Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxix. Capittel.

Prophetye van de belegeringe ende verstooringe des Tempels, ende der stadt van Ierusalem, vers 1. der Ioden elendigen staet, 3, etc. harer vyanden onversadelicken toorn wort door twee gelijckenissen afgebeeldt, 7, 8. van wegen der Ioden verstocktheyt, ende verblintheyt, 9, etc. Dreyginge datse verstooten sullen worden, van wegen hare huychelerye, 14, etc. belofte van de bekeeringe soo der heydenen, als der Ioden, 17, 22, etc. dreyginge over de tyrannen ende spotters, 20, 21.

1

WEe ¹ Ariël Ariël, ² de Stadt [daer in] David ³ gelegert heeft: ⁴ Doet jaer tot jaer, ⁵ laetse ⁶ feest-offeren slachten.

1 Ariël betekent soo veel als eenen stercken leeuw, of, eenen leeuw Godes. als Ezech. 43.15, 16. maer hier moetmen door Ariël verstaen den brant-offers-altaer inden tempel te Ierusalem, ja oock den Tempel selfs. De altaer nu, wort een leeuw Godts genoemt, om dat hy dagelicks door het vyer, dat van den hemel gekomen was, veel vee verslondt, als een stercke leeuw.

2 D. de stadt Davids, namelick het boven-quartier der stadt Ierusalems, daer sich David met sijn hof-gesin onthielt: gelijck oock na der hant andre Coningen in Iuda gedaen hebben. Doch onder den name van Davids stadt, wort hier de geheele stadt van Ierusalem verstaen, als elders meer.

3 D. gelogeert, sijn hof in gehouden heeft.

4 Dit is een Apostrophe ofte aensprake aen de Ioden. De sin is, houdt jaerlicx uwe feest-dagen.

5 T.w. de Priesters ende Leviten.

6 Of, den feest-offeren [den kop] afhouwen, of, de feest-offeren, kelen, of, de kele afsteken. Siet Psal. 118. de aenteeck. op vers 27. ende Exo. 23.18. De Prophete berispt de dwaesheyt der gener die haer selven inbeeldden, dat sy haer genoechsaem queten voor Godt, als sy maer uyterlick den Godts-dienst oeffenden met offerhanden te doen etc. meynende dat sy slechs sulcx doende, alvoort ongestraft souden blijven, om dat het eene jaer voor, het ander jaer na, verloopen was, ende sy noch al ongestraft bleven henen gaen. siet. 2.Petr. 3.4.

2

⁷ Evenwel ⁸ sal ick Ariël beangstigen: ende ⁹ daer sal treuringe ende droefheyt wesen, ¹⁰ ende [die stadt] ¹¹ sal my gelijck Ariël zijn.

7 Als of hy seyde, het is te vergeefs dat ghy my met uyterlicke ceremonien meynt te versoenen. Vergelijckt Ies. 1.11.

8 D. Ick sal den brant-offer-altaer doen verwoesten: ja oock den tempel.

9 T.w. by de Ioden, van wegen het verbreken van des brant-offers altaer.

10 Hebr. Ende sy sal my gelijck Ariël zijn. T.w. die stadt van Ierusalem.

11 D. ick salse oock beangstigen, latende de selve door de Babyloniers verstooren ende verwoesten: Of, gelijck in den Tempel voor den Altaer doode beesten liggen, die geslachtet waren, om geoffert te worden: Alsoo sullender oock in ende ontrent de stadt vele doode lichamen der verslagene Ioden liggen.

3

Want ^a ick sal ¹² een leger ¹³ in 't ronde ¹⁴ om u slaen, ende ick sal u belegeren ¹⁵ met bolwercken, ende ick sal vestingen ¹⁶ tegen u opwerpen.

a Ier. 6.3. Ezech. 17.17.

12 T.w. het leger der Babyloniers.

13 Hebr. met, of, als met eenen bal. D. bals-wijse, rontom, henen in't ronde.

14 Rontom u, ô Ierusalem.

15 Eygentlick, met opstaende, of verhevene wercken. And. katten.

16 Of, rontom u.

4

Dan sult ¹⁷ ghy vernedert worden, ghy sult uyt der aerde spreken, ende ^b uwe sprake sal uyt den stof ¹⁸ sachtkens voortkomen: ende uwe stemme sal zijn uyt der aerde ¹⁹ als eenes tooveraers, ende uwe sprake, sal uyt den stof piepen.

17 ô stadt van Ierusalem. D. ghy inwoonders van Ierusalem.

b Ies. 8.19.

18 Stille, nederich, swackelick. Of, uwe sprake sal diepe ende nederich zijn, gelijck der gener die in eenen put ofte gracht liggen. De sin is, Ghy sult tot sulck eenen elendigen staet gebracht worden, dat ghy naeu en sult durven spreken, of uwen mont openen, om u te beklagen. And. sal leeger zijn dan het stoff.

19 Ofte toovergeests, waerseggenden geests. De tooveraers, ende die van wegen den duyvel, den genen die haer om raet vragen, antwoorden, zijn gewoon den selven stillekens ende onverstandelick te antwoorden, met eene duystere verwerrede stemme, als uyt een hol der aerde voort-komende. Siet Ies. c. 8. op vers 19. ende Levi. c. 19. op vers 31.

5

Ende ²⁰ de menichte uwer vreemde [soldaten] ²¹ sal zijn gelijck dunne stof, ende de menichte ²² der tyrannen, ^c als voor-by-vliegende caf, ende ^d 't sal in eenen oogenblick haestelick geschieden.

20 Dese woorden kan men in tweederley sin nemen, Voor eerst aldus, datmen hier de woorden des Propheten verstae, van het vreemde krijchs-volck dat tegen de Ioden comen soude: Andersins, van de vreemde soldaten, die de Ioden gehuert souden hebben tot harer hulpe.

21 D. nae de meyninge der gener die dit verstaen van de vyanden der Ioden, in soo grooten getale als het dunne vliegende stof: Maer nae den sin van d' andere, Ten sal gantsch niet te beduyden hebben, sy sullen verstuyven ende te niete komen.

22 Of, der schrickelicken.

c Iob 21.18. Psal. 1.4. ende 35.5. Ies. 17.13.

d Ies. 30.13.

6

Ghy sult van den HEERE der heyrscharen besocht worden ²³ met donder, ende met aerdbevinge, ende ²⁴ groot geluyt: [met] wervel-wint, ende onweder, ende ²⁵ de vlamme eenes verteerenden vyers.

23 D. met schrickelicke bestorminge ende overval des vyants, T.w. der Babyloniers, die alles sullen verheeren ende verderven. Men kan het oock wel nae de letter verstaen.

24 D. met een groot krijchs-geschrey ende alarm.

25 T.w. der tegenheden ende plagen. Siet Iob 15. op vers 30.

7

Ende ²⁶ gelijck de droom eenes nachtgesichtes is, [alsoo] sal de veelheyt aller heydenen zijn, die tegen ²⁷ Ariël strijden sullen: selfs alle die ²⁸ tegen haer, ende hare vestingen strijden, ende haer beangstigen sullen.

26 De sin is, Het sal den vyanden die u benaeuwen sullen, gaen, gelijck of sy van een nachtgesichte droomden. siet vers 8. ende Psal. 73. op vers 20.

27 Siet vers 1.

28 T.w. tegen Ierusalem.

8

Het sal alsoo zijn, ²⁹ gelijck wanneer een hongerige droomt, ³⁰ ende siet, hy eet, maer als hy ontwaeckt, so is ³¹ sijne ziele ledich: of, ²⁹ gelijck als wanneer een dorstige droomt, ende siet, hy drinckt, maer als hy ontwaeckt, siet, so is hy noch ³² mat, ende ³¹ sijne ziele is begeerich: alsoo sal de menichte aller heydenen zijn, die ³³ tegen den berch Zion krijgen.

29 De sin is, Sy en sullen niet kunnen versadicht worden van de grouwelicke stucken die sy aen u lieden sullen bedrijven, maer sy sullen noch al begeerich zijn om noch grouwelicker boosheden aen u lieden te oeffenen, als noch niet genoechsaem haren moet aen ulieden gekoelt hebbende, alle de tyrannie die sy te vooren gepleecht hebben, en sal maer zijn als een droom, vergeleken zijnde by 'tgene dat sy u noch meynen te doen.

30 Hebr. dat siet, hy eet, maer als hy ontwaeckt. alsoo stracx weder.

31 D. hy selfs: eygentlick te spreken, sijn lichaem, Alsoo wort siele voor lichaem genomen Psal. 16.10.

29 De sin is, Sy en sullen niet kunnen versadicht worden van de grouwelicke stucken die sy aen u lieden sullen bedrijven, maer sy sullen noch al begeerich zijn om noch grouwelicker boosheden aen u lieden te oeffenen, als noch niet genoechsaem haren moet aen ulieden gekoelt hebbende, alle de tyrannie die sy te vooren gepleecht hebben, en sal maer zijn als een droom, vergeleken zijnde by 'tgene dat sy u noch meynen te doen.

32 Of, laf, D. dorstich. Siet Psal. 63. op vers 2. Ies. 32.2.

31 D. hy selfs: eygentlick te spreken, sijn lichaem, Alsoo wort siele voor lichaem genomen Psal. 16.10.

33 D. tegen Ierusalem.

9

³⁴ Sy ³⁵ vertoeven, daerom verwondert ³⁶ u: ³⁷ sy zijn vrolick, derhalven ³⁸ roept ghylieden: ³⁹ sy ⁴⁰ zijn droncken, maer ⁴¹ niet van wijn, sy waggelen, maer niet van stercken dranck.

34 T.w. de godloose Ioden.

35 T.w. van de woorden der Propheten te gelooven, ende van haer leven te beteren.

36 Ghy vrome ende godsalige.

37 D. sy begeven haer tot alle wellusten.

38 T.w. tot den Heere, dat hy u genadich zy.

39 T.w. de godloose Ioden.

40 De sin is, Sy zijn soo partiael, als of sy van al haer verstant, wijsheyt, ende voorsinnicheyt berooft waren, niet willende den raet der Propheten aennemen noch volgen.

41 Maer van eenen tuymel-geest, die haer het verstant heeft verblint.

10

Want de HEERE heeft over ⁴² ulieden ⁴³ uytgegoten ^{44 e} eenen geest des diepen slaeps, ende hy heeft ⁴⁵ uwe oogen toe-gesloten: ⁴⁶ de Propheten, ende ⁴⁷ uwe hoofden, [ende] ⁴⁸ de Sienders heeft hy ⁴⁹ verblindet.

42 O ghy godloose Ioden.

43 Hebr. gemengt.

44 Alsoo dat ghy 't niet en gevoelt, noch en acht, ofmen u schoon lange ende vele dreygt, en preeckt.

e Rom. 11.8.

45 T.w. de oogen uwes verstants.

46 Namelick de valsche Propheten.

47 D. uwe Regenten.

48 Siet 1.Sam. 9. op vers 9.

49 Hebr. bedeckt. T.w. met duysternisse, D. met blintheyt des gemoets. Vergel. bov. 25. vers 7.

11

Daerom is u lieden ⁵⁰ alle gesichte geworden, ⁵¹ als de woorden eenes versegelden boecks, 't welck men geeft aen eenen ⁵² die lesen kan, seggende, Leest doch dit, ende hy seyt, Ick en kan niet, want het is versegelt.

50 D. alle de voorseggingen ende Prophetien der warer Propheten, die Godt tot u lieden sent. ofte, 't gesichte van alles.

51 D. verborgen, onbekent. Siet Ies. 6. op vers 16.

52 Hebr. die letteren, of schrift, of een boeck kent. De sin deses 11. vers, ende des 12. is, Dat noch de geleerde, noch de ongeleerde, de voor-seggingen Godes door de Propheten verkondicht, niet verstaen en souden.

12

Of men geeft het boeck aen eenen die niet lesen en can, seggende, Leest doch dit, ende hy seyt, Ick en kan niet lesen.

13

Want de Heere heeft geseyt, ^{53 f} Daerom dat dit volck [tot my] naedert met sijnen monde, ende sy my met hare lippen eeren, doch haer herte verre van my doen: ende ⁵⁴ hare vreese [daer mede sy] my ⁵⁵ [vreesen] menschen geboden zijn die haer geleert zijn:

53 Dusdanige waren ten tyde Christi, de Phariseen ende Schriftgeleerde, ja oock verre het grootste deel des volcx, Daerom past Christus dese spreucke op haer, Mat. 15.8. Mar. 7.6.

f Mat. 15.8. Marc. 7.6.

54 Hebr. hare vreese aen, of, tot my.

55 D. dienen.

14

Daerom, siet ⁵⁶ ick sal voorts wonderlick handelen met dit volck, wonderlick, ende wonderbaerlick: ^g want de wijsheyt sijner wijsen sal vergaen, ende het verstant sijner verstandigen ⁵⁷ sal sich verbergen.

56 Of, so sal ick oock voort-varen met dit volck wonderbaerlick om te gaen.

g Ier. 49.7. Obad. vers 8. Mat. 11.25. 1.Cor. 1.19.

57 D. 't en sal haer niet te gestade komen.

15

Wee den genen ⁵⁸ die haer diepe versteken willen voor den HEERE, [haren] raet verbergende: ende welcker wercken in duysterheyt geschieden, ende sy seggen, ^h Wie siet ons? ende wie kent ons?

58 D. die meynen dat Godt haer niet en siet, maer dat hare practijcken voor hem verborgen zijn. Ofte aldus: die den raet diepe verbergen voor den Heere.

h Psal. 94.7.

16

⁵⁹ Ulieder omkeeren is, als of de Pottebacker geacht wierde als leem, ⁱ dat het maecksel seyde van zijnen maker, Hy en heeft my niet gemaeckt, ende het geformeerde vat van sijnen pottebacker seyde, Hy en verstaet het niet.

59 T.w. Dat ghy de natuere der saken verkeert, willende, als men seyt, den meester maken boven Godt, daer ghy doch sijn schepsel zijt. And. ô uwe verkeertheyt! sal de pottebacker den leeme gelijck geachtt worden? T.w. 't welck niet en doet, noch niet en verstaet: Indien het leem loochent, dat het van den pottebacker geformeert is, ende dat hy yet verstaet, so wort de pottebacker geachtt als leem. De sin is, aengaende dat ghylieden sulcke opinie hebt van uwe behendicheyt, ende subtijlheyt, als of ghy Godt den Heere soudt kunnen bedriegen, ende sijn voornemen soudt kunnen verhinderen, is dat niet soo wijt buyten propoost, als of het leem sich verhieve tegen den pottebacker, om tegen hem te disputeren, ende hem te berispen, dat hy sijn werck niet wel gemaeckt en heeft?

i Ies. 45.9.

17

Ist niet noch om een kleyn weynich, ⁶⁰ dat de Libanon ⁶¹ in een vruchtbaer velt sal verandert worden? ende ⁶¹ het vruchtbaer velt voor een wout geacht sal worden?

60 De sin is, onvruchtbare plaetsen sullen vruchtbaer worden. Ende ter contrarie, etc. de geestelicke sin is, De wilde woeste herten der uytverkorene heydenen, sullen ten tyde Christi, vruchtbaer worden, dat is, sy sullen door den H. Geest wederboren worden, Ende ter contrarie de herten der godloose Ioden, die van wegen hare hypocrisie, schijnen vruchtbaer te zijn, sullen verstocken, ende verwilderen.

61 Of, Carmel. Siet de aent. 2.Reg. 19.23. ende Ier. 2. op vers 7.

61 Of, Carmel. Siet de aent. 2.Reg. 19.23. ende Ier. 2. op vers 7.

18

Ende te dien dage sullen ^{62 k} de doove ⁶³ hooren de woorden ⁶⁴ des Boecks: en-

62 De genesinge van dese doofheyt ende blintheyt, kan voor eerst sien op de miraculen Iesu Christi lichamelick gedaen, Mat. 11 5. doch siet bysonderlick op de geestelicke verlichtinge, waer van de sin is: de gene die te vooren onbequaem waren om Godes woort te hooren, die sullen bequaem gemaeckt worden, door de kracht des Heyligen Geestes, om de verborgentheden der salicheyt te verstaen.

k Matth. 11.5.

63 D. verstaen.

64 T.w. der Heylige Schrift, als Psal. 40.8. Hebr. 10.7. Siet vers 11. ende 12.

[fol. 15v]

de de oogen ⁶⁵ der blinden, zijnde ⁶⁶ uyt de donckerheyt, ende uyt de duysternisse, sullen sien.

65 Siet de 62. aent.

66 D. Door den Geest Godes verlicht zijnde.

19

Ende ⁶⁷ de sachtmoedige sullen ⁶⁸ vreucht op vreucht hebben ⁶⁹ in den HEERE: ende ⁷⁰ de behoeftige onder de menschen, sullen haer ⁷¹ inden Heyligen Israels verheugen,

67 Siet Psal. 10. op vers 17.

68 Hebr. vreuchde toedoen.

69 D. van wegen de salichmakende kennisse des Heeren.

70 D. de arme van geeste. Mat. 5.3.

71 D. in Godt, den welcken het volck Godes heylicht ende eert. siet Psal. 71. op vers 22.

20

⁷² Wanneer de tyran een eynde sal hebben, ende dat het met den bespotter uyt sal zijn, ende dat ⁷³ alle die tot ongerechticheyt waken uytgeroeyt sullen zijn.

72 D. wanneer de godloose Ioden sullen uytgeroeyt worden. And. want de Tyran sal een eynde hebben, etc.

73 D. alle die neerstich zijn om ongerechticheyt te plegen.

21

Die eenen mensche ⁷⁴ schuldich maken ⁷⁵ om een woort, ende leggen dien stricken, die [haer] bestraft ⁷⁶ in de poorte: ende die den rechtveerdigen verdrijven ⁷⁷ in het woeste.

74 Hebr. doen sondigen, ofte tot eenen sondaer maken. D. beschuldigen, als of hy een groote sonde begaen hadde.

75 Niet konnende verdragen, datmen hare godtloosheyt ter goeder trouwe ende in eernst bestraffe. Dit is vervult in onsen salichmaker Christo Iesu, ende in sijne Apostelen.

76 D. voor 'tgerichte, (siet de aent. Gen. 34.10. ende 22.17.) Of, In de poorte, d. opentlick, in de openbare versamelinge, Siet Amoz 5.10. And. Ende leggen dien stricken in de poorte, diese bestraft, D. Ende soecken der selver verderf door valsche beschuldingen.

77 Daermen noch te byten noch te breken en vindt, ende daer alles verschrickelick is. De sin is, die door hare valsche aenklachte te wege brengen, dat de rechtveerdige door 't gerichte veroordeelt, ende in elende verwesen wort. And. om een nietich dinck.

22

Daerom seyt de HEERE, die Abraham ⁷⁸ verlost heeft, ⁷⁹ tot den huyse Iacobs alsoo: ⁸⁰ Iacob en sal nu niet [meer] beschaemt worden, noch nu en sal sijn aengesichte niet [meer] ⁸¹ bleeck worden:

78 T.w. uyt de Afgoderye. Siet Gen. 12.1. Ios. 24.2, 3.

79 Of, van het huys Iacobs, D. van de nacomelingen Iacobs. verstaet de vroome ende godtsalige Ioden, ofte de kercke.

80 De Ioden, nu sy haer tot Godt bekeert, ende haer leven gebetert hebben: ofte de kercke in 't gemeyn.

81 T.w. van schaemte, of, van vreese.

23

Want als ⁸² hy ⁸³ sijne kinderen, ⁸⁴ het werck mijner handen, sien sal in het midden van hem, ⁸⁵ sullense mijnen name ⁸⁶ heyligen: ende sy sullen ⁸⁷ den Heyligen Iacobs heyligen, ende den Godt ⁸⁸ Israëls ⁸⁹ vreesen.

82 T.w. Iacob. D. Iacobs huys, ofte de kercke, als in 't voorgaende.

83 Die hem geboren sullen zijn door de predicatie des H. Euangelii.

84 De kinderen die ick sal weder-geboren, ende als van nieus geschapen hebben door den H. Geest. Siet Ies. 19.25. Eph. 2.10. Heb. 2.10.

85 T.w. de nakomelingen Iacobs.

86 D. loven ende prijsen.

87 D. den waren Godt, dien Iacob heeft gelooft ende gepresen.

88 D. der Israeliten.

89 Of, ontsien, D. eere bewijsen.

24

Ende die dwalende van geeste zijn, ⁹⁰ sullen tot verstant komen: ende ⁹¹ de murmureerders ⁹² sullen de leeringe aennemen.

90 Hebr. sullen verstant weten.

91 Die tegen Godt ende sijne Propheten murmureren van wegen de beroepinge der heydenen, Vergel. Mat. 20.11. Luc. 15.28. Rom. 10.19.

92 Of, sullen haer leeren laten. Hebr. sullen de onderwijsinge leeren. Siet Iob 11. op vers 4.