Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iiij. Capittel.

Vermaen tot oprechte bekeeringe, vers 1, etc. wijtloopige verkondiginge ende afbeeldinge der toekomstige verstooringe des Ioodschen lants door de Babyloniers, om der sonden wille, tegen het voorgeven der valscher propheten, 5, 27. waer over de Propheet bitterlick wee-klaegt, 19. ondertusschen belooft Godt eene genadige matiginge der plagen, 27.

1

¹ SO ghy u bekeeren sult, Israël, spreeckt de HEERE, bekeert u tot my: ende so ghy uwe ² verfoeyselen van mijn aengesichte sult wech-doen, so en ³ swerft niet om.

1 Als of Godt seydet: so ghy u t’eenigen tijde van meyninge zijt te bekeeren, gelijck ghy dickwijls voorgeeft te willen doen, so doet het nu, ende doet het oprechtelick, sonder huychelye ende vermenginge van eenige afgoderye, als in’t volgende verklaert wort.

2 Uwe verfoeyelicke ende afschouwelicke Afgoderyen, ofte, dreckgoden, die by de verfoeyselen gevoegt worden, Deut. 29.17. siet 2.Chron. 15. op vers 8.

3 Op bergen ende heuvelen, om afgoderye te bedrijven. siet bov. cap. 2.20. ende 3.6, 13. ofte, so en sult ghy niet omswerven. D. in ballinckschap gaen, ende in’t volgende: Ende ghy sult sweeren.

2

Maer ⁴ sweert, [Soo waerachtich als] de HEERE leeft, in ^{a 5} waerheyt, in ⁶ recht, ende in gerechticheyt: so sullen sich de ⁷ Heydenen in ⁸ hem ^b segenen, ende sich in hem roemen.

4 Bewijsende daer mede dat ghy my kent, ende eert als uwen eenigen Godt, ende dat oprechtelick, sonder valscheyt, ofte huychelerye, vergelijckt onder cap. 5.2.

a Ies. 48.1.

5 Dese drie dingen begrijpen ’tgene tot den heylichen eedt ende Godts-dienst vereyscht wort, ten opsien van Godt, den mensche selfs, ende sijnen naesten, soo in’t gemeyn als in een particulier beroep. vergel. de voorgaende aenteeckeningen, ende Gen. 18. op vers 19. 1.Reg. 10. op vers 9.

6 Ofte, oordeel.

7 Die nu met u ende my spotten, om dat ghy u soo schandelick draegt, dat ick u selfs door de heydenen moet straffen, om de eere mijns naems.

8 Namelick den HEERE: siende uwe godtsalicheyt, ende daer op Godts beloofden segen over u, sullen sy genoodicht worden om hen tot den waren Godt te bekeeren, ende by hem alleen haren welvaert te soecken, hem alleen die toe te schrijven ende sich in hem gelucksalich te achten. Vergel. Gen. 22. op vers 18. Deut. 29.19. Psal. 10.3. ende 49.19, 20.

b Gen. 22.18.

3

Want soo seyt de HEERE tot de ⁹ mannen van Iuda, ende tot ¹⁰ Ierusalem; ¹¹ Braeckt u lieden een braecklant: ende en zaeyt niet onder de ¹² doornen.

9 Hebr. den man. D. de mannen, ofte, eenen yegelijcken, ofte, die van Iuda: alsoo vers 4. ende cap. 11.9. ende 17.25. ende 18.11. ende 32.33, etc.

10 D. inwoonders van Ierusalem, als vers 4.

11 Gelijckmen een braecklant, ofte dreslant van nieuws wel doorploegt ende suyvert, op dat het daer na bequaem zy om het goede zaet t’ontfangen ende goede vruchten te dragen, alsoo suyvert ghy u grontlick van onreynicheden, ende wordet vernieuwt, als eene nieuwe creature, ende treckt aen den nieuwen mensche, etc. Vergel. Hebr. 6.7. Gal. 6.15. Ephes. 4.22, 23, 24.

12 Vergel. Matth. 13.7, 22.

4

¹³ Besnijdet u den HEERE, ende doet wech de voorhuyden uwes ^c herten, ghy mannen van Iuda, ende inwoonders van Ierusalem: op dat mijne grimmicheyt niet uyt en vare als een ^{d 14} vyer, ende brande, dat niemant blusschen en konne, van wegen de boosheyt uwer handelingen.

13 Siet Deut. 10. op vers 16. ende 30. op vers 6. ende wijders Gen. 17. item ond. cap. 9.26.

c Deut. 10.16. ende 30.6.

d Ies. 65.5.

14 Vergel. Deut. 4. op vers 24.

5

Verkondiget in Iuda, ende laet’et hooren te Ierusalem, ende segt het; ja blaset de basuyne in den lande: roepet met ¹⁵ voller [stemme], ende segget; Versamelt u lieden, ende laet ons ingaen in de vaste ¹⁶ steden.

15 Hebr. roepet, vervullet. van sulcke t’samenvoeginge van twee woorden, Siet Psal. 45. op vers 5. De sin is, roepet ten vollen uyt, over al, dat alle plaetsen met uytroepinge vervult worden. And. roept, vergadert, ofte, legt, maeckt, eene volle vergaderinge, op dat het elck een hoore, ende wete, want het eene gemeene elende sal zijn in den gantschen lande.

16 Tegen des vyants aenkomste. Hebr. steden der vestinge.

6

Werpet de baniere op ¹⁷ nae Zion, vluchtet ¹⁸ met hoopen, en blijvet niet staen: want ick brenge een ¹⁹ quaet aen van’t ²⁰ Noorden, ende eene groote ²¹ breucke.

17 Tot een teecken datse alle moeten vluchten nae Ierusalem, als eene Conincklicke vestinge.

18 Ofte, sterckelick, sterckt u tot de vlucht: alsoo onder cap. 6.1. ende Ies. 10.31. And. hoopt u te samen, vergadert, kuddet u (om soo te spreken) als Exod. 9.19. T.w. om met alleman te vluchten. Het Hebr. woort (dat inde voorengemelde plaetsen gevonden wort) heeft de beteeckeninge van vluchten, vertrecken, sich elders henen begeven, ende van, vergaderen.

19 D. groot ongeluck, jammer ende elende, als de laetste woorden deses verskens verklaren.

20 Uyt Chaldea, ofte Babylonien.

21 Ofte, verbrekinge. D. elende, jammer, verderf, verwoestinge, als ond. vers 20. ende cap. 6.1, 14. ende 8.11, 21. ende 10.19. ende 14.17. Vergel. oock 17.18. ende 22.20. ende 48.3, 4, 5. ende elders dickwijls in dit boeck. alsoo Ies. 1.28, etc.

7

De ^{e 22} Leeuw is opgekomen uyt sijne hage, ende de verderver der heydenen is opgetrocken, hy is uytgegaen uyt sijne plaetse: om ²³ u lant te stellen in verwoestinge; uwe steden sullen ^f verstoort worden, datter niemant in en woone.

e Ies. 5.29. Ierem. 2.15. ende 5.6.

22 Nebucadnezar, Coninck van Babel, sal met sijnen heyrkracht, als een leeuw uyt sijn leger ende hol, opbreken. vergelijckt Ies. 5.26, 27, 28, 29.

23 O Zion, ofte Ierusalem, uyt het voorgaende.

f Ierem. 2.15.

8

Hierom gordet ²⁴ sacken aen, ^g bedrijvet misbaer ende huylet: want de hitticheyt van des HEEREN toorn en is niet van ons afgekeert.

24 Siet Gen. 37. op vers 34.

g Ies. 32.12.

9

Ende het sal te dier tijt geschieden, spreeckt de HEERE, [dat] het herte des Conincks ende het herte der Vorsten ²⁵ vergaen sal: ende de Priesters sullen sich ontsetten, ende de ²⁶ Propheten sich verwonderen.

25 D. alle moet ende couragie sal hen ontvallen. Siet 2.Reg. 25. etc. ende onder capp. 39. ende 52.

26 De valsche. Siet de volgende aenteeck. op vers 10.

10

Doe seyd’ ick, Ach Heere HEERE, Waerlick ghy hebt dit volck, ende Ierusalem, ²⁷ grootlicx bedrogen, seggende; Ghylieden sult vrede hebben: daer het sweert tot aen de ²⁸ ziele raeckt.

27 Hebr. bedriegende bedrogen. T.w. door de valsche Propheten, dien ghy toelaet den volcke onder pretext van uwen name ende dienst, allen welvaert valschelick te beloven, daer doch d’uyterste elende voor handen is. Vergel. 1.Reg. 22.21, 22, 23. ende de aenteeck. aldaer. item Ezech. 14.9. ende onder cap. 6.14. ende 7.4, 10. ende 23.1.

28 Vergel. onder vers 18.

11

Te dier tijt sal tot desen volcke ende tot Ierusalem geseyt worden; Een ²⁹ dorre wint van de hooge plaetsen in de woestijne, ³⁰ des weechs der dochter mijns volcks: niet om te wannen, nochte om te ³¹ suyveren:

29 Of schrale. And. gladde. D. die glat ende onverhindert sal doorgaen, om alles neder te vellen: verstaet de Babyloniers, die van ’t Noorden souden komen, over ’tgeberchte Libani. Siet ond. vers 15.

30 D. nae het Ioodsche lant, ende Ierusalem.

31 Maer om te verwoesten, wil de Heere seggen.

12

Daer sal my een wint komen, die hen ³² te sterck sal zijn: Nu sal ick oock ³³ oordeelen tegens hen uytspreken.

32 Hebr. vol. D. te sterck, so dat sy hem niet sullen konnen verdragen ende tegenstaen. Hebr. voller dan sy. and. een volle wint van die [plaetsen]: T.w. die in’t voorgaende zijn beschreven.

33 D. mijne vonnissen, ofte, sententien over hen: D. ick sal recht over haer houden. Siet bov. cap. 1.16. een ander gebruyck deser maniere van spreken hebt ghy ond. 12.1.

13

Siet, ³⁴ hy komt op als wolcken, ende sijne wagenen zijn als een wervelwint, sijne peerden zijn ³⁵ sneller dan arenden: ³⁶ wee ons, want wy zijn verwoest.

34 De Babylonier sal u soo haestich aenkomen, als wolcken, etc.

35 Hebr. lichter.

36 Woorden der Ioden, als gevoelende Godts oordeel: ofte, des Propheten, als beklagende des volcks elende.

14

^h Wascht u herte van boosheyt, ô Ierusalem, op dat ghy behouden wordet: hoe lange sult ghy de ³⁷ gedachten uwer ydelheyt in’t binnenste van u laten ³⁸ vernachten.

h Ies. 1.16.

37 D. uwe ydele gedachten, daer mede ghy u op ydelheyt ende valscheyt ofte ongerechticheyt verlaet.

38 Ofte, herbergen, verblijven.

15

Want een stemme ³⁹ verkondicht van ⁴⁰ Dan af, ende doet elende hooren van’t ⁴¹ geberchte Ephraims.

39 De aencomste der Babyloniers, die van daer door Israël nae Iuda toe trecken.

40 De uyterste grenzen van Canaan in’t Noorden.

41 De binnenste grenze van Israël, in’t Noorden van Iuda.

16

Vermeldet den volckeren, siet, doet’et hooren ⁴² tegen Ierusalem; daer komen ⁴³ hoeders uyt ⁴⁴ verren lande: ende sy ⁴⁵ ver-

42 Ofte, tot aen, ofte, van.

43 Die Ierusalem sullen besetten, omringen, ende wel toesien, datter niemant en ontkome. siet 2.Reg. 25.4, 5.

44 Babylonien.

45 Hebr. geven. D. Maken een geschrey, als bov. 2.15.

[fol. 36v]

heffen hare stemme tegen de steden van Iuda.

17

Als de ⁴⁶ wachters der velden, zijn sy rontom tegen ⁴⁷ haer: om dat ⁴⁸ sy tegen my wederspannich geweest is, spreeckt de HEERE.

46 Die de velden besetten, op dat het gejaechde wilt nergens ontkome.

47 Belegerende Ierusalem aen alle kanten. 2.Reg. 25.1. etc.

48 Ierusalem, uyt vers 14.

18

Uwen ⁴⁹ wech ende uwe handelingen hebben u ⁵⁰ dese dingen gedaen: dit is uwe ⁵¹ boosheyt, dat ⁵² het [soo] bitter is, dat het tot aen u herte raeckt.

49 D. u quaet wesen ende doen. Siet Gen. 6. op vers 12.

50 Veroorsaken alle dese plagen.

51 D. de vrucht ende ’tloon uwer boosheyt.

52 And. daerom ist soo bitter. T.w. het lijden dat u naeckt. And. dat hy (de vyant) soo bitter is, ende u nae ’tleven tracht, ende uwen staet gantsch soeckt om te keeren. Vergel. vers 10.

19

⁵³ O mijn ⁱ ingewant, mijn ingewant! ick hebbe barens wee, ô ⁵⁴ wanden mijns herten! mijn herte maeckt getier in my, ick en kan niet ⁵⁵ swijgen: want ghy, mijne ziele, hoort het geluyt der basuyne, [ende] het krijchs-geschrey.

53 Dit zijn de woorden des Propheets, die sich voor den Heere ontstelt, als of hy dese elenden voor oogen sage. Vergel. Ies. 15.5. ende 16.11. ende 21.3.

i Ies. 21.4. Ierem. 9.1.

54 Ofte, [in] de wanden mijns herten. D. in mijn hertkolck, herten-decksel, in’t binnenste, in mijn herte.

55 Ofte, stille zijn.

20

⁵⁶ Breucke op breucke wortter uytgeroepen; want het gantsche lant is verstoort: haestelick zijn mijne ⁵⁷ tenten verstoort, mijne gordijnen in een ⁵⁸ oogenblick.

56 D. d’eene elende ofte verwoestinge is niet gepasseert, of men hoort terstont de tijdinge van eene andere. vergel. Psal. 42.8. ende siet bov. vers 6.

57 D. woonplaetsen mijns volcks.

58 D. seer haestelick.

21

Hoe lange sal ick de baniere sien? het geluyt der basuyne hooren?

22

Sekerlick, mijn volck is dwaes, my en kennen sy niet; ’t zijn sotte kinderen, ende en zijn niet verstandich: ⁵⁹ wijs zijnse om quaet te doen, maer ⁶⁰ goet te doen en wetense niet.

59 Archlistich ende wel ervaren in’t quade. Vergel. 2.Sam. 13. op vers 3.

60 Vergel. Amos 3.10.

23

Ick sach het ⁶¹ lant aen, ende siet het was ⁶² woest ende ledich: oock nae den hemel, ende sijn ⁶³ licht en wasser niet.

61 Het Ioodsche lant.

62 Siet Gen. 1. op vers 2. dit is een figuerlicke beschrijvinge ende levendige vertooninge van eene algemeyne ende schrickelicke verwoestinge ende ruijne des Ioodschen lants.

63 D. den hemel was doncker ende swart. vergel. Ies. 5.30. ende 50.3. ende ond. vers 28.

24

Ick sach de bergen aen, ende siet sy beefden: ende alle de heuvelen ⁶⁴ schuddeden.

64 Hebr. maeckten sich licht, ofte, snel. D. beweechden haer snellick.

25

Ick sach, ende siet daer en was geen mensche: ende alle vogelen des hemels waren ⁶⁵ wech-gevlogen.

65 Hebr. eygentlick, wechgesworven, ofte, wechgevloden. Siet ond. 9.10. ende 50.3.

26

Ick sach, ende siet het ⁶⁶ vruchtbaer lant was eene woestijne: ende alle ⁶⁷ sijne steden waren afgebroken, van wegen ⁶⁸ den HEERE, van wegen de hitticheyt sijns toorns.

66 Hebr. Carmel. siet boven 2. op vers 7.

67 Des vruchtbaren lants, die daer in ofte aen gelegen waren.

68 Hebr. van wegen het aengesichte des Heeren. het welcke eenige nemen voor sijnen toorn, sijn toornich aengesichte. siet bov. 3. op vers 12.

27

Want soo seyt de HEERE: Dit gantsche lant sal eene ⁶⁹ woestheyt zijn: (doch ick en sal geene ^{k 70} voleyndinge maken.)

69 D. over al seer verwoest.

k Ier. 5.10, 18. ende 30.11. ende 46.28.

70 Ofte vernielinge, verteeringe. Vergel. onder cap. 5.10, 18. Ezech. 11.13. ende 20.17. D. ick en sal’t niet gantsch uytmaken, maer mijne genade noch onder mijnen toorn mengen, ende my een overblijfsel ende zaet behouden in Iacob. siet onder cap. 30.11. ende 46.28. dit voegt Godt hier in, onder dese schricklicke dreygementen, tot troost der uytverkorenen ende geloovigen: Sommige verstaen dat de sin deser woorden zy: het en sal hier mede noch niet gedaen zijn, mijn toorn ende oordeel sal hier mede noch geen eynde hebben, maer wijders voortgaen, ende lange dueren over dit lant, daer op sy dan passen, de rouwe der aerde ende des hemels, waer van in’t volgende. Dese maniere van spreken wort in eenen anderen sin gebruyckt van sondaren, die ten uytersten misdaen, ende de mate vervult hebben. Siet Gen. 18. op vers 21.

28

Hierom sal de aerde treuren: ende den hemel daer boven ⁷¹ swart zijn: om dat ick het hebbe gesproken, ick hebbe ’t voorgenomen, ende ’t sal my niet rouwen, ende ick sal my daer van niet afkeeren.

71 Als rouwe dragende. siet Psal. 35. op vers 14.

29

Van ’t ⁷² geroep der ruyteren ende boogschutters ⁷³ vluchten alle de steden; sy gaen in de ⁷⁴ wolcken, ende klimmen op de rotzen: alle de steden zijn verlaten, so dat niemant in de selve en woont.

72 Hebr. stemme.

73 Hebr. is al de stadt, ofte, de gantsche stadt vluchtende. D. de stadtlieden ofte inwoonders der steden (als de volgende woorden uytwijsen) sullen vluchten, ende soo in’t volgende.

74 D. op de hoochten der bergen, die tot aen de wolcken raken, om sich aldaer te bergen. And. in dicke, ofte, dichte plaetsen, als, bosschagien, Heggen.

30

Wat sult ghy dan doen, ⁷⁵ ghy verwoestede? al ⁷⁶ kleeddet ghy u met scharlaken, al vercierdet ghy u met gouden cieraet, al ⁷⁷ scheurdet ghy uwe oogen met blancketsel, so soudt ghy u [doch] te vergeefs opproncken: de ⁷⁸ boelen versmaden u, sy sullen uwe ⁷⁹ ziele soecken.

75 Dochter Zions, als in’t volgende vers. D. die ghy verstoort, ofte, verwoest sult worden.

76 Op sijn afgodisch ende heydens, om u vyanden te behagen ende te bemorwen: gelijck de hoeren haer op proncken om de boelen te behagen.

77 Al palleerdet ende blanckettedet ghy u so seer ende dickwils, dat u aengesicht ofte wangen daer van quamen te splijten ende te scheuren.

78 De Babyloniers, die uwer soecken, machtich te worden.

79 D. u nae’t leven staen. siet 2.Sam. 4. op vers 8.

31

Want ick hoor’ eene stemme als eener [vrouwe] die in arbeyt is, eene benautheyt als eener die in des eersten kindes nooden is, de stemme der dochter Zions, sy ⁸⁰ hijgt, sy ⁸¹ breydt hare handen uyt, [seggende]: ô wee my nu, want mijne ziele is moede van wegen ⁸² de dootslagers.

80 and. kermt, klaegt. van wegen den overlast ende benaeutheyt.

81 Als die plegen te doen, die in groote rouwe ende de uyterste nooden zijn.

82 De Babyloniers.