|
| |
[Die hystorie van die seuen wijse mannen van romen]
| |
| |
[Proloog]
HIer beghint die historie van die seuen wijse mannen van romen Welcke historie bouen maten schoen ende ghenuechlijc is om horen. ende oec vreemt ende luttel ghehoert want si is nv nyewelinck in dit teghenwoerdighe iaer van lxxix. ghetransla teert ende ouer gheset wt den latine in goeden dietsche op dattet die leke luden oec moghen verstaen
TE romen was een keyser ghehieten poncianus die seer wijs was ende nam eens conincs dochter tot sijnre huusvrouwe. die schoen ende allen menschen seer gracioes was. welcke hi seer lief hadde Dese ontfinck van hem ende wan enen soen die seer schoen was ende gaf hem enen naem te hieten dyoclesianus Dat kint wort groot. ende van allen menschen ghemint Ende alst out gheworden was seuen iaren wort die coninghinne sijn moeder sieck ter doot toe ende als si sach dat si den doot niet ontgaen en mochte soe seynde si enen bode tot den keyser dat hi haestelijcken tot haer comen soude om haer te visiteren inder siecten Ende als hi haesteliken tot haer quam so seide si tot hem O heer coninck want ic dese siecte niet ontgaen en mach. soe bidde ick v een cleyne bede mit oetmoedicheyt dat ghi mi die ghunnen
| |
| |
wilt eer ic sterue Daer toe antwoerde die keyser ende seide Biddet wat ghi wilt want ic v niet en sel weygheren wat ghi oec biddet Doe seide si. want ghi nae mijnre doot als ic vermoede een ander huysvrouwe trouwen selt als dat behoerlic is so bidde ic dat si ouer minen soen gheen macht en hebbe. mer dat hi vorde van haer op gheuoet mach werden om wijsheyt ende leringhe te vercrighe Hier toe antwoerde die keyser ende seide. Mijn alre liefst coninghinne. ende vrouwe weest des seker ende hout da vaste want ic sel uwe bede sonder enich twiuel volbrenghen Daer na keerde si haer omme ter want wert. ende gaf den gheest Die keyser bescreyede langhe tijt haren doot ende helt sijn droefheit langhe an na dat si begrauen was. ende en woude gheen troest van yemant ontfanghen Op eenre tijt als hi op sijn bedde was rustende so docht hi naersteliken van sinen soen. ende seide in sijnre herten Sich du heefste enen enighen soen wat moechstu bet doen dan dat hi wijsheit ende consten leert ter wijlen dat hi ionck is. want hi doch na mi dat roemsche rijc regieren sel Des morghens vroech dede hi tot hem comen sijn heren ende princen op dat hi hem daer of mit hem luden beraden soude Doe antwoerden si hem ende seiden Heer keyser als ghi wel weet so sijn te romen
| |
| |
seuen wise meesters die alle andere meesters. ende gheleerde bouen gaen die men weet ons duncket goet dat men die totten keyser comen laet op dat si dien ionghen ontfanghen ende hem wijsheyt ende consten moghen leren Dit docht den keyser goet raet te sijn ende seynde tot die seuen wisen brieuen mit sinen secreten signet gheteykent dat si tot hem comen souden sonder vertreck: Ende doe si des keysers brieuen ontfanghen hadden so quamen si tot hem sonder marren Ende als si voer den keyser ghecomen waren seide hi tot hem allen Mijn lieue heren ende vrienden weet ghi die saeck waer om ic om v hebbe gheseynt Si seiden heer keyser v saeck ende uwen wille en weten wi niet. mer onse heer die keyser wil hem ghewaerdighen sijn wille sinen dienres te kennen te gheuen ende dan sellen wi hem tot alle sinen wille obedieren Doe sprac die keyser ende seide Ic hebbe enen enighen soen dien ic v luden beuelen ende ouerleueren wil ende v te voeden gheuen wil ende te leren op dat hi bi uwer leringhen wijsheyt ende consten vercrighen mach. dat hi bequaem worde nae mijnre doot. dat roemsche rijc wijselick te regieren Doe sprack die eerste meester. die ghenoemt was bancillas Heer coninc gheeft mi uwen soen te leren. ende ic sel hem binnen een tijt van seuen iaren also
| |
| |
leeren dat hi also veel connen sel als ic ende alle mine mede ghesellen Die anderde wes naem was lentulus sprack ende seide Heer keyser van langher tijt heb ic v gedient ende en hebbe noch ghene loen ontfanghen Ende doch en gheer ic gheen loen anders dan ghi mi doen wilt uwen soen te voeden ende te leeren. ende ic sel hem alsoe binnen ses iaren leeren ende anwisen dat hi alsoe veel connen sel als ic ende alle mine ghesellen Die derde die ghenoemt was craton die seide Heer keyser. dicwijl hebbe ick mit v gheweest inder zee in perikel mijns leuens. ende noch en hebbe ic nye loen van v ontfanghen Ende mocht ic dit nv tot mijn loen ontfanghen dat ghi v ghewaerdighen wout uwen soen mi te beuelen Ic soude hem also leeren ende informeren in wijsheyt ende consten binnen vijf iaren alsoe verre als hi enich verstant daer toe hadde dat hi alsoe veel wijsheyt hebben soude als ic ende al mijn ghesellen Doe stont op die vierde meester wes naem was malquedrac die seer magher was. ende seide Heer keyser laet v ghedencken. hoe dat ick ende alle mine voervaders den keyseren ghedient hebben ende gheen loon daer of ontfangen. waer om ick niet anders bidden en sel dan dat ghi mi uwen soen beuelen wilt te leeren Ende ick sel hem doen weten binnen vier iaren also veel
| |
| |
als ic ende alle mijn ghesellen weten Doe sprac die vijfte die iosephus hiete ende seide Heer keyser ic ben out ende dicwijl tot uwen raet gheropen ende dat v mijn raet profitelic heeft gheweest dat is v wel bekent waer voer ic tot noch toe gheen profijt van v ontfanghen heb Ende nv en begheer ic nv niet meer dan dat ghi mi uwen soen gheuen wilt ende ic sel in sijnre leringhe also arbeyden dat hi binnen drie iaren alsoe veel weten sel als ick ende alle mine ghesellen Doe quam die seste meester. wes naem was cleophas. ende seide ghelijc als die ander hadden gheseit belouende den ionghen te volleren van alle haerre consten binnen twee iare Die seuende meester wes naem was ioachim stont op ende seide des ghelijc ende badt om den soen des keysers belouende hem te leren binnen enen iare die wijsheyt van hem allen Als dit aldus gheschiet was. seide die keyser Mijn lieue vrienden ic dancke seer grotelijc v allen ende elcken bi sonder dat een yeghelijck van v minen soon alsoe hartelic begheert heeft ende gheboden minen soon te voeden ende te leren. waert saeck dat ick hem nv den enen beuelen woude ende den anderen weygerde soe soude daer twiste of comen Daer om beueel ic v allen ende elcken bi sonder minen soen te voeden ende te leeren Als dit die
| |
| |
meesters hoerden so danckeden si den keyser seer ende namen des keysers soen ende leyden hem ten houe van romen Onder weghen sprac meester craton tot sinen ghesellen ende seide. hoert wat mijn raet is Ist saec dat wi dit kint inder stat van romen leren sellen so sel daer so veel loops ende vergaderinghe des volcs wesen als doch altoes daer is dat si den ionghen hinderen sellen in sijn fantasie ende verstande Ick weet een al ten schonen prieel buten der stat van romen drie milen verde gheleghen dat seer solacioes ende ghenuechlic is. daer willen wi hem tymmeren een stenen camer die viercant is ende setten hem daer in int middel. ende doen scriuen in die mueren die seuen vrye consten dat hi altijt so claer als in enen boec sijn leringhe moeghe sien Ende desen raet behaechde hen allen wel ende volbrochten dat gheen datter gheseit is Ende die meesters leerden den ionghen seer naerstelijcken alle daghe seuen iaer lanck Tenden die seuen iaren spraken die meesters onderlinghe ende seiden. het waer v goet dat wi onsen discipel examineerden ende saghen wat hi ghevordert heeft ende het docht hem allen goet raet Doe seide bancillas hoe souden wi hem moghen proeuen Craton seide Een yeghelijc van ons sel onder den hoeck van sijn bedde als hi slaept legghen een blat van
| |
| |
een eyloof. ende dan sellen wi vernemen als hi ontwaec wort of hi yet gheuoelt Dit ghesciede aldus En als hi ontwaec wort so verwonderde hi seer ende sloech sijn oghe opwaerts bouen in der cameren mit groter vliticheyt Doe dit die meesters saghen so seiden si tot hem Here waer om boert ghi uwe oghen soe naerstelijcken opwaerts siende Doe antwoerde hi ende seide Het en is gheen wonder. want ter wilen dat ic gheslapen hebbe so is anter die hoecheyt der cameren gheneyghet totter aerden. of die aerde is onder mi verheuen Doe dit die meesters hoerden so seiden si onderlinghe Ist dat dit kint leuendich blijft daer sel wat goets of worden: Hier en binnen quamen die wise ende heren vanden roemschen rijck totten keyser. ende seiden Heer keyser want ghi mer enen soen en hebt. ende die steruen mocht so waert oerbaer dat ghi een huysvrouwe trouwedet om meer kinderen te crighen dat bi auentueren dat roemsche rijck niet en bliue sonder heer Oeck sijt ghi so moghende. al waert dat saeck dat ghi veel kinderen creghet dat ghise al brenghen moghet tot groten dinghen ende staet Hier op antwoerde die keyser. want het uwen raet is dat ic een wijf nemen sel so suect mi een suuerlike maghet gracioes ende edel gheboren. dan sel ic uwen raet vol\ghen
| |
| |
Doe sochten si veel rijken ende landen doer ende vonden ten laetsten des conincs dochter van castellioen die seer scoen was. ende dese wort den keyser ghegheuen tot sijn wijf Dese behaechde hem so wel dat hi beuanghen wort in haerre lieften so seer dat hi die droefheyt vanden eersten wiue alheel vergat Ende si leueden beyde langhe sonder kinderen Ende als die keyserinne sach dat si gheen kinderen crighen en mochte so wort si seer bedruct. ende want si hoerden dat die keyser noch enen soen hadde beuolen den seuen wise meesters te voedene ende te leeren tot des rijcs behoef Soe dachte si van die vre voert hoe si hem mochte doden Op eenre nacht gheuielt dat die keyser mit sijnre coninghinne lach op sijn bedde ende seide tot haer Mijn alre liefste vrouwe. nv sel ick v openbaren die heymeliche dinghen mijns harten. want onder der sonnen en is geen creatuer die ick bouen di lief hebbe. ende daer om hebbet vast betrouwen in mijnre lieften Doe seide si Isset soe als ghi segghet. soe bidde ick een cleyne bede aen v dat ghi mi die gheeft Die keyser seide Biddet dat ghi wilt ende alle dat mi moghelic is te doen dat sel ic v gheuen Die keyserinne seide Als ghi wel weet heer keyser so en heb ic noch gheen kint bi v ghecreghen. dat mi seer
| |
| |
swaer is. ende want ghi enen enighen soen hebt geset te leeren vanden seuen wisen. desen houde ic voer minen soen. waer om ic v bidde dat ghi om hem seynden wilt dat ick van sijn teghenwoerdicheyt ghetroest mach werden. in dien dat ick selue gheen soen en hebbe Hier op antwoerde die keyser Het sijn sestien iaren gheleden dat ic hem lest ghesien hebbe. het belieft mi dat uwen wille gheschiede Ter stont seynde si brieven mit des keysers secreet signet gheteykent totten seuen wisen inhoudende dat si op haer lijf te verliesen des keysers soen inder hoechtijt van pinxter sinen vader souden brenghen Ende als die wise desen brief ghelesen. ende des keysers wille hadden verstaen. so ghinghen si op enen auontstont scouwende in die sterren. ondersoeckende oft oec oerbaer waer nae des keysers wille sine soen hem te brenghen. ende mit hem opten weghe te staen Ende als si die sterre claerliken wel inghesien hadden. so vonden si. waert bi alsoe dat si dat kint ten beteykenden tide den vader weder brochten dattet int eerste woert dattet spreken soude quader doot soude steruen. daer si seer of bedroeft waren: Ende als si noch naersteliker in een sonderlinghe sterre saghen. soe verstonden si dat si alle haer hooft verliesen souden waert dat si dat kint
| |
| |
op die voerseide tijt den vader niet en leuerden Doe seide een van hem luden Van twee quade moet men dat minste kyesen Beter isset dat wi alle steruen. dan dattet kint sijn lijf verliest Daer om op dat wi des kindes leuen behouden moghen laet ons gaen totten keyser Doe die meesters aldus seer bedruct waren soe quam des keysers soen die camer ende sach sijn meesters seer bedroeft wesen ende vraechde hem die saeck hare droefheyt waer op si hem antworden ende seiden O heer van uwen vader hebben wi brieuen ontfanghen opt verlies van onsen hoofden dat wi v weder inder hoechtijt van pinxteren brenghen sellen in v lant waer op wi den hemel ende sterren doersocht hebben daer wi claerliken hebben ghesien Isset saeck dat wi v ten voerseiden tiden uwen vader presenteren so selt ghi inden eersten woerde dat wt uwen monde gaen sel mit lelicker doot worden verdaen Doe seide dese ionge tot sinen meesters Ic moet oec in die sterren sien Ende als hi dat dede soe sach hi in een cleyn sterre waert dat hi hem seuen daghen van allen woerden onthouden conde so soude hi sijn leuen behouden. ende nochtans soude hi alle daghe ter galghen worden gheleyt Ende als hi dit ghesien hadde so riep hi sijn meesters tot hem ende bewijsde hem die sterre ende verclaerde hem alle dinghen
| |
| |
ende seide Siet mijn lieue meesters Ick sie claerliken in deser sterren dat ic mijn leuen behouden sel can ic mi vij. daghen lanc bedwinghen van allen woerden Ende want ghi sijt die seuen meesters wiser dan alle die werelt. soe ist een cleyn dinck dat een yeghelic van v enen dach voer mi antwoert gheeft. ende mit uwen wisen antwoerde elc in sinen daghe mijn leuen onthoudet. dat ick ten achten daghe selue spreken mach voer mi. ende v allen ende mi oec mit v int leuen houde Doe die meesters die sterre ghesien hadden die hem die ionghe gewijst hadde so verstonden si alle dat hi waer gheseyt hadde ende seide Die almachtighe god si des gheloeft ende gebenedijt dat onse discipel ons allen bouen gaet in wijsheit Doe seide die eerste meester bancilles O heer ic sel des eersten daghes voer v antwoerden. ende also v leuen onthouden Ende nentulus die ander meester seide ic sel v des anderen daghes verantwoerden ende des ghelijcs beloefden si hem alle die ander een yeghelijc in sinen daghe na haer ordinancie hem sijn leuen te onthouden Ende als dit gheschiet was. soe deden si den ionghen an een purpur cleet ende saten mit hem op haer tollenaers ende reden mit eerlijcken gesinne mit hem totten keyser Ende als die keyser verstont dat sijn soon op weghe was tot hem te comen so
| |
| |
toech hi hem te moete mit groter feesten Doe die meesters hoerden dat die keyser hem te moete soude comen so seiden si totten ionghen Het is beste dat wi voer trecken om uwe salicheyt te voorsien hoe een yeghelijk van ons voer v sprekende uwe leuen behoude Die ionghe seide Het belieft mi wel dat ghi so doet. mer ic bidde gedencket mi inder tijt der noot Als si dit hoerden so neghen si hem toe ende reden ter stat waerts an ende des keysers soen quam verde after seer eerliken. ende als die keyser bi hem quam so greep hi hem om den hals ende seide Mijn lieue kint hoe langhe tijt hebbe ic v niet ghesien hoe macht mit di wesen Die soen neychde den vader toe mitten hoofde ende gaf hem gheen antwoert Die vader verwonderde hem seer dat hi hem niet toe en sprac. ende dochte in hem seluen dat hi dat soe hadde bi informacien van sinen meesteren als dat hi ridende niet en soude spreken Doe die keyser mit sinen soen voer den sael ghecomen was ende vanden paerde gheseten waren so nam hi sinen soen bider hant ende ghinc mit hem totten sael. ende settede den soen bi hem. ende sach in hem ende seide Segghet mi hoe isset mit uwen meesters. ende hoe hebben si v gheleert het sijn veel iaren gheleden dat ick di niet ghesien en hebbe. mer die soen die neychde mitten hoofde
| |
| |
sinen vader toe ende en gaf hem gheen antwoert Die vader seide O soen waer om en spreecste mi niet toe Doe die keyserinne hoerde dat des keisers soen gecomen was ende dat hi sinen vader niet toe en sprac soe was si blide ende seide Ic wil gaen om hem te sien ende vercierde haer ende nam mit haer twee camerieren ende ghinck derwaert Die keiser dede haer sitten bi sinen soen ende si seide Heer keiser is dit uwen soen die onder die seuen wise meesters gheuoet is Die keyser seyde het is mijn soen mer hi en spreket mi niet toe: Doe seyde si doet mi uwen soen ende ic sel hem doen spreken isset dat hi van alle sine leuen ye ghesproken heeft Doe seyde die keiser tot sinen soen stant op ende gaet met haer. Die soen neychde daer sinen vader toe recht of hi segghen woude Vader ic ben bereyt uwen wille te doen Doe nam hem die keyserinne mit haer ende leyde hem in haer camer ende gheboet alle haer ghesinne daer wt die camer te gaen ende settede den ionghe bi haer voer dat bedde ende seide. O lieue dioclesiane Ic heb veel van uwer scoenheyt ghehoert. nv ben ic vrolic dat ic v mit mijnen oghen sien mach die mijn ziel zeer lief heeft want ic hebbe uwen vader doen seynden om v op dat ic mijn verbliden mach van uwer gheselscap. wair om ic v sonder twiuel oec gheue te kennen
| |
| |
dat ic om uwer lieften wil tot desen dage toe mijn reynicheyt bewaert hebbe. Wil mi doch nu toe spreken ende laet ons te samen te bedde gaen mer die iongelinc en gaf haer gheen antwoert Doe si dat sach seide si tot hem O goede dyoclesiane die ghi sijt die helft van mijnre sielen waer om en sprecste mi niet toe ende waer om en toenste mi niet enich teiken der lieften Segghet mi wat ic doen sal ende wat ghi van mi begheert want ic doch bereit bin uwen wil te volbrengen Doe si dit geseit hadde doe voer si hem om den hals ende woude hem cussen an sinen mont mer hij keerde sijn aensicht van haer ende en woude haer niet consenteren Doe seide si weder tot hem O soene waer om doet ghi aldus mit mi Siet niemant en mach ons sien laet wi te samen slapen ende dan selt ghi wel vernemen dat ic mijn reinicheit om uwer lieften tot noch toe heb bewaert mer die ionghe keerde oec doe sijn aensicht van haer Als si sach dat si van hem versmaet wort soe ontdede si haer borsten ende haer naect lijf ende seide Siet kint wat scoenre lichaem ic hebbe bereit tot uwen wille Alleen gheef mij dijn consent want anders selt mi qualiken becomen Die ionghelinc en bewijsde haer geen vrienscap noch mit teyken noch mit aensichte mer alsoe veel als hij mochte arbeide hi van haer te gaen Ende als si aldus dit mercte so seyde si O alre liefste ion\ghelinck
| |
| |
Isset dat ghi mi niet consentieren en wilt noch oec toe spreken bi auenturen om enighe redelike sake Siet hier is papier ynct ende penne Ist dat ghi mi niet spreken en wilt. wilt doch inden brief scriuen of ic op enigher tijt in uwer lieften betrouwen hebben mach of niet Doe nam die ionghelinc den brief ende screef aldus: O mijn vrouwe coninghinne dat moet verde van mi sijn dat ic mijns vaders boemgaert vyoleren soude. want ic niet en weet wat vruchte mi daer of soude moghen comen Ic weet sekerliken dat ic in dat aensicht godes seer swaerliken soude sondighen ende vercrighen malediccie ende toorn mijns vaders Daer om en wilt mi niet meer daer toe voert aen becoren Doe si die cedule hadde ghelesen doe brack sise mitten tanden ende schoerde haer clederen mit haren naghelen tot haren nauel toe ende crabbelde haer aensichte dattet bloedich wort ende dede van haer alle haer cierheyt. ende riep mit luder stemmen Coemt mi te hulpe ghi alle van mijns heren ghesinde eer dese bose ionghelinck mi vercrafte Die keyser die doe was inden sael. als hi hoerde die ropende stemme der keyserinnen liep haesteliken ter cameren ende vraechde haer wat haer deerde. ende sijn ridderen ende heren volgheden hem nae om te sien wat daer was:
| |
| |
Die keyserinne seide tot den keyser O here ic bidde hebt medeliden mit mi. siet dese ionghelinc en is uwe kint niet. mer een ribald ende netteboeue. een vrouwen vercrafter. want als ghi weet so heb ic hem ghebrocht in der camer met mi dat ic hem soude doen spreken daer ic mijn alder beste toe hebbe ghedaen want doe ic hem vermaende ter duechden ende te spreken soe heeft mi aen ghesocht mit mi te sondighen Ende want ic hem gheen consent gheuen en woude mer hem wederstont nae minen vermoeghen om dat quaet te scuwen so heeft hi mijn aensicht ghescoert totten wtstorten des bloets ende alle mine ciericheyt wech gheworpen. ende mi aldus hantiert als ghi sien moeghet. ende en hadde ghi tot mijn roepen ter stont niet ghecomen. hi soude sinen quaden wille in mi hebben volbrocht Doe die keyser haer aldus bloedich int aensicht sach. ende haer ciericheyt ende cleeder ghescoert hadde ghesien ende haer clachte ghehoert soe wort hi verwoet van toerne ende gheboet sinen knechten dat si den ionghelinck ter galghen leyden souden ende hem daer an hanghen. Als dit sijn princen hoerden. seiden si O heer keyser ghi en hebt niet meer dan desen uwen enighen soen het en mach niet goet wesen hem aldus lichteliken te doden. dat recht ende die
| |
| |
wette is gheordineert om die misdadige daer mede te veroerdelen Isset dat hi ymmer steruen moet so wilt hem doch mit vonnissen der iusticien laten verwinnen ende verwisen Op datmen niet en segghe die keyser heeft sinen enighen soen inder hetten sijnre toernicheyt laten doden Als dit die keyser hoerde. gheboet hi dat men hem in die vanghenisse legghen soude ter tijt toe dattet vonnisse der iusticien teghens hem gewesen worde Als die keyserinne hoerde dat die ionghelinc niet ghedoot en was so screyde si seer bitterliken. ende en woude gheen troest ontfanghen Doet nacht gheworden was ende die keyser in die slaepcamer inghinck. hoerde hi die keyserinne mit groten hulen screyen soe seide hi tot haer O mijn alder liefste vrouwe coninghinne. waer om wort uwe hert aldus seer van droefheyt ghequellet Doe seide si Ghi hebt ghehoert ende ghesien hoe dat uwe vermaledide soen mi aldus confuys ende laster heeft ghedaen ende v ende mi vertoernt dat ghi gheboden hebt dat men hem hanghen soude ende siet noch leeft hi ende uwe woert en is niet volbrocht. ende mijn confuys en is niet ghe wroken Die keyser antwoerde haer Morghen sel hi bi vonnisse der iusticien steruen. anders soude onse eer daer in ghequetset worden Doe seide si:
| |
| |
O heer keyser sel hi noch so langhe leuen so segghe ic v dat voerwaer dat v ghebueren sel ghelijc dat exempel dat men van een burgher van romen seit Die keyser seide Ick biddes v wilt mi dat exempel seggen Si seide dat wil ic gaern doen here
|
|
Auteursrecht onbekend