Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het v. Capitttel.

Voorder straf-predicatie, van Godts oordeelen, door de vyanden, over alle standen Israels, ende mede over Iuda, van wegen tyrannye, allerley gewelt, ende afgoderye, met ontsegginge van alle Godlicke ende menschelicke hulpe in hare nooden, vers 1, etc. met eene by-gevoechde prophetye van hare toekomstige bekeeringe, 15.

1

HOoret dit, ghy ¹ Priesters, ende mercket op, ghy huys Israëls; ende nemet ter ooren, ghy huys des Conincx; want ² ulieden [gaet] dit oordeel aen: om dat ghy een ³ strick zijt geworden te ⁴ Mizpa, ende een uytgespannen nett op ⁵ Thabor.

1 De Prophete schijnt hier de drie standen des Coninckrijcks van Israel onderscheydentlick aen te spreken: De kerckelicke, d’outsten des volcks, ende den Coninck. Doch sommige meynen, dat het huys Israels hier de 10 stammen beteeckent, ende door den Coninck de Coninck van Iuda verstaen wort.

2 Hebr. tot, ofte, voor u lieden [is] dit oordeel. T.w. Godes. D. dese straffe gaet u aen. Siet Ier. 48. op vers 21. And. u betaemde het gerichte, ofte, recht, Dat is, ghy behoordet recht te doen: ende dan voorts, maer ghy zijt een strick. Vergel. Mich. 3.1. ende Malach. 2.1, 4.

3 D. als een strick. item, als een net.

4 Daer waren verscheydene hoochten ende plaetsen van desen naem aen beyde zijden der Iordane: van Mizpa in Gilead, siet Iud. 10.17. met d’aent. dit canmen aldus nemen, dat de afgodische Regenten ende Priesters der 10 stammen aen beyde zijden van de Iordane op de hoochten wachten hebben bestelt, om te loeren op alle die nae Ierusalem mochten trecken om den waren Godts-dienst te oeffenen, om die te vermoorden: waer op oock het begin van’t volgende vers kan sien. Vergel. onder 6.9. met d’aenteeck. ende 7.1. item 1.Reg. 15.17. ende d’aenteeck. aldaer. Andere verstaen’t alsoo, dat sy met allerleye listen ende vonden d’ingesetene gesocht hebben te trecken tot hare aengestelde afgoderye, om die als Gode behaechlick te doen goet vinden, handelende alsoo met de menschen, gelijck de vogel-vangers ende Iagers met de vogelen ende het wilt op dese beyde hooge bergen plegen te doen.

5 Van den berch Thabor siet Iudic. 8. op vers 18.

2

Ende die afwijcken, ⁶ verdiepen sich [om] te slachten: maer ick sal haer allen een ⁷ tuchtmeester zijn.

6 Wanneer de uytgesondene afvallige Israeliten van de hoochten der voorsz. bergen eenige vroome passanten hebben gesien, dan begeven sy haer in de leechten om die onvoorsiens te vangen ende te vermoorden. sommige setten’t aldus over: sy verdiepen haer om de afgaende, ofte, afwijckende (T.w. van’t afgodisch Israel nae Iuda ende Ierusalem) te keelen: den sin op een uytkomende. andere verstaen’t van diep te sondigen door’t moorden der vroomen, ende setten’t over, verdiepen, ofte vermenichvuldigen het slachten: (dat van’t voorseyde weynich verscheelt) ofte, van de diepe practijcken ende archlistige vonden om het slachten der Afgodische offerhanden (dat Godt voor onnut slachten ofte keelen der beesten hout Iesa. 66.3.) goet te maken by den volcke, waer van in de voorgaende aenteeck. Het Hebr. woort wort van beyds gebruyckt: van sich in diepe plaetsen te begeven, versteken, verbergen, als Ierem. 49.8, 30. ende van diep sondigen, als Iesa. 31.6. onder 9.9. ende van beyds t’samen (soo’t schijnt) Iesa. 29.15. met welcke plaetsen dese beyde versen het tweede ende derde, oock bequaemelick konnen worden vergeleken.

7 Hebr. tucht. D. tuchter, tuchtmeester, welck woort voor tuchtigen met woorden ende slagen gebruyckt wort. Siet Prov. 7. op vers 22. and. hoewel ick haer alleen een tuchtmeester geweest ben. D. haer anders onderwesen ende geleert hebbe door mijne Propheten.

3

Ick kenne Ephraim, ende Israël

[fol. 109r]

en is voor my niet verborgen: ⁸ dat ghy, ô Ephraim, nu hoereert, [ende] Israël verontreynicht is.

8 Als of Godt seyde: ghy sult my uwen hoerdom niet verduysteren met ontkennen, ofte bemantelen, ick heb u al te veel op de daet betrapt.

4

Sy en ⁹ stellen hare handelingen niet aen om haer tot haren Godt te bekeeren: want ^a de ¹⁰ geest der hoereryen is in’t midden van haer, ende den HEERE en ¹¹ kennen sy niet.

9 Ofte, hare handelingen en geven’t niet dat sy, etc. ofte, sy begeven haer niet [met] hare handelingen, om, etc. beyde manieren van spreken zijn oock in onse tale gebruyckelick. And. hare wercken sullen’t niet toelaten, dat sy, etc. Vergel. Psal. 36.3, 5. ende 55.20. ende 64.6.

a Hose. 4.12.

10 Siet bov. 4. op vers 12.

11 Hoewel sy hare afgoderye met sijnen naem soecken te bemantelen. Siet bov. op vers 1. ende 15.

5

^b Dies ¹² sal Israëls hoovaerdye in sijn aengesichte getuygen: ende Israël ende Ephraim sullen ¹³ vallen door hare ongerechticheyt; oock ¹⁴ sal Iuda met hen vallen.

b Hose. 7.10.

12 And. getuygt, ofte, antwoort. alsoo ond. 7.10. de sin is: hare stoute ende hartneckige verachtinge van alle getrouwe vermaningen ende waerschouwingen mijner Propheten is soo openbaer, datse niet en kan worden geloochent, ende sal tegen hen staen ende als onder hare oogen, ofte hen in’t aengesichte beschamen ende tegen-getuygen in mijn gerichte, tot harer overtuyginge, ende een bewijs, dat sy met groot recht van my gestraft zijn. Vergel. Ies. 59.12. Ier. 14.7. Amos 6.8. Zeph. 2.10 ende eene gelijcke maniere van spreken van het contrarie. Gen. 30.33. And. Israëls heerlickheyt, hoocheyt, uyt-nementheyt, etc. D. de segen, door welcken ick haer soo seer verhoocht hebbe, sal haer overtuygen van hare ondanckbaerheyt.

13 Siet bov. 4.5. ende ond. 14.9.

14 Hebr. is gevallen.

6

Met hare ¹⁵ schapen, ende met hare runderen sullen sy [dan] gaen om den HEERE te soecken, maer niet vinden: hy heeft sich van hen ¹⁶ onttrocken.

15 Om Godt door offerhanden te paeyen, ende hulpe van hem te verkrijgen, maer te vergeefs. Vergel. 2.Reg. 23.21, 22, 26.

16 Ofte, los-gemaeckt, vrijgemaeckt, niet meer met hen willende te doen hebben, dewijle sy hem met hare grouwelen lastich ende verdrietelick waren.

7

Sy hebben trouwlooslick gehandelt tegen den HEERE; want sy hebben ¹⁷ vreemde kinderen gewonnen: ¹⁸ nu sal haer de ¹⁹ Nieuwe-maent verteeren met hare ²⁰ deelen.

17 Uyt houwelicken met heydensche vrouwen, tegen Godts uytgedruckte bevel. Vergel. Ezr. 9.1, 2. Nehem. 13.23. Mal. 2.11. aen sulcke houwelicken was dit mede vast, dat de kinderen in afgoderye wierden opgetrocken.

18 Al haest, ofte, daerom.

19 D. d’afgoderye, die sy op de nieuwe maenden bedrijven. Sommige nemen’t als eene gelijckenisse van woecker ofte maent-gelt, dat haestelick oploopt, ende den schuldenaer verteert. Andere nemen, een maent, voor eenen korten tijt, als Zach. 11.8. ofte, voor eenen gesetten sekeren tijt.

20 Ofte, portien. D. al haer goet, besitt ende lant. Vergel. Psal. 16.5. met d’aenteeck. sommige verstaen de offerhanden, die in veele deelen verdeelt wierden.

8

²¹ Blaset de basuyne te ²² Gibea, de trompette te Rama: roepet luyde [te] ²³ Beth-Aven; ²⁴ achter u, Benjamin.

21 Hier stelt hen Godt levendich voor oogen de nakende aenkomste des vyants, wanneermen gewoon is inde naestliggende plaetsen alarm te maken.

22 Gibea ende Rama lagen beyde in Benjamin aen de grenzen van Ephraim. Siet Iudic. 19. op vers 13. Dese frontier-plaetsen zijn ontwijfelick sterck ende wel beset, ende volgens dien haren toeverlaet geweest. te Gibea hadde Saul gewoont, Samuel was geboren te Rama. 1.Sam. 10.26. ende cap. 1. Siet oock 1.Reg. 15.17, 21, 22.

23 Siet boven 4. op vers 15.

24 Hier op kanmen vertaen, is de vyant, ofte, daer is’t te doen, T.w. in Ephraim is de vyant doende, ende daer begint hy te verwoesten, waer van in’t volgende vers Benjamin lach tusschen Iuda ende Ephraim. daerom sommige dese woorden nemen als eene beschrijvinge der gelegentheyt van Iuda, als gelegen in’t Suyden achter Benjamin: ende dat alsoo Iuda oock in alarm soude raken, met trompetten ende roepen, gelijck de andere voorsz. plaetsen. ofte, men kan’t slechtlick aldus nemen, achter u Benjamin, D. Benjamin blase oock alarm, ua, ofte, achter u, om te kennen te geven, dat d’alarmen van d’eene plaetse souden voortgaen tot d’andere, ende malkander volgen.

9

Ephraim sal tot verwoestinge worden, ten dage der ²⁵ straffe: onder de stammen Israëls, ²⁶ heb ick bekent gemaeckt dat ²⁷ gewis is.

25 Ofte, bestraffinge. D. ter tijt als ick het oordeel (waer van boven vers 1.) over haer spreken ende uytvoeren sal.

26 Ofte, make ick bekent, Dat is, ick voorsegge opentlick, dat seker ende gewis is, ende sonder faute geschieden sal, op dat sy mogen weten, wanneer’t geschiet, dat ick de Heere ben. And. ick heb de trouwe bekent gemaeckt. D. mijne trouwe aen Israel betoont door veelvoudige waerschouwingen van hare aenstaende verwoestinge, indien sy haer niet en bekeeren.

27 And. dat sy gewis is. sy, T.w. de voorseyde ende gedreychde straffe.

10

De Vorsten van Iuda zijn geworden gelijck die de ²⁸ lantpale verrucken: Ick sal mijne verbolgentheyt, als ²⁹ water, over haer uyt gieten.

28 Dat Godt scherpelick vervloeckt ende verboden hadde. Deut. 19.14. ende 27.17. Iob 24.2. Prov. 22.28. Diergelijcks deden de Regenten van Iuda ter tijt van Achaz, als sy de palen des reynen godts-diensts, van Godt gestelt, ende van de vroome Coningen bewaert, verruckten, ende de palen hares ampts te buyten gingen, ende alles voorts in verwerringe brachten, het welcke op de verwerringe der Religie door Godts rechtveerdich oordeel plach te volgen. Siet 2.Reg. cap. 16. ende sulcks treckt met sich eenen Suntvloet van Godts toorn, die alles overloopt, ende in verderf stelt.

29 Siet Psal. 79. op vers 6.

11

Ephraim is verdruckt, hy is ³⁰ verplettert met recht: want hy heeft [soo] gewilt; hy heeft gewandelt nae het ³¹ gebodt.

30 Ofte, verkneuselt, in stucken gebroken, ofte, gestooten. Hebr. een gepletterde des rechts. d’eenvoudichste sin deser woorden schijnt te sijn, dat hen dit alles rechtveerdichlick sal overkomen nae hare verdiensten: waer op de volgende woorden bequaemlick passen. Sommige nemen’t aldus, dat Ephraim, die te vooren over andere gewoon was te richten, sal moeten lijden, dat andere over hem recht spreken, ende hem in’t gerichte verpletteren.

31 Sijns Conincks Ierobeams, die de stichter der grouwelicke afgoderye, ende aller gevolchde ongebondenheyt geweest is, ende dien sijne successeurs hebben nagevolcht. ’Tis hen genoech geweest, dat haer Coninck sulcks geboot, daer op zijn sy onbeschroomt ende met lust voort gegaen, sonder op Godt ende sijner Propheten waerschouwinge te letten. And. aldus, hy heeft gewillichlick gewandelt, ofte, hy heeft willen wandelen nae het gebodt, ofte, bevel. Hebr. hy heeft gewilt, hy heeft gewandelt, etc. Siet Psal. 45. op vers 5.

12

Daerom sal ick Ephraim zijn als eene ³² motte: ende den huyse Iuda als eene ³³ verrottinge.

32 Siet Iob 13.28. Psal. 39.12. Prov. 12.4. ende 14.30. Iesa. 50.9. ende 51.8.

33 Ofte, vervuylinge, wormsteeckicheyt. dat is, gelijck de kleederen door de motten, ende andere dingen door verrottingen ofte den worm allencxkens worden verteert, alsoo sal ick dese beyde volcken door mijn straffen allencxkens verteeren, het welcke aen beyden, eerst aen Israel, daerna aen Iuda, alsoo geschiet is.

13

Als Ephraim sijne ³⁴ kranckheyt sach, ende Iuda sijn ³⁵ geswel; so tooch Ephraim tot ³⁶ Assur, ende ³⁷ hy sondt tot den Coninck ³⁸ Iareb: maer die en sal ulieden niet konnen genesen, noch en sal het geswel ³⁹ van ulieden niet heelen.

34 Al dit voorseyde quaet, ende nakende perijckel gevoelde, ofte merckte.

35 Vergel. Obad. 7.

36 Tot Pul, den Coninck van Assyrien, om dien van vyant tot vrient ende helper te maken, door geschencken: dewijle dit schijnt te sien op de historie van den Coninck Menahem. 2.Reg. 15.19, etc. Siet wijders onder 7.11, etc.

37 Dit duyden sommige op Iuda, uyt vergelijckinge met het voorgaende (siet 2.Reg. 16.7.) ende volgende vers.

38 Vergl.ond. 10.6. uyt welcke plaetse afgenomen wort dat dit een naem moet geweest zijn van seker Coninck in Assyrien, (als oock sommige Chronijckschrijvers hebben) ofte in’t gemeen een naem, dien de Ioden ende Israeliten die uytlantsche Coningen gewoon waren te geven, welcker hulpe ende bescherminge sy, uyt mistrouwen op Godt, versochten: Iareb is in’t hebreeusch soo veel als, hy sal twisten, rechten, pleyten. D. de sake voor ons opnemen ende uytvoeren. Vergel. Iud. 6.31, 32. met d’aenteeck.

39 Alsoo dat hy’t van u wechneme, dat ghy’t quijt wordet. And. sal de wonde [van niemant] uyt ofte, van u heelen.

14

Want ick sal Ephraim zijn als een felle leeuw, ende den huyse Iuda, als een jonge leeuw: Ick, Ick sal ⁴⁰ verscheuren ende henen gaen; ick sal wechvoeren, ende ^c daer en sal geen redder zijn.

40 Oft, rooven vergel. ond. 6.1.

c Hose. 2.9.

15

Ick sal henen gaen [ende] keeren weder tot mijne ⁴¹ plaetse, tot dat sy haerselven schuldich kennen ende mijn ⁴² aengesichte soecken: als haer bange sal zijn, sullen sy my ⁴³ vroech soecken.

41 Menschelick van Godt gesproken, die geseyt wort neder te dalen, wanneer hy yet bysonders op aerden werckt, ofte sijne oordeelen uytvoert, ende weder in sijne plaetse te keeren, ende sich stille te houden, als hy de menschen in elende laet, ofte niet en verlost, tot dat sy haer bekeeren, ende sijnen tijt daer zij: vergel. Gen. 11.7. Iesa. 26.21. ende 18.4, etc.

42 Siet 2.Chron. 7. op vers 14. ende 11. op vers 16.

43 D. met grooten vlijt, yver, ende tijdelick. Siet Iob 7.21. ende 8.5. Prov. 7.15. Psal. 5.4. met d’aenteeck. ende vergel. Ierem. 29.12, 13, 14. Dan. cap. 9. ende de boecken Ezre ende Nehemie, ende voorts den tijt des Nieuwen Testaments, specialick Matt. 11.12, etc.