De Revisor. Jaargang 5

[p. 18]

Dirk Ayelt Kooiman
De vertellingen van een verloren dag

Vierde vertelling

Wel, we waren dus na diverse vertragingen in het holst van de nacht gearriveerd: zo'n moment dat des te gewelddadiger aanbreekt naarmate je er langer naar hebt moeten uitzien. ‘Laat ons nu even rustig zitten om aan het idee te wennen.’ Maar dat kan dus niet. Koffer hier, koffer daar, hup, hup, hup, naar buiten - we waren de enige reizigers die het onooglijke stationnetje als bestemming bleken te hebben. De trein, potsierlijk kolossaal naast dat smalle, met gras en onkruid overwoekerde perron en het haveloze dienstgebouwtje - in dit perspektief niet groter dan een hondehok - had zich fluitend in beweging gezet en was, op de een of andere manier zonder te groeten verder gegaan: leeg leek het wel, leeg en op huis aan. Het gedreun van de wielen op de rails verstierf, weerkaatst, van alle kanten; het lint van raampjes verscheen nog even, flakkerend tussen de boomtoppen - alsof er inderdaad een verzuim moest worden goedgemaakt - terwijl de trein, moeizaam klimmend, de tegenover ons liggende bergwand rondde. Toen waren we definitief alleen.

Zo stonden we daar verdwaasd naast onze koffers, de reis nog suizend in onze oren, omgeven door een duisternis die aanvankelijk door het licht van één armzalige booglamp alleen nog maar geaksentueerd werd, in een stilte die tot iets absoluuts werd door het ononderbroken zoemen en geklik-klak afkomstig uit een grijsmetalen regelkast - enig attribuut dat het bewijs leverde dat we ons inderdaad uitsluitend door de ruimte, en niet in één moeite door ook nog terug in de tijd hadden laten transporteren. Nachtwind. Een zuivere, tintelende atmosfeer. Zuurstof, onbesmet. De overweldigende sensatie buiten te zijn, na al die uren van bruinbespatte vensters, klam kunstleer, beslagen formica en flikkerend lamplicht. Rondom ons, schimmig, onwerkelijk van afmetingen: bergwanden, coulissengewijs in aflopende gradaties duisternis gehuld, grondmist als watten in dalen en kloven, flauw oplichtende sneeuwtoppen in de hoge verte. Boven dit alles een koepel van sterren - ongenaakbaar, koel en onverschillig, onpeilbaar in zijn bedoelingen ... Zo stond ik daar dan, knipperend met de ogen, knikkend op mijn knieën, de zintuigen geteisterd door dit mateloze niets, los van al het vertrouwde waarin ik me kon spiegelen, sprakeloos, stom, ‘als een aap die grimassen trekt tegen de leegte’. Waar was ik nou weer aan begonnen...

‘Torello met andere woorden’, zei Kompaan - meester in het verbreken van stilte. Ik volgde ten overvloede zijn blik naar het afgebladderde bord dat, minus de tweede o, inderdaad die naam vermeldde. Het viel niet te ontkennen: waar we ons dan ook mochten bevinden - we waren waar we geacht werden te zijn.

Vriend en metgezel Kompaan ging energiek in zijn handen wrijvend - niets aan de hand, alles onder contrôle - op zijn koffer zitten en diepte de routebeschrijving die ons was toegestuurd op uit zijn binnenzak, blijkbaar om binnensmonds mompelend vast te stellen wat ik hem ook zo wel had kunnen vertellen - en hij overigens zichzelf: dat deze uitging van omstandigheden met daglicht.

‘Trouwens iedereen slaapt daar natuurlijk nog’, voegde hij toe aan de voorafgaande konstatering, hoezeer ook verzwegen. ‘Dus bijster veel uitmaken doet 't niet.’

‘Wat nu?’ vroeg ik met een huivering; mijn kleding was bepaald op een zonniger onthaal berekend.

‘Wachten tot het licht wordt lijkt me.’ Hij raadpleegde zijn horloge. Ik deed hetzelfde: sinds onze aankomst waren inmiddels reeds zes minuten verstreken. ‘Dat kan nog wel even duren.’ Met een licht gekreun verhiefhij zich van zijn koffer om naar het dienstgebouwtje te lopen. Hij morrelde aan de deur, bestudeerde brommend het slot bij het licht van een lucifer.

‘Kijk, zo'n slot krijg je wel open. Alleen moet je het dan wel stuk maken...’ Studie van het sluitwerk van het enige venster leidde tot eenzelfde konklusie. - Waarop hij zonder aankondiging of nadere verklaring oploste in de schaduw en uit het zicht verdween. Uit het gekraak van dorre takken en het ritselen van bladeren, nu eens hier, dan

[p. 19]

weer verderop, viel af te leiden dat hij - zoals hij gewoon was wanneer hij zich op onbekend terrein bevond, ‘om op alles voorbereid te zijn’ - bezig was de situatie te verkennen, een beheptheid overgehouden uit een lichtelijk crimineel verleden. - Maar opeens drong tot me door dat het angstig stil geworden was.

Mijn ogen priemden vergeefs in de duisternis. Zag ik daar iets bewegen? Nee, niets. Dáár dan misschien? Ook niet. Stilte. Ik houd mijn adem in. Niets te horen dan het bonken van mijn hartslag in mijn oren. Leuk is dat. Typisch Kompaan. - En wat moet ik nou beginnen wanneer hij niet terugkomt? Mijn blik viel op zijn koffer. Wat moest ik nou met die stomme koffer van hem? Ik keek naar de booglamp waarvan de melkglazen kap een barst vertoonde. Wanneer die lamp het begeeft zit ik natuurlijk helemaal mooi in de puree... Mijn ogen begonnen te tranen. Wat moest ik hier nu eigenlijk met mezelf beginnen? Ik had me weer eens laten meeslepen in een avontuur waartegen ik mentaal in feite helemaal niet opgewassen bleek - zoveel was wel duidelijk. Wat zijn dat toch voor een onbezonnenheden! Mijn hoofd staat er niet naar. Ik ben moe. Het duizelt me van de onverwerktheden... Teveel zaken die eerst rechtgezet hadden moeten worden... Ik ben vol, in dit hoofd kan niets meer bij... Waar ben ik? En ben ik het nog wel?

‘Hallo Kompaan!’ riep ik, niet erg luid en met schrikbarend onvaste stem. - En juist op dat moment verscheen hij weer, een schim uit de duisternis, klein, soepel, ratachtig nonchalant, van een kant die ik niet verwachtte, niet voor mogelijk gehouden had zelfs. Ik rechtte mijn rug, haalde diep adem, kuchte:

‘En?’

‘Nergens een huis. Daarachter is een afgrond, onfatsoenlijk steil. Beneden branden wel wat lampen, maar het lijkt me riskant in het donker af te dalen.’

‘Ik dacht: ik roep maar eens. Misschien is ie de richting wel kwijt...’

Zonder hierop in te gaan wierp Kompaan de bos dorre takken die hij in zijn armen hield voor me op het perron.

‘Loop 'ns mee.’

Ik volgde hem. Achter het huisje stond, onder een schuin afdak, een stapel houtblokken, tot keurige driehoeken gespleten. Hij laadde mijn armen vol.

‘Màg dit, denk je?’ informeerde ik, in het volledige bewustzijn van m'n benepenheid. - Ik moet er nog even aan wennen. Het komt wel weer in orde, die oude ik van mij komt wel weer tevoorschijn...

‘Wie wat bewaart die heeft wat’, verklaarde mijn metgezel monter. ‘Nou nog een stukje papier en dan zul je wat beleven.’

Zo zaten we even later tegenover elkaar, twintig uur sporen van huis, midden in het niets, op het perron van dat belachelijke stationnetje, met tussen ons in een prettig knapperend vuurtje. Grillig schijnsel op bomen en struiken, op de kale rotswand achter ons. Wind in de toppen van de bomen. Vonken. Vleermuizen. Uiltjes. Vlak naast ons: het glanzende loopvlak van de rails - rails die zich, kwam weer eens bij me op, tot in alle uithoeken van het vasteland ononderbroken uitstrekten, tot het uiterste puntje van Mantsjoerije toe...

‘Jammer dat we geen worstjes hebben,’ zegt Kompaan, terwijl hij de nog halfvolle fles cognac ontkurkt. ‘Jij 'n slok?’

Zo zaten we daar na al die uren spreken en tuurden zwijgend in de vlammen.

Zo zat ik daar, verdoofd, uitgeput, zonder verband met wie ik was, vleesgeworden alibi, met achter me die ontzagwekkende staart van komplikaties en verstrengelingen...

Merkwaardig.

‘Met de trein,’ heeft hij intussen geantwoord. ‘Kompaan vertrouwde z'n auto niet voor zo'n lange rit. We kwamen midden in de nacht aan, uren vertraging gehad. Ik wist niet wat me overkwam. Een piepklein stationnetje, midden in de bergen. Uitgestorven natuurlijk. Alles donker. Er zat niets anders op dan te wachten tot het opkomen van de zon. We hebben nog een vuurtje gestookt tegen de kou. Wonderlijke ervaring hoor: in het pikkedonker op een plek waar je nooit eerder geweest bent. Aan Kompaan heb je dan een goeie...’

Hij neemt een slok en likt zijn lippen. Tuurt even voor zich uit alsof hij het beeld wil terughalen voor zijn geestesoog. Dan vervolgt hij na een korte aarzeling op een toon alsof hij eigenlijk iets anders had willen zeggen:

‘Op een gegeven moment, midden in de nacht dus - het zal een uur of drie geweest zijn -, kwam er een ongelooflijk lange goederentrein langs. We hoorden 'm al in de verte aankomen: een vreemd, onheilspellend gerommel. Maar door al die echo's is absoluut niet uit te maken van welke kant het geluid komt. Het werd luider en luider, tenslotte leek het wel of die trein zo ongeveer over ons héén reed - en toen pas zagen we hem. Hij kwam tevoorschijn uit een tunnel die we in het donker niet hadden opgemerkt. Luguber. Drie giganten van lokomotieven aan elkaar gekoppeld, een eindeloze sleep kipwagons met erts erachter. Stapvoets ging het, in het donker, tegen de helling op. Er kwam geen eind aan, het leek wel een uur te

[p. 20]

duren voor hij voorbij was, en het gekke was dat we geen mens gezien hadden - alleen dat ontzettend kleine mannetje, achter het glas van de voorste lokomotief, in het flauwe schijnsel van zijn bedieningspaneel. Al die wagons... Dat ene mannetje...’

‘Wanneer ik zoiets zie, kan ik nooit de gedachte van me afzetten dat het oorlog is. De Derde Wereldoorlog is uitgebroken, ongemerkt, in het geniep, zonder dat we het wisten... We leven op een vulkaan, de bom kan ieder ogenblik barsten! - Of het is nog steeds de Tweede... Het is de Tweede Wereldoorlog, die nog steeds, in het diepste verborgene voortwoedt, hardnekkig en verraderlijk als een veenbrand. Bij nacht en ontij, op afgelegen plaatsen, in bergen en woestijnen gaat de strijd nog onverminderd voort. Eenheden die niet weten dat het vrede is... Hoogbejaarde SS-ers, ongeschoren, uitgemergeld, op verroest, piepend en kreunend materieel.’

Dat zijn van die associaties waarvan je niet weet of anderen ze nu óók hebben. Eigenlijk verwacht je, misschien wel tegen beter weten in, van niet. Je wilt ze voor jezelf houden, en dat is dan ook de reden dat je er nooit naar informeert.

‘Duidelijk op weg naar de ondergrondse laboratoria van de geheimzinnige professor Lupardi. Al deze bergen zijn namelijk hol...’ verklaart Kompaan wanneer hij zich boven het verminderde gedreun verstaanbaar kan maken. Hij staat op, kijkt de achterlichten van de trein na, tot deze om een bocht verdwijnen. ‘Halló zeg, wat een mastodont was dat!’ Waarop hij weer gaat zitten.

Wanneer de stilte is ingetreden - alleen nog wat gerommel als van een ver verwijderd onweer - voegt hij er aan toe: ‘Altijd toch weer een absurd idee dat die rails zich ononderbroken uitstrekken. Honderdduizenden kilometers, tot in Azië toe... Met voldoende spanning zou je via die rails naar alle plaatsen kunnen telefoneren.’

‘Ze sluiten niet helemaal op elkaar aan hoor,’ zegt Kompaan. ‘Om bij warmteuitzetting vervorming te voorkomen.’

O ja, denkt de ander. Dat wist ik natuurlijk ook wel. Is hij aan die wetenschap voorbijgegaan om Kompaan de gelegenheid te geven de opmerking te maken..?

Ze kennen elkaar al jaren. Het is zo'n vriendschap die zo langzaam gegroeid is dat je niet meer weet op welk moment hij begonnen is. Om de zoveel tijd stellen ze elkaar de geijkte vraag - een vraag die niet gesteld wordt terwille van een antwoord, maar uitsluitend dient ter bevestiging van een wetenschap die wederzijds is. ‘Hoe lang kennen we elkaar nu al?’ - Bijna tien jaar dus. Lang genoeg om je amper nog een voorstelling te kunnen maken van wat eraan voorafging - omdat niet jij het bent die in dat tijdvak figureert, maar een ander met wie je, schijnbaar, niet meer dan de naam gemeen hebt - laat staan van een toekomstig levenspatroon waarin de ander afwezig is - om exakt dezelfde reden. Want tien jaar is lang, zeker wanneer het een periode is van ingrijpende veranderingen. Van vrouwen en andere vrouwen, van woningen en andere woningen, van studies die wel of niet