Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiiij. Capittel.

Prophetie van de groote elende, die der Stadt Ierusalem soude over komen, vers 1, etc. Doch met belofte, dat de Heere de sijne soude behouden ende salich maken, 3. Voorder wort hier gesproken van de voor-treffelicke gaven die de Heere over sijne Kercke soude uytstorten, ende van haren saligen ende heerlicken staet, 8. Ende van de straffe ende onderganck harer vyanden, 12. Ende van de bekeeringe van eenige der selver, vers 16. Mitsgaders van den heyligen yver der Kercke.

1

SIet, ¹ de dach komt den HEERE, dat uwen roof sal uytgedeylt worden in’t midden van u, ² [ô Ierusalem].

1 D. daer komt een dach voor den Heere. And. de dach des HEEREN komt: of, de dach van den Heere komt, D. de dach die den Heere bekent is, als onder vers 7. staet. Sommige verstaen dit van den tijt der destructie Ierusalems door Vespasianum ende Titum: Andre, van de vervolginge der kercke onder den wreeden Coninck Antiochus ten tijde der Machabeen: Andre duyden dit op den Antichrist, ende sijne wreede vervolgingen.

2 Verst. hier by, ende ghy Ioodsche lant.

2

Want ick sal ³ alle Heydenen tegen Ierusalem ten strijde versamelen, ende de Stadt sal ingenomen, ende ^a de huysen sullen geplondert, ende de wijven sullen geschendt worden: ende ⁴ de helft der Stadt sal uytgaen in de gevangenisse, maer ⁵ het overige des volcks en sal uyt de Stadt niet uytgeroeyt worden.

3 Vergel. Ezech. 38. versen 4, 6, 9, 15. ende Hab. 1.6. Alle, is hier te seggen, vele, of allerley, als Ion. 2.3.

a Ies. 13.16.

4 D. een groot deel van de inwoonders der stadt sal gevanckelick uytgevoert worden, T.w. van die overgeblevene, die door de peste, honger, ofte het sweert niet omgekomen en zijn.

5 Verstaetmen dese Prophetie van de belegeringe Ierusalems door Vespasianum ende Titum: So ist te seggen, dat de godtsalige, voor de vaste belegeringe der stadt, sullen uytgaen nae het Stedeken Pella, ende alsoo by het leven blijven sullen. Dit is dat derde deel daer de Prophete van gesproken heeft, cap. 13. versen 8, 9.

3

^b Ende de HEERE sal uyttrecken, ende hy sal strijden ⁶ tegen die Heydenen, ⁷ gelijck ten dage als hy gestreden heeft, ten dage des strijts.

b Iesa. 42.13.

6 T.w. tegen die volckeren, die vyanden zijn van Godes kercke.

7 Ofte, Gelijck hy [voor u lieden] pleecht te strijden in den dach des strijts. namelick ten tijde van Mose, Iosua, Gideon, Debora, David, Asa, ende op andre tijden meer.

4

Ende sijne voeten sullen ⁸ te dien dage staen op den olijf-berch, ⁹ die voor Ierusalem leyt tegen’t oosten: ende de olijf-berch sal ¹⁰ in tween gespleten worden ¹¹ nae’t oosten, ende nae’t westen, ¹² [so datter] eene seer groote valleye sal zijn: ende d’eene helft des berchs sal wijcken nae het noorden, ende de helft des selven nae’t zuyden.

8 T.w. ten tijde Christi die op den olijfberch verkeert heeft, aldaer sijn lijden aengevangen ende ten Hemel gevaren. siet Luce 22.39. Actor. 1.12.

9 Hebr. die voor het aengesichte Ierusalems is tegen het Oosten. siet Actor 1.12.

10 Hebr. in sijn midden, of, in sijn helft gespleten worden.

11 D. in de lengte van het Oosten tot het Westen toe.

12 D. So datter een seer groot dal tusschen die twee helften des berchs sal wesen, ende datmen Ierusalem bescheydelick sal kunnen sien liggen, ’t welck te vooren met desen berch, ende andre, als bedeckt lach, of verborgen was. Verst. dit van het geestelicke Ierusalem, namelick de kercke Godes, daer van de Heydenen, voor de komste Christi, geen kennisse en hadden: maer dan sullen alle verhindernissen, die de heydenen den toeganck tot Christum ende sijne kercke konden verhinderen ofte of-snijden, wech-genomen worden, ende sy sullen eenen openen pas hebben tot den selven. Vergel. Ies. 57.14. ende 62.10.

5

Dan sult ¹³ ghy-lieden ¹⁴ vlieden ¹⁵ [door] de valleye ¹⁶ mijner bergen, (want dese valleye der bergen sal reycken tot ¹⁷ Azal) ¹⁸ ende ghy sult vlieden, gelijck als ghy vlodet ^{19 c} voor de aerd-bevinge ²⁰ in de dagen Uzzia den Coninck van Iuda: ²¹ dan sal de HEERE mijn Godt komen, [ende] ²² alle de heyligen ²³ met u [ô HEERE].

13 O mijne uytverkorene.

14 D. haestelick toe-loopen, gelijck de vluchtende plegen te doen. Ofte, men kan het verstaen van de godtloose Ioden, die door schrick ende vreese van straffe wechvluchten souden, ende ruymte maken voor het aenkomende volck des Heeren.

15 And. tot de valleye mijner bergen, D. tot mijne kercke.

16 Of, der bergen, D. dier twee deelen des olijfberchs, die ick met het doorsplijten des olijfberchs gemaeckt hebbe.

17 And. tot den berch dien hy afgesondert, of verkoren heeft, T.w. den berch Zions. Hy, T.w. de Heere. De sin is, Daer sal een wijde bane zijn, also dat een yder wel plaetse en ruymte hebben sal, om tot de kercke Christi te konnen komen. wat den berch Azal aengaet, is onseker waer hy leyt, want des selven nergens meer gedacht en wert.

18 And. ghy sult vlieden, segge ick, gelijck, etc.

19 Of, van wegen de aerd-bevinge, of uyt vreese der aerd bevinge, Siet Amos 1.1.

c Amos 1.1.

20 Siet van den Coninck Uzzia 2.Chro. 26.19.

21 Dit spreeckt de Prophete in sijnen eygenen persoon. De sin is, na de eerste verschijninge Christi in den vleesche, sal d’andere volgen ten joncksten dage.

22 D. alle Engelen. Siet Dan. 8.13.

23 Hier wendt de Prophete sijne aensprake tot Christum, ’t welck, als sommige meynen, daerom geschiet, om dat de Prophete wel geweten heeft dat die boose Ioden hem niet gelooven en souden. Vergel. Ioel 3.11.

6

Ende ’t sal te dien dage geschieden, ²⁴ datter niet en sal zijn ²⁵ het costelick licht, ende de ²⁶ dicke duysternisse.

24 D. daer en sullen geen beurten zijn van licht ende duysternisse, claren dach ende nacht, het sal een eeuwich dach zijn, siet Iesa. 60.19, 20. Apoc. 21.23. ende 22.5. Doch eenige verstaen dit van het licht des H. Euangelij, ’t welck ten tijde Christi lichten sal. Andere van de verduysteringe der sonne ter tijt des lijdens Christi.

25 D. het clare licht. als Iob 31.26.

26 Hebr. t’samen-stremminge. T.w. der duysternisse. And. schemeringe.

7

Maer ^d het sal ²⁷ een eenich dach zijn, ²⁸ die den HEERE bekent sal zijn, ’t en sal noch ²⁹ dach noch ³⁰ nacht zijn: ende het sal geschieden ten tijde ³¹ des avonts, dat het licht sal wesen.

d Apoc. 21.25.

27 D. Een dach die eeuwich dueren sal.

28 De Heere alleen weet wanneer desen dach beginnen sal. Mat. 24.36.

29 T.w. sulcken dach die met de sonne voortkome.

30 T.w. sulcken nacht, als nu door absentie der sonne komt.

31 Verstaet hier door avont, den geheelen nacht, of, ten tijde des avonts, D. als het pleecht avont te worden. Siet Iesa. 60.20. Apoc. 21.23.

8

Oock sal het ³² te dien dage geschieden, ^e datter ³³ levendige wateren uyt Ierusalem vlieten sullen, ³⁴ de helft van die nae de oost-zee, ende de helft van die nae ³⁵ de achterste zee aen, ³⁶ sy sullen des somers, ende des winters ³⁷ zijn.

32 Ten tijde der verschijninge Christi in den vleesche.

e Ezech. 47.1, etc. Ioël 3.18. Apoc. 22.1.

33 D. altijt vloeyende en vlietende. hier door moetmen verstaen de gavan des H. Geestes, die Christus overvloedichlick over sijne kercke uytstorten soude. siet Ezech. 47.1. Ioel 3.18. Apoc c. 22.1. Vergel. Ioh. 4.14. ende 7.38.

34 D. alle geloovige der gantscher werelt, sy zijn waer sy zijn mogen, het zy tegen den opganck of onderganck der sonne, sullen dier geestelicker gaven deelachtich worden.

35 Aldus wort de Middel-lantsche zee genoemt, siet Deut. 11. op vers 24. ende c. 34.2.

36 D. eeuwicheyt, ende altoos duerende.

37 D. dueren, vlieten. And. het sal des somers ende des winters geschieden.

9

Ende ³⁸ de HEERE sal tot Co-

38 T.w. de Heere Christus Iesus.

[fol. 136v]

ninck over de gantsche aerde zijn: Te dien dage ³⁹ sal de HEERE een ⁴⁰ zijn, ende sijn name een.

39 D. hy sal alleen ge-eert worden, als zijnde de eeenige ware Godt ende Salich-maker, de Afgoden sullen uytgeroeyt worden, Zach. 13.2.

40 D. bekent worden te zijn. aldus wort het woort zijn, oock gebruyckt Ioh. c. 15.8. ghy sult mijne discipulen zijn. D. voor mijne discipulen bekent worden.

10

⁴¹ Dit gantsche lant sal rontom als een vlack velt gemaeckt worden, van Geba tot Rimmon toe, zuydwaerts van Ierusalem: ende ⁴² sy sal ⁴³ verhoocht ende ⁴⁴ bewoont worden in hare plaetse, ⁴⁵ van de poorte Benjamins af, tot aen de plaetse van de eerste poorte, tot aen de hoeck-poorte toe, ende [van] ⁴⁶ den toren Hananeël tot aen des Conincks wijn-backen toe.

41 T.w. het lant Iudea, van het eene eynde des lants tot aen het andere. want Geba (anders Gibea) lach aen de lantpale der Benjaminiten, 1.Reg. 15.22. ende Rimmon aende lantpalen van de stamme Iuda, Iosu. 15.32. ende 19.7. Siet van Geba, Iosu. 21.17. ende 1.Reg. 15.22. ende Iesa. 10.29.

42 T.w. de Stadt Ierusalem, daer door de kercke Godes hier wort beduydt, insonderheyt de kercke des nieuwen Testaments.

43 D. beroemt ende heerlick gemaeckt worden.

44 D. vele sullen haer tot de kercke begeven.

45 D. aen alle plaetsen daer de Heere sijne kercke hebben sal. Van de poorte Benjamins wort oock gesproken Ierem. 20.2. ende 37.13.

46 Siet Neh. 3.1. ende 12.38. ende Ier. 31.38.

11

Ende sy sullen ⁴⁷ daer in woonen, ende ⁴⁸ daer en sal geene verbanninge meer zijn, want ⁴⁹ Ierusalem sal ⁵⁰ seker ⁵¹ woonen.

47 T.w. inde Stadt van Ierusalem, D. in de Gemeynte Godes.

48 D. sy en sal niet meer verstoort worden, gelijck voor desen geschiet is, doe het scheen dat ickse geheelick verbannen ende verstooten hadde. siet Deut. 2. op vers 34.

49 D. de inwoonders van Ierusalem.

50 Hebr. in versekertheyt.

51 Of, bewoont worden.

12

⁵² Ende dat sal de plage zijn daer mede de HEERE alle de volckeren plagen sal, ⁵³ die tegen Ierusalem crijch gevoert sullen hebben: Hy sal ⁵⁴ eenes yegelicken vleesch, daer ⁵⁵ hy op sijne voeten staet, ⁵⁶ doen uyt-teeren, ende eenes yegelicks oogen sullen uyt-teeren in hare hollen, ende yegelicks ⁵⁷ tonge sal in haren mont uyt-teeren.

52 Na dat de Prophete van den stant ende gelegentheyt der geloovigen gesproken heeft, so spreeckt hy nu hier van de plagen ende elenden der godloosen.

53 D. die de kercke Godes bevochten ende vervolcht hebben.

54 Hebr. sijn vleesch. D. eenes yegelijcken vleesch, lichaem, leden, of, des selven vleesch alsoo stracx, sijn oogen, ende sijn tonge.

55 D. haestelick, onversiens, geen quaet vermoedende. Siet exempel in Herode Actor. 12.21, etc.

56 D. gantschelick verderven.

57 Met de welcke sy Godt ende de vrome gelastert ende gesmaedt hebben.

13

⁵⁸ Oock sal het te dien dage geschieden, datter ⁵⁹ een groot gedruys ⁶⁰ van den HEERE onder haer sal wesen, so dat sy een yeder sijnes naesten hant sullen ⁶¹ aengrijpen, ende eenes yederen hant sal tegen de hant sijnes naesten ⁶² opgaen.

58 De sin is, Godt de Heere en salse niet alleen door sijne hant plagen, vers 12. maer oock door haer selven onder malkanderen: ende oock door sijn volck, vers 14. Vergel. Ezech. 30.21, etc.

59 Ofte, een groot rumoer, of, getommel, ’t welck haer de Heere aenjagen sal.

60 Hebr. des Heeren.

61 Het sy vyantlicker wijse: Of, uyt angst ende vreese, hulpe ende troost van sijnen vrient, metgeselle, of naesten versoeckende. Vergel. Iud. 7.22. ende 1.Sam. 14.20. ende Ezech. 38. versen 21, 22.

62 Het zy om te slaen, of, gelijck het andre verstaen, om hulpe ende bystant te soecken.

14

Ende oock sal ⁶³ Iuda te Ierusalem ⁶⁴ strijden, ende ’t vermogen aller heydenen rontomme sal ⁶⁵ versamelt worden, gout ende silver, ende cleederen in groote menichte.

63 Dat is, het Ioodsche volck, de Ioden. And. oock sult ghy Iuda tegen Ierusalem strijden.

64 T.w. tegen die volckeren van de welcke vers 12. gesproken is.

65 Dat is, wech-gevoert worden, het sal versamelt worden, om wech-gevoert te worden. De sin is, Godt sal sijne kercke eene volkomene victorie geven, over alle hare vyanden, also dat sy deselve sullen plunderen ende alle hare goederen rooven, gelijck in den krijch geschiet, alsmen sijne vyanden heeft overwonnen. ’T is een figuerlicke maniere van spreken van den krijch ende krijgers genomen.

15

Alsoo sal oock ⁶⁶ de plage ⁶⁷ der peerden, der muylen, der kemelen, ende der eselen, ende aller beesten zijn, die ⁶⁸ in die selve heyrlegers geweest zijn sullen, gelijck ⁶⁹ gener plage geweest is.

66 De sin is, De Heere en sal niet alleen de vyanden sijner kercke verdelgen, maer oock al hare macht ende gewelt, mitsgaders alle de middelen die sy gebruyckt hebben, om Godes volck te bevechten, sal hy te niete maken.

67 Hebr. des peerts, des muyls, etc.

68 Verstaet de heyr-legers der gener die rontom Ierusalem zijn souden.

69 T.w. menschen plage, daer van versen 12, 13, 14. gesproken is.

16

Ende het sal geschieden, dat ⁷⁰ alle de overgeblevene van alle Heydenen, die tegen Ierusalem sullen gekomen zijn, die sullen van jaer tot jaer ⁷¹ optrecken, ^e om aen te bidden ⁷² den Coninck, den HEERE der heyrscharen, ende ⁷³ om te vieren het feest der Loof-hutten.

70 D. alle de gene die de Heere niet en sal verdelcht hebben, T.w. alle uytverkorene die tot de ware kennisse Godes sullen gebracht wesen door de predicatie des H. Euangelij.

71 T.w. nae Ierusalem. De Heere salse bekeeren, also dat sy haer oock tot de Christelicke Gemeynte begeven sullen, om den Heere te dienen. De Prophete beschrijft hier den inwendigen Gods-dienst der kercke des nieuwen Testaments, door den uyterlicken Godts-dienst, die in het oude Testament is gebruyckelick geweest.

e Iesa. 66.23.

72 D. den Heere Christum.

73 D. om Godt te loven voor sijne weldaden, gelijck het volck Godes pleecht te doen, als het ’t feest der Loof-hutten pleecht te houden. siet Lev. 23.34, etc. Ende onder den name van dit feest, vervatt hy allerhande eere, diemen Gode te doen schuldich is.

17

Ende ’t sal geschieden, so wie van de geslachten der aerde niet en sal optrecken nae Ierusalem, om den Coninck den HEERE der heyrscharen te aenbidden, ⁷⁴ so en salder over haerlieden geen regen wesen.

74 D. Sy en sullen van den Heere niet gesegent worden, maer ter contrarie sullense vervloeckt wesen, De regen zijnde een uyterlick teecken van den segen des Heeren. Vergel. Iesa. 30.23. ende Deut. 28.23, 24.

18

Ende indien ⁷⁵ ’t geslachte der Egyptenaers, ⁷⁶ over de welcke [de regen] niet en is, niet en sal optrecken noch komen, so sal die plage [over haer] zijn, [met] de welcke de HEERE die heydenen plagen sal, die niet optrecken en sullen, om te vieren het feest der Loof-hutten.

75 Eenige verstaen hier door de Egyptenaers (die groote vyanden der kercke Godes waren) oock alle andre heydensche Natien, vyanden van Godes kercke.

76 D. over de welcke het niet ordinarelick en regent, gelijck over andere landen. Want seer selden regent het in Egypten, maer de overloopende riviere Nilus bevochticht ordinarelick het lant tweemael des jaers. Siet Deut. 11.10. And. alhoewel het over haer niet [en plach te regenen] so sal [dan noch] die plage [over haer komen met] welcke de Heere plagen sal die Heydenen, die niet, etc. Als of de Heere seyde, Alhoewel het daer niet en regent, so en sullen sy dan noch desen vloeck niet ontgaen, want die plage die andre overkomen sal door de onthoudinge des regens, die sal haer oock treffen by andre middelen. ofte aldus: Ende indien’t geslachte der Egyptenaers niet en sal optrecken noch komen, so en sal [de regen] over haer niet zijn: de plage salder zijn met dewelcke, etc.

19

Dit sal ⁷⁷ de sonde der Egyptenaren zijn, mitsgaders de sonde aller heydenen, die niet optrecken en sullen, ⁷⁸ om te vieren het feest der Loof-hutten.

77 D. de straffe der sonde.

78 D. om den Heere te dienen.

20

Te dien dage sal ⁷⁹ op de bellen der peerden ⁸⁰ staen, ⁸¹ DE HEYLICHEYT DES HEEREN: ende de potten in den huyse der HEEREN, sullen zijn, ⁸² als de spreng-beckens voor den altaer:

79 Het is in verscheydene landen gebruyckelick, dat de voer-lieden hare peerden bellen op den hals hangen, meynende dat der selver geklanck den peerden eenige verlichtinge of couragie aenbrengt.

80 Hebr. zijn.

81 De sin is, dat selfs de kleynste dingen, oock die in den oorloch tegen Godts volck plachten gebruyckt te worden, etc. tot den dienst Godts sullen geheylicht zijn. Dit was de tijtel die in een goudene plate voor des hoogen-priesters voor-hooft geschreven was. doch daer van siet Exod. 28.36.

82 T.w. in menichte, ende grooten getale. De sin is, daer sullen overvloedige middelen zijn tot verrichtinge des Godts-dienstes, oock Dienaers in grooten getale, tot verrichtinge des Godts-dienstes, gelijcker oock vele offeraers wesen sullen.

21

Ia alle de potten ⁸³ in Ierusalem, ende in Iuda, sullen den HEERE der heyrscharen ⁸⁴ heylich zijn, so dat alle die offeren willen, sullen komen, ende van de selve nemen, ende in de selve ⁸⁵ coken: Ende daer en sal ^{f 86} geen Canaaniter meer zijn in het Huys des HEEREN der heyrscharen te dien dage.

83 D. die te Ierusalem sullen zijn.

84 Hebr. heylicheyt zijn, D. den Heere geheylicht zijn.

85 T.w. hare offerhanden. siet 1.Sam. 2.13.

f Ies. 35.8. Ioël 3.17. Apoc. 21.27. ende 22.15.

86 D. geen onreyn noch godtloos mensche. Vergel. Apoc. 21.27. siet oock Iesa. 35.8. ende Ioel 3.17. Verstaet hier by, Maer die in het huys des Heeren sullen zijn ende verkeeren, die sullen van sonden gereynicht ende wedergeboren zijn. Ephes. 5.27. Andre verstaen het aldus, Ten tijde des Messiae, en salder geen volck noch Natie van den Godts-dienst, of uyt den Tempel gesloten worden, want die Natien die te vooren onreyn geweest zijn, sullen alsdan heylich ende suyver zijn voor den Heere.

Eynde des Propheets ZACHARIA.