voorgenomen hadde weder tot haer over te komen. 17 Hoewel ’t selve noch niet geschiet en was. 18 Niet om dat sijn woordt was Iae ende Neen. 20 Daer alle beloften Godts in Christo Iae ende Seker zijn. 21 ende door den Heyligen Geest in ons bevestigt. 23 Maer betuyght met eenen eedt, dat hy sijne komste tot haer noch uyt-gestelt hadde om haer te sparen.

1

¹ PAULUS een Apostel JESU CHRISTI, door den wille Godts, ende ^{a 2} Timotheus de broeder, aen de Gemeynte Godts die te Corinthen is, met alle de heylige die in geheel ³ Achaja zijn.

1 Van den Name Pauli, sijn Apostelschap, ende dese geheele Apostolische groete siet de verklaringe Rom. 1.1, 7. ende 1.Corinth. 1. versen 1, 2, 3.

a Philip. 1.1.

2 Overmidts Timotheus te voren van hem tot Corinthen was gesonden, ende nu weder tot hem gekeert was, door wien hy van den stant der Gemeynte bericht was, soo voeght hy hem hier by hem, om hem te meerder aensien by haer te maken, ghelijck hy in den eersten Sendt-brief Sosthenem met den selven tijtel van broeder oock by hem ghevoeght hadde. 1.Corinth. 1. vers 1. Siet oock 1.Corinth. 16. versen 10, 11.

3 Dit is de naem van een voornemen Provincie in Griecken-landt, daer Corinthen in lagh ende het hooft van was. Siet 1.Corinth. 1.2.

2

^b Genade zy u ende vrede van Godt onsen Vader, ende den Heere Iesu Christo.

b Rom. 1.7. 1.Corinth. 1.3. Ephes. 1.2. 1.Petr. 1.2.

3

^c Gelooft zy ⁴ de Godt ende Vader onses Heeren Iesu Christi, ⁵ de Vader der barmherticheden, ende de Godt aller vertroostinge:

c Ephes. 1.3 1.Petr. 1.3.

4 D. Godt die den Vader is onses Heeren Iesu Christi. Siet 1.Corinth. 15.24.

5 D. die selve seer barmhertigh is over ons, ende een autheur aller barmhertigheyt ende vertroostinge in ons.

4

^d Die ons ⁶ vertroost in alle onse verdruckinge, op dat wy souden connen vertroosten de gene die in allerley verdruckinge zijn, door de vertroostinge met welcke sy selve van Godt vertroost worden.

d 2.Cor. 7.6.

6 Namel. door sijn woort, ende door sijnen Gheest, ghelijck Christus belooft Io 14.16.

5

^e Want gelijck ⁷ het lijden Christi overvloedigh is in ons, also is oock door Christum ⁸ onse vertroostinge overvloedich.

e Psal. 34.20. ende 94:19.

7 D. dat wy om Christi wille lijden: ofte, dat wy lijden als leden Christi, na het exempel Christi; die het lijden dat sijne leden aengedaen wordt als sijn eygen rekent. Actor. 9.4. Rom.8.17. Coloss. 1.24. Gr. de lijdingen.

8 N. daermede wy selve vertroost worden: ende volgens dien oock bequaemheyt krijgen, om andere te beter te troosten. Siet vers. 4.

6

Doch ’tzy dat wy verdruckt worden, [het is] ⁹ tot uwe vertroostinge ende salicheyt, ^f die ¹⁰ gewrocht wort in de lijdtsaemheyt des selven lijdens, ’twelck wy oock lijden: ’t zy dat wy vertroost worden, [het is] ¹¹ tot uwe vertroostinge ende salicheyt:

9 Namel. niet alleen om dat ghy door ons exempel soudt gesterckt worden, maer oock om dat wy daer door meer stoffe ende ervaringe krijgen om ulieden te troosten, ende te stercken. Siet de aenteeck. op Coloss. 1.24.

f 2.Corinth. 4.17.

10 D. te wege gebracht wort. ofte, die krachtigh is door de lijdtsaemheydt. Want de lijdtsaemheyt werckt bevindinge van Godts hulpe ende trouwe, ende volgens oock hope der saligheyt. Rom. 5. versen 3, 4.

11 Namel. om dat wy vertroost zijnde, ghy u daer over oock verheught, ende wy u alsoo te beter oock konnen troosten, ende uwe saligheyt bevoorderen.

7

Ende onse hope ¹² van u is vast, als die weten dat gelijck ghy gemeynschap hebt aen het lijden, [ghy] oock also [gemeynschap hebbet] aen de vertroostinge.

12 Gr. over u.

8

¹³ Want wy en willen niet, broeders, dat ghy onwetende zijt van onse verdruckinge, ^g die ons in Asia overgecomen

13 Hier begint den Apostel tot verhandelinge van de sake selve te komen, ende verhaelt de eerste oorsaecke die hem verhindert heeft tot haer te komen; namelick de over groote verdruckinge in Asia, waer van te lesen is, Actor. 19. cap.

g Actor. 19.23, etc.

[fol. 98v]

is, dat wy uytnemende zeer beswaert zijn geweest ¹⁴ boven [onse] macht, alsoo dat wy seer in twijfel waren oock van het leven.

14 D. soo swaerlick dat wy daer onder souden hebben besweecken, ten ware ons de Heere wonderbaerlick hadde gesterckt, ende door sijne macht bewaert, gelijck inde twee volgende verssen verklaert wort.

9

Ia wy hadden al selve ¹⁵ in ons selven het vonnis des doots, ^h op dat wy niet op ons selven vertrouwen en souden, maer op Godt ¹⁶ die de doode verweckt:

15 D. wy hadden alreede rekeninghe gemaeckt van niet te sullen ontkomen.

h Ier. 17. versen 5, 7.

16 D. die dan veel meer die in gevaer des doodts zijn door de selve macht kan verlossen.

10

ⁱ Die ons ¹⁷ uyt so grooten doodt verlost heeft, ende [noch] verlost: op welcken wy hopen, dat hy [ons] oock noch verlossen sal:

i 1.Corint. 15.31.

17 Dat is, uyt soo groot een gevaer des doots. Exod. 10.17.

11

^k Also ghylieden oock mede arbeydt [voor ons] door den gebede, ^l op dat over ¹⁸ de gave, ¹⁹ door vele persoonen aen ons te wege gebracht, [oock] voor ons ²⁰ dancksegginge door velen gedaen worde.

k Rom. 15.30. Philip. 1.19.

l 2.Cor. 4.15.

18 D. de genadige verlossinge.

19 D. door het voorbidden van vele.

20 N. die te voren voor ons hadden gebeden. Want dancksegginge moet volgen op het verhooren van de gebeden.

12

Want ²¹ onsen roem is dese, [namelijck] het getuyghenisse onser conscientie, dat wy in eenvoudigheydt ende ²² oprechtigheydt Godts, niet in ²³ vleeschelicke wijsheydt, maer ²⁴ in de genade Godts inde werelt verkeert hebben, ende ²⁵ allermeest by u lieden.

21 Also spreeckt den Apostel om voor te komen de lasteringen der valsche Apostelen, die den Apostel sochten verdacht te maken van ongestadigheydt in sijne beloften, ende van lichtveerdigheydt in sijnen geheelen handel, om dat hy volgens sijne toesegginge in’t eynde van den voorgaenden Send-brief, noch tot haer niet en was over gekomen.

22 D. die Godt van ons eyscht: ende daer van Godt een getuyge is.

23 D. bedrieghlicke, gelijck de vleeschelicke menschen plachten te gebruycken, ende onder die oock de valsche Apostelen, om andere te misleyden, ende haer selfs eere ende profijt te voorderen.

24 D. in de kracht ende oprechte wijsheydt, die Godt uyt genade mede-deelt.

25 Gr. overvloedelicker. Dit seght Paulus, niet als of hy elders min oprecht geweest ware, maer ten aensien van den langen tijt, die hy onder haer meer dan in andere Gemeynten verkeert hadde. Actor. 18.11.

13

Want wy en schrijven u geene andere dingen dan die ghy ²⁶ kennet, ofte oock erkennet: ende ick hope dat ghy’se oock tot den eynde toe erkennen sult:

26 Namel. uyt mijn woort ende wandel, doe ick onder u was. Ofte, leest. Namel. in den brief aen u geschreven die klaer ende eenvoudigh is.

14

Gelijckerwijs ghy oock ²⁷ ten deele ons erkent hebt, dat wy ²⁸ uwen roem zijn, ^m gelijck ghy oock ²⁹ den onsen zijt ³⁰ in den dagh des Heeren Iesu.

27 Dit seght den Apostel, ofte ten aensien van het beste deel, die sulcks altijdt geerne erkenden, ofte oock ten aensien van de gantsche Gemeynte, die alreede eenige gebreken, op sijn voorgaende schrijven hadde gebetert, ghelijck blijckt uyt het 2 ende 7 capit. hoe wel sy noch te veel gehoor gaven aen sommighe, die het uyterlick aensien, ende de wereltsche wijsheydt te veel achteden.

28 Dat is, dat wy uwe leer-meesters zijn, op welcke ghy roemt, ende door welcke ghy bekent tot Christum ghebracht te zijn.

m Philip. 2.16. 1.Thess. 2.19.

29 Namel. daer wy in Christo van roemen, dat wy u tot Christi kennisse ende gemeynschap gebracht hebben, ende door welcke ghy met vele geestelicke gaven verciert zijt.

30 D. ten uytersten dage, als Christus sal verschijnen om een yeders doen te richten: het welck Paulus daer by voeght om te toonen dat desen sijnen ende haren roem niet vleeschlick ofte ydel, maer wel gegront was, ende van Christo selve ten uytersten dage soude goet gekent worden.

15

ⁿ Ende ³¹ op dit betrouwen ³² wilde ick te voren tot u komen, op dat ghy ³³ een tweede genade soudt hebben:

n 1.Corinth. 16.5.

31 Namel. dat ghy in sulcke achtinge by my zijt, ende ick by u was.

32 N. volgens mijn schrijven, 1.Corinth. 16. versen 5, 6, 7.

33 D. door my meer ende meer versterckt soudt worden in de genade ende gaven Christi, daer mede ghy in mijn eerste komste tot u alreede begenadight waert.

16

Ende door uwe [stadt] na Macedonien gaen, ende wederom van Macedonien tot u komen, ende ³⁴ van u lieden nae Iudea geleydt worden.

34 D. van eenige van u lieden daer toe bestemt.

17

Als ick dan dit voorgenomen hebbe, hebbe ick ooc lichtveerdigheyt gebruyckt? ofte neme ick het ³⁵ nae den vleesche voor, ’t gene ick voorneme, op dat by my soude wesen ³⁶ Iae jae, en Neen neen?

35 D. nae de wijse van vleeschelicke menschen; ofte, uyt vleeschelicke bedenckingen, die ongestadigh zijn, ende lichtelick komen te veranderen. 2.Corint. 10.3.

36 D. seggen ende loochenen: ofte, seggen ende niet doen ’t gene men seght.

18

Doch ³⁷ Godt is getrouwe, dat ³⁸ ons’ woort ’t welck tot u [is geschiet], ^o niet en is geweest ³⁹ Iae ende Neen.

37 Een wijse van spreken, wanneer men yet sterck wil betuygen, ende is soo veel als of hy seyde, soo waerachtigh als Godt getrouwe is, soo en is ons’ woordt, etc. Ofte, Godt die getrouw is, weet dat, etc.

38 Namel. dat van ons tot u is gepredickt. Want in dese vijf volgende verssen wederspreeckt den Apostel eerst het besluyt der valsche Leeraers, de welcke om dat den Apostel dese belofte van tot haer te komen niet en scheen gehouden te hebben, daer uyt wilden besluyten dat dan sijne geheele predicatie onvast was, ende daer op niet en was te steunen. Doch op de belofte selve van tot haer te komen antwoort hy hier nae versen 23, 24.

o Matth. 5.37. Iac. 5.12.

39 D. onvast ende onseker, gelijck als de menschen, die nu Iae nu Neen seggen over een selve sake, onvast ende onseker zijn in hare woorden ende doen.

19

Want de Sone Godts Iesus Christus, die onder u door ons is gepredickt, [namelijck] door my, ende Silvanum, ende Timotheum, ⁴⁰ en was niet Iae ende Neen, maer is geweest Iae ⁴¹ in hem.

40 Namel. in onse predikinge. Gelijck Christus de Salighmaker niet veranderlick en is, maer gisteren, huyden, ende in der eeuwigheydt de selve is, Hebr. 13.8. alsoo en is hy oock niet anders van ons gepredickt, ende is altijdt het selve Euangelium van Christo de Gemeynte van ons voorgestelt. Siet Galat. 1. versen 7, 8, 9.

41 Namel. Gode. Want gelijck hy hem den Sone Godts genaemt hadde, soo betuyght hy oock, dat Christus zy Ia, dat is, stantvastigheyt ende waerheyt in Gode, ofte in Godts beloften, die enckel waerheydt ende vastigheyt zijn, gelijck in het volgende vers verklaert wordt.

20

Want so vele beloften Godts als’er zijn, die zijn ⁴² in hem Iae, ende zijn in hem Amen, Gode tot heerlijckheyt ⁴³ door ons.

42 N. in Christo Iesu. want gelijck Christus altijt de selve is in Godts beloften, die onveranderlick zijn, alsoo zijn alle beloften Godts van onse saligheyt Ia, dat is, waerheyt, ende Amen, dat is, gewisheyt ende vastigheydt in Christo, om dat Godt in het nieuwe Verbont geen beloften der saligheyt en doet, noch en volbrenght, dan in Christo ende door Christum. siet Ioan. 14.6. Actor. 4.12. Ephes. 1.3, etc.

43 Dat is, door den dienst van ons Apostelen ende Leeraers, die in dese onse leere oock niemandt en moeten kennen dan Christum, ende dien gekruyst. 1.Corint. 2.2. Coloss. 2.9, 10, etc.

21

Maer die ons met u ⁴⁴ bevestight ⁴⁵ in Christo, ende die ons ⁴⁶ gesalft heeft, is Godt:

44 Namel. in de waerheydt.

45 D. om de vrucht ende kracht van alle beloften Godts te soecken in Christo, ende door de gemeynschap met Christo.

46 D. met de gaven des Heyligen Geests begaeft heeft, die in de Schriftuere dickwils by olye ofte suyvere salve wort vergeleecken. Siet Psal. 45.8. Actor. 4.27. ende 10.38. 1.Ioan. 2. versen 20, 27.

22

^p Die ons oock heeft ⁴⁷ versegelt, ende ⁴⁸ het onderpandt des Geests in onse herten gegeven.

p Rom. 8.16. 2.Corinth. 5.5. Ephes. 1.13 ende 4.30.

47 D. als met opdruckinge van sijnen zegel versekert, namelick van onse gemeynschap met Christo, ende volgens van onse aenneminge tot kinderen ende tot erfgenamen Godts. Rom. 8.15, 16. 1.Cor. 2.12.

48 Gr. Arrhabon, welck woort, gelijck oock Arrha, beteeckent eygentlick een onder-pant, dat een deel ofte beginsel is van ’t toekomende goet dat ons belooft ende versekert wort: gelijck als yemant eenigh gelt gereet geeft tot een beginsel ende versekeringe der betalinge die belooft is. Siet 2.Cor. 5.5. Ephe. 1.13, 14. De eerste gave dan des Geests ende des levens is een onder-pant van onse geheele erve. Alsoo dat dese salvinge, versegelinge, ende onder-pandinge tot een selve eynde dienen. Doch dit verhael deser weldaet dient daer toe, om te bewijsen dat de selve in onse herten altijt krachtiger ende gewisser wort.

23

^q Doch ick aenroepe Godt tot een getuyge ⁴⁹ over mijne ziele, dat ick ⁵⁰ om u te sparen noch tot Corinthen niet en ben gekomen.

q Rom. 1.9. ende 9.1. 2.Corinth. 11.31. Gal. 1.20. Philip. 1.8. 1.Thess. 2.5. 1.Timot. 5.21. 2.Timot. 4.1.

49 Namel. dat hy die straffe, soo ick de waerheyt niet en segge. Een rechte wijse van eenen waren eedt, die de Apostel daerom hier by voegt, om datter seer veel aen gelegen was, dat sijn woort niet voor onvast en soude gehouden worden.

50 D. om niet te moeten gebruycken de Apostolische macht in het straffen der ongehoorsame. Siet 2.Corinth. 10. capit.

24

^r Niet dat wy ⁵¹ heerschappie voeren over uw’ geloove, maer wy zijn medewerckers uwer blijdschap: want ghy staet door het geloove.

r 1.Petr. 5.3.

51 Den Apostel spreeckt alsoo, om te versachten het gene hy terstont te voren geseght hadde van haer niet te sparen, waer van de sin is, dat hy sulcks niet en seyde om haer te dreygen, ofte overmeesteren als een Heere over haer ende haer geloove. Maer om haer als een dienaer ende mede-wercker Christi tot rechte erkentenisse ende beteringe van hare fauten, ende volgens tot rechte blijdtschap met hem te brenghen, te voren eer hy tot haer quame: ende om hare geloove daer in sy stonden, alsoo meer ende meer te verstercken, gelijck in ’t begin van het volgende cap. verklaert wort.