De Revisor. Jaargang 5

[p. 8]

Frans Kellendonk
De Nietsnut

Andere mensen mogen na hun dood al snel afslijten tot een skelet en wat anekdotes, maar mijn vader moest intakt gehouden worden, want er kwam een rechtszaak. Ze zouden me vragen stellen, ‘Meneer Goudvis, acht u het waarschijnlijk dat uw vader de verdachte verzocht zou hebbens...’ Ik wist het niet. Zevenentwintig jaar had ik hem gekend, met weinig mensen had ik me zo beziggehouden als met hem, en nu, nauwelijks twee weken na zijn dood, kon ik me niet eens meer zijn uiterlijk voor de geest halen. Ik bewaarde alleen wat verbrokkelde herinneringen die ik onmogelijk tot een geheel kon passen - zijn voorkeur inzake stropdassen, wat bon mots, een intonatie, een favoriet handgebaar en een haast eindeloze reeks verhaaltjes natuurlijk, keurig gekapte, met reukwater besprenkelde weergaven van wat misschien ooit echt was gebeurd. Ik wist niet wie hij geweest was; laat staan dat ik hem in hypothetische situaties zou kunnen navoelen. Toch was het nodig dat ik met gedegen antwoorden kwam, niet om die ellendeling van een Dirkzwager een hak te zetten - het zou me een genoegen zijn, daar niet van -, maar omdat er met de vraag hoe hij aan zijn eind was gekomen voor mij meer gemoeid was dan die paar ton van oom Richard of zelfs dat levenslang t.b.r. van Dirkzwager.

Toen ik een jaar of twaalf was heb ik eens zijn portret nagetekend, een foto van hem als gave jongeman van vijfentwintig. Ik legde er eerst een velletje calqueerpapier overheen en trok met een potlood zo precies mogelijk de lijnen van zijn gezicht na. Soms beefde mijn hand. Soms week hij wat af met een onverbeterlijke eigenzinnigheid. Toen ik de tekening naast de foto hield was de gelijkenis niet frappant. Ik werkte hem verder uit, zonder me al te nauw aan mijn voorbeeld te houden - zette ogen en mond wat aan, wreef schaduwen in niet mijn duim. Er ontstond een gezicht dat niet het zijne was en me toch heel bekend voorkwam.

Iets dergelijks deed ik nu weer. Ik vulde de schrale contouren van mijn herinnering met stukjes en beetjes van mezelf. En het bleek te werken: de roerselen die ik hem toedichtte kleurden wonderwel bij zijn stropdassen. Ik kreeg het gevoel dat ik hem door en door kende. Ik zag hem niet alleen zoals ik hem had meegemaakt, maar ook op kantoor, op straat, zelfs slapend, compleet, tot in de fijnste emotionele schakeringen. Vaak leek het ook alsof hij nooit echt had bestaan.

Het werd, al met al, volstrekt onduidelijk waar hij ophield en ikzelf begon. Het probleem was niet zozeer dat hij mijn creatuur werd - dat zou bovendien een heel goede manier zijn geweest om me van hem te ontdoen -, maar in dezelfde mate waarin ik bezit nam van hem, nam hij bezit van mij. Ik acteerde hem, welbewust aanvankelijk, maar later moest ik mijzelf erop betrappen dat ik zijn hebbelijkheden overnam. Zo was ik iets gebukt gaan lopen en steeds vaker keek ik mensen schuin van opzij aan, zoals hij dat deed, en perste ik mijn lippen samen wanneer ik naar ze luisterde. Het was eerder een parodie dan een imitatie, in opzet althans een manier om hem van het lijf te houden. In feite veranderde ik in mijn vader. Ik vermoed - bewijzen kan ik het niet, want dat velletje flinterdun overtrekpapier is zoek, verwaaid, verloren - dat ik vijftien jaar geleden mijn eigen gezicht van nu heb getekend.

Het zou zo erg niet zijn geweest, als ik mijn vader niet had verafschuwd. Hij was geen goed mens. Intelligent, ja, gevoelig, zeker, maar niet goed, niet edelmoedig. Hij was ook geen slecht mens. Zijn voornaamste deugd, beweerde hij, was dat hij zich altijd gedeisd had gehouden in een wereld die aan vlijt ten onder gaat. Een spijbelaar, een deserteur, een lafaard, dat vond ik hem.

Er hield zich een mug op in mijn slaapkamer. Een uur of wat, erg lang, had ik al slapeloos op het balkonnetje van mijn woonark gezeten. Een half pakje sigaretten opgerookt; tien, twaalf peuken met een luide sis in het water laten vallen. Op een vlonder, bij het balkon, lagen twee zwanen knus ineengerold te slapen. Als slagroom touffes, dacht ik - en zo had ik nog tientallen onnutte gedachten. Uitgerekend wanneer je niet kunt slapen moet alles wat er omgaat in je hoofd, hoe onzinnig ook, je fascinerend helder voor ogen

[p. 9]

staan. Op mijn loopplank zat een eendengezin, netjes in de rij, snavels op de rug, te slapen. Alles sliep. Behalve een enkele rat. En die reiger, die ineens zijn turen had gestaakt, zijn vleugels uitsloeg en rauw krijsend opwiekte van de kade, rakelings langs mijn balkon. En de muggen. En ik.

Iets dat bij daglicht niet eens in je op zou komen kan dan een goed idee lijken. Ik ging de keuken binnen, liet de deur open en knipte de t.l.-buis aan. Mijn ogen deden pijn van de slaap. Ik wachtte tot er wolken watermugjes aan het plafond hingen, tot ze de snorrende lamp haast verduisterden en overstemden met hun zenuwslopend gedrein. Toen sloot ik de deur en zette ik de stofzuiger aan. Grinnikend hield ik de slang in het gewriemel. Wat ze erin verdwenen! Met slierten tegelijk werden ze, hoe ze ook tegenstribbelden, van het licht weggeslorpt. Maar het duurde langer dan ik had gedacht. Na de grootste opruiming bleef de zoldering bespikkeld met mugjes; ik kon er zoveel opzuigen als ik wilde en toch kwamen er steeds ongeveer evenveel bij, waarvandaan wist ik niet. Na een kwartier gaf ik het op. Vastbesloten om eindelijk in slaap te vallen wierp ik me zo krachtig op mijn bed dat ik even bleef nadeinen. Ik hoorde nu niet één mug meer. Ik hoorde er wel twintig.

Ik zou de schuit in brand kunnen steken. Ik zou ook kunnen overwegen om het niet te doen. Ik maande mezelf om heel stil te blijven liggen en na te denken. Ik dacht na. De wekker wees vier uur aan - nog twee uur tot zonsopgang. Ik trok een laken van mijn bed, dronk snel een slok water in de keuken - de muggen kwamen even zo vrolijk weer door de stofzuigerslang naar buiten, zag ik -, liet de eenden door mijn gestamp van de loopplank tuimelen en vlijde me neer op de achterbank van mijn auto, waar ik voor het eerst van mijn leven baadde in maanlicht. Wit maanlicht, dun als melkwei, vloeide tussen mijn oogleden. In Londen woonde een groenteboer die sinds de oorlog niet meer had geslapen. Hoe zou dat zijn, zo'n spookbestaan - de dag veel te schel en te hard te vinden en iedere nacht opnieuw te worden besprongen door je eigen wangedachten? Ik ging rechtop zitten, het laken om mijn schouders en zei, ‘Laat ik maar vast gaan,’ hardop, om die inval het gewicht van een besluit te geven.

De avond ervoor was het nog een vaag en waarschijnlijk heilloos plan geweest, iets dat ik morgen eventueel zou kunnen doen, en gerijpt was het in die tussentijd ook niet. Ik rende dan ook driest, opzettelijk driest, de kamers door met mijn koffertje en veegde er binnen een minuut ondergoed, sokken, overhemden, broeken in, alles wat op het schapje boven mijn wastafel stond, een fles Southern Comfort - waarom ook niet -, geld, nog wat geld, portefeuille, adresboekje, vulpen, sleutels, paspoort, papieren en zelfs een van die boeken - ik heb er een apart plankje voor - die me al jaren op bijna iedere reis vergezellen zonder dat ik ze ooit uitkrijg, in dit geval Het Kapitaal. Met een beetje geluk zat ik binnen drie uur te ontbijten op het terras van Hotel Eden. Als het nog bestond. Als het nog zo heette. Sloot af, koffer in de kofferruimte en om het me maar snel onmogelijk te maken van gedachten te veranderen gaf ik meteen flink gas, zodat ook tussen de andere boten langs het pad plotseling reigers opvlogen en de lucht een paar seconden lang vol was van een bloedstollend gekrijs. De stad was zo stil, zo verlaten. Waarom kon ik hier de slaap toch niet vatten? Ik moest de neiging onderdrukken om af te sturen op zo'n goedmoedig knipperend stoplicht of me met auto en al te laten verdwijnen in het kalme, donkere water. Ik minderde vaart en toen ik bij de oprit naar de snelweg, in het oranje schijnsel van een booglamp, een lifter zag staan, zo'n engel van verlatenheid, zijn spijkeroutfit in een roodkoperen gloed alsof hij net was neergedaald uit een hemelstreek even voorbij de westereinder, kwam ik bijna vanzelf tot stilstand. Deur open. Mijn lastige, slecht zittende lichaam tot een bal rollen. Touw eromheen. Doe me maar weg. De auto mag je houden.

In plaats daarvan vroeg ik: ‘Hebt u soms een rijbewijs?’

Er was welbeschouwd niets verkeerd aan dat zinnetje, alleen: zelf zou ik het nooit gevraagd hebben. En die toon! Alsof ik een daverend gelach verwachtte. Kun je rijden? had ik moeten zeggen. Ik was nu ook al als mijn vader gaan praten.

‘Ik bedoel, kunt u rijden?’

Hij knikte. Ik opende het andere portier en schoof opzij. Met de van lifters bekende montere zwaai deponeerde hij zijn rugzak op de achterbank, nam plaats achter het stuur en vroeg waar de reis heen ging.

‘Ooit gehoord van Mohrbach-St. Hubert?’ Ik beluisterde een onaangename, sarcastische ondertoon in mijn stem, maar hij antwoordde eenvoudig, ‘Nee.’ Niettemin zette hij zijn handen aan het stuur, duwde zijn rug naar achter en verstelde de bank.

‘Wacht even! Zou u het erg onbeleefd vinden als ik op de achterbank ging liggen? Het is wat ongebruikelijk, maar ik voel me echt heel beroerd -’

Ik begreep aanvankelijk niet waarom hij nu zo waanwijs grijnsde, maar, ach natuurlijk, hij dacht dat ik dronken was! Het was misschien het best om hem voorlopig in die waan te laten. Toen ik de rugzak had verplaatst en tegen een portier leunde, mijn benen voor me uitgestrekt, zei ik: ‘Rijdt u eerst maar naar Maastricht. Dat is alvast wat dichter bij Afghanistan, of Nepal, of waar u ook moet wezen.’ Mijn vader had het me niet kunnen verbeteren. ‘En laten we elkaar alsjeblieft tutoyeren. Ik heet Frits - Frits Goudvis.’ Hij zweeg.

[p. 10]

Het was me al vaker overkomen dat er op die mededeling met enige argwaan werd gereageerd. ‘Men schijnt vaak te denken dat dat een Joodse naam is, maar we zijn al sinds mensenheugenis Rooms-Katholiek,’ mompelde ik erachteraan, waarom wist ik niet, maar wel dat ik het mijn vader ooit precies zo had horen zeggen.

‘Ik heet Ben’, gaf hij tenslotte toe.

Toen we reden vroeg hij in de opgewekte prentbriefkaartstijl die blijkbaar hoorde bij dit soort gelegenheden,

‘Vakantie?’

‘Nee. Nauwelijks. Mijn vader is gestorven in Mohrbach-St. Hubert. Meer een soort pelgrimstocht, een bedevaart eigenlijk.’

Het woord dat ik zocht was kruisweg. Pas op dat moment begreep ik iets dat ik eigenlijk steeds geweten had, maar onvoldoende beseft, namelijk dat er sprake was van symmetrie, dat dit trajekt een paar weken daarvoor ook al was afgelegd, op ongeveer hetzelfde tijdstip, in het holst van de nacht, daarom had ik dus niet kunnen slapen - daarom had ik ook een lifter meegenomen, alleen om de de symmetrie te vervolmaken. Ik boog me voorover en fluisterde, alsof mijn vader niet alleen een stem, maar ook nog oren had,

‘Ik weet dat ik een bezopen toon aansla. Ik kan het zelf niet helpen. Ik ben wat uit mijn gewone doen -’

Mijn adem in zijn nek. Hij verstijfde.

‘Och, dat valt...’

‘Nee, het is alsof er iemand door me heen spreekt, alsof ik een medium ben, begrijp je?’

‘Och, ik vind helemaal niet...’

‘Maar ik kan het allemaal uitleggen. Je moet het me laten vertellen, het is een lang verhaal, maar ik zal het helemaal uitleggen -’

Hoe hij opstond. Het ontwaken. Het afscheid van die stille hengelaar, zijn ziel, die hij in de koelte moet achterlaten. De barre tocht over het slaapwater. Zonnestralen die zich met geweld door de gordijnen breken. De benauwende terugkeer in zijn lichaam. Dan het heimwee naar het rustig samenzijn met zijn ziel. Ochtendziekte, noemde mijn moeder dat. En dan niet eens dat heimwee meer. Een andere slaap die waken heet.

Nog voor hij zijn ogen geopend heeft daalt hij in gedachte al af naar de kelder, naar die stoffige pupiters met nog driehonderd, ooit vijfhonderd, flessen Veuve Cliquot, zodat de tijdsspanne tussen nu en het moment waarop hij werkelijk die trap zal afdalen uitstel wordt, bij voorbaat verloren is. Hij tilt zijn oogleden op, maar laat ze meteen weer zakken om eens op zijn gemak vast te stellen hoe hij zich voelt. Wel fris eigenlijk, of misschien een tikkeltje misselijk? Van katers heeft hij sinds een maand of twee geen last meer (zijn larmoyante drankprobleem bestaat nu drie maanden). Hij doet maar net alsof hij verkwikt opstaat, zoals het een gezond mens betaamt.

Voorzichtigheid blijft niettemin geboden; een onbezonnen begin kan je de hele dag bederven. Hij laat de gordijnen gesloten. In de schemer lijken de kamers halfgeschapen en hijzelf niet meer dan een schim, waardoor de overgang van slapen naar waken geleidelijker schijnt dan hij is. Na een bezoek aan het toilet en een kwartier onder de douche vindt hij die onvoorwaardelijke opsluiting in zijn lichaam al wat minder verschrikkelijk. Onder het straalkacheltje dat boven de badkamerdeur is opgehangen wrijft hij zich goed droog - natte plekken op het lichaam zijn slecht voor het humeur -, dan kijkt hij of de wijzer van de weegschaal nog op nul staat en controleert zijn gewicht. De laatste tijd woog hij vaak wat meer dan de tweeënzeventig kilo die hij langer dan dertig jaar gewend was geweest. Dat zat er een vetring om zijn middel. Een woestijngordel, noemde zijn moeder dat. Zij wist al lang wat voor ontberingen hem te wachten stonden.

De kleine lichamelijkheden van het lever schonken hem altijd veel troost. De koele streling van zijn gebatikte ochtendjas langs zijn huid, het kammen van zijn haar (het eerste, voorlopige kammen, zonder spiegel), het klaarmaken van zijn ontbijt (een tostie, een gekookt eitje, een sinaasappel e`verduisterde keuken.