Sic. Jaargang 7

[p. 88]

Scriptus non gratus of De Sociale Index
* Jaap Houdijk

Zweden schijnt het allerduurste Sociale Voorzieningenstelsel van de wereld te hebben. Maar Nederland is dan toch een goede tweede. Sinds 1963 hebben we een Algemene Bijstandswet die jaarlijks een flink bedrag van de Staatsrekening opeist om in elk geval onder de absolute minima een vorm van financiële gelijkheid te suggereren. En we mogen er trots op zijn, want in ons land komt niemand in de kou te staan. Of je hebt het er helemaal zelf naar gemaakt.

Zweden bracht August Strindberg voort en daarna nog slechts een handjevol schrijvers van enige internationale betekenis.

De buitenlandse impact van Nederlandse auteurs is al net zo min wereldschokkend. Onze auteurs zullen dus, net als de Zweden, het karwei vooral op eigen bodem moeten klaren. Dat valt niet mee. Een Nederlandse schrijver moet heel goed en slim zijn en vooral de wind mee hebben, wil hij kunnen leven van zijn pennevruchten. Mocht het hem na noeste arbeid en overtuigende, maar niet voldoende verkopende literaire werken toch niet

[p. 89]

lukken, dan is er gelukkig de Algemene Bijstandswet. Per slot van rekening mogen alle onvermogenden daar een beroep op doen, mits aan een belangrijke voorwaarde wordt voldaan: de persoon in kwestie dient als een bezetene op zoek te gaan naar een al dan niet passende baan. Want de Algemene Bijstandswet is je natuurlijk liever kwijt dan rijk.

Jasper Mikkers, die onder zijn eigen naam en het pseudoniem Tymen Trolsky verscheidene opvallende romans en dichtbundels uitbracht bij onder andere Querido en de Bezige Bij, is van zijn schrijven nooit rijk geworden. Hij ontving een beurs van de Stichting Fonds voor de Letteren, royalties en honoraria, maar kon er het hoofd niet meer mee boven water houden. Niks om zielig over te doen. Mikkers sloeg driftig aan het solliciteren, maar zelfs zijn onderwijsbevoegdheid voor het vak Nederlands bracht hem geen succes. Door de nood gedwongen begaf Mikkers zich naar de Sociale Dienst in Tilburg.

Maar de Dienst kende zijn pappenheimers. En vooral met scheppende kunstenaars wisten ze in Tilburg wel raad. Hun noodlijdendheid was altijd een tikkeltje anders dan die van gewone mensen.

Helaas, meneer Mikkers, dan had u maar niet schrijver moeten worden, gniffelde de Dienst. Wij raden u aan om maar snel weer een boek te schrijven. En vergeet u dan toch vooral niet er een bestseller van te maken - zet er eventueel wat aardige plaatjes in, dat leest gemakkelijker - maar kom bij ons niet aan voor een uitkering. ‘Aangezien u het schrijverschap stelt boven het aanvaarden van arbeid in dienstbetrekking kunt u niet als werkloze werknemer worden aangemerkt.’ Zo. Die kon hij in zijn zak steken.

Mikkers het het er vanzelfsprekend niet bij zitten. Hij nam juridisch adviseur Zandberg in de arm die terstond bezwaar aantekende tegen de beslissing. Maar de Sociale Dienst in Tilburg bleef hardnekkig. Mikkers stelde zich immers tot doel om als schrijver in zijn levensonderhoud te voorzien... Een schrijver kon moeilijk als werker worden aangemerkt. Een hobbyist misschien. Hooguit. En iemand die nooit werkte, kon bijgevolg nooit werkloos worden en had bij de Dienst niks te zoeken.

Jasper Mikkers is inderdaad schrijver, meldde Mr. Zandberg, maar zijn talloze pogingen om aan werk te komen, getuigden toch van zijn uitdrukkelijke wens om in loondienst aan de slag te gaan?

Ach, zei de Dienst, die sollicitatie-activiteiten van Mikkers zijn toch nauwelijks serieus te noemen! Een stapel brieven, toegegeven. Dat moet voor een schrijver toch een peuleschil zijn... en dan nog geen werk? Dat zet toch te denken...

[p. 90]

Ons schrijvertje moet eerst maar eens zijn goede wil tonen. Hoe? Ze dachten even heel diep na en stootten toen door tot het hart. Hoe? Door op te houden met schrijvertje zijn. Basta! Pen neer en aan het werk!

De Bijstandswet bleek uiterst plooibaar. De definitie van de term ‘uitkeringsgerechtigde’ kon met gemak worden aangepast aan subjectieve normen.

Mikkers werd opgedragen correspondentie te overleggen waaruit bleek dat hij de samenwerking met Querido en de Bezige Bij had opgezegd. Hij had zich niet meer bezig te houden met literaire manifestaties en deed er verstandig aan zijn snor te drukken als het onderwerp literatuur in alledaagse gesprekken aan de orde mocht komen. Zelfs het schrijven of declameren van een Sinterklaasgedicht was een frauduleuze aangelegenheid.

Mikkers, die van groene broodkorsten allang niet meer schrok, zag zich gedwongen achter zijn schrijversschap openlijk een punt te zetten. Hij deed opnieuw een dringend beroep op de Sociale Dienst.

Maar de Dienst was nog niet tevreden en stelde een volgende voorwaarde. Mikkers had zich medisch en psychisch te laten keuren. Vooral psychisch, want bij schrijvers zat altijd wel een draadje los. Met enig geluk werd Mikkers afgekeurd voor het vak van docent. In dat geval draaide hij fijntjes de WAO in en dan had de Dienst er helemaal geen omkijken meer naar.

Die boot hield Mikkers verstandigerwijs af. Eens afgekeurd - al was het maar een beetje - en de arbeidsmarkt was voorgoed een gesloten boek. Intussen voldeed Mikkers aan een derde voorwaarde en spande hij zich in om via het Gemeentelijk Arbeidsbureau een geschikte baan te vinden. De Sociale Dienst ondernam overigens geen enkele poging om inlichtingen te verkrijgen over het welslagen van de appellant. Dossier Mikkers was alweer opgeborgen.

Nu onderwierp de arts van het GAB hem aan een keuring. Over de resultaten van het onderzoek liet men hem in het ongewisse. Hij kon ziek zijn of ondervoed, van het GAB zou hij het nooit te horen krijgen.

Het Arbeidsbureau verwees hem naar Projectbureau Meerwerk. Projectbureau Meerwerk begeleidde de werkzoekende een poosje, toonde zich zelfs tevreden over diens van werkwillendheid getuigende pogingen en verwees hem tenslotte naar de Banenpool.

En even gloorde er hoop aan de horizon. De Banenpool bood Mikkers een betrekking als assistent-conciërge bij een theaterwerkplaats. Hij aarzelde geen moment. Assistent-conciërge! Dat had hij nou altijd willen worden! Met beide handen greep hij de toekomst aan. Maar het geluk was alweer door zijn vingers geglipt. Voordat immers een werknemer via de Banenpool

[p. 91]

een betrekking mocht aanvaarden, moest hij toch bepaald een bijstandsuitkering genieten.

Mikkers voldeed aan alle overige eisen, maar een uitkering, die had hij niet.

De cirkel was rond, Mikkers ging terug naar af.

We zagen hem nog wel eens lopen, maar durfden nooit te vragen hoe het ging. Hem de hand schudden kostte je op z'n minst een leninkje van vijfentwintig gulden - als hij een goede bui had. En die had hij nog maar zelden. Mr. Zandberg klom wederom in de pen, maar ook het nieuwe bezwaarschrift sorteerde niet het gewenste effect. Mikkers, die de smaak van boter inmiddels was vergeten, stelde zich volgens de Dienst ‘niet breed genoeg op voor wat betreft het aanvaarden van werk’.

Hoe breed moet hij zijn? Hij had zich aangeboden als corrector, solliciteerde op vacatures als nachtreceptionist en boekverkoper.

Jawel, moest de Sociale Dienst beamen, maar is hij ook niet stiekem weer aan het schrijven? Het zit bij ze in het bloed, hoor je wel eens, dan moeten ze... Begrijp ons niet verkeerd: Tilburg houdt van literatuur en van zijn auteurs, maar het mag niet teveel gaan kosten...

Mikkers kreeg het nu echt te kwaad, bekritiseerde in een plaatselijk krantje het beleid van de Gemeente ten opzichte van het Tilburgse literaire leven, wendde zich tot Burgemeester Brokx en tot Wethouder van onder andere Cultuur Timmermans. Beide gezagsdragers toonden alle begrip, maar bitter weinig gezag. Ze beweerden, zichtbaar bedroefd en ontstemd, geen enkele macht te bezitten om de Dienst van gedachten te doen wisselen.

De Dienst was kennelijk oppermachtig en vreesde geen meester dan de Here zelve.

Opvallend in de zaak is vooral de schijnbare betrokkenheid van Wethouder Timmermans met het lot dat Mikkers beschoren leek. ‘De rechtsgang rondom de toekenning of afwijzing van een uitkering (is) zo goed gewaarborgd dat een buitenstaander, ook een wethouder, daarop geen invloed kan uitoefenen’, liet hij de voormalige schrijver weten. Beweert de wethouder tegenover Mikkers dat zijn handen helaas gebonden zijn, het valt toch moeilijk te geloven dat een Wethouder slechts voor spek en bonen in het ambt meehobbelt. Of zijn zijn handen gebonden door onwil en aperte sympathie voor de besluitvorming van de Dienst?

Mikkers had zich in elk geval niet negatief uit te laten over het Tilburgse letterenbeleid. Je moet oppassen met je mening als je wankel staat.

Noch Mikkers, noch Mr. Zandberg wilde van opgeven weten. Wie bij de Gemeente geen steun kon vinden, moest het dan maar hogerop zoeken. Namens Mikkers, voor wie water een lijfdrank was geworden, werd bij Ge-

[p. 92]

deputeerde Staten van Noord-Brabant beroep aangetekend tegen de gewraakte beslissing van het College voor de Verlening van Bijstand.

‘(...) dat hij het schrijversschap volledig moet opgeven en in feite geen letter meer op papier mag zetten en pas dan als werkloze werknemer kan worden aangemerkt, (is) onredelijk en in strijd met de wet.’ Zo luidde het beroepsschrift. En inderdaad. De Dienst kent zichzelf een merkwaardige bevoegdheid toe door een ‘hobby’ als schrijven te verbieden. Een werkloze uitkeringsgerechtigde heeft immers absoluut het recht om van 17.00 's middags tot 9.00 's ochtends en alle weekenden en vrije dagen en feestdagen naar hartelust te schrijven. Geen letter zal ooit als bewijs kunnen gelden voor Mikkers verweten onwil om te werken in loondienst. Wat wordt een uitkeringsgerechtigde in de toekomst nog meer verboden? Wandelen? Slapen? Is Nederland dan zo bevreesd straks het allerduurste Sociale Voorzieningenstelsel te hebben?

Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant heeft de onprettige status van scriptus non gratus intussen ongewenst verklaard. Een opdracht aan het College voor de Verlening van Bijstand verordonneert de toekenning van de uitkering. De Dienst zag zich gedwongen om Mikkers een voorlopige uitkering toe te kennen, in afwachting van hun besluit over het meest recente bezwaarschrift van Mr. Zandberg. Natuurlijk kan de Dienst tegen de opdracht van Gedeputeerde Staten in beroep gaan. Hopelijk maakt Mikkers voordien al weer deel uit van het reguliere arbeidsproces. Of zal leven in armoede en strijden tegen overheidsinstellingen toch inspireren tot een bestseller van jewelste? We durven het nauwelijks te hopen.

Anderhalf jaar is verstreken sinds Mikkers eerste aanvraag om een bijstandsuitkering. Talloze Tilburgse auteurs zijn, op hun hoede voor de Sociale Index, als bezetenen een baan gaan zoeken. Anderen vertrokken naar een stad in het westen, een enkeling is misschien noordwaarts gegaan. De ondergedoken literatoren zorgen intussen voor een reusachtige verzameling bloemrijke pseudoniemen die in niets refereren aan hun maatschappelijk bestaan en SoFi-nummer.

De Gemeente klopt zich nog steeds op de borst een waar literair bolwerkje te mogen koesteren. Het wemelt immers van de schrijvers en ze kosten niets niemendal.