De Revisor. Jaargang 5

[p. 30]

[Oude doden moeten plaats maken voor jonge doden (vervolg)]

maar daarna was hij snel verdwenen en er was verder niemand te bekennen, alleen zij en de man die haar streelde en omhelsde. Pas toen hij zijn mond tegen de hare drukte en met zijn tong haar lippen wilde openen, stortte plotseling alles in elkaar: ze schrok wakker. Ze klemde haar tanden op elkaar (ze voelde het harde, onaangename materiaal dat tegen haar gehemelte drukte en kreeg het gevoel dat haar mond ermee vol zat) en ze verzette zich; ze duwde hem zacht van zich af en zei: ‘Nee. Liever niet, alstublieft, echt niet.’

Toen hij bleef aandringen, nam ze zijn handen bij de pols en herhaalde haar weigering; daarna zei ze (het spreken ging moeilijk, maar ze wist dat ze moest praten anders zou hij haar niet gehoorzamen) dat het te laat was om elkaar lief te hebben; ze herinnerde hem aan haar leeftijd; als ze elkaar lief zouden hebben, zou hij haar verafschuwen en daar zou ze wanhopig van worden, want datgene wat hij over hen tweeën verteld had, was ontzettend mooi en belangrijk; het lichaam is sterfelijk en takelt af, maar ze weet nu dat er van het lichaam iets overgebleven is, een licht dat schijnt terwijl de ster allang uitgedoofd is; het is niet erg als je oud wordt, als je jeugd maar onaangetast in iemand voortleeft. ‘U hebt een soort gedenkteken van mij in u opgericht. We mogen niet toelaten dat het vernietigd wordt. U moet me begrijpen’, verzette ze zich. ‘Niet doen. Nee, niet doen.’

11

Hij verzekerde haar dat ze nog steeds mooi was en dat er eigenlijk niets veranderd was, een mens blijft steeds dezelfde, maar hij wist dat hij haar aan het bedriegen was en dat zij het was die gelijk had: hij kende maar al te goed zijn fysieke overgevoeligheid ten opzichte van uiterlijke veranderingen van het vrouwelijk lichaam waardoor hij de laatste jaren steeds meer zijn heil zocht, zoals hij zich goed realiseerde, bij jongere, niets zeggende en dommere vrouwen; ja, er was geen twijfel mogelijk; als hij haar zou overhalen met hem naar bed te gaan, zou het met afkeer eindigen die niet alleen het moment van nu zou besmeuren, maar ook het beeld van de lang geliefde vrouw, dat hij als kleinood in zijn geheugen bewaarde.

Van dit alles was hij zich bewust, maar het waren alleen gedachten, en gedachten betekenen niets tegenover de wil. Eén ding wist hij zeker: de vrouw wier onbereikbaarheid en onvoorstelbaarheid hem vijftien jaar lang had beziggehouden, die vrouw was hier; eindelijk zou hij haar in het volle licht zien, eindelijk zou hij van haar lichaam het lichaam van toen kunnen aflezen, van haar gezicht het gezicht van toen. Eindelijk zou hij haar (onvoorstelbare) liefdesmimiek kunnen aflezen.

Hij legde zijn handen op haar schouders en keek recht in haar ogen: ‘U moet u niet verzetten. Het is onzin om u te verzetten.’

12

Ze schudde haar hoofd, want ze wist dat het geen onzin was als ze zich verzette, ze kende de mannen toch en hun benadering van het vrouwelijk lichaam; ze wist toch dat zelfs het grootste idealisme in de liefde niet opgewassen is tegen de waarde die gehecht wordt aan het uiterlijk; ze had nog steeds een redelijk figuur en zeker met een jurk aan zag ze er nog vrij jong uit, maar ze wist dat als ze zich zou uitkleden haar gerimpelde hals ontbloot zou worden en ook het lange litteken van de maagoperatie; het grijze haar zou te voorschijn komen. Voor het grijze haar op haar hoofd schaamde ze zich niet, maar wel voor dat op haar lichaam, dat ze als een geheim teken van vernedering droeg.

Zo werd ze zich weer bewust van haar lichamelijke verschijning die samen met de angsten van diezelfde ochtend uit de diepte van de straat omhoog steeg, naar het raam van deze kamer (die tot nu toe veilig boven haar leven leek), zij vulden de kamer, gingen op de ingelijste reproducties zitten, op de gemakkelijke stoel, op het lege koffiekopje en vooraan deze stoet was het gezicht van haar zoon. Toen ze hem zag, werd ze vuurrood en vluchtte ergens diep in zichzelf: gek, ze wilde bijna afwijken van de weg die hij voor haar uitgestippeld had en waarop ze tot nu toe met een glimlach en met blijmoedigheid gelopen had. Ze had bijna (op zijn minst voor een poosje) willen vluchten en nu moest ze braaf terug en toegeven dat het voor haar de enig mogelijke weg was. Het gezicht van haar zoon lachte haar uit en in haar schaamte werd ze kleiner en kleiner tot ze, helemaal vernederd, in het litteken op haar maag veranderde.

De gastheer nam haar bij de schouders en herhaalde opnieuw: ‘Het is onzin om u te verzetten’. Maar ze schudde haar hoofd, nu mechanisch, want ze had niet haar gastheer voor ogen, maar haar eigen jonge trekken in het gezicht van de zoon-vijand die ze haatte hoe kleiner en meer vernederd ze zich voelde. Ze hoorde hoe hij haar het geliquideerde graf verweet en op dat moment sprong uit de chaos van haar geheugen een onlogische zin die ze hem woedend in het gezicht wierp: oude doden moeten plaats maken voor jonge doden, jongetje!

13

Er was geen twijfel mogelijk dat het werkelijk met afkeer zou eindigen, nu al was een enkele blik op haar (een blik die onderzoekend en doordringend was) niet vrij van afkeer; maar het was vreemd dat hij dat niet erg vond, integendeel, het prikkelde hem en wond hem op alsof hij die afkeer wilde: het verlangen naar een coïtus ging gepaard met het verlangen naar afkeer; het verlangen om van haar lichaam eindelijk af te lezen wat hij zo lang niet mocht kennen, mengde zich met het verlangen om het onmiddellijk te vernietigen.

Waar kwam zo'n gevoel vandaan? Of hij dat nu wist of niet, hij had nu een unieke gelegenheid: zijn gast vertegenwoordigde alles wat hij niet had, wat hem ontglipt was, wat voorbij was, al datgene waarvan de afwezigheid het leven met dunner wordend haar en de akelig trieste balans zo onverdragelijk maakte. En al wist hij het nu zeker of vermoedde hij het alleen maar vaag, hij kon nu al die verboden vreugden van hun betekenis en kleur ontdoen (want juist die verschrikkelijke bontheid maakte zijn leven zo bedroevend kleurloos); hij kon laten zien dat ze niets voorstelden, dat ze maar schijn en ondergang waren, maar stof; hij kon wraak nemen, hij kon ze vernederen, vernietigen. ‘U moet

[p. 31]

u niet verzetten, herhaalde hij en probeerde haar naar zich toe te trekken.

14

Ze zag nog steeds het gezicht van haar zoon dat haar uitlachte, en nu de gastheer haar naar zich toe trok, zei ze: ‘Laat u me even, alstublieft,’ en ze trok zich terug; ze wilde namelijk datgene wat door haar hoofd ging niet onderbreken: oude doden moeten plaats maken voor jonge doden en gedenktekens betekenen niets, ook haar gedenkteken dat deze man vijftien jaar lang in zijn gedachten vereerd had, was voor niets geweest. Zelfs het gedenkteken van haar man stelde niets voor, ja jongetje, alle gedenktekens zijn voor niets, zei ze tegen haar zoon en met een wraakzuchtig genot keek ze toe, hoe zijn gezicht vertrok en hoe hij schreeuwde: - Zo heb je nog nooit gepraat, moeder! - Natuurlijk, dat wist ze, ze had nog nooit zo gepraat, maar dit moment was vol licht waarin alles heel anders werd:

Er is geen reden waarom ze gedenktekens voorrang zou geven boven haar leven; haar gedenkteken heeft voor haar slechts één betekenis: ze kan het nu misbruiken in de naam van haar vergeten lichaam; de man die naast haar zit vindt ze aardig, hij is jong en het is waarschijnlijk de laatste man die ze aardig vindt en die ze bovendien kan hebben; en dat is het enige dat belangrijk is; dat hij haar daarna zal verafschuwen en haar gedenkteken omver werpen kan haar niets schelen, want het gedenkteken is buiten haar, even goed als zijn gedachten en zijn geheugen buiten haar zijn, en alles wat buiten haar is, is haar onverschillig. - Zo heb je nog nooit gepraat, moeder! - hoorde ze haar zoon schreeuwen, maar ze lette daar niet op. Ze glimlachte.

‘U hebt gelijk, waarom zou ik me verzetten,’ zei ze zacht en stond op. Daarna begon ze langzaam haar jurk los te knopen. Het was nog lang geen avond. Deze keer was het helemaal licht in de kamer.

Vertaling Zuzana Nelissen-Bradová & Mechtild van der Sommen