Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxv. Capittel.

Na de doot van Sara neemt Abraham Ketura, ende becomt uyt haer kinderen, ende kints kinderen, vers 1, etc. Hy maeckt Isaac erfgenaem van al sijn goet, ende sendt de kinderen der bywyven met geschencken wech, nae Oostlant, 4. Abrahams ouderom, doodt ende begraefnisse, 6. Isaac wort na sijns vaders doot gesegent, 10. Ismaëls geslachte, ouderdom, ende doot, 12. Isaac bidt Godt voor sijne huysvrouwe, die swanger wort, ende baert hem Esau ende Iacob, welcker beyder conditie verhaelt wort, 21. Esau verkoopt sijn eerst-geboorte aen Iacob, 29.

1

ENde Abraham ¹ voer voort, ende nam eene vrouwe, welcker name was Ketura.

1 De sin is, dat hy na de doot sijner huysvrouwe, ende het trouwen sijnes soons niet weduwaer gebleven is; maer is voort-gevaren om weder te trouwen.

2

^a Ende ² sy baerde hem ³ Zimran, ende Ioksan, ende Medan, ende ⁴ Midian, ende Iisbak, ende ⁵ Suah.

a 1.Chron. 1.32.

2 Hoewel Abraham nu out mochte zijn ontrent 140 jaren, ende sijn lichaem al verstorven was maer hondert jaer out zijnde, bov. 17.17. Rom. 4.19. nochtans heeft hy kinderen van dese Ketura gekregen, niet om dat hy weder miraculeuslick gesterckt was, gelijck als hy Isaac gewan, maer om dat hy de miraculeuse sterckte behouden hadde.

3 Dese ende de volgende zijn meest inwoonderen geweest van Arabien, ende van andere van Canaan Oostwaerts gelegene plaetsen.

4 De vader ende oorspronck der Midianiten: van dewelcke siet ond. 36.35. Iud. 6.2. Iesa. 10.26. sy waren naburich den Moabiten. Num. 22.4. ende zijn haest van het geloove Abrahams tot afgoderye vervallen. Num. 25.16, 17, 18. haer lant wort oock Midian genoemt. Exod. 2.16. ende 1.Reg. 11.18.

5 Hebr. Schuah. Van desen schijnt dat Bildad, Iobs vrient, afkomstich zy geweest. Iob 2.11.

3

Ende ⁶ Ioksan gewan Seba, ende Dedan: ende de sonen Dedans waren, Assurim, ende Letusim, ende Leummim.

6 Hebr. Iokschan.

4

Ende de sonen Midians waren, ⁷ Epha, ende ⁸ Epher, ende Hanoch, ende Abida, ende Eldaa: Dese alle waren ⁹ sonen van Ketura.

7 Van Epha siet Iesa. 60.6.

8 Men meynt dat van desen Africa den name heeft.

9 Onder de sonen zijn hier mede begrepen der sonen sonen.

5

Doch ^b Abraham ¹⁰ gaf Isaac al dat hy hadde.

b Bov. 24.36.

10 Siet bov. 15.4. ende 24.36.

6

Maer den sonen der ¹¹ bywijven, die Abraham hadde, gaf Abraham geschencken: ende sondtse wech van sijnen sone Isaac, terwijle hy noch leefde, Oostwaerts nae ¹² 't lant van Oosten.

11 Van het woort, bywyven, siet boven 22.24. verstaet door dese bywyven Hagar, ende Ketura, alhoewel sy oock vrouwen genoemt worden.

12 Verstaet de landen Oostwaert van Canaan gelegen, als Arabia, ende groot Asien, etc.

7

Dit nu zijn de dagen der jaren des levens Abrahams, de welcke hy geleeft heeft; ¹³ hondert vijf en tseventich jaren.

13 Hebr. hondert jaer, ende tseventich jaer, ende vijf jaren. Alsoo heeft Abraham, na dat hy van Ur getrocken was, 105 jaren in vreemdelinckschap geleeft, ende kints kinderen van vijftien jaren naegelaten: Te weten, Iacob ende Esau, als af te nemen is uyt vers 26. Hier en tusschen is Abraham noyt besweken in 't geloove aen de beloften Godts, nochte in de gehoorsaemheyt tegen sijne geboden, nochte in gedult onder velerley kruyce, nochte in de hope der toekomender heerlickheyt, hoewel hy oock exempelen der menchelicker swackheyt heeft nagelaten. Hy sterf (nae sommiger rekeninge) in't jaer na de scheppinge der werelt 2124. Ende na de doot sijner huysvrouwe Sara, 38.

8

Ende Abraham gaf den geest, ende sterf ^c in goeden ¹⁴ ouderdom, out, ende [des levens] ¹⁵ sat: ende hy ¹⁶ wert tot sijne volcken versamelt.

c Bov. cap. 15. vers 15.

14 Hebr. grysicheyt, oft, grauwicheyt, gelijck Godt hem belooft hadde, bov. 15. vers 15.

15 D. moede zijnde vanden arbeyt deses levens, ende verlangende nae de ruste des toekomenden.

16 Vergel. bov. 15. de aent. op het vers 15. Item, siet dese maniere van spreken ond. vers 17. ende cap. 49.29. Num. 20.24. ende 27.13. Iud. 2.10.

9

Ende Isaac ende Ismaël sijne sonen begroeven hem, inde speloncke van Macpela, ¹⁷ in den acker Ephrons, des soons Zohars, des Hethiters, dewelcke tegen over Mamre is:

17 Siet bov. cap. 23. vers 9, 17, 19, 20.

10

[In] den acker, dien Abraham van Hets sonen gekocht hadde: ¹⁸ Daer is Abraham begraven, ende Sara sijne huysvrouwe.

18 Oock zijn naderhant aldaer begraven Isaac ende Iacob, met hare wijven. ond. 49.29, 31.

11

Ende het geschiedde na Abrahams doot, dat Godt Isaac, sijnen sone, ¹⁹ segende: ende Isaac woonde by den put, ²⁰ Lachairoï.

19 Nae de beloften, die hy Abraham te vooren gedaen hadde. Bov. 17.7, 19.

20 Siet bov. cap. 16.14. ende 24.62.

12

Dit nu zijn de ²¹ geboorten Ismaëls, des soons Abrahams, dien Hagar, Saras Egyptische dienstmaegt, Abraham gebaert heeft.

21 D. nacomelingen uyt hem geboren. Dit wort hier verhaelt om te bevestigen de waerheyt der beloften Godes, gedaen bov. 6.20. ende 17.20.

13

Ende dit zijn de ^d namen der sonen Ismaëls, met ²² hare namen nae hare geboorten: de eerstgeboren Ismaëls, ²³ Nebaioth, daer na ²⁴ Kedar, ende Adbeël, ende ²⁵ Mibsam,

d 1.Chron. 1.29.

22 D. daer mede sy genaemt worden nae de order harer geboorten: men meynt dat dese twaelf sonen Ismaels, gewoont hebben in 't lant Nabathea, gelegen tusschen Euphrates, ende de Roode Zee.

23 Siet Ies. 60.7.

24 Siet Psal. 120.5. Cantic. 1.5. Iesa. 21.16. Ierem. 49.28. Ezech. 27.21.

25 Van eenen anderen Mibsam, die de sone van Simeon was, lesen wy, 1.Chron. 4.25.

14

Ende Misma, ende ²⁶ Duma, ende ²⁷ Massa,

26 Siet Iesa. 21.11. het is oock de naeme van eene stadt inde stamme Iuda, Ios. 15.51.

27 Aldus heet oock de plaetse aen den berch Horeb, daer het volck Israels met Mose twistede.

15

Hadar, ende ²⁸ Thema, Ietur, Naphis, ende Kedma.

28 Siet Iob 6.19. Ier. 25.23.

16

Dit zijn de sonen Ismaëls, ende dit zijn hare namen in hare dorpen, ende Paleysen, ²⁹ twaelf Vorsten nae hare volckeren.

29 Dit is de vervullinge der belofte gegeven, bov. cap. 17.20.

17

Ende dit zijn de jaren des levens Ismaëls, hondert ende seven en dertich jaren; ende hy gaf den geest, ende sterf, ³⁰ ende hy wert versamelt tot sijne volckeren.

30 Siet bov. cap. 15.15. ende bov. op het 8. vers.

18

Ende sy woonden van ³¹ Havila tot ³² Sur toe, 't welck tegen over Egypten is, daer ghy gaet nae Assur: ³³ Hy heeft hem neder geslagen ³⁴ voor het aengesichte aller sijner broederen.

31 Siet bov. 2.11. ende de aent. daer op.

32 Siet bov. cap. 16.7. ende 20.11.

33 T.w. metter wooninge. Siet Num. 34.2. Iud. 7.12. Hebr. hy is gevallen. T.w. met sijn lot ende erve. Ios. 23.4. ende Psal. 78.55.

34 Siet bov. c. 16.12.

19

Dit nu zijn ³⁵ de geboorten Isaacs, des soons Abrahams: Abraham gewan Isaac.

35 D. afkomste ende nakomelingen.

20

Ende Isaac was ³⁶ veertich jaer out, als hy Rebecca, de dochter Bethuels, des Syriers, ³⁷ uyt Paddan Aram, de suster van Laban den Syrier, sich ter vrouwe nam.

36 Hebr. soon van veertich jaer.

37 Ofte het lantschap Mesopotamien, boven genoemt Syrien der twee rivieren. cap. 24.10 ofte, eene stadt, ofte contreye aldaer gelegen.

[fol. 13r]

21

Ende Isaac ³⁸ badt den HEERE seer, inde tegenwoordicheyt van sijne huysvrouwe, want sy was onvruchtbaer, ende de HEERE liet sich ³⁹ van hem verbidden, so ^e dat Rebecca sijne huysvrouwe swanger wert.

38 And. hielt aen met bidden. In welcke oeffeninge des gebets Isaac seer lange schijnt geweest te zijn, dewyle hy sijne twee sonen eerst gekregen heeft sestich jaren out zijnde, ond. vers 26. als hy nu twintich jaren met Rebecca was getrout geweest, vers 20. 't schijnt een solemneel ofte bestemt gebedt geweest te zijn 'twelc sy beyde eendrachtelick t' samen gedaen hebben, om Godt den HEERE kinderen af te bidden. Andere verstaen het alsoo, dat Isaac alleen gebeden heeft voor Rebecca, als hebbende haer voor sich in sijne gedachten.

39 Hebr. voor, ofte aen hem. D. de HEERE liet sich tot sijnen besten verbidden.

e Rom. 9.10

22

Ende ⁴⁰ de kinderen ⁴¹ stieten sich te samen in haren ⁴² lyve: Doe seyde sy; Is 't soo? ⁴³ Waerom ben ick dus? ende sy ⁴⁴ ginck om den HEERE te vragen.

40 Hebr. Sonen.

41 T.w. op eene ongewoonlicke, selsame, smertelijcke wyse, beteeckenende de scheydinge ende vyantschap deser twee kinderen, ende harer nakomelingen.

42 Hebr. In 't binnenste van haer.

43 Hebr. waerom ick dus? ofte, waer toe ick dit? 't zijn afgebrokene woorden, voortcomende uyt onverduldicheyt, ende ontstellinge over dit selsaem werck. De sin schijnt te zijn: ist soo te doen, wat mocht ick nae kinderen wenschen? oft, waerom geeftse my Godt? oft waerom ben ick dragende geworden? ofte, waer toe ben ick noch in 't leven?

44 T.w. in eene eensame plaetse, om den HEERE in desen noot vyerichlick te bidden: ofte, om sijne meeninge te verstaen door eenigen Propheet, als Abraham selve, ofte eenigen anderen noch levenden godtsaligen Patriarch.

23

Ende ⁴⁵ de HEERE seyde tot haer: ⁴⁶ Twee volckeren zijn in uwen buyck, ende twee natien sullen haer uyt u ingewant ⁴⁷ van een scheyden, ^f ende ⁴⁸ het een volck sal stercker zijn dan het ander volck; ^g ende ⁴⁹ de meerder sal den minderen dienen.

45 T.w. door eenige tegenwoordige aensprake, ofte door een gesichte, ofte inden droom, ofte door inwendige ingevinge, geschiet aen haer selven, ofte aen eenigen Propheet, die het haer van Godes wegen hebbe aengedient.

46 D. vaders van twee volckeren, te weten, Edomiten ende Israëliten.

47 Het welcke vervult is, niet alleene lichamelick, ten aensien van Iacob ende Esau, mitsgaders de Israëliten ende Edomiten, maer oock geestelick, ten aensien vande ware kercke ende volck Godes, ende de vyanden der selver.

f 2.Sam. 8.14.

48 De sin is, dat d'een broeder den anderen, ende 't een volck het andere in macht souden te boven gaen.

g Rom. 9.12.

49 Dese woorden verklaren de voorgaende. Door den Meerderen, verstaet Esau, dewelcke ten aensiene van de eerstgeboorte, vande sterckte des lichaems, ende van het uyterlicke vermogen, de grootste geweest is: gelijck oock sijne nakomelingen lange het geberchte Seïr beseten, ende daer in geregeert hebben, als de kinderen Israels vreemdelingen in Canaan, slaven in Egypten, ende arme reysigers inde woestyne waren. Niet te min soude dese meerdere den minderen onderworpen zijn, ende dienen. Het welcke vervult is, eerst in Iacob, als hy het recht der eerstgeboorte gekregen hebbende, een Heere sijnes broeders geworden is: daer na in sijne nakomelingen, als sy het lant van Canaan ge-erft ende de Edomiten hen cijnsbaer gemaeckt hebben, siet 2.Sam. 8.14. Dit wort oock vervult inde ware kercke, dewelcke, hoewelse nae de uyterlicke heerlickheyt ende macht, meest geringer is dan de valsche, heeft nochtans Christum door sijn woort ende geeft in't midden van haer, over alle sijne ende hare vyanden heerschende.

24

Als nu hare dagen vervult waren om te baren, siet, soo waren tweelingen in haren buyck.

25

Ende d'eerste quam uyt, ros; hy was geheel als een hayren ⁵⁰ kleet: daerom noemden sy sijnen name ⁵¹ Esau.

50 Het Hebr. woort beteyckent, een overkleet, als, eenen mantel, rock.

51 D. gemaeckt, volmaeckt, om dat hy hayr hadde, als een volwassen man.

26

Ende daer na quam sijn broeder uyt, ^h wiens hant Esaus versenen hielt, daerom noemdemen sijnen name, ⁵² Iacob: ende Isaac ⁵³ was tsestich jaer out, ⁵⁴ als hyse gewan.

h Hos. 12.3.

52 Hebr. Iaakob. Dese name beteeckent so veel, als of men seyde: hiel-houder, siet onder c. 27. op vers 36.

53 Hebr. een soon van sestich jaer. Gelijck Abraham, hondert jaren out zijnde, 35 jaren gewacht hadde nae de vervullinge der belofte Godts. bov. 12.4. Alsoo heeft Isaac nu out zijnde sestich jaren, te voren twintich jaren moeten wachten nae de vervullinge der selver belofte. So weet Godt de sijne te beproeven ende t'oeffenen.

54 Ofte, als syse baerde. want de text beydes lyden kan.

27

Als nu dese jongers groot werden, wert Esau een man ⁵⁵ verstandich op de jacht, ⁵⁶ een veltman: maer Iacob wert een ⁵⁷ oprecht man, ⁵⁸ woonende in tenten.

55 Hebr. Verstaende de jacht. D. jager, weydman.

56 D. die liever te velde, als by huys was. Siet bov. 9. op 't vers 20.

57 Siet bov. 6. op het vers 9.

58 D. Hy leydde een stil leven, zijnde niet woest, nochte uythuysich, als sijn broeder; maer de huys-saken ende het vee-werck besorgende. Tot beyde dienden de tenten ende hutten. siet bov. 4.20. ende Hebr. 11.9.

28

Ende Isaac hadde Esau lief; want ⁵⁹ het wiltbraedt ⁶⁰ was nae sijnen mont: maer Rebecca hadde Iacob lief.

59 And. wildtvanck, ofte, jachtvanck.

60 D. was hem een aengename spyse, ende mondede hem we. Eene menschelicke swackheyt in desen vroomen Patriarch, dat hy daerom desen meer beminde, vanden welcken hy Godes meyninge te vooren klaer genoech verstaen hadde.

29

Ende Iacob hadde ⁶¹ een koocksel gekoockt: ende Esau quam uyt het velt, ende was moede.

61 Het Hebr. woort beteyckent allerley gekoocksel, als moes, pottagie, soppen, etc. maer ond. vers 34. wort het genoemt een linsen koocksel.

30

Ende Esau seyde tot Iacob; Laet my doch slorpen van ⁶² dat roode, dat roode daer; want ick ben moede: daerom heeft men sijnen name genoemt, ⁶³ Edom.

62 Het woort wort verdobbelt, om te toonen sijne onmatige begeerte tot dit gekoocksel, dat hem seer schoon ende smakelick toe scheen: ofte om dat het seer ros was; alsoo goet, goet, voor seer goet, Iudic. 11.25. quaet, quaet, voor seer quaet, Pro. 20.14.

63 D. root, eensdeels, om dat hy root was van huyt als bov. vers 25. andersdeels, van wegen dit root gekoocksel, daer hy soo op versot was.

31

Doe seyde Iacob: Verkoopt my op desen dach uwe ⁶⁴ Eerstgeboorte.

64 D. het recht der eerstgeboorte; bestaende
1. in de eere ende heerschappye over sijne broederen. Bov. 4.7. ende 49.3. ende 2.Chron. 21.3. Psa. 89.28.
2. inde dobbelde portie van goederen. Deut. 21.17.
3. in het recht tot het Priesterdom na het overlyden des huysvaders, insonderheyt na het dooden der eerstgeboornen in Egypten, tot dat het Priesterdom op de stamme Levi gekomen is. Num. 8.16, 17, 18, 19.

32

Ende Esau seyde; ⁱ Siet ⁶⁵ ick gae sterven, ende ⁶⁶ waer toe my dan de Eerstgeboorte?

i Iesa. 22.13. 1.Corint. 15.32.

65 D. ick ben doch dagelijcks op de jacht in perijckel van d'een oft d'ander tijt om 't leven te geraken. Ofte: ick moet doch eenmael sterven, wat sal my dan voorderen het recht der eerstgeboorte? Sommige verstaen dat hy spreeckt van sijn matticheyt ende honger.

66 Alsoo verwerpt Esau met een onheylich herte dit groot ende voortreffelick recht der eerstgeboorte. Siet Hebr. 12.16. ende ond. vers 34.

33

Doe seyde Iacob; Sweert my ⁶⁷ op desen dach, ende hy swoer hem: ende hy verkocht Iacob sijne Eerstgeboorte.

67 Hebr. als heden.

34

Ende Iacob gaf Esau broot, ende het linsen koocksel; ende hy at, ende dranck ende hy stont op, ende ginck henen: also verachtte Esau de Eerstgeboorte.