Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxix. Capittel.

Mose verhaelt wederom de groote ende menigerleye weldaden Godes aen den volcke tot hier toe bewesen, vers 1, etc. Vermaent ende verplichtse daer op seer eernstelick voor des HEEREN aengesichte, datse sijn verbont met hen ende hare nakomelingen gemaeckt, getrouwelick onderhouden, 9. Waerschouwtse voor ongeloove, sorgeloose verachtinge, ende verbrekinge des Godtlicken verbonts, met dreyginge eenes schrickelicken verderfs, 18. Besluyt met eene korte ende leersame spreucke, begrijpende het eynde ende gebruyck van het geopenbaerde Godtlicke woort, 29.

1

DIt zijn de woorden des verbonts, dat de HEERE Mose geboden heeft te ¹ maken met den kinderen Israëls, in den lande Moabs: ² boven het verbont, dat hy met hen gemaeckt hadde aen ³ Horeb.

1 Ofte, houwen, snijden. Siet Genes. 15. op vers 18. ende soo in ’t volgende.

2 Het was in der daet een ende het selve verbont, maer hier in de velden Moabs vernieuwt, wederhaelt, ende verklaert, aen vele andere personen, op eene andere plaetse, ende andere wijse, als aen den berch Horeb, ofte Sinai. Verg. bov. cap. 5.2. ende de aenteeck. aldaer op vers 3.

3 Siet bov. cap. 1. op vers 2.

2

Ende Mose riep gantsch Israël, ende seyde tot hen: ^a Ghy hebt gesien al wat de HEERE in Egyptenlant voor uwe oogen gedaen heeft, aen Pharao, ende aen alle sijne knechten, ende aen sijn lant;

a Exod. 19.4.

3

^b De groote ⁴ versoeckingen, die uwe oogen gesien hebben: die selve teeckenen ende groote wonderen.

b Bov. 4.34. ende 7.19.

4 Siet Deut. 4. op vers 34.

4

Maer de HEERE en heeft ulieden niet gegeven ⁵ een herte om te verstaen, noch oogen om te sien, noch ooren om te hooren: tot op desen dach.

5 D. een verstandich herte, siende oogen ende hoorende ooren. De sin is, dat Godt tot noch toe hen niet gegeven hadde de gave, van recht te verstaen, behoorlick aen te mercken ende nae te dencken, ende met vrucht tot Godes eere ende hare salicheyt te gebruycken, ’t gene sy gesien, ende gehoort hadden. Vergel. ond. cap. 30. op vers 6. Ies. 6.9, 10. Ezech. 36.26, etc. ende Mat. 13.9, 11, 23.

5

Ende ⁶ ick heb u lieden veertich jaer doen wandelen inde woestijne: uwe kleederen en zijn ⁷ aen u niet veroudet; ende uwe schoe en is niet veroudt aen uwen voet.

6 Dit spreect Godt, als te sien is in ’t eynde van het seste vers.

7 Hebr. van aen, ofte, van over u: dat is, dat ghyse van u soudet hebben moeten, als versleten, wechwerpen, gelijckmen veroude kleederen doet, ende alsoo wederom in ’t volgende van de schoen.

6

⁸ Broot en hebt ghy niet gegeten, ende wijn, nochte stercken dranck en hebt ghy niet gedroncken: ⁹ op dat ghy wistet, dat ick de HEERE uwe Godt ben.

8 Ordinaris, gemeen ofte gewoonlick broot, want de HEERE spijsdese met Man.

9 Verstaet: dit alles heb ick aloo bestiert, u wonderbaerlick met spijse ende dranck versorgende, op dat ghy, etc.

7

Doe ghy nu quaemt aen dese plaetse, tooch ^c Sihon, de Coninck van Hesbon uyt, ende Og, de Coninck van Basan, ons te gemoete, ten strijde, ende wy sloegense.

c Num. 21.24, 33. Bov. 2.32. ende 3.1.

8

Ende wy hebben haer lant ingenomen, ende dat ^d ten erve gegeven aen de Rubeniten ende Gaditen: mitsgaders aen den halven stam der Manassiten.

d Num. 32.33. Bov. 3.12. Ios. 13.12.

9

Houdet dan de woorden deses verbonts, ende doetse: op dat ghy ¹⁰ verstandelick handelt in alles, wat ghy doen sult.

10 And. op dat ghy voorspoedich zijt [in] alles, ofte, voorspoedich maeckt alles, etc.

10

¹¹ Ghy ¹² staet heden alle voor ’t aengesichte des HEEREN uwes Godts: uwe hoofden uwer stammen, uwe Outsten, ende uwe Amptlieden, alle man van Israël;

11 ’T vervolch deser woorden is vers 12.

12 Van Godt door my t’samen geroepen zijnde: als bov. vers 1. ende 2. te sien is.

11

Uwe kinderkens, uwe wijven, ende uwe ¹³ vreemdelinck, die in ’t midden van u leger is: van uwen ¹⁴ hout-houwer, tot uwen water-putter toe;

13 Die uyt Egypten mede gevolgt (Exod. 12.38.) ofte van andere volcken by gekomen, ende door aenneminge van de Ioodsche Religie den volcke Godts waren ingelijft.

14 D. selfs oock de slechste ende geringste onder den volcke.

12

Om over te gaen in ’t verbont des HEEREN uwes Godts, ende in sijnen ¹⁵ vloeck: ¹⁶ het welcke de HEERE uwe Godt heden met u maeckt:

15 D. den vloeck des verbonts, daer mede sy hen selven, in den eedt dien sy Gode deden, vervloeckten, indien sy de beloften van gehoorsaemheyt niet en hielden. Siet Nehem. 10.29.

16 Verbont.

13

Op dat hy u heden sich selven tot ¹⁷ een volck bevestige, ende hy u ¹⁸ tot eenen Godt zy, gelijck als hy u gesproken heeft: ende ^e gelijck als hy uwen vaderen, Abraham, Isaac, ende Iacob gesworen heeft.

17 D. tot een volck bevestige, dat sijne zy, ende hem als een eygendom toebehoore, om den segen sijns verbonts te genieten, ende hem te dienen. Vergel. bov. cap. 7. op vers 6. ende 28.9.

18 Siet Gen. 17. op vers 7.

e Genes. 17.7.

14

Ende niet met ulieden alleen make ick dit verbont, ende desen ¹⁹ vloeck:

19 Siet bov. vers 12.

15

Maer ²⁰ met den genen, die heden hier by ons voor ’t aengesichte des HEEREN onses Godts staet: ende met den genen, die hier heden by ons niet en is.

20 D. met u, die ghy hier zijt, ende (gelijck ick aen Abraham voorlangs verklaert hebbe) met uwen zade, met uwe nakomelingen, die noch niet geboren en zijn, ende heden of morgen souden mogen seggen, dat dit verbont hen niet aengaet. Vergel. Actor. 2.39.

16

Want ghy wetet, hoe wy in Egyptenlant gewoont hebben: ende hoe wy doorgetogen zijn door ’t midden der volcken, die ghy doorgetogen zijt.

17

Ende ghy hebt gesien hare verfoeyselen, ende hare ²¹ dreck-goden: hout ende steen, silver ende gout, die by hen waren.

21 Siet Levit. 26. op vers 30.

18

Dat onder ulieden niet en zy een man, ofte vrouwe, ofte huysgesin, ofte stam, die sijn herte heden wende van den HEERE onsen Godt, om te gaen dienen den Goden deser volcken: dat onder ulieden, niet en zy een ^f wortel, die ²² galle ende alssen drage;

f Actor. 8.23. Hebr. 12.15.

22 Ofte, vergift, een vergiftich kruyt. Dat is, een alsulck herte, dat wercken voortbrenge, die voor Godt grouwelick zijn, ende den mensche bitter (alsmen seyt) opbreken, ende als een dootlick vergift zijn. Siet wijders Psal. 69. op vers 22.

19

Ende geschiede, als ²³ hy de woorden deses ²⁴ vloecks hoort, dat hy sich selven ²⁵ segene in sijn herte, seggende; Ick sal vrede hebben, wanneer ick schoon na mijnes herten ²⁶ goetduncken sal wandelen: om de ²⁷ dronckene te doen tot de dorstige.

23 T.w. die by den wortel in ’t voorgaende vers vergeleken is.

24 Siet bov. vers 12.

25 D. den vloeck, dien hy hoort, in sijn herte verachte, ende sich ter contrarie by sich selven geluckich achte, allen welvaert ende voorspoet sich belove, al schoon hy Godt ende sijn woort veracht.

26 Ofte, inbeeldinge, speculatie, gedachte. And. hardicheyt. Siet Ierem. 3. op vers 17.

27 Ofte: de bevochtinge toe te doen by de dorstige. dit schijnt een spreeckwoort geweest te zijn genomen van een drooge aerde die bevochtigt moet werden; alsoo trachtet dese nae vermeerderinge der sonde, daer hy als nae dorstet, om sijn lust volkomelic te boeten: ofte van dronckaerts, die van selfs tot drincken genegen zijnde, noch daerenboven middelen soecken om haer selven gantsch droncken ende dul te maken. Alsoo doet de godtloose, die bereets boos genoech zijnde, sich selven noch lustich maeckt, om booser te worden, sonde op sonde te hoopen, ende, als ongevoelich geworden zijnde, sonder nadencken van quaet tot erger voort te gaen. Verg. Iob 34.7. Matt. 12.43, 44, 45. Ephes. 4.19. Hebr. 6.8. 2.Petr. 2.20. Sommige verstaen door de dronckene ofte overvloedige bevochtede aerde, den dienst des waren Godts, die een fonteyne des levens is, ende door de dorstige, den dienst der afgoden, zijnde als waterbacken die geen water en houden. Ierem. 2.13.

20

De HEERE en sal hem niet willen vergeven, maer alsdan sal des HEEREN toorn ende yver roocken over den selven man, ende al de vloeck, die in dit boeck geschreven is, sal op hem liggen: ende de HEERE sal sijnen name van onder den hemel uytdelgen.

21

Ende de HEERE sal hem ²⁸ ten quade afscheyden van alle de stammen Israëls: nae alle vloecken des verbonts, dat in het boeck deser wet geschreven is.

28 D. tot straffe, ongeluck, ende verderf.

22

Dan sal ²⁹ seggen het navolgende geslacht, uwe kinderen, die na ulieden opstaen sullen, ende de vreemde, die uyt verre landen komen sal: als sy sullen sien de plagen deses lants ende des selven kranckheden, daer mede de HEERE het gekrenckt heeft;

29 Het vervolch deser woorden is vers 24.

23

Dat sijne gantsche aerde zy swevel, ende sout der ³⁰ verbrandinge; die niet bezaeyt sal zijn, ende geene spruyte sal voortgebracht hebben, noch eenich kruyt daer in sal op gekomen zijn: gelijck de omkeeringe van Sodom, ende Gomorra, Adama ende Zebojim, die de HEERE heeft omgekeert in sijnen toorn, ende in sijne grimmicheyt:

30 D. dat de aerde verbrant. And. dat sijne gantsche aerde [door] swevel verbrant zy. De sin is, dat dit lant door Godes rechtveerdigen vloeck gantsch wonderbaerlick geschent ende bedorven zy, als eertijts Sodoma, Gomorra, etc.

24

Ende alle volcken sullen seggen; ^g Waerom heeft de HEERE desen lande alsoo gedaen? ³¹ wat is de ontstekinge deses grooten toorns?

g Ierem. 22.8.

31 Dat is, wat beduyt ofte, meent, wat is d’oorsake, etc.

25

Dan salmen seggen; Om dat sy het verbont des HEEREN, des Godts harer vaderen hebben verlaten, dat hy met hen gemaeckt hadde, als hyse uyt Egyptenlant uytvoerde;

26

Ende sy henen gegaen zijn, ende anderen Goden gedient ende sich voor die gebuycht hebben; Goden, die haer niet ³² gekent en hadden, ende welcker geen haer yets ³³ medegedeylt hadde:

32 Gelijck de ware Godt de sijne goetgunstichlick kent ende besorgt Psal. 1.6. 2.Timoth. 2.19, etc.

33 D. yets goets hadde gedaen, ofte konnen doen. And. die hy (naemlick de HEERE) haerlieden niet toegedeylt hadde, te weten, om als Goden van hen gedient te worden. Verg. bov. c. 4.19.

[fol. 96r]

27

Daerom is de toorn des HEEREN ontsteken tegen dit lant: om daer over te brengen allen desen vloeck, die in dit boeck geschreven is.

28

Ende de HEERE heeftse uyt haer lant uytgetrocken, in toorne, ende in grimmicheyt, ende in groote verbolgentheyt: ende hy heeftse verworpen in een ander lant; ³⁴ gelijck het is te desen dage.

34 Dese woorden (als oock de voorgaende) gehooren tot de antwoorde, diemen den volckeren te dier tijt op hare vrage soude gaven.

29

³⁵ De verborgene dingen zijn voor den HEERE onsen Godt: maer de geopenbaerde zijn voor ons ende voor onse kinderen, tot in eeuwicheyt, om te doen alle de woorden deser wet.

35 Mose, van vele groote, oock toekomende dingen, gesproken hebbende, ende noch sullende spreken, bedwingt in dit versken de curieusheyt ende nieusgiericheyt van wijders t’ondersoecken ’t gene in Godts raet verborgen is, ende beveelt den volcke te blijven binnen de palen van sijn geopenbaerde woort, om dat te ondersoecken, te gelooven, ende daer nae te leven.