Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

Godt stelt den volcke levendich voor oogen de nakende aenkomste der Babyloniers, de belegeringe ende inneminge van Ierusalem, ende harer gevanckelicke wechvoeringe, vers 1, 11, 12, 21, 22, etc. vermaentse tot bekeeringe, 8, 16. maer dewijle allerleye boosheyt (wrevel ende gewelt, 7. verstocktheyt, wederspannicheyt, hartneckicheyt, 10, 16, 17, 29, 30. Giericheyt, 13. achterclap, 28. valscheyt ende pluymstrijckerye, der Propheten ende Priesteren, 13, 14, 15. verachtinge van Godts woort, ende navolginge hares eygenen goetdunckens, 19, 28. huychelschen Godtsdienst, 20.) d’overhant hadden; so voorseyt hy haer datse alle, d’een voor d’andere na, ten lande uyt sullen, 9. ende sterckt den Propheet tegen de boosheyt des volcx, ende de vruchteloosheyt sijnes diensts by haer, 27, 29.

1

¹ VLuchtet met hoopen, ghy kinderen Benjamins, uyt het midden van Ierusalem, ende blaset de basuyne te ² Thekoa, ende heffet een ³ vyerteecken op te ⁴ Beth-Cherem: want daer ⁵ kijckt een quaet uyt van ’t ^{a 6} Noorden, ende eene groote ⁷ breucke.

1 Siet bov. 4. op vers 6. ende verstaet door de kinderen Benjamins, de inwoonders van Ierusalem, als het volgende uytwijst. siet Iud. 1.21. met d’aenteeck.

2 Siet 2.Sam. 14. op vers 2.

3 Gelijckmen d’inwoonders in tijt van perijckel voor des vyants aenkomste met alsulcke teeckenen plach te waerschouwen. And. roockteecken. Hebr. verheffinge. vergel. Iud. 20.38, 40.

4 Siet Nehem. 3. op vers 9. sommige meynen, dat dese plaetse gelegen was tusschen Ierusalem ende Thekoa.

5 D. vertoont sich, breeckt aen.

a Ierem. 1.13, 14.

6 Siet bov. cap. 1. op vers 13.

7 Als bov. cap. 4.6.

2

Ick hebbe [wel] de ⁸ dochter Zions by eene ⁹ schoone ende wellustige [vrouwe] ¹⁰ vergeleken:

8 D. Ierusalem, ende voorts de inwoonders.

9 Ofte, gemackelicke t’huys-blijfster, die t’huys blijft in weelde, om hare voeten te sparen. vergel. Deut. 28.56.

10 Ofte, ick hadde [haer] gelijck gemaeckt, etc.

3

[Maer] daer sullen ¹¹ herders tot haer komen, met hare ¹² kudden: sy sullen tenten rontomme tegen haer ¹³ opslaen, sy sullen, een yegelick sijne ¹⁴ ruymte afweyden.

11 De Vorsten der Babyloniers. vergel. ond. 49.19.

12 Heyr-krachten. Vergel. ond. 49.20.

13 Hebr. vast-maken, hechten: verstaet hier door, de belegeringe Ierusalems.

14 Hebr. hant, D. ruymte, plaetse, als elders. siet Iob 1. op vers 14.

4

¹⁵ Heyliget den krijch tegen haer, maeckt u op, ende laet ons optrecken in den ¹⁶ middach: ô wee ons, want de ¹⁷ dach heeft sich gewendt, want de avont-schaduwen ¹⁸ neygen haer.

15 D. rustet u, bereydet u tot den krijch, stelt d’oorloge aen, roeptse uyt datmen tegen Ierusalem optrecke, als volcht. Vergel. ond. 12.3. ende 22.7. ende 51.27, 28. dit zijn de woorden der Babyloniers, die de Prophete aldus sprekende invoert, als oock wederom vers 5.

16 Als ond. 15.8. D. by hellen dage, sonder schroom, in’t openbaer.

17 D. onse goede dagen zijn uyt, tegenspoet ende jammer is nakende: somen ’t neemt voor tusschen gevoechde woorden der Ioden. Anders konnen’t oock de woorden der Babyloniers zijn, die haer beklagen, datse tijt versuymen, ende niet genoech en haesten, hakende nae den roof als hittige krijchs-lieden plegen te doen.

18 Ofte, breyden, strecken haer uyt, D. worden groot, het begint doncker te worden: waer door droeffenisse ende elende verstaen kan worden. Siet Gen. 15. op vers 12.

5

Maeckt u op, ende laet ons optrecken in der nacht, ende hare Palleysen verderven.

6

Want soo seyt de HEERE der ¹⁹ heyrscharen; Houwet ²⁰ boomen af, ende ²¹ werpet eenen wal op tegen Ierusalem: sy is de stadt die ²² besocht sal worden; ²³ in’t midden van haer is enckel verdruckinge.

19 Siet 1.Reg. 18. op vers 15.

20 Om tot een bolwerck te gebruycken. Siet Deut. 20.19.

21 Als Iudic. 20.15. Siet aldaer.

22 Vergel. bov. cap. 5.9, 29.

23 Hebr. Sy geheel, verdruckinge is in’t midden van haer. D. aengaende dese gantsche stadt, daer en gaet binnen haer over al niet in swanck, dan enckel verdrucken met list ofte gewelt, sy is vol bedriegers ende geweldenaers.

7

Gelijck een bornput sijn water ²⁴ opgeeft, alsoo geeft sy hare boosheyt op: gewelt ende verstooringe wort in haer gehoort, ²⁵ weedom ende plaginge is steedts

24 Ofte, opwelt.

25 Die sy met overlast den naesten aendoen, makende dat de verdruckte over al kermen ende krijten.

[fol. 37v]

voor mijn aengesichte.

8

Laet u ²⁶ tuchtigen, Ierusalem, op dat mijne ziele van u niet ²⁷ afgetrocken en worde: op dat ick u niet stelle [tot] eene woestheyt, [tot] een onbewoont lant.

26 Ofte, onderwijsen.

27 Ofte, los worde, scheyde, ontledet worde, gelijck het eene lidt van het ander: eene seer beweeglicke maniere van spreken, siende op Godts gunste ende weldadicheyt, die hy deser stadt (als een man sijner vrouwe) toegedragen ende bewesen hadde. vergel. bov. 2.2, 3.

9

Soo seyt de HEERE der heyrscharen; ²⁸ Sy sullen Israëls overblijfsel ²⁹ vlytichlick nalesen, gelijck eenen wijn-stock: ^b Brengt uwe hant weder, gelijck een ³⁰ wijnleser, aen de korven.

28 De Babyloniers.

29 Hebr. nalesende nalesen, soo datter niets, dat weerdich is, over en blijve, maer alles uyt ende wech gevoert worde, gelijckmen de druyven in den wijnoogst naleest. Vergel. 2.Reg. 24.15, 16. ende 25.11, 12. ende ond. 52.28, 29, 30. ende siet van dese gelijckenisse Iud. 8. op vers 2. ende 20. op vers 45.

b Ies. 24.13.

30 Ofte, druyvenleser, die den eenen korf voor, den anderen na met druyven vervult ende wechdraecht, alsoo sullen de Babyloniers tot malkanderen seggen: ghy moet al weder henen, om nu een deel ende dan een deel Ioden te halen. sommige houden dit voor Godts woorden, als bevel gevende aen den vyant om sulcks te doen.

10

Tot wien sal ick spreken ende betuygen, dat sy ’t hooren? Siet, haer ^c oore is ³¹ onbesneden, dat sy niet en konnen toeluysteren: siet, het woort des HEEREN is hen tot eenen ³² smaet, sy en hebben geenen lust ³³ daer toe.

c Ierem. 7.26.

31 Als met een voorhuyt overtogen. sulcx datse onbequaem zijn tot toeluysteringe ofte opmerckinge. Vergel. Levit. 26.41. Act. 7.51. ende bov. 5.21.

32 Sy versmaden ’t ende drijven haren spot dae rmede.

33 T.w. in, ofte aen des Heeren woort: ofte, aen hem, T.w. den Heere.

11

Daerom ben ick vol van des HEEREN ³⁴ grimmicheyt, ick ben moede geworden van inhouden; ick ³⁵ salse uytstorten over de ³⁶ kinderkens op der strate, ende over de vergaderinge der jongelingen te samen: want selfs de man met de vrouwe sullen gevangen worden, de oude met dien die ³⁷ vol is van dagen.

34 D. van des Heeren grimmicheyt te verkondigen, ofte, propheteren.

35 And. stort uyt, als of de Heere, ofte de Prophete door den Geest des Heeren, seyde: ’t is lang genoech getoeft, segt ronduyt, dat Godts grimmicheyt sal worden uytgestort, sonder eenige verschooninge.

36 Hebr. het kindeken. Siet van het Hebr. woort. Psal. 8. op vers 3.

37 D. seer out, welbedaecht, stock-out.

12

^d Ende hare huysen sullen ³⁸ omgewendt worden tot anderen, met t’samen de ackeren ende wijven: want ick sal mijne hant uytstrecken tegen de inwoonders deses lants, spreeckt de HEERE.

d Deut. 28.30.

38 D. sullen van u op andere komen diese sullen besitten, als Num. 36.7.

13

Want van haren kleynsten aen tot haren grootsten toe, ^{e 39} pleegt een yeder van hen giericheyt: ende van den ⁴⁰ Prophete aen tot den Priester toe, ⁴¹ bedrijft een yeder van hen valscheyt.

e Iesa. 56.11. Ierem. 8.10.

39 Hebr. als ofmen seyde: Is giericheyt gierende. D. haeckt nae vuyl gewin.

40 Verstaet de valsche Propheten.

41 Hebr. doet. D. gaet om met leugen ende valscheyt. Vergel. bov. 5.31. ende ond. cap. 8.10. etc. alwaer vast de selve woorden worden wederhaelt.

14

^f Ende sy ⁴² genesen de breucke der dochter mijns volcks ⁴³ op ’t lichtste, seggende, ⁴⁴ Vrede, vrede: doch daer en is geen vrede.

f Ierem. 8.11. Ezech. 13.10.

42 D. sy troosten mijn volck tegen de gedreychde elende.

43 Ofte, als eene lichte sake, ofte, breucke. door een lichte reden, met een praetjen, als of het jock ende scherts ware, of de sonden ende de gedreygde straffe niet te beduyden en hadden.

44 D. ’t sal wel gaen, ’t en heeft geenen noot.

15

⁴⁵ Zijnse beschaemt om datse grouwel bedreven hebben? Ia ⁴⁶ sy schamen sich in ’t minste niet, weten oock niet van schaemroot te maken; daerom sullen sy vallen onder de vallende, ter tijt als ickse besoecken sal, sullen sy struyckelen, seyt de HEERE.

45 And. hebben sy (de Propheten ende Priesters) [mijn volck] beschaemt, wanneer sy grouwel bedreven?

46 Propheten ende Priesteren schaemen haer selven niet, noch en beschamen de boosdoeners niet: so datter by niemanden eenige schaemte gevonden wort. Hebr. schamende en schamen sy haer niet.

16

Soo seyt de HEERE; Staet op de wegen, ende siet toe, ende vraget nae de ⁴⁷ oude paden, waer doch de goede wech zy, ende wandelt daer in, ^g so sult ghy ⁴⁸ ruste vinden voor uwe ziele: maer sy seggen, Wy en sullen [daer in] niet wandelen.

47 Hebr. paden der eeuwicheyt. D. die Godt sijn volck in voortijden altoos geleert ende geleydt heeft, om hen tot de salicheyt te brengen. Vergel. bov. 2. op vers 17. ende ond. 18.15.

g Mat. 11.29.

48 Troost ende salicheyt.

17

Ick heb oock ⁴⁹ Wachters over ulieden gestelt, [seggende], Luystert nae ’t geluyt der basuyne: maer sy seggen, Wy en sullen niet luysteren.

49 Propheten, die u de nakende straffen sullen verkondigen ende uytroepen, gelijck de wachters, die op hoochten gestelt zijn om verre van haer te sien, ende van des vyants aenkomste, ofte ander onraet, met de basuyne te waerschouwen. Siet Ies. 21.11. Ezech. 3.17. ende 33.7, etc.

18

Daerom hooret, ⁵⁰ ghy heydenen, ende verneemt, ô ghy ⁵¹ vergaderinge, ⁵² wat onder hen is.

50 Om getuygen te zijn van de grouwelicke ondanckbaerheyt ende hartneckicheyt mijns volcks, ende de rechtveerdicheyt mijner oordeelen over hen.

51 Der natien.

52 Wat boosheyt onder mijn volck in swange gaet.

19

Hoort toe, ghy ⁵³ aerde, siet ick sal een quaet brengen over dit volck, de ⁵⁴ vrucht harer gedachten: want sy en mercken niet op mijne woorden, ende mijne wet die verwerpen sy.

53 Siet Deut. 4. op vers 26. ende 32. op vers 1.

54 De wel verdiende straffe harer booser nucken ende aenslagen. Siet Prov. 1. op vers 31. ende onder 17.10.

20

^h Waer toe sal dan de ⁵⁵ wieroock voor my uyt ⁵⁶ Scheba komen? ende de beste ⁵⁷ Calmus uyt verren lande? uwe brantofferen en zijn [my] niet ⁵⁸ behaechlick, ende uwe slachtofferen en zijn my niet ⁵⁹ soet.

h Ies. 1.11. ende 66.3. Amos 5.21. Mich. 6.6, etc.

55 Die ghy met moeyte ende kosten laet komen, om reucwerck voor my te maken, quanswijs om my te behagen.

56 Siet Gen. 10. op vers 7. ende Iesa. 60.6.

57 Ofte, Caneel, welrieckende riet, ofte, pijpe. als Exod. 30.23.

58 Hebr. tot, ofte, nae welbehagen, ofte, welgevallen, aengenaemheyt. D. ick en heb daer in geen behagen. Vergel. Psal. 19.15. Ies. 56.7.

59 D. aengenaem.

21

Daerom seyt de HEERE alsoo; Siet, ick sal desen volcke allerley ⁶⁰ aenstoot stellen: ende daer aen sullen sich stooten t’samen ⁶¹ vaders ende kinderen, de nabuer ende sijn metgeselle, ende sullen omkomen.

60 Hebr. in’t getal van velen, aenstooten. aldus noemt de Heere alle de instrumenten, middelen, ende occasien vande ruijne der Ioden.

61 Alle soorten van menschen, van wat conditie ofte qualiteyt sy zijn.

22

Soo seyt de HEERE; Siet, daer komt een volck uyt den lande van’t ⁶² Noorden: ende een ⁱ groote natie sal ⁶³ opgeweckt worden uyt de zijden ⁶⁴ der aerde.

62 Als bov. vers 1.

i Ierem. 50.41, 42, 43.

63 Van Godt, om op te trecken nae de palen van Iuda, ende van daer tot binnen in’t lant.

64 Ofte, des lants. D. eynden, uyterste deelen, ofte grenzen.

23

Boge ende ⁶⁵ spiesse sullen sy ⁶⁶ voeren, ’t is een wreet [volck], ende sy en sullen niet barmhertich zijn, hare stemme sal bruysen als de zee, ende op peerden sullense rijden: ⁶⁷ het is ⁶⁸ toegerust, als een man ten oorloge tegen u, ô dochter Zions.

65 Ofte, standaertspiesse, stange. Siet Ios. 8. op vers 18.

66 Hebr. aengrijpen. D. houden ende voeren. Vergel. onder 50.42, etc. alwaer even het selve gepropheteert wort van de Meden ende Persen, die over Babel souden komen.

67 T.w. dit volck, ofte, een yder, T.w. van dit volck.

68 Ofte, in order gestelt.

24

Wy hebben ⁶⁹ sijn geruchte gehoort, onse handen zijn ⁷⁰ slap geworden: benautheyt heeft ons aengegrepen, weedom, als eener ^k barender [vrouwe].

69 Het geruchte van deses volcx aenkomste. dit is eene levendige beschrijvinge des toekomenden ongevals.

70 De moet is ons ontsoncken. Siet 2.Sam. 4. op vers 1.

k Ierem. 4.31. ende 49.24. ende 50.43.

25

En gaet niet uyt in’t velt, noch en wandelt niet op den wech: want des vyants sweert isser, ⁷¹ schrick van rontomme.

71 Als onder 49.29.

26

O dochter mijns volcks, ^l gordet eenen ⁷² sack aen, ende ⁷³ wentelt u in der ⁷⁴ asschen, maeckt u rouwe ⁷⁵ eens eenigen [soons], een ⁷⁶ seer bitter misbaer: want de verstoorder sal ons snellick overkomen.

l Ierem. 4.8.

72 Als bov. cap. 4.8.

73 And. besprengt u met, etc.

74 Siet 2.Sam. 1. op vers 2. ende ond. 25.34.

75 D. als over den doot van eenen eenichgeborenen soon. siet Amos 8.10. Zach. 12.10.

76 Hebr. misbaer der bitterheden.

27

⁷⁷ Ick heb u onder mijn volck gestelt [tot] eenen ⁷⁸ wacht-toren, [tot] eene vestinge: op dat ghy haren ⁷⁹ wech soudet weten ende proeven.

77 Woorden Godts tot Ieremiam.

78 Ofte, proef-toren, eenen toren van bespiedinge, toesicht. Vergel. Ies. 23.13. And. eene beproefden toorn. D. beproeft van vasticheyt. D. eenen vasten onverwinnelicken toren. vergel. bov. cap. 1.18.

79 D. op haer doen soudet letten, dat ondersoecken, ende daer van een recht oordeel spreken, ende hen aenseggen.

28

Sy zijn alle de afvalligste der ⁸⁰ afvalligen, wandelende [in] ⁸¹ achterclap, sy zijn ^{m 82} koper ende yser: sy zijn altemael ⁸³ verdervers.

80 D. de snootste afvallige, diemen soude konnen vinden: vergel. Gen. 9. op vers 25.

81 Lasterende my, mijn woort, mijne Propheten, u in’t bysonder, ende ruyen malkanderen door achterklap tegen u op. Siet van de maniere van spreken Levit. 19. op vers 16.

m Ezech. 22.18.

82 D. hartneckich, ofte, van kleyner weerde, daerse als gout ende silver behoorden te zijn. Vergel. Ezech. 22.18, etc.

83 Verdervende haer selven ende andere. and. verdorvene [kinderen].

29

⁸⁴ De blaesbalck is verbrant, het loot is van ’t vyer verteert: te vergeefs heeft [de smelter] soo ⁸⁵ vlijtichlick gesmolten, dewijle de boose niet ⁸⁶ afgetrocken en zijn.

84 De sin deser woorden is, dat al den arbeyt, dien de goede Propheten hebben aengewent om dit volck van het schuym der sonden te suyveren, vergeefsch geweest is. De gelijckenisse is genomen van het reynigen der metalen.

85 Hebr. gesmolten smeltende, om te louteren, and. te vergeefs heeft de smelter gesmolten.

86 D. van het schuym harer boos heyt niet en hebben konnen afgescheyden worden. and. de boosheden, boose dingen, D. al ’t quaet: gelijck het Hebr. woort (dat anders doorgaens, de quade, beteeckent) oock genomen wort Psal. 78.49. Vergel. onder 15.19. alwaer de selve gelijckenisse gebruyckt wort, doch by andere gelegentheyt: het zijn twee onderscheydene saken, de boose te suyveren van hare boosheyt, ende de vroome t’onderscheyden van de boose.

30

⁸⁷ Men noemtse een verworpen silver: want de HEERE heeftse ⁿ verworpen.

87 Hebr. sy noemense, ofte, hebbense genoemt, D. men noemtse, sy worden genoemt: als elders dickwils.

n Ies. 1.22.