Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xj. Capittel.

Godts liefde ende vriendelickheyt tegen Israel van Egypten af, (waer onder eene prophetye van Christo verborgen is) met eene tegenstellinge van hare ongehoorsaemheyt, afgoderye, ondanckbaerheyt ende hartneckicheyt, versen 1, 2, 3, 4, 7. Daerom sy nae Assyrien gevoert ende getyranniseert sullen worden, 5, 6. belofte van genadige matiging der straffe, ende Israels bekeeringe tot Christum, door de predicatie des Euangeliums, 8, etc.

1

ALs Israël ¹ een kint was, doe hebb’ ick hem lief gehadt: ende ^a ick ² hebbe mijnen ³ Sone uyt Egypten geroepen.

1 Siet van ’t Hebr. woort Ierem. 1. op vers 6. de sin is, als ick Israel eerst tot mijn volck aen nam, ende met hen mijn verbont maekte, verg. Ier. 2.2. ende siet d’aent. aldaer.

a Matth. 2.15.

2 Ende voerde hem door mijne Godtlicke kracht uyt de slavernye van Egypten, door de woestijne, nae ’t beloofde lant.

3 N. Israel, dien Godt dickwijls, maer bysonderlick Exo. 4.22. door Mose, in d’aensprake aen Pharao, sijnen sone, ja sijnen eerst-geborenen sone noemt, welcke plaetse hier mede dient vergeleken. Maer dat onder dese woorden wijders eene prophetie verborgen is van den eenich-geborenen Sone des Vaders onsen Heere Iesu Christo, die het hooft is van sijn geestlick Israel, ofte, kercke, blijckt Matth. 2.15. And. om dat Israël een kint was, dat ick lief hadde, so heb ick mijnen sone uyt Egypten geroepen. ofte, hoewel Israël een kint is, nochtans heb ick hem lief: daerom heb ick, etc. verstaende het eerste lidt van Israels domme onverstandicheyt, ende het tweede van Christo alleen, dien de vader uyt Egypten geroepen hebbe, om in Iudea het werck onser verlossinge te verrichten. Andere aldus: Om dat hy is een kint Israëls, ende ick hem lief hebbe, daerom heb ick mijnen Sone uyt Egypten geroepen. Verstaende beyde leden deses vers van Christo.

2

[Maer ⁴ gelijck] sy haerlieden riepen, alsoo gingen sy van ⁵ haer aengesichte wech; sy offerden den Baals, ende roockten den gesnedenen beelden.

4 Dit is hier ingevoecht tot vervullinge van den sin, passende op het volgende woordeken, alsoo. siet Psal. 48. op vers 6. De sin is, hoe Moses ende andere vroome dienstknechten Godts de Israeliten meer riepen, om by haren goeden Godt te blijven, ende hem aen te hangen, hoe sy meer daer tegen, onder de oogen der vroome Propheten, afweken, tot alle afgoderye, keerende Godt ende sijnen Propheten den rugge ende het doove oor toe, alsmen seyt. Vergel. ond. vers 7. ende bov. 4.7.

5 Van het aengesichte der Propheten, die haer tot Godt riepen.

3

Ick nochtans, ⁶ leerde Ephraim gaen; ⁷ hy namse op sijne armen, maer sy en bekenden niet, dat ickse ⁸ genas.

6 D. ick leerdese de voeten setten, gelijck een moeder haer kint doet.

7 Dit zijn de woorden des Propheten, die hy tusschen Godts woorden invoecht, uyt verwonderinge van Godts vriendelickheyt ende goedertierenheyt, als of hy seyde: immers ist waer, dat hyse, als een vader, ofte moeder een kint (siet vers 1.) insonderheyt als het moede is van gaen, op d’armen gedragen heeft. Siet Exod. 19.4. Deut. 1.31. ende 32.11, 12. Ies. 63.9. ende van Mose, Num. 11.12. And. ick namse, ofte, nemende haer lieden by hare (Hebr. sijne) armen: om datter in’t volgende diergelijcke verwisselinge van het veelvoudich eende eenvoudich getal van Ephraim gebruyckt wort.

8 D. in alle hare nooden ende swaricheden seer lieflick ende gemeensaemlick bystont ende verloste. siet Psal. 30. op vers 3. ende vergel. bov. 7.1. ende Exod. 15.26.

4

Ick trockse met ⁹ menschen-zeelen, met touwen der liefde, ende was hen, als de gene die het ¹⁰ jock [van] op hare kinnebackens oplichten: ende ick reyckte ¹¹ hem voeder toe.

9 D. menschelicke, daermen menschen mede treckt, lijdelijcke, lieflicke ende sachte zeelen, om haer niet te quetsen ofte verzeerigen. Vergel. de maniere van spreken met 2.Sam. 7.14. Ies. 8.1. dese woorden drucken de lieflickheyt, vriendelickheyt ende lankmoedicheyt Godts in het leyden van sijn volck seer levendich uyt.

10 D. de halster ofte muylbant, die op de backens der beesten blijft, soo lange sy arbeyden, ende diemen oplicht ofte afneemt als sy ruste ende voeder sullen nemen. Alsoo (wil Godt seggen) heb ick met Israel gehandelt, gevende hem verlichtinge, ruste, ende haer voeder, als volcht.

11 Ephraim. Hebr. ick dede spijse, ofte, eten tot hem neygen. D. als wy seggen, ick reyckte ’t hem toe. niet tegenstaende sulcks alles, zijn sy soo ongehoorsaem geweest, als in’t voorgaende ende volgende verhaelt is: daerom etc. als volgt.

5

¹² Hy sal in ¹³ Egyptenlant niet wederkeeren, maer Assur, die sal sijn Conick zijn: om dat sy haer weygeren te begeeren.

12 Ephraim.

13 Of sy wel souden mogen wenschen liever in Egypten weder te keeren, gelijck sy haer derwaerts sullen begeven om hulpe ende toevlucht tegen den Assyrier toe soecken, so en sal ’t hen doch alsoo niet gelucken, maer de tien stammen sullen in’t gemeyn van den Assyrier uyt haer lant worden wechgevoert, ende veel swaerder geplaegt, als te vooren in Egypten. siet bov. 8.13. ende 9.6. ende d’aenteeck. aldaer. ende vergel. bov. 10. op vers 9.

6

Ende het ¹⁴ sweert sal in ¹⁵ sijne steden blijven, ende sijne ¹⁶ grendelen verteeren, ende op-eten: van wegen hare ¹⁷ beraetslagingen.

14 D. krijch, ende alle gevolgen van dien. Siet Levit. 26. op vers 7. ende Psal. 22. op vers 21.

15 Ephraims.

16 And. litmaten, T.w. sijns lants leden ende deelen, als een wilt dier, verteeren ende verslinden: ofte, sijne rancken (als Ezech. 17.6.) D. de dorpen, gelegen buyten de steden, zijnde ten opsien van de steden, gelijck tacken van de boomen.

17 Siet bov. 10. op vers 6.

7

Want mijn volck blijft hangen aen de afkeeringe ¹⁸ van my: ¹⁹ sy roepen ²⁰ het wel tot den Alderhoochsten, [maer] ²¹ niet een en verhoocht ²² [hem].

18 Hebr. aen mijne afkeeringe. D. aen de afkeeringe, ofte, afwijckinge, daermede sy van my steets afwijcken, ofte, die sy tegen my betoonen. And. hangen, (T.w. in onsekerheyt ende twijfelradicheyt) om [hare] afkeeringe van my. D. sy weten niet waer henen haer te keeren, nu hier dan daer loopende om hulpe. beyds in eenen goeden sin.

19 De Propheten, vergel. bov. vers 2. ende cap. 7.16.

20 Mijn volck. And. sy roepen hem wel nae boven.

21 D. niemant. Siet van diergelijcken gebruyck des Hebr. woordekens Ezr. 4. op vers 3. And. t’samen en verhoocht het (volck) [hem] niet. verstaet in hare by een komsten en eeren sy Godt niet.

22 Den Alderhoochsten, dat hy hem soude eere geven, sich bekeerende, ende troost ende hulpe by hem soeckende, ofte hem voor sijne weldaden danckende. And. verhoocht, ofte, verheft [sich]. D. niemant heft sich eens op, geeft sich eens daernae, dat hy soude hooren ofte luysteren, gelijck opmerckende plegen te doen, toonende met uyterlicke gebeerden des lichaems de beweginge haers herten.

8

²³ Hoe soud’ ick u overgeven, ô Ephraim? u overleveren, ô Israël? hoe soud’ ick u maken als ^{b 24} Adama? u stellen als Zeboim? mijn ²⁵ herte is in my omgekeert, ²⁶ al mijn berouw’ is t’samen ontsteken.

23 Als of Godt seyde: ghy hadt wel verdient, dat ick u gantsch ende t’eenemael soude uytroeyen, gelijck ick Sodom, Gomorra, etc. gedaen hebbe, Genes. 19.24. Deut. 29.23. maer mijne barmherticheyt ende trouwe, die ick u in den Messia (waer van in’t volgende) belooft hebbe, en laten’t niet toe.

b Genes. 19.24.

24 Verst. ende d’andere nabuerige steden.

25 Menschelicker wijse van Godt gesproken, om eenichsins uyt te drucken de grootheyt ende onbegrijpelickheyt sijner barmherticheyt. siet Thren. 1.20. Genes. 43.30. 1.Reg. 3.26.

26 Hebr. als of men seyde, mijne berouwingen, ofte, berouwenissen, ofte, troostelickheden, zijn t’samen ontbrant. And. mijn ingewant. Godt wort geseyt berouw te hebben, als hy de verdiende ende gedreychde straffen, ophoudt, versacht ofte wechneemt, ende kan voorts door berouw het medelijden, ende het ingewant, dat van medelijden beroert ende ontsteken is, verstaen worden. Siet Genes. 6. op vers 6, ende 43. op vers 30.

9

Ick en sal de hitticheyt mijns toorns

[fol. 112r]

niet uytvoeren; Ick en sal niet ²⁷ wederkeeren om Ephraim te verderven: want ick ben ²⁸ Godt, ende geen mensche, de ²⁹ Heylige in’t midden van u; ende ick en sal ³⁰ in de stadt niet komen.

27 D. ick en sal nu niet wederom alsoo aen Ephraim doen, dat ick hem gantsch soude vernielen, gelijck ick eenmaels de voorseyde steden gedaen hebbe. Vergel. Ies. 12.6. ende 54.5. Ezech. 16.53. met d’aenteeck. aldaer.

28 Warachtich ende onveranderlick in mijne beloften. Num. 23.19. Malach, 3.6, etc.

29 Siet Psal. 71. op vers 22. ende dien volgens, sal ick my noch een volck onder u overich behouden, dat ick heylige, om my te dienen, etc. Vergel. Ezech. 16.60.

30 Als een vyant, die in eene stadt invalt, ende alles daer in vernielt: ofte, gelijck ick eertijts in de stadt Sodom quam, om die te vernielen, als vers 8. welck op de voorgaende woorden, Ick en sal niet wederkeeren, ofte, wederom komen, etc. seer wel past. Siet d’aenteeck. And. ick en sal in de stadt niet komen, D. in geene materiale plaetsen meer woonen, maer in uwe herten. Vergel. Ioh. 4.21.

10

Sy sullen den ³¹ HEERE achterna wandelen, hy sal ³² brullen als een leeuw: wanneer hy brullen sal, dan sullen de ³³ kinderen ³⁴ van der zee af al bevende aenkomen.

31 Iesum Christum, den Messiam, haer Hooft, ende Coninck. Vergel. bov. 3.5.

32 Door de openbare, clare ende heldere predicatie des Euangeliums, waer door hy sijne uytvercoorene (gelijck een leeuw sijne jongen) by een sal roepen, als volgt. Vergel. Ies. 27.13. Amos 3.8. item, waer door hy niet alleen den sijnen sijn genaden-werck sal verkondigen, maer oock sijnen ende sijner kercken vyanden, sijne wrake, ende d’overwinninge, principalick aller geestelicker vyanden, die hy, als de rechte Leeuw van Iuda, sal overwinnen ende in triumphe voeren. Siet Genes. 49. op vers 9. Apoc. 5.5. Col. 2.15. ende vergel. wijders Ies. 31.4, 5. Ioël 3.16. Amos 1.2.

33 D. uytverkorene, die hem de Vader gegeven heeft. Ioan. 17.6. Hebr. 2.13.

34 Hebr. sullen zitteren, ofte, beven van de zee, (ofte, het Westen) af. D. zitterende aenkomen tot sijne ende sijner kercken gemeenschap. Vergel. Ies. 24.14. ende 49.12. bov. 3.5. ende siet d’aenteeck. alsoo in’t volgende vers aengaende de maniere van spreken, zitteren, ofte, beven, voor zitterende gaen, komen. etc. Vergel. 1.Sam. 13.7. ende 16.4.

11

Sy sullen bevende aen-komen als een ³⁵ vogelken uyt ³⁶ Egypten, ende als eene ³⁷ duyve uyt den lande van Assur: ende ick salse doen ³⁸ woonen in hare huysen, spreeckt de HEERE.

35 Dat snellick vliegt nae sijn aes, ofte, nest, ofte, het strick ontvliedt.

36 D. in alle plaetsen, daer sy verstroyt zijn, sullense haer met yver begeven tot dien, die haer verlost uyt geestelick Egypten ende Assyrien, dat is, de slavernye des Duyvels ende der sonde. Vergel. Ies. 27.13. Zach. 10.10.

37 Siet Ies. 60.8.

38 D. (nae den stijl der Propheten) ick salse planten in mijne kercke, ende door Christum geven ruste ende vrede in hare conscienten, ende na dit leven, hare plaetse in de hemelsche woon-steden. Siet bov. cap. 2.13, 17. met d’aenteeck. ende ond. 12.10.