Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxviij. Capittel.

1 Paulus, ende die met hem voeren, komen behouden aen het eyland Melite, alwaer sy beleefdelijck onthaelt worden. 3 Een adder uyt het vyer komende, blijft hangen aen de handt Pauli, die hy sonder letsel af-schuddet. 6 waer over de eylanders verwondert zijnde, hem houden voor eenen Godt. 7 Paulus geneest den vader Publij van de cortse ende rooden loop. 9 ende vele eylanders van hare sieckten. 10 Dry maenden daer wel onthaelt geweest zijnde, varen sy nae Italien, over Syracusen, tot Rhegium, van daer tot Puteolen, ende voorts reysende over Appij-merckt, ende de Dry-tabernen, komen sy tot Roomen. 16 alwaer Paulus den Oversten des legers over-gelevert zijnde, van een soldaet bewaert wort. 17 Hy roept tot hem de voornaemste Ioden aldaer, ende verhaelt haer waerom hy also gevangen na Roomen gesonden was. 21 die daer van geen tydinge ontfangen en hadden, ende begeerden sijn gevoelen van de Religie te verstaen. 23 het welcke Paulus in een groote vergaderinge van Ioden van 's morgens tot 's savonts toe verklaert, bewijsende uyt Mose ende de Propheten dat Iesus de Christus was. 24 't welck sommige geloofden, ende andere niet. 25 die Paulus uyt Godts woort ernstelick bestraft, ende haer voorseght dat sy souden verstooten, ende de Heydenen in hare plaetse beroepen worden. 30 Paulus blijft aldaer twee jaren, vrymoedelijck ende onverhindert het Euangelium predikende.

1

ENde als sy ontcomen waren, doe verstonden sy dat ^a het eylandt ¹ Melite hiet.

a Actor. 27.26.

1 Een eylandt tusschen Africa ende Sicilien, nu Malta genaemt.

2

Ende ² de barbaren bewesen ons geen gemeyne vriendelijckheyt. Want ³ een groot vyer onsteken hebbende, namen sy ons alle in, om den regen die over quam, ende om de coude.

2 Alsoo noemden de Griecken ende Romeynen alle andere natien, die van de hare niet en waren, van wegen hare vremde zeden, ende onbekende talen die sy spraken. Siet Rom. 1.14. 1.Cor. 14.11. waer van het schijnt dat noch huydendaeghs dat deel van Africa, dat tegen over Sicilien ende Malta light Barbarien genaemt wort.

3 Gr. pyra, het welck betekent eenen hoop van houdt, ofte andere materie, bequaem om te branden.

3

Ende als Paulus eenen hoop ⁴ ryseren by een geraept ende op het vyer geleydt hadde, quam daer ⁵ een adder uyt door de hitte, ende vattede sijne handt.

4 Het Griecksch woordt beteeckent eygentlick drooge wijngaerts-rancken, ende diergelijcke tacken die lichtelick branden.

5 Een zeer veninige slange, die niet alleen met bijten ende steken, maer oock somwijlen alleen met haren aenblas de menschen doodet. Siet hier van Matth. 3. vers 7.

4

Ende als de barbaren de ⁶ beeste sagen aen sijne handt hangen, seyden sy tot malcanderen, Dese mensche is gewisselijck een doodt-slager, welcken ⁷ de wrake niet en laet leven, daer hy uyt de zee ontkomen is.

6 Gr. Therion, waer door allerleye wilde beesten beteeckent worden, maer in het bysonder de beesten die met bijten ofte steken haer venijn schieten, ende de menschen dooden, gelijck dese slange. Van welck woordt gemeynt wordt dat het tegen-gift Theriaca genaemt, sijnen name heeft, ofte om dattet oock van het vleesch deser slangen gemaeckt wort, ofte om dat het wederstaet het vergift van dese ende diergelijcke veninige beesten.

7 Ofte, de justitie, dat is, de Goddelicke rechtveerdigheyt.

5

Maer hy schuddede het beest af in het vyer, ^b ende en leed niet quaets:

b Marc. 16.18 Luc. 10.19.

6

Ende sy verwachteden dat hy soude ⁸ opswellen, ofte terstondt doodt nedervallen. Maer als sy lange verwacht hadden, ende sagen dat ⁹ geen ongemack over hem en quam, werden sy verandert, ^c ende seyden dat hy ¹⁰ een Godt was.

8 Ofte, ontsteken, ontbranden. Namel. door het vergift.

9 Gr. niet ongerijmds, ofte, onvoeghlicks.

c Actor. 14.11.

10 Die namelick in menschelicke gedaente tot haer gekomen was. Siet diergelijck ongestadigh oordeel der Heydenen van Paulo ende Barnaba, Actor. 14. versen 11. 19.

7

Ende hier ontrent deselve plaetse hadde ¹¹ de voornaemste van't eylandt met name ¹² Publius [sijne] landt-hoeven, die ons ontfingh, ende dry dagen vriendelijck herberghde.

11 Gr. de eerste.

12 Dese naem is een Romeynsche naem, waer uyt sommige meynen dat hy een Stadthouder der Romeynen over dit eylandt is geweest. Het blijckt altoos dat hy een machtich man is geweest, die 276 mannen drie dagen lanck heeft gespijst ende geherberght.

8

Ende het geschiedde dat de vader van Publius, met ^d cortsen ende den rooden loop bevangen zijnde, te bedde lagh: tot den welcken Paulus in ginck, ende als hy gebeden hadde, leyde hy de handen op hem, ende maeckte hem gesont.

d Matth. 8.14.

9

Als dit dan geschiet was, quamen oock tot hem de andere die kranckheden hadden in het eylandt, ende wierden genesen.

10

Die ons oock eerden met vele eere, ende als wy vertrecken souden, bestelden sy [ons] 't gene ¹³ van noode was.

13 Namel. tot onse voordere reyse nae Italien.

11

Ende ¹⁴ na dry maenden voeren wy af in een schip van Alexandrien, dat in 't eylandt overwintert hadde, hebbende ¹⁵ tot een teecken, ¹⁶ Castor en Pollux.

14 Wat Paulus die dry maenden in Melite voorder gedaen heeft, en wordt hier niet beschreven: dan het is seker dat hy aldaer een gemeynte heeft opgerecht, die een van de stant-vastighste Christelicke gemeynten altijds is geweest, gelijck de kerckelicke Hystorien getuygen.

15 N. op het voorste ofte achterste van het schip, waer nae het genaemt was, gelijck noch huydens-daegs de groote schepen hare namen hebben van steden, landen, ofte persoonen diese senden, ofte daer'se uytvaren, om die van de andere te onderscheyden.

16 Gr. Dioscourois. D. Iupiters sonen: Dit waren twee Heydensche Afgoden, ofte sterren alsoo genaemt: van welcker teecken dit schip sijnen name heeft gehadt, om dattet van de selve te beter bewaert soude worden, gelijck sy meynden: ende als noch hedensdaeghs de namen van verstorvene heyligen, tot dien selven eynde, van sommige den schepen gegeven worden.

12

Ende als wy tot ¹⁷ Syracusen aengecomen waren, bleven wy [aldaer] dry dagen.

17 De hooft-stadt van Sicilien, tegen de zee gelegen.

13

Van waer wy ¹⁸ omme voeren, ende quamen aen tot ¹⁹ Rhegium: ende alsoo na eenen dagh de windt Zuydt wert, quamen wy den tweeden dagh tot ²⁰ Puteolen.

18 Namel. om den hoeck van het eylant van Sicilien nae Italien.

19 Een seer bekende stadt ende haven van Italien, tegen over Sicilien: alsoo genaemt, gelijck vele oude meenen, om dat Sicilien met dien hoeck aen Italien eertijdts vast is geweest, ende door groote tempeesten ende water-vloeden in dese enghte van malkanderen is gescheurt.

20 Een stadt in Campanien aen de zee gelegen niet verre van Napels, waer sy langhs de kuste van Italien seylende aenquamen: van waer eenen seer bequamen ende gebaenden wegh was, om te lande nae Roomen te reysen.

14

Alwaer wy ²¹ broeders vonden, ende wierden gebeden seven dagen by haer te blijven: ende alsoo gingen wy na ²² Roomen.

21 Dat is, Christenen.

22 Dese stadt is wel bekent. Siet Rom. 1.7. Apoc. 17.18.

15

Ende ²³ van daer quamen ²⁴ de broeders, van onse saecken gehoort hebbende, ons te gemoete tot ²⁵ Appij-merckt, ende de ²⁶ Dry-tabernen: welcke Paulus siende, danckte hy Godt, ende ²⁷ greep eenen moedt.

23 Namel. van Roomen.

24 D. eenige uyt de Christelicke Gemeynte die daer alreede was eer Paulus daer quam, gelijck oock blijckt uyt den brief Pauli aen de Romeynen te voren geschreven. Van wie die nu op-gerecht is, segt de Schriftuere nergens, dan dat op den Pinckster-dagh te Ierusaltm oock geweest zijn uytlandische Romeynen. Actor. 2.10.

25 Een plaetse in Setiner velt, ontrent 16 uyren gaens van Roomen, alsoo genaemt van eenen Appius Claudius, die van Roomen af tot daer toe eenen gestraetten wegh in sijn leven hadde doen maken.

26 Een stedeken ontrent vijf ofte ses uyren gaens naeder Roomen, op den selven wegh gelegen: alsoo dat sommige der broederen aldaer Paulum verwachteden, andere noch verder tot Appij-merckt toe hem in't gemoete gegaen waren.

27 Namel. siende soo goeden yver van soo vele Christenen, by welcke hy hulpe ende troost in dese sijne gevangenisse soude vinden.

16

Ende doe wy te Roomen gekomen waren, gaf den Hooftman de gevangene over aen den ²⁸ Oversten des legers: ^e maer Paulo wiert toegelaten ²⁹ op hem selven te woonen ³⁰ met den krijghsknecht die hem bewaerde.

28 Dese schijnt geweest te zijn de Overste van de garden des Keysers, welcke niet alleen in 't Palais des Keysers de wacht hielden, maar oock aen d' eene zijde van de stadt eenige duysenden sterck in een gesterckte plaetse lagen, om de Keyser in alle voorvallende swarigheden altijdt ten dienste te zijn. De Latijnen noemen hem praefectum praetorio.

e Actor. 24.23. ende 27.3.

29 N. in een eygen gehuerde wooninge, siet vers 30. Dese vryheyt schijnt hy van desen Oversten verkregen te hebben, om de goede raporten door Iulium aen hem gedaen: doch sonder twijfel door Godts sonderlinge voorsienigheydt, op dat Paulus alsoo het Euangelium te beter soude mogen verbreyden, ende een yeder toeganck tot hem mochte hebben. Siet versen 30, 31.

30 Dragende daer toe aen de rechter-handt een yseren keten, die hy om hem gorde als hy in huys was, om te vryer te gaen: maer uytgaende was hy met de selve aen de slincker-hant des krijghs-knechts gebonden. Siet vers 20. ende Actor. 12.6. Ephes. 6.20.

17

Ende het geschiedde ³¹ na dry dagen, dat Paulus ³² te samen riep de gene die de voornaemste der Ioden waren: Ende als sy te samen gekomen waren, seyde hy tot haer, Mannen broeders, ^f ick die niets gedaen en hebbe tegen het volck, ofte de vaderlijcke gewoonten, ben gebonden uyt Ierusalem over-gelevert in de handen der Romeynen.

31 Namel. als hy vermoeyt zijnde van de reyse wat tijdts gerust hadde.

32 Namel. om dat hy gevangen zijnde in hare Synagoge niet en konde gaen.

f Actor. 24.12. ende 25.8.

18

De welcke my ondersocht hebbende, wilden [my] los laten, omdat geen schult des doots in my en was.

19

Maer als de Ioden [sulcks] tegen spraken, wiert ick genoodsaeckt my op den Keyser te beroepen: [doch] niet als of ick

[fol. 76r]

³³ yet hadde mijn volck te beschuldigen.

33 Nam. voorgenomen ofte besloten. Want hoe wel Paulus oorsake genoech hadde om de Ioden over haer gewelt ende onrechtveerdigheyt te beschuldigen, nochtans toont hy hier mede voor de Ioden, dat hy sulck voornemen niet en hadde, maar alleen hem selven behoorlick te verdedigen.

20

Om dese oorsaecke dan hebbe ick u by my geroepen, om [u] te sien, ende aen te spreken: ^g want van wegen ³⁴ de hope Israëls ben ick met dese keten om-vangen.

g Actor. 23.6. ende 24.21.

34 D. de hope der eeuwigen saligheyt, door den Messiam aen het volck Israels belooft.

21

Maer sy seyden tot hem, Wy en hebben noch brieven u aengaende van Iudea ontfangen: noch yemandt van de broederen hier gekomen zijnde en heeft van u yet quaets ³⁵ gebootschapt, ofte gesproken.

35 Het welck een teecken is dat de Overste der Ioden te Ierusalem niet zeer gesorght en hebben hoe 't met de Ioden ginck, die buyten het Ioodsche lant woonden, als sy maer hare ruste ende aensien in haer landt mochten behouden.

22

Maer wy begeeren wel van u te hooren wat ghy gevoelt: want wat ³⁶ dese secte aengaet, ons is bekent, dat'se ³⁷ over al tegengesproken wort.

36 So noemen sy de Christelicke Religie. Siet Act. 24.5, 14.

37 N. so wel by de Ioden als by de Heydenen. Luc. 2.34.

23

Ende als sy hem eenen dagh gestelt hadden, quamender vele in [sijne] ³⁸ woonplaetse: den welcken hy ³⁹ het Coninckrijcke Godts uytleyde, ende ⁴⁰ betuyghde, ende pooghde haer te bewegen ⁴¹ tot het geloove Iesu, ^h beyde uyt de wet Mosis ende de Propheten, van 'smorgens vroegh tot den avondt toe.

38 Nam. die hy gehuert hadde. versen 16, ende 30.

39 D. de oprechtinge van het Coninckrijcke Godts door den beloofden Messiam.

40 Dat is, met getuygenissen uyt de heylige Schrift socht hy haer te overtuygen. Siet Actor. 2.40. ende 20. vers 21.

41 Gr. tot de saken van Iesu, ofte Iesum aengaende.

h Genes. 3.15. ende 22.18. ende 26.4. ende 49.10. Deuter. 18.15. 2.Sam. 7.12. Psal. 132.11. Ies. 4.2. ende 7.14. ende 9.6. ende 40.10. Ierem. 23.5. ende 33.14. Ezec. 34.23. ende 37.24. Dan. 9.24. Mich. 7.20.

24

ⁱ Ende sommige geloofden wel het gene dat geseght wiert, maer sommige en geloofden niet.

i Actor. 17.4.

25

Ende tegen malcanderen oneens zijnde ⁴² scheydden sy: als Paulus ⁴³ [dit] een woort geseght hadde, [namelick] Wel heeft ⁴⁴ de heylige Geest gesproken door Esaiam den propheet tot onse vaderen,

42 Ofte, sy worden van hem gelaten: Namel. met een voornemen van de hardneckige by hem niet meer te roepen, 't en ware sy haer beter bedachten.

43 D. reden, ofte waerschouwinge: want met dese volgende waerschouwinge liet hyse gaen, om haer desen prickel in haer herte te laten, of sy haer daer nae mochten bedencken ende bekeeren.

44 Die Esai. 6.9. dese woorden spreeckt, is de Heere der heerlickheyt, geseten op sijnen throon, omringt zijnde van sijne Engelen. waer uyt blijckt dat dan de H. Geest dese selve Heere der heerlickheyt is: gelijck oock van de Sone Godts dit selve betuyght wordt Ioan. 12.41. Soo zijn dan de Vader, de Soon, ende de H. Geest, soo veel het wesen aengaet, een eenich Godt, hoe wel in persoonen onderscheyden.

26

Seggende, ^k Gaet henen tot dit volck, ende segt, Met ⁴⁵ het gehoor sult ghy hooren, ende geensins verstaen: ende siende sult ghy sien, ende geensins bemercken.

k Esai. 6.9. Ezech. 12.2. Matth. 13.14. Marc. 4.12. Luc. 8.10. Ioan. 12.40. Rom. 11.8.

45 Siet de verclaringe van dese plaetse, Matth. 13.14.

27

Want het herte deses volcks is ⁴⁶ dick geworden, ende met de ooren hebben sy swaerlijck gehoort, ende hare oogen hebben sy toegedaen: op dat sy niet te eeniger tijdt met de oogen en souden sien, ende met de ooren hooren, ende met het herte verstaen, ende sy haer bekeeren, ende ick haer genese.

46 Ofte, vet.

28

Het zy u dan bekent, dat ⁴⁷ de salicheyt Gods den ⁴⁸ Heydenen gesonden is, ende deselve sullen hooren.

47 D. de saligheyt die ons volgens Godts belofte door Iesum Christum is verworven ende vercondight: ofte Iesus Christus die de autheur is van de salicheyt, Luc. 2.30.

48 Nam. achtervolgens het bevel Christi Luc. 24.47. dewijle ghy Ioden de selve verwerpt. Act. 13.46.

29

Ende als hy dit geseght hadde, gingen de Ioden wech, vele ⁴⁹ twistinge hebbende onder malcanderen.

49 Ofte, geschil, te weten de gene die Paulo geloofden tegen de gene die niet en geloofden. vers 24.

30

Ende Paulus bleef twee geheele jaren in sijn eygen gehuerde wooninge: ende ontfingh alle die tot hem quamen:

31

Predikende het Coninckrijcke Gods, ende ⁵⁰ leerende van den Heere Iesu Christo ⁵¹ met alle vrymoedicheyt, ⁵² onverhindert.

50 Gr. leerende de saecken van den Heere Iesu Christo, ofte, aengaende den Heere Iesum Christum. Dit laetste verclaert het eerste. want de leere van de oprechtinge des Coninckrijcks Godts, is de leere van Christo: waerom die oock het woordt ende het Euangelium des Coninckrijcks genaemt wordt, Matth. 4.23. ende 13.19.

51 N. niet tegenstaende sijne gevangenisse ende het gevaer dat hem daer door by den Keyser mocht ontstaen.

52 Nam. Godt de saecke alsoo bestierende dat hem hier in geen beletsel van 's Keysers wegen dese twee jaren en wiert gedaen. Doch daer na is hy van den Keyser Nero hier over tot Roomen ter doot veroordeelt, gelijck de oude Kerckelicke Historien getuygen, Euseb. Lib. 2. Cap. 26. ende hy selve voorseght, 2.Timoth. 4.6. Siet hier van oock d' aenteeckeninge op Philip. cap. 1. vers 25.

Eynde vande Handelingen der Heylige Apostelen.