De Revisor. Jaargang 5

[p. 28]

[Oude doden moeten plaats maken voor jonge doden (vervolg)]

Hij kon zich niet meer herinneren hoe hij haar had leren kennen; waarschijnlijk bevond ze zich een keer in gezelschap van zijn studievrienden in een onopvallend Praags café. Waar ze voor de eerste keer samen waren, kon hij zich wel goed herinneren: hij zat tegenover haar in een pluchen box, stil en niet helemaal op zijn gemak, maar tegelijkertijd bedwelmd door de fijnzinnige toespelingen waarmee ze haar gunst liet blijken. Daarna probeerde hij zich voor te stellen (hoewel hij niet op de vervulling van zijn dromen durfde hopen) hoe zij eruit zou zien als hij haar zou kussen, uitkleden en liefhebben, maar hij slaagde daar niet in. Het was vreemd: duizend keer probeerde hij zich haar midden in het liefdesspel voor te stellen, maar tevergeefs: haar gezicht bleef naar hem kijken met dezelfde rustige en zachte glimlach die hij (zelfs met de meest hardnekkige verbeeldingskracht) niet kon omvormen tot een uitdrukking van hoogste verrukking. Ze was geheel buiten het bereik van zijn verbeeldingskracht.

Dit was een situatie die zich nooit meer in zijn leven herhaald had: hij stond toen oog in oog met het onvoorstelbare. Kennelijk beleefde hij toen de korte periode (de paradijselijke periode) waarin de verbeeldingskracht nog niet voldoende verzadigd is door ervaring, niet bedreven is, te weinig weet en te weinig kan, zodat het onvoorstelbare nog bestaat. Als het onvoorstelbare werkelijkheid wordt (zonder de springplank van het voorstelbare), dan wordt men overrompeld en door duizeligheid overvallen. Die duizeligheid had hem inderdaad overmeesterd en toen hij, na een paar ontmoetingen nog niets had durven ondernemen, was zij begonnen hem uitvoeriger en nieuwsgieriger vragen te stellen over zijn kamertje in het studentenhuis, zodat ze hem bijna gedwongen had haar daar uit te nodigen.

De studentenkamer waarop hij met een collega woonde die hem voor een glaasje rum beloofd had tot middernacht weg te blijven, leek weinig op zijn huidige vrijgezellenwoning: twee ijzeren bedden, twee stoelen, een kast, een felle gloeilamp zonder kap en een verschrikkelijke rommel. Hij had opgeruimd en om zeven uur (het lag in haar aard altijd op tijd te komen) klopte ze op de deur. Het was september; de schemering was net ingevallen. Ze gingen op de rand van het ijzeren bed zitten en kusten elkaar. Het werd steeds donkerder en hij wilde het licht niet aandoen, omdat hij blij was dat ze hem niet kon zien en hoopte dat het donker de verlegenheid zou verminderen die hij zou voelen als hij zich uit moest kleden. (Hij had een beetje ervaring met het losknopen van blouses, maar zélf kleedde hij zich meestal in een verlegen haast uit). Deze keer echter aarzelde hij zo lang voordat hij de eerste knoop los begon te maken (hij dacht dat er een andere, elegantere manier moest bestaan die alleen ervaren mannen kennen en hij was bang zijn onwetendheid te verraden) dat ze uiteindelijk zelf opstond en met een glimlach vroeg: ‘Zal ik mijn pantser niet afleggen?’ en zich begon uit te kleden; maar het was donker en hij zag alleen de schaduwen van haar bewegingen. Haastig kleedde hij zich uit en voelde zich pas wat zekerder toen zij elkaar (dankzij haar geduld) gingen beminnen. Hij keek naar haar gezicht, maar in de schemering ontglipte hem telkens haar uitdrukking en zelfs haar trekken kon hij niet onderscheiden. Hij vond het jammer dat het donker was, maar het leek hem onmogelijk op dat moment van haar weg te gaan, naar de deur te lopen en daar aan de lichtknop te gaan draaien, dus bleef hij zijn ogen inspannen: maar hij herkende haar niet; het leek of zij met iemand anders de liefde aan het bedrijven was; met een andere man of met iemand die helemaal niet bestond.

Toen ze op hem ging zitten (en ook toen zag hij alleen een opgerichte schaduw) en met haar heupen bewoog, zei ze iets met gedempte stem, ze fluisterde, maar het was niet duidelijk of ze tegen hem praatte of in zichzelf. Hij kon de woorden niet onderscheiden en vroeg haar wat ze zei. Ze bleef verder fluisteren en ook daarna, toen hij haar weer tegen zich aandrukte, kon hij niet verstaan wat ze zei.

8

Ze luisterde naar haar gastheer en was steeds meer ingenomen met de details die zij allang vergeten was: dat ze toen een lichtblauw mantelpak van dunne zomerstof droeg waarin ze er, naar zijn zeggen, onaantastbaar uitzag, dat ze een grote benen kam in haar haar had die haar verschijning ouderwets verheven maakte, dat ze in het café altijd thee met rum bestelde (haar enige zwakheid wat alcohol betrof). Dat alles voerde haar aangenaam ver weg van het kerkhof en het geliquideerde graf, weg van haar gezwollen voeten, van het cultureel centrum en van de verwijtende ogen van haar zoon. Ik heb niet tevergeefs geleefd - flitste het door haar hoofd - wie ik vandaag ook ben, als een deel van mijn jeugd in deze man voortleeft. Meteen daarop besefte ze dat deze gedachte haar mening versterkte: de waarde van een mens ligt in datgene waarin hij zichzelf overtreft, in dat wat hij buiten zichzelf is, in anderen en voor anderen.

Ze luisterde en liet toe, dat hij af en toe haar hand streelde; die streling vloeide samen met de zachte stemming van het gesprek en was ontwapenend vaag (voor wie was die streling bedoeld? voor de vrouw over wie hij sprak of tot wie hij sprak?); trouwens, de man die haar streelde beviel haar; ze vond hem zelfs aardiger dan de jongen van vijftien jaar geleden, die het met zichzelf tamelijk moeilijk had, voorzover ze zich kon herinneren.

Toen in zijn verhaal het moment kwam waarop haar bewegende schaduw zich boven hem oprichtte en hij vergeefs haar gefluister probeerde te verstaan, zweeg hij even en zij (veronderstellend dat hij de woorden kende en dat hij haar na al die jaren aan die woorden als aan een soort vergeten geheim wilde herinneren) vroeg zachtjes: ‘En wat zei ik toen?’

9

‘Dat weet ik niet’, antwoordde hij. Hij wist het niet; ze ontsnapte toen niet alleen aan zijn verbeelding, maar ook aan zijn waarneming; ze ontsnapte aan zijn gezichtsvermogen en zijn gehoor. Toen hij het licht op zijn studentenkamer aandeed, was ze al aangekleed, alles aan haar was weer glad, oogverblindend, onberispelijk en hij probeerde tevergeefs een verband te vinden tussen haar verlicht gezicht en het gezicht dat hij een poosje daarvoor in het donker vermoedde. Nog voordat ze die dag afscheid hadden

[p. 29]

genomen, moest hij al aan haar denken; hij probeerde zich voor te stellen hoe haar (ongeziene) gezicht en haar (ongeziene) lichaam eruit zagen toen ze elkaar lief hadden. Maar het had niets opgeleverd: ze was nog steeds buiten het bereik van zijn verbeeldingskracht.

Hij had zich voorgenomen haar de volgende keer bij het volle licht te beminnen. Maar er was geen volgende keer. Sinds die tijd vermeed ze hem handig en taktvol en hij werd onzeker en wanhopig; het was wel erg mooi toen ze met elkaar naar bed gingen, maar hij wist ook hoe onmogelijk hij daarvóór was en hij schaamde zich. Door het feit dat ze hem vermeed, voelde hij zich veroordeeld en durfde niet meer naar haar gunst te dingen.

‘Waarom hebt u me toen gemeden?’

‘Alstublieft’, zei ze met haar tederste stem, ‘het is al zo lang geleden, hoe moet ik dat weten...’ en toen hij bleef aandringen zei ze: ‘U zou niet steeds aan het verleden moeten denken. Het is al genoeg dat we er zoveel tijd aan moeten besteden, veel meer dan we willen.’ Ze zei dit alleen om zijn aandringen het hoofd te bieden (en misschien had de laatste zin, met een lichte zucht uitgesproken, te maken met haar ochtendbezoek aan het kerkhof), maar hij legde die zin anders uit: alsof die er fel en opzettelijk (dat was duidelijk) op wees, dat er geen twee vrouwen waren (die van vroeger en die van nu), maar dat er een en dezelfde vrouw was, dat de vrouw die hem vijftien jaar geleden ontglipt was nu hier was, binnen handbereik.

‘U hebt gelijk, het heden is belangrijker’, zei hij met een zekere nadruk en hij keek gefascineerd naar haar glimlachende gezicht, naar haar halfgeopende mond waarin een rij tanden wit schemerde; toen schoot hem het ogenblik te binnen waarop zij op zijn studentenkamer zijn vingers in haar mond gestoken had en zo hard beet, dat het pijn deed, en hoe hij toen het hele binnste van haar mond afgetast had; hij wist tot op de dag van vandaag dat er bovenin aan één kant alle kiezen ontbraken; (hij verafschuwde dat niet, integendeel, dat kleine gebrek hoorde bij haar verleidelijke leeftijd die hem opwond.) Maar nu keek hij door het kiertje tussen haar tanden en mondhoek en zag, dat de tanden opvallend wit waren en dat er geen één ontbrak. Dat deed hem rillen: de twee beelden gingen weer uit elkaar, maar hij wilde het niet toegeven, hij wilde ze uit alle macht weer verenigen en daarom zei hij: ‘Wilt u echt geen cognac?’ en toen ze met een bekoorlijke glimlach en iets opgetrokken wenkbrauwen haar hoofd schudde, liep hij naar achteren, haalde de fles cognac te voorschijn, zette die aan zijn lippen en begon snel te drinken. Daarna bedacht hij dat zijn adem hem zou kunnen verraden, dus nam hij twee glaasjes en de fles mee naar de kamer. Ze schudde opnieuw haar hoofd. ‘Symbolisch alleen maar,’ zei hij en vulde beide glaasjes. Daarna klonk hij met haar en zei: ‘Dat ik over u alleen maar in de tegenwoordige tijd mag spreken!’ Hij dronk zijn glas leeg, zij maakte alleen haar lippen een beetje nat; daarna ging hij op de leunig van haar stoel zitten en nam haar handen in de zijne.

10

Toen ze naar zijn vrijgezellenwoning ging, vermoedde ze niet dat het tot deze aanraking zou kunnen komen en op het eerste moment schrok ze, alsof de aanraking te vroeg kwam, vóórdat ze erop bedacht was (het voortdurend bereid zijn dat iedere rijpe vrouw kent, had ze allang verloren); (we zouden haar schrik misschien kunnen vergelijken met de schrik van een jong meisje dat voor het eerst gekust wordt, want is een meisje nog niet voorbereid, zij was het niet meer; ‘nog niet’ en ‘niet meer’ zijn dan op een geheimzinnige manier verwant, zoals sommige eigenaardige dingen van de ouderdom en kindertijd verwant zijn.) Hij haalde haar uit haar stoel en zette haar op de bank, drukte haar tegen zich aan, streelde haar hele lichaam. Ze voelde zich in zijn armen vormeloos zacht (ja, zacht, want de zinnelijkheid die anders honderden fijne beweginkjes veroorzaakt en de spieren meteen doet samentrekken en ontspannen, had allang haar lichaam verlaten).

Maar haar schrik verdween snel onder zijn aanrakingen en zij, die eerst ver verwijderd was van de prachtige, rijpe vrouw van vroeger, kwam weer vlug tot zichzelf. Zij vond haar zelfvertrouwen, haar zelfbewustzijn, de vroegere zekerheid van een erotisch ervaren vrouw weer terug. Omdat ze die zekerheid lang niet ervaren had, voelde ze haar nu intenser dan ooit. Haar lichaam, nog maar even terug zo betrapt, verschrikt, passief en zacht, begon te leven; het begon nu met eigen aanrakingen te antwoorden. Ze voelde en herkende de precisie van die aanrakingen en dat maakte haar blij. De aanrakingen, de manier waarop ze haar gezicht tegen zijn lichaam vlijde, de zachte bewegingen van haar bovenlichaam in zijn omhelzing, dat alles vond ze weer, niet als iets wat ze alleen maar ooit had geleerd, iets wat ze kende en nu met koele voldoening uitvoerde, maar als iets wezenlijks waarin ze vol vreugde opging. Het was alsof ze feestelijk terugkeerde in het land (ach, het land van schoonheid!) waaruit ze eens verbannen was.

Haar zoon was oneindig ver weg. Ze zag hem even in gedachten als een waarschuwing toen de gastheer haar handen vastpakte,