De Revisor. Jaargang 6

[p. 2]

[Nummer 6]

Dirk Ayelt Kooiman
De vertellingen van een verloren dag

Negende vertelling

De geschiedenis die deze kleine man me vertelde is wel een van de merkwaardigste die ik ooit gehoord heb.

Hij was geboren in 1913 in Amsterdam, als oudste zoon van een fabrikant van oliën en vetten; zijn geboortehuis lag op een steenworp afstand van het mijne, we bezochten, door drieëndertig jaren tijds gescheiden, dezelfde middelbare school - zij het hij langer en met meer sukses. Na het voltooien van zijn studie chemie vertrok hij, alvorens, zoals in de bedoeling lag, te trouwen en zijn vader op te volgen in het familiebedrijf, voor een stageperiode naar het Zwitserse Bazel. Daar bevond hij zich toen de oorlog uitbrak, en hij bleef er, al snel verstoken van kontakt met zijn verwanten, de daaropvolgende jaren. Na de Duitse capitulatie keerde hij bij eerste gelegenheid terug naar het vaderland, om tot de ontdekking te komen dat zijn voltallige familie, zowel als zijn verloofde, gedeporteerd, ‘umgesiedelt’ waren, en niet meer teruggekomen. Het ouderlijk huis was leeggehaald, tot het hout van vloeren en raamkozijnen toe. Het enige dat men onberoerd had gelaten waren de roestige kachels in de kelder. Er viel uit af te leiden dat een en ander tijdens de zomermaanden moest hebben plaatsgevonden.

Aanvankelijk vanuit de hoofdstad opererend, later reizend door een nasmeulend Midden-Europa, ondernam hij een vruchteloze zoekaktie. Overal was hij geweest, meest liftend met Rode Kruistransporten, oostwaarts, tegen de richting in, alsof hij zo werkelijk terug kon gaan in de tijd, om de sporen van een apocalyps in ogenschouw te nemen die nog amper door gras en onkruid aan de blik onttrokken werden. Dat dit fanatiek onder ogen willen zien het karakter van een boetedoening had, was hem pas later ingevallen.

Ten slotte viel er weinig anders vast te stellen dan dat het enige dat hem restte hijzelf was, plus een immense erfenis die zich op deze enige overlevende gecumuleerd had.

Na zijn zaken afgehandeld te hebben, fabriek en huis werden van de hand gedaan, keerde hij het vaderland voorgoed de rug toe. Terug in Bazel zegde hij de huur van zijn woning op, stuurde een kopie van de sleutel naar een liefdadige instelling, vergezeld van een briefje dat het huis leeggehaald kon worden. Hij kocht een koffer en een beperkte nieuwe garderobe, twee identieke paren schoenen, toiletartikelen, en, zich erover verbazend met hoe weinig een mens toe kan in het leven, een treinkaartje naar Nice. Daar arriveerde hij nog diezelfde dag, vroeg in de avond, met, afgezien van het zojuist aangeschafte, niets in zijn bezit dan een paspoort - eigendom van het Koninkrijk der Nederlanden.

Het temperatuurverschil was opmerkelijk geweest en had, in kombinatie met de drukte op het kleine stationsplein, een drukte die hem om de een of andere reden als uiterst mediterraan voorkwam, ondanks alles een vleugje vakantiestemming bij hem opgewekt. Vakantie? Hij? Toen?

Hoewel nog vroeg in het voorjaar (begin april), was de avond zwoel als na een zomerdag, al zou het dan wel, realiseerde hij zich, een zomerdag geweest zijn naar noordelijker norm.

Hij staat roerloos, de koffer tussen zijn voeten, aan de rand van het bordes van het stationsgebouw, en zegt in zichzelf: wanneer het nu zou regenen zou de damp van het plaveisel slaan. ‘Maar het regent immers niet.’ Nee, het regent niet. Vanuit de gammele taxi vormt hij zich een beeld van de stad, met eenzelfde nieuwsgierigheid als waarmee hij gedurende de treinreis urenlang zonder te bewegen het landschap aan zich voorbij heeft laten trekken: alsof alles nieuw was en voor het eerst gezien, alsof de wereld zojuist geschapen was, kompleet met de illusie van een particulier verleden en van geschiedenis. In deze stad is hij overigens in werkelijkheid nooit eerder geweest.

Vrijwel onophoudelijk claxonnerend baant de auto, scheef in de veren hangend als een bejaarde die steunt op zijn stok, zich een weg door het drukke verkeer. Veel Engelse kentekenplaten. Zo-zo. Sommige winkels zijn nog open. Huisvrouwen doen er nog even snel inkopen voor het avond-

[p. 3]

maal. Ja. Noodzakelijk dat vast te stellen. ‘Ze doen inkopen voor het avondmaal.’ Wat de ogen waarnemen dient in woorden omgezet te worden om werkelijk gezien te zijn. Mensen, mensen. Fietsers met alpino's op het hoofd. Flarden harmonikamuziek uit cafeetjes waarvan de deuren open staan. Musette. Of het is nusette? Geëmailleerde reclameborden. Landon Fils. Byrrh. Mannen in wijde overalls staan aan de toog en drinken witte wijn uit overvolle glazen. ‘Ze drinken witte wijn.’ Deze stad bestond al voor mijn komst. Deze mensen leefden.

Wanneer de taxi op een haar na een kinderwagen schept, schrikt hij hevig, maar denkt niet: dat ontbreekt er nog maar aan! Hij vraagt de chauffeur wat kalmer aan te doen, maar voegt er helemaal niet aan toe: er zijn al genoeg slachtoffers gevallen. Hij zegt: ik heb alle tijd. De chauffeur voldoet schouderophalend aan het verzoek. Of is de slakkegang die nu inzet bedoeld als provokatie? 't Zal hem een zorg zijn. Ze ronden een weids plein. Onder de arcaden stalletjes met manden zeebanket. ‘Fruits de mer.’ Krabben en kreeften. De verblindende lichtpunten van carbidlampen. De taxi draait een brede boulevard op. ‘Promenade des Anglais.’ Muziek van strijkjes, volle terrassen. ‘Palmen.’ Daar waar het donker is is zee.

Wanneer de taxi stilhoudt voor het pompeuze hotel (Negresco), dringt het galmend tot hem door dat hij verzuimd heeft geld te wisselen. Steen in vijver van gemoedsrust. Handen trillen, zweet breekt uit. Alsof de chauffeur hem kastijden zal! Alsof hij niet even snel kan gaan wisselen aan de balie van het hotel! Alsof hiermee de hele onderneming in het honderd is gelopen! Ja, want alles moet vlekkeloos geregeld zijn, gesmeerd draaien als een zielloze machine, niets mag zich wenden, niets mag toevallig, niets mag onvoorspelbaar zijn...

Na zijn uiteenzetting over valutakoersen achterdochtig te hebben aangehoord, aksepteert de chauffeur brommerig het Zwitserse bankbiljet dat in waarde de ritprijs in veelvoud overtreft. Dan staat hij op het trottoir, zijn koffer in de hand van een in livrei gestoken boy, en rijdt de taxi weg. En weer heeft hij dat gevoel: dat hij een arm mist, of een been. Kan dit werkelijk alles zijn? Heeft hij niet iets vergeten? Een voorwerp? Een handeling wellicht? Iets dat onherstelbaar noodzakelijk zal blijken?

In het hotelregister schrijft hij zich in onder de naam Merkuur, zomaar, in een opwelling, zonder te weten welke associatie hem nu precies die naam heeft ingegeven. Achter ‘occupation’ zet hij een minuskuul horizontaal streepje. ‘Kastlijntje’, denkt hij daarbij. De vraag hoe lang hij denkt te blijven beantwoord hij met: onbepaald. ‘Indéterminé.’ En, omdat hij niet zeker weet of dat de korrekte term is, voor de zekerheid ook nog: ‘Indefinitely.’ Hij neemt een kamer op de eerste verdieping, met uitzicht op zee, en reserveert een tafel voor het diner. Voor meneer alléén? ‘Bien sûr.’ Hij zegt dat zonder ironie of bijgedachte. Wenst meneer nog op een bepaald uur gewekt te worden? Nee, meneer slaapt lekker uit.

Hoe breed zijn de gangen! Hoe dik is het tapijt! Hoe waardevol die schilderijen! Wanneer die kroonluchter eens naar beneden kwam zetten! Dat zou me een ravage geven! Maar zijn kamer is te hoog, te overdadig gemeubeld en gedecoreerd. De kasten zijn te diep. De badkamer is al te compleet geoutilleerd voor twee personen. En het bed is breed genoeg om ouderlijk bed te kunnen zijn - en dat is breed. Want zijn koffer is te klein. En hij kijkt in de spiegel.

Hij neemt een douche. Poetst zijn tanden. Scheert zich. Snijdt zich daarbij niet. Verkleedt zich langzaam en secuur, zijn das wel driemaal strikkend voordat de gewenste symmetrie, de ideale lengteverhouding tussen voor- en achterpand bereikt is. Hij verricht deze handelingen neuriënd, volmaakt gedachteloos. Neuriënd? Ja, want straks gaat hij dineren. Alvorens de deur te sluiten werpt hij een blik achter zich, en realiseert zich dat hij dat die ochtend heeft nagelaten bij die andere deur.

Hij loopt met afgemeten passen door de gang. De trappen afdalend ontmoet hij zichzelf in de reusachtige spiegel op de overloop. Hij recht zijn rug en zegt in zichzelf: zie! hij schrijdt! hoe heroïsch is zijn schrijden!

Maar bij het betreden van het restaurant: precies het omgekeerde. Een flits van paniek. Het is hem aan te zien!