Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

Waer ende wanneer Mose de wet Godts wederhaelt hebbe, vers 1, etc. Kort verhael van ’t gene sich met Israël toegedragen heeft, vander tijt af, dat sy van Horeb zijn vertogen, tot dat sy gekomen zijn tot Kades Barnea, als: Godts bevel van te vertrecken, met belofte, 6. Instellinge van Richteren ende Ampt-lieden, 9. Reyse door de woestijne ende komste tot Kades Barnea, 19. uytsendinge, weder-komste, ende rappoort der verspieders, 22. wederspannicheyt ende murmureringe des volcx, 26. Godts toorn ende vonnisse tegen de ongehoorsame, 34. Die tegen Godts bevel op-treckende, van de Amoriten geslagen, ende klagende van Godt niet verhoort en worden, 41.

1

DIT ¹ zijn de woorden, die Mose tot gantsch Israël gesproken heeft, ² aen dese zijde der Iordane: in de Woestijne, op het ³ vlacke velt tegen over ⁴ Suph, tusschen ⁵ Paran ende tusschen Tophel, ende Laban, ende Hazeroth, ende Di-zahab.

1 And. dat zijn, ofte, waren de woorden. etc. Meynende, dat dese twee eerste verssen een besluyt zijn van de woorden ende geschiedenissen die in ’t voorgaende verhaelt zijn.

2 Mose heeft dit gesproken ende gegeschreven aen de Oost-zijde van de Iordane, want hy daer over niet is gekomen, maer in der Moabiten lant gestorven, ond. c. 34.5.

3 Verstaet de velden, ofte het effene platte lant der Moabiten. Siet ond. vers 5. ende cap. 34.8. Item Num. 22.1.

4 Sommige verstaen hier door Suph. de roode Zee, daer in Pharao met sijn leger verdroncken is, liggende aen Egypten, daer henen Israël weder te rugge hadde moeten keeren: Andere, de doode zee, liggende aen ’t suyd-eynde vander Moabiten lant westwaert. Ofte, de landstreke aen eene van dese beyde zeen gelegen. Vergel. Num. 21.14. Suph beteeckent, biese, ofte, schelf, wier, meyrgras.

5 Van Paran, siet Gen. 14. op vers 6. Num. 10.12. ende 13,1. etc. van Hazeroth, Num. 13.1. ende 33.17, 18. Sommige meynen dat hier d’ uytterste palen van der Moabiten-lant beschreven worden, nae ’t Suyden, Noorden, ende Oosten. Tophel, Laban ende Dizahab en worden elders in de Schrifture niet vermelt, sulcx dat daer van verscheyden gevoelen is.

2

Elf dach [reysen] zijn ’t van ⁶ Horeb, ⁷ [door] den wech des geberchtes ⁸ Seïr, tot aen ⁹ Kades Barnea.

6 Vanden berch Horeb, siet Exod. 3.1. ende 33.6. etc. Sommige houden Horeb ende Sinai voor twee bergen dicht aen malkanderen gelegen, als oock eenige Caerten hebben. siet diergelijcx, ond. cap. 34. op vers 1.

7 D. alsmen van Horeb nae Kades Barnea recht toe reyst, den wech des geberchtes Seïrs, ofte, Edoms, anders oock (soo ’t schijnt) genoemt, het geberchte der Amoriten, ond. vers 7. Met dese woorden geeft Mose te verstaen, dat de Israëliten over eenen korten wech lange hebben moeten reysen. Van Egypten tot aen Kades Barnea hebben sy ontrent twee jaren toe-gebracht: Siet op vers 6. Van daer tot de velden Moabs 38 jaer, onder cap. 2.14. Om dat Godt, vertoornt zijnde, haer weder te rugge dede keeren, tot dat de wederspannige inde woestijne waren omgecomen. Siet Num. 14.33, 34. etc.

8 D. die nae ’t geberchte Seïrs, ofte der Edomiten gaet, hoe wel ’t geberchte, van Horeb streckende nae Edom, oock alsoo mach zijn genoemt.

9 Siet Genes. 16. op vers 14.

3

Ende ’t is geschiet in ‘t ¹⁰ veertichste jaer, inde ¹¹ elfste maent op den eersten der maent; dat Mose sprack tot de kinderen Israëls, nae alles, dat hem de HEERE ¹² aen hen bevolen hadde:

10 Na den uyttocht uyt Egypten, niet lange voor Mosis doot. Num. 33.38.

11 Namelick, Sebat. Zach.1.7. Passende voor een deel op Ianuarius, voor een deel op Februarius: wanneer het begin des jaers genomen wort van de eerste maent des kercklicken jaers, genoemt Abib, ofte Nisan. Siet Exod. 12.2. ende 13.4. Nehem. 2.1. Esth. 3.7.

12 D. om haer lieden aen te seggen.

4

^a Na dat hy geslagen hadde Sihon den Coninck der ¹³ Amoriten, die te Hesbon woonde: ende Og, den Coninck van Basan, dewelcke woonde te ¹⁴ Astharoth, te Edreï.

a Num. 21.24, 33.

13 Hebr. des Amoriters, gelijck elders dickwils. Siet van dit volck Genes. 10. op vers 16. Van dese twee geschieddenissen, als oock van Basan, ende Astharoth, ende Edreï, Siet Num. 21. van ’t 21. vers, tot aen ’t eynde des cap. ende Ios. 13.31.

14 Astharoth ende Edreï waren twee Konincklicke steden in Basan, naderhant den Rubeniten ingegeven, gelegen aen de Oost-zijde der Iordane, aen ’t geberchte: Astharoth, in het Noorden by Syrien, Edreï in ’t Suyd-eynde van Basan. Siet Genes. 14.5. (alwaer Astharoth Karnaim genoemt wort) ende Ios. 13.31. De afgoden der Philistijnen ende Zidoniers waren oock Astharoth genoemt. Siet Iud. 2. op vers 13.

5

Aen dese zijde der Iordane, inden lande ¹⁵ Moabs, ¹⁶ hief Moses aen ¹⁷ dese wet uyt te leggen, seggende:

15 D. der Moabiten, als dickwijls.

16 Ofte, heeft Mose gewilt, ’t heeft hem goet gedocht.

17 D. de wetten, die hy in de drie voorgaende boecken hadde voor gestelt, heeft hy wederhaelt, breeder verklaert, ende den volcke ingescherpt. Dese uytlegginge begint eygentlick ond. cap. 4. na dat Mose eenige geschiedenissen verhaelt hadde, om de Israëliten tot aendacht ende gehoorsaemheyt te bewegen.

6

De HEERE onse Godt sprack tot ons aen Horeb, seggende: ¹⁸ Ghy zijt ¹⁹ lang genoech by desen berch gebleven.

18 Hebr. ’t is u lieden veel te blijven, ofte, woonen, etc.

19 T.w. ontrent een jaer: want sy in ’t begin des derden maents na den uyttocht uyt Egypten by Sinai ende Horeb gekomen zijn, Exod. 19.1, 2. Ende zijn van daer getogen in ’t volgende jaer, op den 20 dach des tweeden maents. Num. 10.11.

7

Keert u, ende vertreckt ende gaet in ²⁰ ’t geberchte ²¹ der Amoriten, ende tot alle hare gebueren, in ’t vlacke velt, op ’t geberchte, ende inde leechte, ende ²² in ’t Suyden, ende aen de haven der Zee: het lant der Canaaniten, ende den Libanon, tot aen die groote riviere, de riviere ²³ Phrath.

20 Beginnende by de bergen Horeb ende Sinai, ende voorts streckende Noordwaert tot aen Kades Barnea, by de frontieren van Seïr ende Canaan, nae uytwysen der Caerten.

21 Hebr. Des Amorijts, ende tot alle sijne geburen, dat is, naest-gelegene plaetsen.

22 Dit siet op de palen des beloofden lants, tegen ’t Zuyden, Westen, Noorden ende Oosten. Vergelijckt Num. 34. ende aldaer op vers 2. Maer niet tegenstaende dit bevel, so en souden de wederspannige evenwel in dit lant niet komen, ond. vers 35. Het geberchte Libanon wort dickwils in de Schrifture vermeldt, gelegen aen de Noorder grensen van Canaan.

23 D. Euphrates. Siet daer van Genes. 2. op vers 14. ende 15.18.

8

Siet, ick hebbe dat lant gegeven

[fol. 82v]

²⁴ voor u aengesichte: gaet daer in ende besittet erflick dat lant, dat de HEERE uwen vaderen, ^b Abraham, Isaac, ende Iacob gesworen heeft, dat hy ’t hen, ende haren zade na hen geven soude.

24 D. ick heb’t voor u open gestelt, dat ghy ’t innemet, etc. Alsoo wort van de inwoonderen deses lants geseyt, datse Godt voor Israëls aengesichte gegeven heeft, dat is, (als de Schrift oock spreeckt) in hare hant, om die te slaen. Siet onder cap. 2.31, 33. ende elders dickwijls.

b Genes. 15.18. ende 17.7, 8.

9

Ende ick ²⁵ sprack ter selver tijt tot u, seggende: ^c Ick alleen en sal ²⁶ u niet konnen dragen.

25 Nae den raet van Iethro. Exod. 18.19.

c Exod. 18.19.

26 D. den last uwer saken, die onder u voorvallen, soude my alleen te swaer zijn.

10

De HEERE uwe Godt heeft u vermenichvuldicht: ende siet, ghy zijt heden ²⁷ als de sterre des hemels in menichte.

27 Nae de belofte Genes. 15.5.

11

De HEERE, uwer vaderen Godt, doe tot u, alsoo ghy [nu] zijt, duysentmael meer; ende hy segene u, gelijck als hy tot u gesproken heeft.

12

Hoe soud’ ick alleen ²⁸ uwe moeyte, ende uwen last, ende uwe ²⁹ twist-saken dragen?

28 D. de moeyte, die ghy my aendoet; ende soo in ’t volgende.

29 Hebr. twist, ofte, twist-sake. D. uwe processen, die ghy tegen malkanderen opneemt ende voor my brengt, om mijne uytsprake dare over te ontfangen.

13

³⁰ Neemt u wijse mannen, ende verstandige, ende ³¹ ervarene, van uwe stammen, dat ickse tot uwe ³² hoofden stelle.

30 Hebr. geeft.

31 And. bekende.

32 Dat is, Overste, Richters.

14

Doe antwoorddet ghy my, ende seydet; Dit ³³ woort is goed, dat ghy gesproken hebt, om te doen.

33 Ofte, dese sake die etc.

15

So nam ick de hoofden uwer stammen, wijse ende ervarene mannen, ende steldese tot hoofden over u, Overste van duysenden, ende Overste van honderden, ende Overste van vijftigen, ende Overste van tienen, ende Amptlieden voor uwe stammen.

16

Ende ick geboodt uwen Richteren ter selver tijt, seggende: ³⁴ Hoort [de verschillen] tusschen uwe broederen, ^d ende richtet recht tusschen den man ende tusschen sijnen broeder, ende tusschen ³⁵ des selven vreemdelinck.

34 Ofte, hoorende [de verschillen] tusschen uwe broederen, so etc.

d Iohan. 7.24.

35 D. die by, ofte, onder hen is, ofte verkeert.

17

^e Ghy en sult het ³⁶ aengesicht in ’t gerichte niet kennen; ghy sult den ³⁷ kleynen, soo wel als den ³⁸ grooten, hooren: ghy sult niet vreesen voor yemants aengesichte; want het gerichte ³⁹ dat is Godes: doch de sake, ⁴⁰ die voor u te ⁴¹ swaer sal zijn, sult ghy tot my doen komen, ende ick salse hooren.

e Levit. 19.15. 1.Sam. 16.7. Prov. 24.23. Iac. 2.1.

36 D. ghy sult het gerichte niet buygen nae eenich uyterlick aensien, conditie, ofte qualiteyt der gener, die voor ’t gerichte verschijnen. Siet sulcke maniere van spreken Levit. 19.15. ende ond. 10.17. 2.Chron. 19.6, 7. Iob 13.8. Iac. 2.1, 9.

37 D. geringen, armen, verachten. Hebr. Gelijck den kleynen, gelijck den grooten, ofte, alsoo den kleynen, alsoo den grooten. dat is, den minsten soo wel, als den meesten.

38 D. rijcken, vermogenden, aensienlicken.

39 Dat is, ’t is van Godt ingestelt, ende wort in sijnen name ende van sijnent wegen, nae de wetten, die hy ons voorgeschreven heeft, bedient.

40 D. swaerder dan dat ghyse soudet konnen afdoen.

41 Ofte, hart.

18

Alsoo geboodt ick u te dier tijt alle saken, die ghy soudet doen.

19

Doe vertogen wy van Horeb, ende doorwandelden die gantsche groote ende vreeslicke woestijne, die ghy gesien hebt, op den wech van ’t geberchte der Amoriten, gelijck de HEERE onse Godt ons geboden hadde: ende wy quamen tot Kades Barnea.

20

Doe seyd’ ick tot ulieden: Ghy zijt gekomen tot het geberchte der Amoriten, dat de HEERE onse Godt ons geven sal.

21

Siet, de HEERE uwe Godt heeft dat lant gegeven ⁴² voor u aengesichte: treckt op, besiet het erflick, gelijck als de HEERE, uwer vaderen Godt, tot u gesproken heeft; vreest niet, ende ontsett u niet.

42 Siet bov. vers 8.

22

Doe naderdet ghy alle tot my, ende seydet; laet ons mannen voor ons aengesichte henen senden, die ons het lant uytspeuren; ende ons ⁴³ bescheyt weder brengen, wat wech wy daer in optrecken sullen, ende tot wat steden wy komen sullen.

43 Hebr. een woort wederbrengen, ofte, antwoorden.

23

Dese sake nu ⁴⁴ was goet in mijne oogen: so nam ick uyt u twaelf mannen, van ^f elcken stam eenen man.

44 D. beviel my wel: daerom heeftse Moses oock voor den HEERE gebracht, die hem bevel daer van gaf. Num. 13.3.

f Num. 13.2, 3. etc.

24

^g Die keerden sich, ende togen op nae ’t geberchte, ende quamen tot het ⁴⁵ dal ⁴⁶ Escol, ende verspiedden dat selve.

g Num. 13.24.

45 Nae uytwijsen eeniger Caerten, was de beke Sorek neffens dit dal Escol, ofte Druyvendal. loopende uyt het geberchte van Iuda. Vergel. Num. 13.25. ende Iud. 16. op vers 4. Het Hebreeusch woort beteeckent somtijts, dal, somtijts, beke, om dat de beken veel in dalen zijn loopende: hierom hebben andere, beke.

46 Dit woort Escol, beteyckent, een bosch druyven, eene druyve. Dese plaetse is van de Israëliten genaemt Druyvendal, om dat dese vruchten veel, sonderlinge schoon, ende groot, aldaer wiessen, ende een monster van dien by de verspieders was afgesneden, gedragen, ende mede gebracht. Siet Num. 13.25.

25

Ende sy namen vande ⁴⁷ vrucht des lants in hare hant, ende brachtense tot ons af, ende seyden ons bescheyt weder, ende seyden; Het lant, dat de HEERE onse Godt ons geven sal, is goet.

47 T.w. wijndruyven, granaetappelen, ende vijgen. Siet Num. 13.24.

26

^h Doch ghy en wildet niet optrecken: maer ghy waert ⁴⁸ den monde des HEEREN uwes Godts wederspannich.

h Num. 14.1.

48 D. tegens het bevel.

27

Ende ghy murmureerdet in uwe tenten, ende seydet; ⁴⁹ Om dat de HEERE ons haet, heeft hy ons uyt Egyptenlant uyt gevoert, op dat hy ons levere inde hant der Amoriten, om ons te verdelgen.

49 And. uyt haet des HEEREN tegen ons, heeft hy, etc. dat is, om dat hy ons haet.

28

Waer henen souden wy optrecken? onse broeders hebben ons herte ⁵⁰ doen smelten, seggende: Het is een volck, ⁵¹ grooter ende langer dan wy; de steden zijn groot, ende gesterckt tot ⁵² inden hemel toe: oock hebben wy daer kinderen der ^{i 53} Enakim gesien.

50 D. hebben ons kleynmoedich, bevreest ende vertsaegt gemaeckt: eene gelijckenisse genomen van was, dat van ’t vyer, ofte, de hitte der sonnen smelt: alsoo wort het herte weeck door vreese van gevaer ende ongeluck. Alsoo Ios. 2.9, 24. ende 5.1. Ierem. 49.23. etc.

51 Meerder in getal, ende stercker in krachten.

52 D. uytnemende sterck, ende vast. And. gesterckt, [opgaende] tot in den Hemel. Siet Genes. 11.4.

i Num. 13.29.

53 D. Reusen, alsoo genaemt van eenen Enak. Siet Num. 13. op vers 22. ende Iud. 1.10, 20.

29

Doe seyd’ ick tot u: Verschrickt niet, nochte en vreest niet voor hen.

30

De HEERE uwe Godt, die voor u aengesichte wandelt, die sal voor u strijden: nae alles, dat hy by u voor uwe oogen gedaen heeft in Egypten,

31

⁵⁴ Ende inde woestijne, daer ghy gesien hebt, dat de HEERE uwe Godt u daer in gedragen heeft, ⁵⁵ als een man sijnen sone draegt; op al den wech, dien ghy gewandelt hebt, tot dat ghy quaemt aen dese plaetse.

54 And. ende ’t gene ghy gesien hebt in de woestijne.

55 Vergel. Exod. 19.4. Num. 11.12. ende ond. capit. 32.10, 11. Psal. 91.12. Ies. 46.3, 4.

32

Maer ⁵⁶ door dit woort, en ⁵⁷ geloofdet ghy niet aen den HEERE uwen Godt,

56 And. door dese sake. D. al ’t gene dat ghy gesien ende gehoort hadt, en beweechde u niet.

57 Ghy en vertroudet niet op hem, dat hy sijne beloften volbrengen soude.

33

Die voor u aengesichte op den wech wandelde, ^k om u de plaetse uyt te sien, daer ghy soudet legeren; ’s nachts in ’t vyer, ⁵⁸ op dat hy u den wech wees, daerin ghy soudet gaen, ende ’s daechs inde wolcke.

k Exod. 13.21.

58 And. om u te doen sien op den wech, etc.

34

Als nu de HEERE de stemme uwer woorden hoorde, so wert hy seer toornich, ende swoer, seggende:

35

So yemant van dese mannen, [van] dit quaet geslachte ^l sal sien dat goede lant, ’t welck ick gesworen hebbe uwen vaderen te sullen geven, ⁵⁹

l Num. 14.22, 23. Psal. 95.11.

59 Een onvolkomen reden, in ’t eedt-sweeren gebruyckelick. Siet Genes. 14. op vers 23. ende Num. 14. op vers 23. Sommige verstaen daer op, so sal ick geen Godt zijn, ofte, ick sal niet leven.

36

Behalven ⁶⁰ Caleb, de soon van Iephunne; die sal het sien, ende hem sal ick ⁶¹ het lant geven daer hy op getreden heeft, ende sijnen kinderen: ⁶² om dat hy volhardt heeft den HEERE te volgen.

60 Mitsgaders Iosua de soon van Nun. siet ond. vers 38. ende Num. 14.6, 30.

61 Verstaet een deel des lants. Caleb, ende Iosua waren mede geweest onder de verspieders, Num. 14.6.

62 Hebr. om dat hy vervult heeft [te gaen] achter den HEERE. D. bestandichlick den HEERE in dese sake gehoorsaemt ende gevolgt heeft. Siet Num. 14.24. ende 32.11, 12.

37

Oock vertoornde sich de HEERE op my ⁶³ om uwent wille, seggende: ^m Ghy en sult daer oock niet in komen.

63 Want Mose wert door het ongeloove ende murmureren des volcx soo ontstelt, ende verstoort, dat hy sich aen den HEERE vergreep. siet de Historie Num. 20.10, 11, 12.

m Num. 20.12. ende 27.14. Ond. 3.26. ende 4.21. ende 34.4.

38

Iosua de sone van Nun, die ⁶⁴ voor u aengesichte staet, die sal daerin komen: sterckt den selven, want hy sal het ⁶⁵ Israël doen erven.

64 D. die steets by ende omtrent u is, om u te dienen, die op u past. Verg. 1.Reg. 1.2. Dan. 1.5, 19.

65 D. hy sal niet alleen in ’t lant Canaan komen, maer oock in uwe plaetse nae u overlijden gestelt worden: daerom onderwijst, vermaent ende sterckt hem, om hem tot dat hooge ampt te bereyden.

39

Ende uwe kinderkens, daer ghy van seydet; sy sullen tot eenen roof zijn, ende uwe kinderen, die heden ⁶⁶ noch goet noch quaet en weten, die sullen daer in komen: ende dien sal ick het geven, ende die sullen ’t erflick besitten.

66 Eene maniere van spreken in de schriftuere gebruyckelick, om de kintsheyt ofte kintsche jaren te beschrijven. Siet gelijcke maniere van spreken. Iesa. 7.15. Ion.4.11.

40

Ghy daerentegen, keert u, ende reyst nae de woestijne, den wech van de ⁶⁷ schelfzee.

67 D. biese-Zee (gemeenlick genaemt het roode meyr) die sy door Godts machtige hant te vooren gepasseert waren, ende van daer soo verre nae ’t beloofde lant alreets gereyst hadden.

41

Doe antwoorddet ghy, ende seydet tot my; wy hebben aen den HEERE gesondigt, wy sullen optrecken ende strijden, nae alles dat de HEERE onse

[fol. 83r]

Godt ons geboden heeft: Als ghy nu een eygelick sijn ⁶⁸ krijchs-gereetschap aengorddet, ende ⁶⁹ willens waert, om ⁷⁰ nae ’t geberchte henen op te trecken;

68 Ofte, krijchs-wapenen.

69 Ofte, gereet waert, u daer toe bereyddet. And. u verstoutet, ofte, vermetelick onderwondet.

70 Siet bov. op vers 2.

42

So seyde de HEERE tot my; Segt hen; En treckt niet op, noch strijdet niet, want ick en ben niet in ’t ⁷¹ midden van u: op dat ghy niet voor ’t aengesichte uwer vyanden geslagen en wordet.

71 Met mijne genade ende gewoonlicken bystant. Verg. ond. cap. 23.14.

43

Doch als ick tot u sprack, so en hoordet ghy niet, maer waert den monde des HEEREN wederspannich, ende handeldet ⁷² trotselick, ende toogt op nae’t geberchte.

72 Als of ghy sonder Godts hant ende hulpe door uwe eygene krachten uwe vyanden kondet overwinnen.

44

Doe ⁷³ togen de Amoriten uyt, die op dat geberchte woonden, u te gemoete, ende vervolgden u, gelijck als ⁷⁴ de byen doen: ende sy verpletterden u in Seïr tot Horma toe.

73 Hebr. de Amoriter tooch uyt, etc.

74 Die, getercht ende vertoornt zijnde, met menichten van alle kanten den genen navliegen, steken ende verjagen, diese komt stooren. Siet Psal. 118, op vers 12.

45

Als ghy nu weder quaemt ende weendet voor het aengesichte des HEEREN, so en verhoorde de HEERE uwe stemme niet, ende en neygde sijne ooren niet tot u.

46

Also bleeft ghy in Kades vele dagen: ⁷⁵ nae de dagen die ghyder bleeft.

75 D. nae uytwijsen der dagen, die ghy wetet, dat ghy daer gebleven zijt.