Roeping. Jaargang 1

[p. 245]

De tocht met Rafael.

IV.
Bij 't oud Kasteel.

‘Zie je de schemervlek onder dat donker geboomte, vroeg Rafael: dat is 't oud kasteel.’

De smalle weg voerde de diepte in langs afgemaaide zomer-velden: en hier en daar stonden de garven nog, en 'n enkele langzame landman bewoog er zich tusschen door.

Anselm dacht opeens aan 'tgeen er geschied was met kleine Elza, en voelde nu pas voorgoed, hoe veel er geschreid zou worden om dit lijkje. Zoo kwam 't, dat hij ongemerkt liep langs 'n veel-kleurig en brokkelig mergel-muurtje, waarover zware boom-takken gegroeid waren met groot-blaadrig loover. 't Verraste hem daarom zeer, toen hij ineens, op 'n hooge heuvel 't oud kasteel terug-zag: breed uitgebouwd en zwaar van sombere ernst; en op elk van z'n beide flanken stond er 'n plompe kleine toren, haast vensterloos: en 't was geduwd tot in de heuvelkern toe.

Ze bleven nu staan voor 't roestig ijzer-hek in 't verweerde schansmuurtje. Anselm kon nu zien, hoe langs terrassen aan weerszijden 'n breed pad omhoog ging tot aan de zijtrapjes van 't hard-steenen bordes vlak voor de hoofd-deur. Hij verwonderde zich, toen hij bemerkte, hoe verwaarloosd er alles uitzag: 'n kleine eike-boom verdorde bij een der zijtrapjes: hooge graspluimen met papavers woekerden op de terras-perken tusschen de stok-geraniums en roze-struikjes: en 't vijver-water in 't midden was haast onzichtbaar onder de vette plomp-bladers en 't lichtgroen plekkerig kroost. Dit was 'n troostelooze aanblik. Kwam 't misschien van de bewolkte laat-zomer-lucht, dat alles zoo grauw was. Door meerdere vensters zag hij de kale wanden van verlaten vertrekken: dof plofte van binnen 'n deur toe: en om de toppen der hooge boomen nabij 't vensterlooze torentje zwermden kraaien met onophoudelijk krijsch-geluid.

Anselm vermoedde, dat 't hier niet goed was te wonen: dit groote huis scheen hem 'n donker geheim te verbergen achter 't verweersel van z'n muren. Wist Rafael daarvan? Die was heel stil geweest vandaag, en had zich bijna niet met hem bemoeid.

Heel in de verte kwam langzaam op 'n eenzaam tuin-paadje tusschen lang-twijgige struiken 'n man naar hen toe: hij bemerkte niet, hoe Rafael en Anselm hem bezagen door de spijlen van 't oud ijzerwerk, want hij boog z'n hoofd zeer diep, en dacht innig na bij zich zelf. En toen hij nabij genoeg was gekomen, ook toen bemerkte hij ze niet.

Hij droeg 'n zwart habijt, zoo kon Anselm nu zien: en 't was 'n rustig oud man, die in 't bezit scheen van veel vreugde-volle wijsheid.

[p. 246]

‘Dit is de abt van 't Sint-Jans-klooster, zei Rafael, 'n vriend van de kasteelheer: benijd de priester niet, Anselm. Kom, laten we voortgaan: als 't avond is, keeren we weer.’

Ze gingen nu voorbij 't bloemrijk witte huis van de pachter; die had ze zien staan voor de gesloten poort van 't ijzerhek en zei: ‘Wouen de heeren soms binnen? Dat zal niet gaan’; zei de pachter, en trok traag de donkere stalling in.

‘De oude priester is er niet op voorbereid, zei Rafael strak voor zich uit, het is 'n zachtaardig man, die van de zonde altijd schuw was en zelden bekoord werd: hij behoefde ook nooit de waarheid voor anderen te getuigen, want de anderen bekenden haar liefdevol, en beleden haar in woord en daad; voor elke beslissing had hij 'n ruime tijd tot overdenking; hij kon z'n dagen overzien, en hij beleefde geen voorval onverwacht; hij deed z'n arbeid trouw en tijdig, als 't uurwerk in de kloostertoren: hij kent geen diepte noch top in z'n gemoed: 't is rimpelloos als 't watertje achter de kloostermuur. Gij moet er aan denken, Jezus, bad Rafael, alsof hij schreide, hij is er niet goed op voorbereid.’

Anselm liep zwijgend naast hem voort.

◽ ◽ ◽

Nu was zoo juist de blonde kasteel-dochter Gonda, met vlugge tred gegaan naar de oude priester: en ze bleef staan nabij de uitgebloeide struik jasmijn, die al reeds kleine onooglijke vruchtjes droeg.

Gonda was rein en schoon: ze was volkomen zeker van haar zelve.

‘Vergeef 't me, heer abt, zoo sprak ze beslist, dat ik u 'n oogenblik stoor.’

Ze ging toen eerbiedig ter zij van de oude man: ‘Sinds moeder dood is, verbloeit hier de vreugde, vader, het is 'n lange uitvaart.’

‘Ik heb 't bemerkt, lief kind, ik heb 't sinds lang bemerkt. Je moeder was 'n sterke, blije vrouw.’

't Meisje scheen weinig te letten op wat de man tot haar zei: ze sprak met koele nadruk: ‘m'n vader draagt 'n zwaar verdriet om haar dood, zoo dacht ik, hij is schuw en stil, en leeft in 't bijzijn van haar herinnering 't liefst alleen op z'n donker vertrek.’

‘Hij leed er veel onder, lief kind: 't is erge smart, die bij weinig woorden geschiedt en in stilte, lief kind.’

‘Maar ook de zonde, vader.’

‘De zonde, Gonda?’

‘Het is 'n schrikkelijk geheim, vader: hebt ge de moed om 't te hooren?’

‘Wat kan 'n oud man eigenlijk nog verbazen,’ zei hij rustig.

‘Ik hoop 't vader.’

[p. 247]

Ze stonden nu stil op 't boschpad: en er bewoog zich niets in de boomen en struiken: ze waren zwaar van blad in de na-zomer.

't Meisje zag hem recht in de oogen: ze werd bleek van moed en krachtige wil: ‘Kent ge Aleida, de vrouw van m'n vaders vriend Rudolf, de vrouw met 't blauwe sleepkleed, de bloedkoralen en de zwarte haarvlechten: m'n vader begeert haar.’

De oude man leek verdwaasd: alsof daar ineens iets vreeselijks voorbij gesprongen was; hij staarde 't na zonder te weten, wat of 't geweest was: hij had ook geen besef van dit te willen weten; maar toch drong 't zich langzaam binnen z'n aandacht, omdat 't zonder merkbare ontroering, toonloos en als 'n twijfelloos feit, hem was verteld: dit was angstwekkend.

‘Lief kind, weet je dat zeker,’ vroeg hij zachtjes.

‘Van avond aan 't feestmaal zitten ze tegenover elkaar: uw plaats is naast hem: zie toe, wat ge doet: ge zijt de eenigste, die redden kan.’

‘Weet je 't wel zeker,’ zoo vroeg hij maar, en ze liepen weer samen de hof in, die vol valsch middag-licht was, met 'n enkele kreet van 'n verveelde vogel hoog in de boom.

◽ ◽ ◽

Rafael en Anselm waren al 'n heel eind van 't oud kasteel verwijderd: 'n warme bescheiden regen nevelde over de landen, en maakte de huizen en heuvels klein en met paarschen schijn overtogen. 't Was nu schoon in deze teedere vochtigheid naar 't Sint-Jans-klooster te zien. Dit stond gebouwd op 'n hoogte tusschen boschjes van akkermaalshout; en met z'n kleine ronde cel-venstertjes in regelmatige rijen, met z'n gesloten laag poortje geleek 't op 'n behoedzame, die 'n groot geluk van stilte te bewaren heeft onder de hooge hemel, die zich met 't vele rondom, niet bemoeit, en alles van binnen heeft, en niet goed weet, wat nog meer te wenschen. Van onder de dichte klimop was hier en daar nog even de wit-gekalkte muur te zien: en 'n wegje van heldere kiezel liep er neven.

Toen zij er aankwamen, zei Rafael: ‘het is me hier zeer aangenaam: het gaat hier rap van liefde als in de hemel: het is de vruchtbare, werkzame stilte, waarin ik geboren ben: ik ken hier elke man, die er vertoeft; ik kijk dikwijls over z'n schouder op 't groote blad, waarover de veder gaat: ook sta ik op wacht in de duisternis, en bij de oude choralen onder 't donker gewulfsel der kerk vergeet ik 't heimwee naar de liederen des hemels. 't Zijn allen eenvoudige en zuivere menschen, die hier wonen: de meesten hebben de ervaringen der wereld niet ontvangen: ze zijn van jongs af in de genade ontbloeid, en dit is altijd meer geworden; de weinigen met wie 't anders gegaan is, bewaren zich zelf in de koelte der verstorvenheid, en hebben herinnering en na-

[p. 248]

gedachte al lang afgeschud: in dappere blijdschap loopen zij in 't licht van 't nieuwe leven. Ik geloof, Anselm, dat dit de gelukkigste lieden zijn: en meermalen ontmoeten ze Jezus.’

Het was middag: en zoo juist ging 't poortje open voor 't voorbijtrekkende reis-volk. Dat verzamelde zich onder de lindeboom op 't kleine binnenplein, en 't werd er gespijzigd door 'n kleine, hartelijke gastmeester: reeds zaten er velen, vermoeid, op de houten bank.

Daar was ook Isidoor, de speelman, met z'n kalm en droomend aanschijn; misschien dacht hij aan Elza. ‘En hier, zei Rafael zacht, op de plaats, waar 't kruis staat ingeschreven, zat er eens 'n zeer arm man: en toen hij 't telloor ontving in z'n beide handen, zag de kleine gastmeester in de palm der handen twee plekken als pas ontbloeide vurige roosbloempjes.’

Naast Isidoor zat de godvruchtige Hermanus, en z'n tong was verlamd: hij was 'n wijs man, en genoot van 'n groote tevredenheid, ofschoon z'n deel aan 't leven eigenlijk maar klein was; hij verdiende 'n karige munt met 't aanbod van kleine vrome figuurtjes; die sneed hij achter 't kleine raampje van z'n woning uit 't hout van 'n oude appelboom: en hij deed z'n werk geduldig, en z'n dag werd 'n aanhoudend sprakeloos gebed. Maar de menschen wilden z'n heiligen niet; ze leken zoo weinig op 'tgeen ze gewoon waren; en ze bevolkten z'n breede schouw-mantel, waar 't altijd donker was: ook stonden er op de smalle vensterbank tusschen wat bloemlooze kleine planten. ‘Er zijn maar weinigen, zei Rafael, die Hermanus begrijpen, want hij ziet diep in 't hart van Jezus. Blijf nu hier, Anselm, 't verkeer met deze goede lieden maakt eenvoudig en rein.’ Hij stond haastig op, en liep onder 't poortje de weg uit, waarlangs ze gekomen waren.

Dat was de eerste keer, dat Rafael Anselm achterliet, en deze verwonderde zich, wat Rafael van zin was. 't Was hem niet aangenaam, omdat hij zich voelde als 'n vreemde tusschen die rustende, vermoeide, en grootendeels oude menschen. Ook bemerkte hij nu pas, hoe zeer hij gewend was geraakt aan 't gezelschap van Rafael. En ineens vroeg hij zich zelf nauwkeurig af, wat of 't wel wezen zou, als nu voorgoed 't verkeer met die engel hem werd ontnomen. Want dat dit zoo niet zou blijven, vermoedde hij wel.

Wat zou hij zeggen aan z'n moeder, als zij met haar grijze peins-oogen hem vroeg, waar hij zoo lang was gebleven. En aan Mathias de kuiper, de overbuur, die schijnbaar van niets anders wetend, de hoepel sloeg om 't vat met 'n ernst, als moest er de wereld in. Maar die dacht daarbij listig en fijntjes aan alle menschen in 't straatje: en er ging niemand over of langs de uitgesleten steentjes van 't stoepje, of 't leepe kuipertje had hem stilletjes bemerkt achter de bestoven horretjes van z'n werk-

[p. 249]

winkel. Wat zou Anselm nu eigenlijk zeggen aan de menschen, want dat hij op reis was geweest met Rafael, dat zou wel niemand gelooven: 'n engel is nooit zoo gemoedelijk, zouden ze hem zeggen.

Terwijl hij hierover aan 't nadenken was, begonnen daar opeens boven de kerk in 't blauwe en scheeve torentje de klokjes te luien, met hooge klank en in vlug en lustig beweeg. Het was 'n onzichtbaar strooisel van blije geluiden: 'n dartele samenpraat van 'n hooge en lagere stem, en 't zette de lucht opeens in feest, en als festoenen vloeide 't golvende de verte in, of ketste stuk tegen het muurvlak.

‘'t Zijn de vespers van Sint-Jans-Onthoofding,’ verklaarde de gastheer, het is voor ons groot feest.’

En er kwam 'n oud man onder 't poortje naar binnen. ‘Dat is de oude priester van deze morgen,’ dacht Anselm. En de kleine gastheer boog zeer diep, en al 't reisvolk stond eerbiedig op: het was nu tijd om weer weg te gaan. En ook Anselm ging heen, ofschoon hij niet wist waar naar toe. ‘God zegene de reis,’ zei de gastheer, en sloot 't poortje. Anselm is toen maar achter de speelman Isidoor voortgeloopen, en 't duurde niet lang, of hij ontmoette Rafael: waarover hij zeer verheugd was: en onderweg vertelde Rafael, dat hij de oude priester over Sint Jan had gesproken: de man had 't verhaal wel duidelijk verstaan, zei Rafael, maar de verhaler had hij niet kunnen zien: wat ook niet noodig is.

◽ ◽ ◽

Op die dag brak laat in de middag de zon even door: ze wierp 'n vreemde gele schijn over de wereld: toen is 't westen langzaam uiteengevloeid: alleen 'n zware paarsche wolk, die boven, aan z'n gekartelde rand, van heet koper was, leek neergezakt breed op de kim: daarin zonk groot de zon en stierf er.

En de uren van 'n allerzachtste voornacht waren toen aangekomen: en hoog in de lucht dreef 'n gelijkmoedige maan, die haar lichtende waakstonden eenzaam verpeinsde boven de wereld: in de nachtkoelte huiverden blaren zoo nu en dan: en wanneer Rafael 'n oogenblik zweeg in 't droef verhaal van de begeerlijke kasteel-heer, hoorden ze 'n onzichtbaar beekwatertje, dat met klokkende keelgeluidjes de donkerte inspoelde.

‘En de oude priester?’ vroeg Anselm. ‘'t Is mooglijk, dat hij 't hem zegt, 't is mooglijk,’ zei Rafael.

De luiken waren al voor de vensters van 't witte pachters-huis: ze hoorden van binnen 'n oude-vrouwe-stem, die langzaam vóór-bad. En boven hun hoofden donkerde omhoog in de maanschijn 't oud kasteel, veel grooter nu: want al 't kleine en 't bizondere ging op de vlakte der gevels verloren in 't duister: alleen de uiterste omlijningen, in de

[p. 250]

nachtnevel verdikt en uitgevloeid en toch bij elkaar gehouden, stegen bij spits of dak, of donkerden uitgerekt de verte in. Alle boomen waren nu duister saamgekropen: en alle looverhoofden ineen op onzichtbare stam. En daarboven bloeide de statige licht-roos der maan: ze voelde zich schoon en hoog boven de wereld: en geheel de lucht was vol van haar teedere lichtende wasems.

Ze zagen de vensters boven 't bordes in heldere schijn: en 't geluid van aangenaam-pratende menschen drong tot hen door: dit was iets heel bizonders in de nacht-stilte.

‘Het is daar 'n feestelijke tafel, vertelde Rafael, in malsche sneden ligt 't wildbraad op 't wit geschotelte: er flitst flonker van staal langs de donkere wand van eikenhout: de gloed der veelvuldige kaarsen op de koperen luster brandt in 't borst-juweel van Aleida: de bloedkoralen zijn als geronnen droppels van donker bloed: ze schertst met de kasteelheer, en haar stem is 'n dartel liedje: en de onnoozele Rudolf roemt in z'n hart de bevallige zeden van z'n vrouw Aleida, en hij weet 't niet, hij weet 't niet. Er is getinkel van zilver en kristallijn-werk: haastige walmen en sterke geur van specerijen: en geruischloos is de bedrijvigheid der naarstige dienaren: 'n slanke jongen vult uit 'n glanzende schenk-kan de groote bokalen. En in 't hart van de kasteelheer bloeit de begeerte naar de schoone Aleida: 'n donkere nachtbloem is Aleida, en haar geur is langzaam venijn.’

Hoog in de breede kasteel-gevel brandde zwak licht achter 'n eenzaam ruitje: ‘daar waakt Gonda, er wordt daar veel geleden, Anselm; want zij weet van nacht, dat er drie ontrouw zijn: haar vader, Aleida met de bloedkoralen, en de oude priester, die bang is weggeslopen naar z'n klooster. Er gebeurt veel droefs in de wereld, Anselm, en 't ergste is wel de zonde te zien, waar ze niet werd verwacht.’

Ze liepen zwijgend naast elkander onder de koele maan-hemel: ze dachten beiden aan 'tgeen er geschied was, en 't bracht Anselm 'n vreemde ontroering aan; 'n zachte spijt ontwaarde hij alsof er iets schoons was verloren gegaan, en hij wist wel, dat hij 't niet zou hervinden.

Zoo gingen ze lange tijd over de eenzame nacht-weg. Toen sprak Rafael 't eerst: hij begon 't groot verhaal van Sint Jans vermoording, waarom dit geschied was: hij had dit verhaal, zoo weten we, ook aan de oude priester verteld. ‘'t Was 'n kalm hoofd op de schotel: er was geen trek van vrees op 't sterke aanschijn. Ik zei tot de priester: er zijn maar weinigen zoo moedig als Jan. Hij moest 't me zachtjes toegeven.’

Sittard.

M. MOLENAAR, M.S.C.