Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2008-2009

4. Verslag van de Zuidelijke Afdeling over het verenigingsjaar 2008-2009

Winterbijeenkomst

De jaarvergadering van de Afdeling in 2008 vond plaats te 's-Hertogenbosch op 16 februari. Onder dankzegging werd afscheid genomen van bestuurslid en oud-duovoorzitter dr. Nel Rogier. Aansluitend vond een lezing plaats door het lid dr. Kees Verdegaal, over de Bronnen van de Statenvertaling (1637). Hij heeft als hebraïcus meegewerkt aan de Groot Nieuwsbijbel (1983) en De Nieuwe Bijbelvertaling (2004). Zijn dissertatie (1998) was gewijd aan de rabbijnse traditie bij de vertaling van het boek Job. Op boeiende wijze nam spreker de aanwezigen mee in zijn bronnenonderzoek.

Voorjaarsbijeenkomst

De voorjaarsbijeenkomst werd op 31 mei gehouden op een ongebruikelijke locatie, namelijk Leiden. Het was de slotdag van de tentoonstelling ‘Stad van boeken. Zeven eeuwen lezen in Leiden’. Deze expositie in Museum De Lakenhal bracht de geschiedenis van het boek in handgeschreven en gedrukte vorm in beeld, met daarbij de nadruk op Leiden als economisch en intellectueel centrum. Zo zijn de Statenbijbel en Descartes' Discours de la méthode beide in 1637 te Leiden verschenen. Populaire tijdschriften en kinderboeken werden nog tot voor kort te Leiden gedrukt. Dr. André Bouwman, conservator westerse handschriften van de Leidse Universiteitsbibliotheek en medesamensteller van de tentoonstelling, hield met boeiend beeldmateriaal een inleiding ‘Van schrijven naar drukken’. Dr. Jori Zijlmans, conservator van het Museum De Lakenhal, leidde de aanwezigen door de tentoonstelling. Het bestuur had deze ‘werkvergadering’ in de vorm van een excursie gegoten. De bestemming paste dan wel niet in het fysieke, maar alleszins in het ideële werkveld van de afdeling. ‘Als de berg niet tot Mohammed komt, zal Mohammed tot de berg komen’, was de gedachte. Nadrukkelijker dan anders zou deze bijeenkomst openstaan voor alle leden van de Maatschappij en het hoofdbestuur had meegewerkt aan de berichtgeving. Toch waren er minder dan tien aanwezigen. Als uitstapje extra muros was deze excursie weinig geslaagd. Ze had beter als een extra service aan de leden gepresenteerd kunnen worden. Het jaar ervoor was een excursie naar Roermond, ter gelegenheid van het Cuypers-jaar, wel succesvol geweest.

Nazomerbijeenkomst

De nazomerbijeenkomst vond plaats op 27 september te Maastricht, met een taalkundige lezing door Jean Frins over het Drielandenlimburgs. De bijzondere taal tussen Valkenburg, Stolberg en Eupen. Frins studeerde Duits en Nederlands te Groningen. Sinds 2007 zet hij zich in voor grensoverschrijdende promotie van de Zuidoost-Limburgs streektaal. De ideële stichting Os Moddersproak organiseert een uitwisseling van streektaalartiesten (muziek, poëzie en toneel) op diverse podia aan drie kanten van de grens. De streektaal in de grensstreek van Kerkrade en Vaals is eigenlijk meer Akens en behoort tot het (Middelduitse) Ripuarisch. Ze wijkt aanzienlijk af van het overige Limburgs. Op dit gebied sluit aan de noordwestkant een overgangszone aan, waarin onder meer Heerlen en Valkenburg liggen. Het is nog weinig bekend dat deze variëteiten ook in het aan-grenzende buitenland doorlopen, zowel in België als in Duitsland. Deze Limburgs-Ripuarische volkstaal was in het oude hertogdom Limburg de primaire voertaal en wordt ook wel Karolingisch Frankisch genoemd: het was vermoedelijk de moedertaal van Karel de Grote. Het hedendaagse Drielandenlimburgs is in sommige opzichten een heel eigen taal, die bepaalde constructies kent die in de generatieve theorie zelfs voor onmogelijk worden gehouden.

Herfstbijeenkomst

Op 29 november sprak te Nijmegen mevrouw dr. Marita Mathijsen over het thema ‘Vrije versus gebonden vormen van literaire geschiedschrijving’. De titel van haar inleiding luidde: Voor altijd kinderen van Knuvelder? Is een alternatieve literatuurgeschiedenis mogelijk? Een dergelijk thema kon naar de mening van het bestuur goed aansluiten op een appraisal van Gerard Knuvelder (1902-1982), twee decennia eerder door oud-voorzitter van de Afdeling dr. Marcel van der Heijden gegeven in het Biografisch Woordenboek van Nederland 3 (1989).

Mevrouw Mathijsen problematiseerde de literatuurgeschiedschrijving in de negentiende eeuw en later. Als kernbezwaar zag zij dat de historicus zelf als verteller gaat fungeren en zich opwerpt als de Grote Leidsman. In de 19e eeuw vinden we deze auctoriële verteller die onbekommerd zijn eigen standpunt etaleert, maar in de modernere handboeken is dat impliciet ook zo, al wordt daar een schijn van neutraliteit opgehouden. Het begrip ‘literaire canon’ is al zeer problematisch. Beter kan men uitgaan van interactieve constituenten van het fenomeen literatuur en van de maat-

schappelijke, waaronder het literaire bedrijf, marketing, het schrijven ‘op bestelling’, literaire randverschijnselen en bijproducten, alsmede vertaalde literatuur (waarvan de rol in de literaire geschiedschrijving nogal kunstmatig op afstand wordt gehouden.) Het onderwerp van deze bijeenkomst was belangwekkend, zij het aspecifiek voor de Zuidelijke afdeling.

Jaarvergadering 2009

De jaarvergadering van de Afdeling voor 2009 stond gepland voor 14 februari te Maastricht. Daarbij zou onder meer aan de orde komen de actuele koers van het bestuur, waarover kritische opmerkingen waren gemaakt door een van de oprichters van de Afdeling, dr. Wiel Kusters. Deze herinnerde eraan, dat het bij de oprichting van de Zuidelijke afdeling de bedoeling was geweest om in de keuze van de onderwerpen meer gerichte aandacht te besteden aan ‘aspecten van taalkunde, letterkunde en geschiedenis die samenhangen met het verleden en heden van de zuidelijke gewesten en de Belgische en Duitse grensgebieden’. Het verdient nader beraad in hoeverre de bijeenkomsten van de Afdeling met nadruk zuidelijk georiënteerd zouden moeten zijn, niet slechts in de keuze van spreker en/of locatie, maar ook in het onderwerp. Anderzijds fungeert de Afdeling reeds als regionaal forum voor de beoefenaars van genoemde disciplines, ook zonder steeds het accent op het regionale te leggen. Als spreker op deze winterbijeenkomst stond eveneens Wiel Kusters gepland naar aanleiding van zijn boek: Koolhaas' dieren. Over de biologie van een schrijver (2008). Het trof uitstekend, dat in de boekenweek 2009 - een maand later - het thema ‘dieren in de literatuur’ centraal zou staan. Door ziekte van de spreker echter moest de bijeenkomst en daarmee ook de jaarvergadering worden verdaagd. Als nieuwe datum werd gekozen voor 28 maart. Het verslag van deze bijeenkomst zal in het volgende jaarverslag worden opgenomen.

Algemene punten

Jammer blijft dat de belangstelling relatief te gering is: het aantal aanwezigen ligt de laatste jaren constant tussen de tien en de vijftien. De bijdragen zijn onverminderd van belang en veelal van gedegen kwaliteit. Ze haken vaak ook in op de actualiteit. Duidelijk is dat Maastricht en Nijmegen binnen de Afdeling eigen kernen vormen. Beide locaties dienen dan ook met voorrang bediend te worden, zonder andere zuidelijke steden geheel uit te sluiten. Getrouw aan de traditie bij de Zuidelijke afdeling werden

ook in 2008 de bijeenkomsten afgesloten met een diner in een plaatselijk restaurant.

Het bestuur van de Afdeling bestond in het verslagjaar uit dr. Jacques Baartmans (voorzitter) en dr. Ad Welschen (secretaris). Jean Frins, lid sedert 2007, is voor 2009-2010 als penningmeester aangetreden.

Ad Welschen, secretaris