Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het viij. Capittel.

Voorder Prophetye van de toekomstige wel-verdiende schande, ende benaeutheyt der Ioden, soo dooden als levenden, vers 1, etc. verwijt van hare gedurige domme onboetveerdicheyt (met beschaminge door’t exempel van onvernuftige beesten) sotten ende valschen roem van wijsheyt, verkeeringe der wet, valscheyt, spottelicke vleyingen, ende onbeschaemtheyt der valsche Propheten ende Priesteren, gemeyne overtredinge, ende Afgoderye: welcx alles Godt swaerlick sal straffen door de Babyloniers, 4. waer over de Propheet bitterlick treurt ende weeklaecht, 18.

1

TEr selver tijt, spreeckt de HEERE, sullen ¹ sy de beenderen der Coningen van Iuda, ende de beenderen harer Vorsten, ende de beenderen der Priesteren, ende de beenderen der Propheten, ende de beenderen der inwoonderen van Ierusalem, uyt hare graven uythalen.

1 De Babyloniers.

2

Ende sy sullense uytspreyden voor de Sonne, ende voor de Mane, ende voor het gantsche heyr des hemels; ² die sy lief gehadt, ende die sy ^a gedient, ende die sy nagewandelt, ende die sy ³ gesocht hebben, ende voor de welcke sy sich nedergebogen hebben: ⁴ sy en sullen niet versamelt nochte begraven worden; tot mist op den ⁵ aerd-bodem sullense zijn.

2 Sonne, Mane, etc.

a Ierem. 7.18. ende 19.3.

3 Ofte, raedt-gevraecht.

4 De voorseyde beenderen.

5 Hebr. op het aengesichte der aerde. D. op het open lant.

3

Ende de doot sal voor’t leven ⁶ verkoren worden, by ’t gantsche overblijfsel der overgeblevenen uyt desen boosen geslachte: in alle de plaetsen der overgeblevenen, daer ickse henen gedreven sal hebben, spreeckt de HEERE der ⁷ heyrscharen.

6 D. sy sullen liever wenschen doodt te zijn, als te leven. Vergel. Apoc. 9.6.

7 Siet 1.Reg. 18. op vers 15.

4

Segt wijders tot hen; Soo seyt de HEERE: ⁸ Salmen vallen, ende niet weder opstaen? salmen afkeeren ende niet wederkeeren?

8 Hebr. sullen sy, T.w. de menschen, alsoo in’t volgende, sal hy etc. D. daer en is doch niemant soo onsinnich, dat hy niet geerne soude willen wederopstaen, als hy gevallen is, ende dat hy niet tot den rechten wech soude willen keeren, als hy afgedwaelt is.

5

Waerom keert [dan] dit volck te Ierusalem af [met] eene ⁹ altoos duerende afkeeringe? sy houden vast aen bedroch, sy weygeren weder te keeren.

9 Ofte, stercke, doordringende, immer voortgaende, oneyndelicke, eeuwige. D. eene uytermaten hartneckige afkeeringe. van het Hebr. woort, Siet Psal. 4. op vers 1. ende 13. op vers 2.

6

Ick hebbe geluystert ende toegehoort, sy spreken dat niet recht en is, daer en is niemant, die berouw hebbe over sijne boosheyt, seggende, Wat heb ick gedaen? een yeder keert sich om in sijnen loop, gelijck een ¹⁰ onbesuyst peert in den strijt.

10 Dat jaecht, briescht, doorbreeckt, ende over al doorloopt, gelijck een watervloet, waer van het Hebr. woort eygentlick gebruyckt wort: alsoo vergelijckt ooc de H. schrift het briesschen des peerts by eenen donder. Iob 39.22.

7

Selfs een oyevaer ¹¹ aen den hemel, weet sijne gesette tijden, ende een tortelduyve, ende craen, ende swaluwe, nemen den tijt harer aenkomste waer: maer mijn volck en ^b weet het ¹² recht des HEEREN niet.

11 Hebr. in den Hemel. D. in de lucht. ofte, een oyevaer weet door den hemel, D. door de gelegentheyt ende veranderinge van lucht. dese beesten weten door een natuerlick ingeven, dat sy van Godt hebben, wat tot haren besten dient. Vergel. Ies. 1.3.

b Ierem. 5.4, 5.

12 En let niet op’t gene haer van Godt in sijn woort is voorgeschreven. and. oordeel, gerichte, het welcke sy uyt alle teeckenen behoorden te mercken, dat Godt voor hadde over hen te laten gaen, so sy haer niet en bekeerden.

8

Hoe segget ghy dan, Wy zijn wijs, ende de wet des HEEREN is by ons? Siet, waerlick, ¹³ te vergeefs werckt de valsche penne der ¹⁴ Schriftgeleerden.

13 Hebr. tot leugen. D. te vergeefs. Siet 1.Sam. 25.21. ofte, tot valscheyt, valschelick.

14 Die de wet recht behoorden te verstaen ende uyt te leggen, gaen om met enckele vascheyt. siet Ezr. 7. op vers 6. Dese woorden worden verscheydentlick overgeset, doch, ’t komt al op een uyt, te weten, datse te vergeefs veel schreven van des Heeren wet, dewijlese alles tot valscheyt ende leugen misbruyckten, ende in’t minste daer nae niet en deden, noch andere leerden doen. Vergel. Mat. 23.13. Luc. 11.52. Rom. 2.17. etc.

9

De ¹⁵ wijse zijn beschaemt, verschrickt, ende gevangen: Siet, sy hebben des HEEREN woort verworpen, ¹⁶ wat wijsheyt souden sy dan hebben?

15 De Schriftgeleerde, die haer van wijsheyt valschelick beroemen, als in’t voorgaende vers geseyt is. and. hebben [dese] wijse [yemant] beschaemt? zijn [de lieden] verschrickt ende gevangen geworden? T.w. door hare bestraffingen, soo datse van de boosheyt haer souden bekeert hebben?

16 Hebr. welcks [dincks] wijsheyt.

10

Daerom sal ick hare ^c wyven aen andere geven, hare ackeren aen [andere] besitters: want ^d van ¹⁷ den kleynsten aen tot den grootsten toe ^e pleegt een yeder van hen giericheyt: van den Prophete aen tot den Priester toe bedrijft een yeder van hen valscheyt.

c Ierem. 6.12.

d Ierem. 6.13, 14, 15.

17 Siet de selve woorden, die hier ende in’t volgende tot aen’t 13. vers staen, boven cap. 6.13, 14, 15. uytgenomen eenige veranderinge. Siet d’aent. aldaer.

e Iesa. 56.11.

11

Ende sy genesen de breucke der dochter mijns volcx op ’t lichtste, seggende, Vrede, vrede: doch daer en is geen vrede.

12

Zijn sy beschaemt, ¹⁸ om dat sy grouwel bedreven hebben? ja sy schamen sich in’t minste niet, ende en weten niet schaemroot te worden: daerom sullen sy vallen onder de vallende, ter tijt harer besoeckinge sullen sy struyckelen, seyt de HEERE.

18 Ofte, wanneerse, etc.

13

Ick salse voorseker ¹⁹ wech-rapen, spreeckt de HEERE: ²⁰ daer en zijn geene druyven aen den ^f wijn-stock, noch geen vygen aen den ^g vyge-boom, ja het blat is afgevallen; ²¹ ende ²² [de geboden, die] ick hen gegeven hebbe, die overtreden sy.

19 Van’t Hebr. woort siet Psal. 26. op vers 9. Hebr. versamelende sal ickse versamelen. And. verteeren.

20 Dit kanmen alsoo verstaen, datse gantsch geen goede wercken voortbrachten, ja selfs geenen schijn van dien en hadden. Vergel. Ies. 5. ende Mat. 21.19. ofte, men kant met andere nemen voor de toekomstige generale verwoestinge des lants, ofte, dat het tot een voorteecken van dien, tegenwoordichlick bereets alsoo met de lantvruchten gestelt was, ende watter noch mochte overich zijn, dat de vyant voorts alles soude wechnemen.

f Ies. 5.1, etc.

g Mat. 21.19. Luc. 13.6. etc.

21 Ofte, want.

22 And. ende [de dingen], die ick hen gegeven hebbe, (T.w. lantvruchten ende andere gaven) sullen van hen wijcken ofte, passeren: ofte, ick hadse hen wel gegeven, [maer] sy sullen van hen wijcken.

14

²³ Waerom blyven wy sitten? ^h versamelt u, ende laet ons ingaen in de ²⁴ vaste steden, ende aldaer ²⁵ stille swijgen: ²⁶ Immers heeft ons de HEERE onse Godt ²⁷ doen stille swijgen, ende ons met ^{i 28} galle-water gedrenckt, om dat wy tegen den HEERE gesondicht hebben.

23 Woorden van’t benaeude ende vluchtende volck.

h Ierem. 4.5.

24 Hebr. steden der vestinge.

25 Wachtende op hulpe ofte verlossinge, als sommige dit nemen, siende op het volgende vers, ofte, op dat wy daer stille mogen zijn.

26 Woorden des Propheets, daermede hy de woorden des volcx beantwoort, bespottende (als sommige verstaen) de ydele hope der Ioden.

27 So dat wy niet en hebben te seggen tegen alle dese plagen, als of ons ongelijck geschiede.

i Ierem. 9.15. ende 23.15.

28 D. eene bittere ende dootlicke elende toegeschickt. Siet Psal. 69. op vers 22. alsoo ond. 9.15. ende 23.15.

15

^{k 29} Men wacht nae vrede, maer daer en is niet goets: nae tijt van ³⁰ genesinge, maer siet, daer is verschrickinge.

k Ierem. 14.19.

29 Ofte, wy wachten, sy wachten, item: wacht [vry] daer doch, etc. al in eenen sin.

30 Siet Psal. 30. op vers 3. dese ende diergelijcke manieren van spreken worden gestelt tegen andere, die van breucke, slagen, wonden, etc. vermelden.

16

^l Van ³¹ Dan af wort het gesnuyf ³² sijner peerden gehoort: het gantsche lant beeft, van het geluyt der briesschingen sijner ³³ stercken: ende sy komen daer henen, dat sy het lant op-eten ende de ³⁴ volheyt van dien, de stadt, ende die daer in woonen.

l Ierem. 4.15.

31 Siet boven cap. 4. op vers 15.

32 Des Conincx van Babel.

33 Dit kanmen verstaen van het gejuych der stercke helden sijns heyrlegers, ofte het gebriesch sijner stercke peerden. Siet Psal. 22. op vers 13. ende onder 47.3.

34 D. al watter in is. Vergel. Psal. 24.1, etc.

17

³⁵ Want siet, ick sende ³⁶ slangen, basilisken onder u lieden, tegen de welcke geene ^{m 37} besweeringe en is: die sullen u bijten, spreeckt de HEERE.

35 Woorden des Heeren.

36 De alderschadelickste vyanden, de Chaldeen, welcker macht ende wreetheyt ghy niet sult konnen afwenden, ofte ontgaen.

m Psal. 58.5, 6.

37 Siet Psal. 58. op vers 6.

[fol. 39r]

18

Mijne verquickinge is ³⁸ in droeffenisse: mijn herte is flaeuw in my.

38 Ofte, met. D. als ick mijne nature verquicken, ofte verstercken soude met kost, dranck ofte slaep, so over-valt my de droeffenisse: And. als ick my wil verquicken, ofte, stercken tegen droeffenisse, so wort mijn hert, etc. in eenen sin. De prophete houdt sich, als of hy de toekomstige elende sijns volcks voor oogen sach.

19

Siet, de stemme des geschreys der dochter mijns volcx is ³⁹ uyt seer verren lande: Is dan de HEERE niet te Zion? ⁴⁰ is haer Coninck niet by haer? ⁴¹ Waerom hebben sy my ⁴² vertoornt met hare gesnedene beelden, met ⁴³ ydelheden der vreemden?

39 Babel, daerse henen souden gevoert worden. And. [sal gehoort worden] van wegen [de gene die] uyt verren lande [komen]. T.w. de Chaldeen. Hebr. als ofmen seyde: lant der verreheden.

40 Is dan de belofte uyt, (mochte yemant seggen) die hy van Zion ende sijn volck soo dickwijls heeft gedaen?

41 Antwoorde Godts op de voorgaende vrage.

42 Ofte, getergt.

43 Afgoderyen der vreemde heydensche volckeren, ofte, met vreemde Goden. Siet 2.Reg. 17. op vers 15. Hebr. des vreemden, onbekenden, uytlantschen.

20

De oogst is voorby gegaen, de somer is ten eynde: noch en zijn wy niet verlost.

21

Ick ben ⁴⁴ gebroken van wegen de ⁴⁵ breucke der dochter mijns volcx: ick gae in’t ⁴⁶ swart, ontsettinge heeft my aengegrepen.

44 Van hertzeer, ende innerlicke smerte. Vergel. Psal. 51. op vers 19.

45 Siet bov. 4. op vers 6.

46 Als de rouwdragende. Siet Psal. 35. op vers 14.

22

En isser geen ^{n 47} balsem in Gilead? is geen ⁴⁸ heelmeester aldaer? want, waerom en is de ⁴⁹ gesontheyt der dochter mijns volcx niet ⁵⁰ geresen?

n Gen. 37.25. Iere. 46.11. ende 51.8.

47 Siet Gen. 37.25. ende ond. 46.11. Gelijcker menichte van kostelicke specerien ende kruyden in Gilead geweest is, alsoo datmense oock van daer in andere landen plach te vervoeren: soo schijnt het datter oock kloecke Medecijns ofte chirurgijns geweest zijn. Maer dese manieren van spreken duyden sommige klaechs-wijse op de verachtinge der geestelicke middelen, waer door sy dese elende souden moeten ontgaen, T.w. de ware bekeeringe, ende navolginge van den raet der getrouwe Propheten. andere verstaen ’t als eene bespottinge der ydele remedien, door dewelcke het volck te vergeefs dit quaet poogde t’ontgaen. beyds in eenen goeden sin, maer op het eerste past hier seer wel het begin des volgenden capittels.

48 Chirurgijn, ofte medecijn-meester.

49 Ofte, heelinge.

50 Ofte, waerom en heeftse niet toegenomen. D. waerom en is mijn volck niet gesont geworden, ofte, geheelt, gebetert? siet de selve maniere van spreken 2.Chron. 24.13. Nehe. 4.7. ende ond. 30.31, 17. met d’aenteeckeningen.