Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

De speelgenooten vragen de Bruyt nae haer Lief, vers 1. den welcken sy haer aenwijst, 2. De Bruydegom verhaelt de gestaltenisse sijner Bruyt, 4. als oock, dat hy sijnen hof besoeckt, 11. De Bruydegom noodicht sijne Bruyt tot sich, 13.

1

¹ WAer is uw’ Liefste henen gegaen, ô ghy schoonste onder de wijven? waer henen heeft uw’ liefste ² het aengesichte gewendt, ³ op dat wy hem met u soecken?

1 Dit zijn de woorden der dochteren van Ierusalem, daer van gesproken is cap. 5. vers 16.

2 T.w. van u tot andere, of, tot een andere plaetse.

3 Of, ende wy sullen hem met u soecken. De dochteren van Ierusalem hebbende gehoort hoe de Bruyt haren Bruydegom gepresen hadde, zijn daer door beweecht geworden, om eernstlick tot tweemael toe nae hem te vragen (alsoo haren grooten yver uyt-druckende) ende sy beloven datse hem met haer willen soecken, op datse sijner genade ende segeningen mochten mede-deelachtich worden. Dusdanich is de kracht der Predicatie des H. Euangelij in de herten der uytverkorenen, siet Actor. 2.37. ende 4.4 ende c. 11. versen 20, 21.

2

⁴ Mijn Liefste is afgegaen ⁵ in sijnen hof, tot ⁶ de specery-beddekens, ⁷ om te weyden ⁸ in de hoven, ende ⁹ om de Lelien te versamelen.

4 De Bruyt die eerst haren Bruydegom gesocht, maer niet gevonden en hadde, weet nu waer hy is, ende sy onderwijst andre daer van: So dat wy hier sien vervult ’t gene dat Christus belooft Matt. 7.7. Soeckt ende ghy sult vinden. siet Deut. 4.29.

5 Den hof Christi is sijne Gemeynte, als bov. c. 4.16. ende 5.1. Daer is hy te soecken, ende te vinden.

6 ’T schijnt dat hier mede te kennen gegeven worden de hoopen, of geselschappen der Geloovigen, in welcker herten, als in eene goede aerde, het goede soet-rieckende zaet des goddelicken woorts gezaeyt wort, Matth. 13.8, 23. Dit is des Bruydegoms lust-hof, daer hy met sijne genade ende geest altijt ontrent is, ende hy scheyt sijn vermaeck in de goede wercken der geloovigen, gelijck yemant doet in lieflicke kruyt-beddekens met allerleye kostelicke specerien en bloemen besett ende bezaeyt.

7 D. om gemeynschap met sijne uytverkorene te hebben, etende ende genietende sijne aengename vruchten. Siet bov. c. 4.16. als oock om de sijne te weyden, te voden, ende deelachtich te maken der gaven des H. Geestes.

8 D. in de particuliere kercken ende versamelingen der geloovigen, als Cant. 5.1.

9 D. om tot sich te vergaderen sijn uytverkoren volck, ’t welck vergeleken wort by de lelien onder de doornen, Cant. 2.2.

3

¹⁰ Ick ben mijnes Liefsten, ende mijn Liefste is mijn, ¹¹ die onder de Lelien weydet.

10 De Bruyt verheucht haer hier van wegen de liefde ende vrede tusschen haren Bruydegom ende haer vernieuwt, onaengesien hare voorige swackheden ende wederweerdicheden. dese selve woorden spreeckt de Bruyt oock van haren Bruydegom, bov. c. 2.16. ende ond. 7.10. Doch een weynichsken in eenen anderen sin.

11 D. niet alleen op eene gesonde weyde, maer oock op eene overvloedige lustige weyde, tot verquickinge, ende tot eeuwigen troost sijner schapen.

4

^{a 12} Ghy zijt schoone, mijne Vriendinne, gelijck ¹³ Thirza, lieflick als ¹⁴ Ierusalem: ¹⁵ schrickelick ¹⁶ als [slach-ordens] met banieren.

a Cant. 1.15. ende 4.1. Psal. 45.12.

12 De Bruydegom sijne Bruyt gevonden hebbende, roemt de selve van wegen de menichvuldige gaven, daer mede sy verciert is. Siet bov. 4.1.

13 Dit was een Stadt in ’t lant Canaan, niet wijt van Samaria gelegen, in de welcke hof gehouden heeft een vande Coningen die Iosua heeft overwonnen, Ios. 12.24. Na der hant hebben de Coningen van Israel daer hof gehouden, tot dat Samaria gebouwt was van Omri. Siet 1.Reg. 14.17. ende 15.21, 23. ende 16.6, 8, 23. De Griecksche oversetters vertalen het woort Thirtsa, ende stellen in den text, Goet vermaeck, of, gunstige aenneminge. Waer uyt af te nemen is, dat het eene schoone aengename Stadt geweest is, in hoedanige plaetsen de Coningen ende Princen plechten te woonen. Dus danige fraeyicheyt of schoonheyt wort hier der Bruyt toegeschreven, zijnde schoon ende aengenaem gemaeckt door Christum haren Bruydegom, Ephes. 1.6. ende 5.27.

14 De Stadt van Ierusalem is vermaert van wegen hare schoonheyt ende heerlickheyt. Sy is eertijts geweest de vermaertste Stadt van geheel Orienten, Plin. lib. 5. c. 14. Sy was de stoel vanden suyveren Godtsdienst, ende woonplaetse der Coningen Iuda, Psal. 122. Sy wort genoemt de vreucht der gantscher aerde, Psal. 48.3.

15 D. vol van majesteyt ende couragie, vreeselick inde oogen harer vyanden, als onder vers 10.

16 Hebr. als gebanierde. T.w. legers, of, slach-ordens. D. als legers, staende onder hare banieren, of, Vaendels in slach-ordre, veerdich om slach te leveren. Daerom is de Kercke Christi schrickelick voor de oogen harer vyanden, om datse omlegert is met veel krachtige Engelen, 2.Reg. 6.17. ende 19.35. Item om datse gewapent is met geestelicke wapenen. Siet Act. 5.11. Eph. 6.13. ende 2.Cor. 10.4. Siet oock ond. vers 10.

5

¹⁷ Wendt uwe oogen ¹⁸ van my af, want ¹⁹ sy doen my gewelt aen: ²⁰ u hayr is als een cudde geyten, die [’t gras] ²¹ van Gilead afscheeren.

17 Maniere van spreken, uytdruckende de grootheyt der liefde Christi. And. Wendt uwe oogen nae my toe. Het Hebr. woort beteeckent somtijts sich tot yemant wenden, als 1.Chron. 12.23. Somtijts sich van yemant afwenden, als Ezech. 7.22.

18 Of, tegen over my, als Num. 2.2.

19 And. Sy hebben my opgelicht, of, verheven.

20 Siet d’aent. Cant. 4.1.

21 Hier staet alleen Gilead, maer c. 4.1. staet, de berch van Gilead. soo op d’eene als op d’andre plaetse wort de geheele lantstreke van Gilead verstaen.

6

²² Uwe tanden zijn als eene cudde schapen, die uyt de wasch-stede opkomen, die al t’samen tweelingen voort-brengen, ende onder de selve en is geene jongeloos.

22 Siet de aent. bov. c.4. op vers 2.

7

²³ Uwe wangen zijn als een stuck van eenen granaet-appel tusschen uwe vlechten.

23 Siet bov. c.4. op vers 3.

8

²⁴ Daer zijn ²⁵ tsestich Coninginnen, ende ²⁵ tachtentich ²⁶ by-wijven: ende ²⁷ maechden sonder getal.

24 Dese woorden machmen oock nemen als onder conditie gesproken zijnde, aldus, laet daer tsestich Coninginnen zijn. D. al warender 60 Coninginnen, etc. nochtans is eene mijne duyve, etc.

25 Dit spreeckt de Bruydegom Christus onder den name van Salomo, die sijn voorbeelt geweest is: Eenige besluyten hier uyt, dat Salomo dit liedt gedicht heeft in de eerste jaren sijnes Coninckrijcks, doe hy noch soo vele wyven ende by-wyven niet en hadde, als hy nader hant gehadt heeft, 1.Reg. 11.3. Doch eenige meynen, dat hier een seker getal voor een onseker gestelt is, als Iob 5.19. Mich. 5.5. ende elders meer. De geestelicke sin is, dat de ware kercke alleen de kercke Christi te achten zy, gelijck hier vers 9. breeder geseyt wort.

25 Dit spreeckt de Bruydegom Christus onder den name van Salomo, die sijn voorbeelt geweest is: Eenige besluyten hier uyt, dat Salomo dit liedt gedicht heeft in de eerste jaren sijnes Coninckrijcks, doe hy noch soo vele wyven ende by-wyven niet en hadde, als hy nader hant gehadt heeft, 1.Reg. 11.3. Doch eenige meynen, dat hier een seker getal voor een onseker gestelt is, als Iob 5.19. Mich. 5.5. ende elders meer. De geestelicke sin is, dat de ware kercke alleen de kercke Christi te achten zy, gelijck hier vers 9. breeder geseyt wort.

26 Van het woort by-wyven siet Genes. 22. op vers 24. Het schijnt dat door dese Coninginnen ende by-wyven verstaen worden die kercken, die sich voor ware kercken uytgeven, maer geene inwendige geestelicke gemeenschap met den Bruydegom Christo en hebben, hoewelse door Godts genade daer toe konnen gebracht worden.

27 Verstaet hier dienst-maechden, of staet-jonckvrouwen der Coninginnen, als Esth. 2.9. Psal. 45.15. ende by dese dienst-maechden wort verstaen het volck, dat van de groote dependeert, ende sich van de selve laet leyden, ’t welck verre de grootste hoop in der werelt is.

9

²⁸ Een eenige is mijne duyve, mijne volmaeckte, ²⁹ de eenige hares moeders, sy is ³⁰ de suyvere ³¹ der gener die haer gebaert heeft: als ³² de dochters ³³ haer sien, so sullen sy haer welgelucksalich roemen, de Coninginnen, ende de by-wijven; ende ³⁴ sullense ³⁵ prijsen.

28 Of, [maer] sy alleene is mijne duyve. Dit wort gestelt tegen het groot getal der Coninginnen, etc. vers 8. Ende hier wort de Bruyt Christi, die maer eene en is (gelijcker maer een lichaem, eenen Geest, eene hope, eenen Heere, een Geloove en is, Ephes. 4. versen 4, 5.) gestelt ende meer geachtt, dan het groot getal van andere, die in hare eygene, ende anderer menschen opinie, Coninginnen, ende Princessen zijn. siet wat Godt tot Israel spreeckt Exod. 19.5. 2.Sam. 7.23.

29 Alle de particuliere kercken op der aerde, die rechtsinnich zijn, en maken t’samen niet meer dan een lichaem, Eph. 5.16. De eenige kercke, zijnde als de eenige ende wettelicke dochter van het hemelsche Ierusalem, ’t welck is de algemeyne kercke, welcke is onser aller moeder, Gal. 4.26.

30 Of, gesuyverde, of, uytgelesene, of, de klare. ende alsoo ond. vers 10. ende 1.Chron. 7.40. Daer zijn wel vele bastaert-kercken, maer daer en is niet meer dan eene suyvere, wettelicke, uytverkorene kercke. van de welcke siet 1.Petr. c. 1. vers 2.

31 Hebr. hares baersters.

32 T.w. de dochters of maechden, van de welcke vers 8. gesproken is.

33 D. haren staet ende gelegentheyt te dege kennen.

34 Of, sullen haer. T.w. dese Bruyt. Siet Deut. 4.6. ende 26.19. Actor. 5.13.

35 D. sy sullense gelucksalich achten, De sin is, of schoon de kercken die in deser werelt soo van andere, als van haer selven so groot geacht worden, schynen de ware kercke te zijn, nochtans sullen sy eyndelick overtuycht worden, immers (ten zy datse haer bekeerden) ten jongsten dage, als sy de schapen sullen sien staen aen de rechter-hant des oppersten Richters, datter maer eene ware kercke en is, ende dat die wel salich zijn die tot de selve gehooren. Malach. 3.18.

10

³⁶ Wie is sy die daer ³⁷ uytsiet, ³⁸ als de dageraet: schoone gelijck ³⁹ de Mane, ⁴⁰ suyver ⁴¹ als de Sonne, ⁴² schrickelick

36 D. wat voor eene is dit? Dit wort gevraecht, van de gene die in ’t eynde van ’t voorgaende versken vermeldet zijn. Sy verwonderen haer over de schoonheyt, ende heerlickheyt der kercke Godes, als of sy seyden, Is dat die kercke die wy versmaet hebben? Siet hoe heerlick is sy nu?

37 Of, uytkijckt, verschijnt.

38 Gelijck de klare morgen-stont na den duysteren nacht, alsoo staet de Bruyt op, ende komt voorts, na de duysternisse van ’t kruyce, onwetenschap ende dwalinge, T.w. als de morgen-sterre van de kennisse Christi in haer herte opgaet. Siet Ies. 60.2. ende 2.Pet. 1.19.

39 De Mane heeft in het Hebr. haren name van witticheyt, ende van haer helder schijnsel. Hier beteeckent het schoon-schijnen der Mane, den heerlicken staet der kercke Godes. Siet dergelijcke manieren van spreken Ies. 30.26. ende 60.20. Ezech. 16.14. ende 32.7, 8. Ioel 3.15.

40 Suyver, of, klaer, of, reyn.

41 Christus is de Sonne der gerechticheyt, Malach. 4.2. De vrouwe, T.w. sijne Bruyt, is met de Sonne bekleedt, Apoc. 12.1. Want sy heeft Christum aengedaen door ’t geloove, Gal. 3.27. door wiens gerechticheyt sy gesuyvert is van hare sonden, ende alsoo is sy heerlick ende schoon schynende.

42 T.w. haren vyanden, met de welcke sy te vechten heeft onder de baniere hares Bruydegoms, aen hebbende niet vleeschelicke wapenen, maer machtige door Godt, om de sterckten neder te werpen, 2.Cor. 10.4. Siet oock Exod. c. 15. versen 14, 15, 16. Deut. 2.25. ende 33.29. Psal. 48.5, 6. Siet oock boven d’aenteeck. op vers 4.

[fol. 26v]

als [slach-ordens] met banieren?

11

⁴³ Ick ben tot den ⁴⁴ noten-hof afgegaen, om de ⁴⁵ groene vruchten ⁴⁶ der valleye te sien: om te sien of de ⁴⁷ wijnstock bloeyde, ⁴⁷ de granaet-boomen ⁴⁸ uytbotteden.

43 Dit zijn de woorden des Bruydegoms, aenwijsende hoe hy den hof, sijne Kercke, besoeckt.

44 Het Hebr. woort Egoz wort alleen hier gevonden. De meeste Tanslateurs nemen het voor noten, ende meynen datmen hier moet verstaen niet slechte noten, maer noten-muscaten, hoedanige lieflicke vruchten vele in den hof des Bruydegoms wassen. Siet bov. c. 4. versen 12, 13, 14. And. gesuyverden, of, besnoeyden hof.

45 And. nieuwe, of, eerste vruchten, T.w. die in het voor-jaer rijpe worden. De sin is, dat na den winter des tegenspoets, de lieflicke lente der genade in den hof der kercke verschijnt.

46 Of, in de leechte, daer de kercke Christi gewatert ende gevochtigt wort met Godes woort ende Geest, om overvloedige vruchten te dragen.

47 Verstaet hier door den wijnstock, ende granaet-boomen, ’t volck van Godt geroepen, ende in den hof der kercke geplantt, de welcke bottende ende bloeyende in ware ende oprechte kennisse ende wetenschap, daer na voort-brengt vruchten der goede wercken ter eere Godes, ende stichtinge des naesten. Siet bov. c. 2.13, 14.

47 Verstaet hier door den wijnstock, ende granaet-boomen, ’t volck van Godt geroepen, ende in den hof der kercke geplantt, de welcke bottende ende bloeyende in ware ende oprechte kennisse ende wetenschap, daer na voort-brengt vruchten der goede wercken ter eere Godes, ende stichtinge des naesten. Siet bov. c. 2.13, 14.

48 Of, blossemden, of, knopten.

12

⁴⁹ Eer ick het wiste, ⁵⁰ settede my mijne ziel [op] de wagens ⁵¹ van mijn ^b vrywillich volck.

49 Dit schijnen noch de woorden des Bruydegoms te zijn. Als hy seyt, Eer ick het wist, Dat is te seggen, in der haest, onvermoedelick, onvoorsiens, van wegen mijn groot verlangen nae den hof. Alwaer ick, siende ende bevindende so schoone vruchten, heb ick mijn volck als met wagens voortgeholpen: haer oock beschermende tegen hare vyanden. Dit kanmen oock door het woort wagens verstaen, overmits men eertijts wagens in den krijch gebruyckte. Siet Iosu. 11.4. ende 1.Sam. 13.5. ende elders meer. Sommige verstaen hier de Heylige Engelen.

50 D. ick sette my-selven. Dese maniere van spreken is seer gemeyn in de H. Schrift, siet daer van exempelen Psal. 6.4. Eccles. 7. vers 28. Cant. 1.7. Ies. 1.14. ende 61.10. ende elders meer. De sin is, Ick wiert beweecht door mijne vyerige barmherticheyt, ende niet door uwe verdiensten. And, mijne ziele. D. mijne begeerte. Siet Psal. 27. op vers 12.

51 Of, Van mijn Edel of Princelick volck. Het Hebr. woort nadib, ’t welck hier gebruyckt wort, is te seggen vry-willich, of, goet-willich, of vry, of Edel, of princelick. Eenige hebben hier, op de wagens van Amminadib, makende van twee woorden een: Oock en vintmen nergens in de H. Schrift wie desen Amminadib soude wesen. Daerom is’t beter datmen hier stelle, mijn vrywillich volck. T.w. de Christ-geloovige. die geseyt worden vry-willich te zijn ten dage der macht, ofte des heyrs, Psal. 110.3. Het gepredickte woort met alle genegentheyt ontfangende, Actor. 2.41. ende 17.11.

b Psal. 110.3.

13

⁵² Keert weder, keert weder, ⁵³ ô Sulammith, Keert weder, Keert weder, dat ⁵⁴ wy u mogen ⁵⁵ aensien. ⁵⁶ Wat siet ghylieden de Sulammith aen? sy is als ⁵⁷ eene reye ⁵⁸ van twee heyren.

52 Dit beteeckent den eernstigen wensch van de bekeeringe der verdwaelden, ende het wort daerom viermael herhaelt, om dat wy van natueren trage van herten ende van ooren zijn, Luce 24.25. Hebr. 5.11. Eenige duyden dit op het weder-roepen ende weder-keeren der Ioden tot Christum. siet Rom. 11.25. Andre meynen, dat dit zijn de woorden van de speel-genooten der Bruyt.

53 Salomo, heeft sijnen name van vrede. 1.Chron. c. 22.9. Ierusalem wort oock Salem genoemt, Psal. 76.3. D. vrede, Hebr. 7.2. Alsoo wort de Kercke, ofte het volck, ’t welck geroepen wort om weder te keeren, Sulammith genoemt, ’t welck so veel te seggen is, als vreedsame, of vredige, of, in vrede levende, Ten aensien van de vrede die sy heeft met Godt door Iesum Christum, Rom. 5.1. het is dan soo vele, als of de Bruydegom hier seyde, komt herwaerts mijne lieve Bruyt, die nae mijnen name Salomo, Vrede-Vorst, of, vreedsaem, genoemt wort Sulammith, D. vreedsame, keert weder, komt tot my, Ick sal u tot genaden aen-nemen, al hebt ghy my vertoornt.

54 Dese woorden schijnen gesproken te zijn van de vrienden van Sulammith, wenschende te mogen sien, dat de voorige gaven ende genaden wederom op, ofte in haer mochten gesien en gespeurt worden, want de Engelen selve wenschen te mogen sien die dinge, die der kercke door het Euangelium zijn mede-gedeelt, 1.Pet. 1.12. Siet oock Psal. 27.4. Ies. 52.8.

55 Of, aenschouwen, T.w. met vreucht ende blijtschap.

56 Eenige meynen dat dit de woorden der Bruyt zijn: Andre nemense voor de woorden des Bruydegoms. And. wat siet ghy lieden [doch] aen Sulammith? of, aen de Sulammitische.

57 Of, als een geselschap, D. eenen hoop der gener die eenen rey maken, die t’samen vrolick zijn. de Israeliten, selfs oock somtijts de godtsalige, plechten met reyen haer te verblijden, ende Godt te danken voor verworvene victorien, ofte om andere oorsaken, Exod. 15.20. Ierem. 31.4, 13. Luce. 15.25 In dese plaetse wort door den rey te kennen gegeven, de blijtschap der geloovigen, als sy tot Christum komen sullen.

58 Door dese twee heyren wort te kennen gegeven, de menichte der gener die haer tot Christum bekeeren souden. Doch andre verstaen door de twee legers de kercke Christi, bestaende uyt Ioden ende Heydenen. Andre houden hier in den text het Hebr. woort Machanaim, dat twee heyren, of twee legers beteeckent. Siet Genes. 32. versen 1, 2.