De Revisor. Jaargang 5

[p. 2]

[Nummer 2]

Willem Brakman
Engel

In de supermarkt werd hij aangesproken, alle grindpaadjes, bruggetjes, trappen en gangen voerden trouwens naar de supermarkt, iedereen uit de verzorgingsflats kwam daar terecht en daar werd hij dan ook aangesproken. Zo op het oog was dat een heel gewone zaak, niet in strijd met het ‘verzorgd wonen’, maar hij was een oud man en hij hield er niet van onverwachts te worden aangesproken want dat stoorde. Zo was hij bij voorbeeld in die supermarkt bezig te overwegen of de magere, zeer eiwitrijke kaas vol mineralen die ze daar in kuipjes verkochten en die uit Zwitserland werd aangevoerd, behalve de voor een oud man zo noodzakelijke bouwstoffen aandragen niet evengoed en voor hetzelfde geld en met dezelfde mineralen de kanker in het zadel kon helpen. Het kon geen kwaad daar tussen de rekken eens te overwegen dat die ene fatale rotcel, door de supermarkt tot aan de tanden bewapend, misschien net op dat vredige moment uit de band kon springen waarop hij na het tevreden boertje het oog liet dwalen over een goedverzorgde ontbijttafel met kuipje.

Zeker, hij was een slap geval, zo stond hij even later te denken in de rij voor de kassa, altijd net niet helemaal fit en al die dingen, en als hij uit een stoel opstond dan vulde dat de ruimte met stenen, klagen en hol geknak van botten, maar hij had toch nog niet die maanbleke dunne moeheid die niet meer wijken wilde. Hij had nog zijn goeie momenten zoals dat heette, maar dat wilde mogelijk zeggen te weinig afweer maar nog net genoeg kracht en kuipje om zo'n gezwel uit te broeden.

Nog een paar kost bare jaren en dan kwam hij in de veilige, gezwelloze regionen van geleidelijke mummificatie en uitdroging, maar daar namen de kansen weer snel toe om, na een volle vuist in de borst plotseling over gazon en daken weg te zweven op een zomerwindje, terwijl het lijf achterbleef voor de huishoudelijke dienst: hand op het hart, oog gedoofd, gezicht van rubber. Zorg, zorg. Voorlopig echter moest dat lijf nog worden voortgeduwd, gevoed, ontlast, gewassen, te slapen gelegd en van mineralen voorzien.

Bij toeval keek hij omhoog en zag zichzelf opeens staan in een bolle spiegel, daar aangebracht opdat de geronten niet zouden wegsluipen met chocolade of pepermunt in jasje of tasje. Wel parkeerden en rangeerden in de flats alleen gegoede bejaarden, maar kleptomanie neemt snel toe met het klimmen der jaren. Uitgerekt stond hij daar in den hoge, achter een gebogen karretje, geflankeerd door een heel reclamepakket van zoutloze soepen, lecitinehoudende sojabonen en galdrijvende tarwekiemen. Een groot kegelvormig Bertrand Russell-hoofd zag hij, lange dunne knokkelhanden en hele elegante voetjes in de diepte. Een tragische gestalte, zo plotseling betrapt en bijgebogen, maar zoals Lou Barenswaard zijn Batakkers en Pygmeeën, zo had ook hij zijn dichters, zijn troostende en bezwerende poëten. Bijna altijd beschikte hij wel over het woord en er waren momenten dat hij vast geloofde dat hem dat had behoed voor een gierende huilbui of op zijn minst voor chaos of verwarring.

The tree has entered my hands
The sap has ascended my arms
The tree has grown into my breast
Downward
The branches grow out of me like arms.

Zijn inwendig orgaan, zijn innerlijke stem bezat een somber en gedragen pathos dat regelrecht uit het hart kwam en al wat daar lag verzameld. Er school niets in van het dappere oudje of de naar nobele voleinding toe rijpende stoïcijn. Tussen hem en de kleine dingen van het leven, tussen hem en het park, de flatbewoners hing een sluier van fijn doorwrochte hypochondrie, een melancholiek weefsel van kleine ridicule zorgjes, door anderen luchtig weggewuifd, maar die zijn leven bepaalden. Zijn hoofd was oud maar bezat nog mineralen, en de vijand rukte op, voor 't gemak noemde hij hem de dood en zag hem overal.

[p. 3]

Hij ontwaarde hem in het zich te pletter vervelende dierenparkje in de zon, lummelend en slenterend tussen bok en ezel en kaalgeknabbelde boomstammen, maar ook school hij raadselachtig in een even hoorbare stem van de buren, een overwaaiende flard muziek of in het onbewaakt uitkiezen van een schone onderbroek met plotseling een verraderlijk vleugje zeepgeur. O, hij hoefde niet altijd zo duidelijk rond te scharrelen als op de grindpaadjes om de vijver waar het agonale wrakhout traagjes circuleerde met gepleisterde wangen en fungi op de kin, voor de kenner pirouetteerde hij evengoed in de hippe hit die de maaltijden rondkwakte in het schaduwrijke restaurant, met ongekend meesterschap en bravoure.

Hij had ook wel eens geprobeerd om over de dood te schrijven, zich zelfs aan tafel gezet 's avonds na het eten, want om de een of andere reden is dat een moeilijk moment van de dag, maar tot zijn eigen verbazing werden het wolkende, afwezig aan elkaar gezeurde lichaamsdelen van blote vrouwen, vermengd met bomen en cijfers. Zijn voorgangster bij de kassa was een vrouw die hij nog niet eerder had gezien. Inde luidspreker boven hun hoofd zong ook een vrouw: een wat verongelijkte stem riep dat ze niet naar de maan wilde. Wat heb ik daar te zoeken, weende ze, allemaal stenen en woestijn, ik blijf liever bij jou hier want ik wil je kussen. Een tekst voor diep debielen, maar de melodie vond hij wel mooi droevig, daarom keek hij met grote aandacht en met iets van vertedering naar de rug voor hem.

De onbekende verzorgde bewoonster ging voor het grootste deel schuil achter een zwarte gehaakte omslagdoek, wat hij een zeer vrouwelijke dracht vond, het had distantie en ook iets van voorname onderverwarmde woningen met hoge zoldering. Boven die doek bloeide een nog gave wang in het TL-licht, het haar was goed verzorgd, verder leek hem de rug van zeer goeden huize en de benen hadden nog vorm. Dat laatste was in de flats een zeldzaamheid, bij de meeste vrouwen ging het rechttoe rechtaan naar beneden en als het even kon was alles omzwachteld. Welnu, deze vrouw draaide zich om en sprak: ‘Gaat u maar even voor hoor, met die paar kuipjes...’ Hij schrok, was even gedesoriënteerd, en het duurde een tijdje voor hij het begreep. Hij was op alles voorbereid geweest, van vergeten beurs met veel geld tussen de blikken tot en met het uitglijden over de veel te gladde vloer naar een heupfractuur, maar niet dat. Het duurde ook verder nog een tijdje voor hij zag dat ze ook werkelijk een nog rond ovaal gezicht had, verfijnd door vermoeide oogleden en een lichte bleekheid. Over alles lag een vleugje feodale tragiek, vermoedelijk een overleden man, een brouille in de familie, of kinderen die zich niet meer lieten zien. Gaat u maar voor hoor, had ze gezegd met nog soepele gebaren van pols en elleboog...

Zijn verder optreden was van een nobele regie, het pakje tabak rolde op de grond, geld rolde over de toonbank en verder was er natuurlijk weer het verdomde probleem hoe het bedrag hulpvaardig af te ronden, naar boven of naar beneden. Zijn berekeningen ontlokten altijd grote verbazing, maar het ging zoals het ging, hij kon het ook niet helpen, hij was een oud man. Er werd voor hem afgerekend, geld uit zijn portemonnee gehaald en er ook weer ingestopt, en zijn vingers er ten slotte omheen gevouwen. De stem van de caissière, even afgedwaald voor een paar woorden met de indrukwekkende voorgangster, was weer teruggevallen tot die half zingende spreektaal die begrip, toegevendheid en geduld moet suggereren, maar waarin de klank huist van gerontocide. Geldbuidel, stok, draagtas (motto: behoud de Waddenzee), en zichzelf weer moeizaam integrerend keek hij scherp uit de ooghoek en verzamelde nog wat waakzame donkere ogen, een toch wel vastbesloten gezicht en een nog levende glimlach.

Geschokt verder wandelend overwoog hij hoe toch een niet echt mooi gezicht mooi kon zijn. Geest, dacht hij, deernis, fijne essentie die zich meedeelde aan wang, oog, rug en hem. Hij besloot op zijn kamer wat op bed te gaan liggen, een schone handdoek over de ogen, en wat over haar na te denken. Dat deed hij, wie of wat had hem ook zullen tegenhouden, het was bijna etenstijd en er was niemand meer in de tuin. Wel viel hem al wachtend voor het eerst de tekst op bij de lift, zo vaak gezien en nooit echt gelezen.

Bovenste knop indrukken als u naar boven gaat.
Onderste knop indrukken als u naar beneden gaat.
Dit voorkomt lange wachttijden.

Op bed vouwde hij een hand op het hart voor alle zekerheid en staarde in die zwaarteloze ruimte tussen oog en handdoek die zo weldadig moest zijn voor hart en bloedvaten.

Natuurlijk ging het eerst mis en verdwaalde hij tussen de runen van zijn geest. Hij ontmoette een borstloos meisje met wat bomen om zich heen, ze hield ervan zijn haar te wassen, zei ze heel dunnetjes. Daarna keek hij op haar neer en ook op zichzelf, horzels staken in zijn rug, zijn benen lagen in brandnetels en er was het geluid van veel wind in de kruinen. Scherp luisterend naar mogelijke voetstappen tussen de bomen om hem heen werd hij wakker, met ogen nog groot van verbazing. Verdrietig ging hij op de rand van zijn bed zitten en keek neer op zijn voeten die

[p. 4]

in rode nylonsokken even boven de vloer bungelden. Eigenlijk verdrietige voeten dacht hij nog, maar koninklijk en alom benijd schreden ze al over het gazon en naast de hare. Lijfwarm ondersteund vlocht hij gras, zon en veiligheid tot een groot zomers visioen van Europa: het groen van Frankrijk, het blauwgrijs van Spanje, een Portugal geel als duinzand en Italië nog geler. Engeland was roze en Zweden bijna geheel omringd door lichtblauw water. Een edel, hoogopgericht land dat Zweden, een land dat de Oostzee droeg als een stola.

Er waren drie figuren die hem de illusie gaven niet alleen te zijn, het was het destillaat uit een meer van stereotiep gewouwel en in de loop der tijden vele malen op gebruikswaarde getoetst. Van der Does te Bie, lid van de bewonerscommissie en oud-rector van een gymnasium, was de centrale gestalte. In hem was de filosofie vlees geworden in een wat gezette professorale gestalte met een klein beweeglijk grijs baardje en koude, porseleinwitte handen. Het was een man die met dezelfde noodzaak en vanzelfsprekendheid Kant, Leibniz en Heidegger afscheidde als zijn nieren de urine. Hij bezat een indrukwekkende hoeveelheid kennis en hij vocht in de stilte van het verzorgd wonen om bewaard te blijven voor de zinloosheid daarvan.

Barenswaard, de verfijnde, was ook uit het onderwijs, uit de oude talen. Aan het eind van een opvallend lang en dubbelpezig nekje deinde een fijnbesneden kaal hoofd dat hij trillend en bewogen omrankte met arabesken, in de lucht geplaatst met sidderende dunne nicotinevingers. Hij leed aan de citatenkwaal, geen Vergilius of Homerus, maar, bij Zeus, Batakkers en Pygmeeën. Oververfijnde vingertoppen plukten de inheemse poëzie uit de ruimteen stoorden stilte of gesprek met het plaatsen van met alles en niets samenhangende verzen, zoals:

De wind waait door de mist,
de wind waait door de nevels,
door de jonge uitlopers waait de bries.

Dat hij het inheems en verfijnd toch over heel wat anders had bleek toen hij zich plotseling als leidsman en raadsman onthulde van gedroste Portugese soldaten. Opeens droeg hij lichte pakken en gekleurde overhemden met open kraag, en onoverzichtelijk Bataks waren zijn verhalen over Angola en Parijs. Soms toonde hij een olijfkleurige knaap, een Augusto of Augusturo, zwart van kuif, donker van oog, smal van bil. Ongemakkelijke zwijgers aan tafel, maar waar hij later mee over het grasveld wegwandelde, hand in hand en een glans op de schedel. Toch waren het geen praters, dat had hij ook niet kunnen hebben, hij was een oud man die zijn rust nodig had. Een enkele maal zeiden ze wel wat maar dan als het ware terloops, verstrooid, meer bedoeld als constatering voor zichzelf dan als vraag. Een porseleinen hand maakte zich los van de knop van de Malagastok, ordende eerst wat aan het baardje, waarna vooroverbuigend over de tafel: ‘Het enige werkelijke probleem amice... is dat van de eenheid in de veelheid. Zo komt me dat voor...’ De witte hand zweefde terug en legde zich sidderend weer op de andere.

Ook de brave Laborie genaamd Eelk Jan gaf geen moeilijkheden, wat toch opmerkelijk was want hij was diep christelijk, had zelfs, onder narcose voor een heupoperatie, een ‘opdracht’ ontvangen en was daarbij bijbelvast gelijk de concordantie zelf. Hij was een oud-rechter, had een wat naar één kant overhangend ivoren hoofd, een dwangmatig pruimzeggend mondje, was mager als een talhout en zijn stem, hoewel zwak, hees en droog, drong overal doorheen. Dat laatste was belangrijk, want een minuscule attaque, kwestie maar van een paar dagen, had hem een geringe afasie bezorgd, een wonderlijk nèt voorbij het woord grijpen, dat zich echter maar een enkele maal openbaarde, zoals destijds op het terras toen hij, zijn middagslaapje aankondigend met zijn hoge, schurende stem de zin plaatste: ‘Nou hoor, ik ga dan even neuken.’ Hij bedoelde natuurlijk dutten maar het had niet veel consternatie gegeven, hoogstens een lichte bezorgdheid, zij hadden oude hersenen met een instinct voor dit soort schampschoten.

O, ze hadden wel kunnen spreken, meeslepend zelfs, vervoerd, met bittere mond of de handen voor het gezicht geslagen, maar ze wisten heel in de diepte dat het vreselijk zou zijn geweest, al die zwarte gaten opeens, verdriet, verwijt en de kerende galm van de zinloos geworden inzichten. Daarom beheersten ze zich en spraken mondjesmaat, maar hem zweefde verraderlijk toch iets anders voor de geest na zijn ontmoeting, iets van hoger orde, een hoofd zonder kwellende inhoud maar vol troostende vormen, een stijlvolle leegte waarvan de oneindige rust werd aangegeven met ‘wil je koffie? wil je er ook iets bij?’ of ‘lig je wel warm?’ en al die dingen.

Ze woonde niet in een van de flats maar in het dorp een eindje verderop, een eenvoudige informatie, maar het duurde toch een volle week voor hij dat had uitgevonden en dat was zonde van de tijd. Als ze kwam, zo redeneerde hij, dan kwam ze natuurlijk iemand bezoeken, en hij begon zijn rondjes te draaien: 's ochtends zo voor de koffietijd, 's middags om de theetijd en in de avond omstreeks

[p. 5]

de gemiddelde visitetijd, hoog opgericht en zo vitaal mogelijk voortstappend naar de toevallige ontmoeting.

Natuurlijk zag hij haar terug op een heel andere tijd terwijl hij nietsvermoedend voortstapte over een parkpaadje. Ze was zomers gekleed, elegant vond hij, met iets langs om de benen en van boven een witte bloes met een jasje dat zweemde naar de herenmode. De man die naast haar liep herinnerde hij zich als de onderdirecteur Bierens, het was een oud-politiearts, altijd overdreven gebruind, het spierwit afstekende haar strak achterover gekamd. Nog niet zo lang geleden had hij met de man een gesprek gehad over cholesterol en hij herinnerde zich nog een sterk naar pijptabak riekende adem.

Hij omklemde zijn stok, verliet vastbesloten het pad hoewel dat eigenlijk verboden was, en begon over het gras naar hen toe te lopen. Ze waren niet in gesprek zag hij, maar dribbelden in gedachten naast elkaar voort, zodat hij een paar maal moest hoesten voordat ze hem gewaar werden.

Ze stonden tegelijk stil. ‘Ahh,’ zei de rijzige politieheer, ‘dit is Ko-Sang,’ hij raapte een pekineesje op dat vlak naast zijn voeten had gelopen en streelde het met bruine rimpelige vingers. ‘Een logeetje,’ zei de vrouw met mooie ogen en eigen tanden. Vooral grote ogen had ze en hij herinnerde zich eens gelezen te hebben dat de ogen van een mesmerist enorm groot worden voor zijn slachtoffer. Een plotselinge windvlaag ruiste in de kruinen boven hun hoofd en plantte zich voort in een grote boog om het gazon.

‘Ergens onweer geweest,’ zei Bierens en hij speurde met kennersblik de hemel in. Het weer was inderdaad omgeslagen, de stekende zon had plaatsgemaakt voor een fijn gefilterd licht boven de daken, terwijl de lucht boven hun hoofd groenig versomberde. De vrouw glimlachte voor zich uit richting vijver.

‘Het wrak van de kassa,’ zei hij met een wat hulpeloos gebaar en een buiginkje. ‘Ahh,’ zei de vrouw niet begrijpend, ze gaf een zwaarteloze hand met glinsterende toppen, neeg even met het hoofd en ging zelfs even door de knieën. Daarna keken ze gedrieënlijk in de lucht die donker en onweersachtig opdoemde boven de steeds wittere dakranden van de flats.

Speurend naar de te verwachten lichtflits dwaalden hun ogen heen en weer langs het rollende zwerk en zagen zo bijna gelijktijdig (ook de pekinees gromde) de zwaaiende en fladderende reuzenvogel uit de hemel tuimelen; hij scheerde onhandig langs de centrale antenne, miste op een haar na de dakrand en kwakte daarna klapwiekend op het gras naast de vijver.

Een wonderlijke, wat tumultueuze afdaling die het midden hield tussen het afschieten van een gigantische roofvogel en een beginneling op de ski's die in de ijzeren greep der natuurwetten ruggelings een steile helling afsuist. Niemand sprak een woord, in hun oren klonk nog het zwiepen van de vleugels, een geluid alsof iemand woedend in het rond sloeg met een bamboestok.

In de verte rommelde het, op het terras ging een glazen deur open met even een lichtflits, een huisbediende trad naar buiten, uit het gras, de boterbloemen en de lissen bij de vijver stak een grauwe vleugel omhoog. ‘Mijn God,’ fluisterde de vrouw.

In de verte, met spitse en zachte voeten ging Laborie genaamd Eelk Jan over het gras. Een lieve man volgens die voeten en zo was het ook, zijn loop, zonder meer eigenaardig te noemen, was al door velen nauwkeurig geanalyseerd. De oorzaak was een plastic heupkop en -kom waardoor hij op de een of andere wijze in een andere richting werd gedwongen dan hij wilde gaan, een soort heupafasie. Voortdurend moest hij zich rukkend corrigeren, maar door zijn blij en zacht karakter werden dat opgewekte, bijna jongemeisjesachtige bilslagen.

Zijn verschijnen bracht ook hen in beweging, ze liepen langzaam, voorzichtig en uiterst waakzaam naar de vijver. Eerst van dichtbij zagen ze dat het een oude man was die daar lag, een bruin wollen, rommelige massa met een wat vaag nog bewegende hand en verder veel veren en pennen. Een kaal bleek hoofd met hier en daar nog wat slierten grijs haar lag opzij gedraaid in het gras zodat de mond goed te zien was: een in de diepte gefrummelde trechter met op de bodem een zwart gaatje waaruit een streepje geronnen bloed.

‘Een of andere stomme reclamestunt,’ zei de onderdirecteur.

Na al dat dubben en denken over de vrouw leek haar gezicht ondanks alle actie heel onwerkelijk, zacht en groot, het dwong bijna tot aanraken en strelen. Hij zag haar knielen en een vastberaden en welverzorgde hand leggen tegen de smoezelige oude wang van de duikelaar.

‘Tik van een vliegtuig gekregen zeker,’ zei de onderdirecteur weer, die blijkbaar in grote dimensies dacht.

‘We moesten hem eerst maar eens naar binnen dragen,’ zei Laborie genaamd Eelk Jan, zijn stem klonk hoger dan gewoonlijk, zijn gezicht was tuitvormig en trillend uitgerekt, de handen hield hij ineengeslagen voor de borst.

‘Wat het ook is,’ zei de huisbediende uit het restaurant, ‘het is kapot en dat is zeker.’ Dat bracht hem blijkbaar op een idee, want hij beende weg met grote stappen om even later terug te keren met de brancard uit de ziekenboeg die

[p. 6]

hij met een zekere trots op het gras smeet. Echt op de brancard gelegd werd hij natuurlijk door de bediende, maar allen hielpen mee met een rukje en een plukje, met lange voorzichtige vingers, even huiverig als nieuwsgierig.

Eindelijk waren ze op weg naar het restaurant, de kelner voorop, aan het andere eind het luid steunende groepje dat ervoor zorgde dat het vervoer vooral dramatisch verliep: ‘niet te snel!’, ‘mijn hart!’, ‘willen jullie me ernaast hebben?’, ‘te drommel! dat schiet me daar opeens...’, ‘o God! pas op, een kuiltje...’.

In het restaurant werd de last schuifelend en blazend op twee haastig aaneengeschoven tafeltjes gelegd, iemand stak de lamp aan vanwege het donkere weer. Toen de paardedeken werd weggetrokken lag de ongelukkige reclameartiest duidelijk zichtbaar voor iedereen in het kringetje. Ze bogen zich voorover, hij leefde nog, goddank, de borstkas bewoog. Op die borstkas daar vroom saamgevouwen door de kelner lagen opvallend kromgewerkte handen, dat wil zeggen ze waren overdreven dik in de polsen en de andere knoken en hadden zwarte en slecht verzorgde nagels. Zo rood en dik deden ze denken aan een bos peen. Ook verder zag de stuntman er niet al te best uit, zo'n ingesneden peelwerker-turftrekker-Borinagegezicht en dan waren daar nog die diep ingezonken en gesloten ogen en de open mond met dat omineuze streepje bloed.

Voorzichtig draaide de kelder de man op de zij om hem zijn veren pak uit te trekken. De rug was bloot, een ouwemannetjesrug: los vel vol sproeten en meeëters. Toch was goed te zien hoe de slagpennen met een bijna komisch aandoende vanzelfsprekendheid in een grote kam met de rulle huid waren vergroeid, die hier en daar dun en vliezig tot ver over de schachten groeide of in de diepte de pennen blauw liet doorschemeren. De veren waren vaal geel, voor een groot deel verward en geknakt en wemelden van het ongedierte.

Laborie was de eerste die het uitsprak: ‘Dit,’ zei hij stotend, ‘is een vlerk.’

De onderdirecteur knikte bezorgd, ‘tja, verdije, het is een engel, dat moet maar niet in de flatkrant.

‘De vogel vliegt uit, hij trekt, hij sterft. En de grote koude heerst,’ zei Barenswaard die ook opeens aanwezig was. Het was allemaal zo druk en verwarrend, hoe zou hij ooit voor haar bestaan buiten deze mensen om. Terwijl hij al een stap naar haar toedeed pijnigde hij zijn hoofd nog af naar iets door en door menselijks, iets van definitieve klasse. ‘Hoe is het met uw rug de laatste tijd,’ fluisterde hij opzij.

‘O beter,’ glimlachte ze dankbaar, ‘alweer een stuk beter, dank u.’

Later werd besloten de engel vanwege de doordringende vislucht die om hem heen hing van de ziekenboeg naar de