De Revisor. Jaargang 3

[p. 8]

Doeschka Meijsing
Zwaardemakers paarden

Van nu af aan zal het goed gaan met dit dorp en met mij. De oogsten zullen rij k zij n, de pinken zullen groeien als gras, en de melk zal in volle stromen in de koeltank verdwijnen. We hebben niets meer te vrezen. Het laatste doodgeboren kalf is gisteren door de kadaverdienst opgehaald. Maar vannacht heeft de Vos een pracht van een veulen op de wereld gezet, met mooie stevige benen en een lange hals. Toen ik vanmorgen ging kijken stond het al op zijn benen om het zijn moeder lastig temaken. De eerste knecht grinnikte naar me. Hij stak zijn duim de lucht in. Het is een goeie kerel en hij heeft verstand van zaken. Ik heb mijn oudste jongen vanochtend naar de veearts gestuurd. Die moet maar eens komen kijken naar de gewrichten. Je kunt niet voorzichtig genoeg zijn. Mijn oudste jongen kwam terug met het verhaal dat de jonge mevrouw van Waay nu op het huis van Zwaardemaker woont. Hij had haar gezien, zei hij, en Teus van Daalderen had het hem verteld. ‘Zo,’ zei ik, ‘dat is mooi jongen. Zou je nu niet even je fiets daar weg halen?’

Na het eten ben ik nog even een ommetje gaan maken. Ik sloeg de richting in van Zwaardemakers huis, waar ik in geen jaren meer een voet gezet had. Ik wist niet hoeveel jaren wel niet. Ik had wel gehoord dat het de tijd na Zwaardemakers dood leeg gestaan had. Des te minder reden om die kant op te gaan. Maar nu mijn jongen met dat nieuws gekomen was moest ik toch ook even poolshoogte nemen. Ik heb niets laten merken. Gewoon gezegd dat ik nog even wat ging stappen, om van de avondlucht te genieten. Dat doe ik wel vaker en niemand heeft er iets op tegen.

Eerst dacht ik nog dat die jongen van mij met praatjes aangekomen was. Ik zag dat er geen gordijnen voor de ramen hingen en dat het hek van de oprijlaan nog dicht was. Maar toen ik dichterbij kwam merkte ik dat de staldeuren open stonden. Het zou mij benieuwen. En ja, achter op het landje zag ik haar, Zwaardemakers dochter. Ik had het gevoel of iemand me met een stuk hout in de knieholtes geslagen had. Maar het kon ook best de vermoeidheid van de veulenwacht zijn. In de avondlucht zag ik haar staan in een beige regenjas. Ze was niet slank meer, maar nog even donker. Ze stond daar rustig te kijken naar een vijftienjarige donkere jongen die in een rijtuigje zat en een zwart fries paard mende, met klosjes aan de voeten. Na vijf minuten keerde ik om, zonder dat ze me gezien had. Thuisgekomen sloot ik de luiken voor de nacht. Terwijl ik rond het huis liep, luisterde ik naar de geluiden van de avond. Een tochtige koe die loeide, geluiden van wat laatste rinkelende emmers, op de weg een auto met ontstoken koplampen. Het zou goed gaan met ons, met dit dorp. Alles zou in orde komen met mij. Ik hoefde niet bang te zijn voor enig verlies. De tweespalt van toen ik een schooljongen was bestond niet meer. Ik had niets te vrezen.

Wij schoolkinderen waren er niet bij geweest, maar aan tafel werd er over gesproken. Zoals aan alle tafels in het dorp waarschijnlijk. Onze oudste broer kwam er mee aanzetten en ook onze vader wist er van. Het was een warme junimiddag en we aten karnemelksepap. De borden waren net opgeschept toen mijn oudste broer binnenkwam, te laat als altijd. Hij schoof proestend van het lachen aan en stoorde zich niet aan de opmerkingen van mijn vader, die weinig van hem hebben kon. Nog voordat hij een hap naar binnen had, vertelde hij al triomfantelijk het nieuws. Wij jongere kinderen werden meegesleept door zijn geestdrift. We begrepen nog niet eens de helft van het gebeurde, maar het hoogrode gezicht van onze oudste broer wekte genoeg opwinding om in een spontane hilariteit uit te barsten. We sloegen met onze lepels op tafel en het scheelde weinig of de pap klotste over de rand van onze borden. We juichten om niets, we riepen door elkaar om niets, we wipten op onze stoelen. Het was de eerste middag van de vakantie en de vrije middag lokte. Wat viel er niet allemaal te doen! We zouden een hut gaan bouwen in het bos bij het kasteel; we zouden op vlotten het riviertje langs het dorp oversteken; er waren plannen om kikkerdril te vangen en in jampotten op te kweken; of kransen te vlechten van boterbloemen, lange kransen van ons dorp naar het volgende. De middag wachtte. De hooiwagens reden af en aan buiten de keukendeur. De pap klotste over de rand van onze borden en mijn vader herstelde met kracht de orde. Hij sloeg met zijn vuist op tafel en stuurde mijn oudste broer weg. Dat laatste verhoogde onze opwinding aanzienlijk, maar toen er gedreigd werd met 's middags binnenblijven bedaarde onze vrolijkheid. Het gekletter van traktoren drong weer door de open keukendeur naar binnen. Bui-

[p. 9]

ten liep fluitend mijn broer.

Ik keek hem na terwijl ik langzaam mijn pap oplepelde. Hij liep met zijn handen in zijn zakken het erf af. Vanaf mijn plaats aan tafel was ik de enige die hem kon zien. En plotseling was ik in verwarring. Hield ik van hem of juist niet? Hij was toch mijn broer? Ik zag zijn hoogrode gezicht proestend boven zijn bord weer voor me. Het lawaai van mijn lepel op de houten tafel klonk nog in mijn oren. Maar nu hing de stilte weer in de keuken en hij liep fluitend de middag in en ik voelde voor het eerst iets in me dat ik niet kende. Een vergeefsheid om mijn joelen van zoeven, een schaamte om wat achterwege was gebleven, een leegte in me omdat ik hier achter mijn bord zat met het uitzicht op mijn broer, van wie ik niet hield, dat was nu wel zeker. Van wie ik niet hield, en waarom niet was me een raadsel.

Die middag gebeurde iets dat me nooit eerder overkomen was: ik verdwaalde. We waren met een groep naar het volgende dorp getrokken omdat daar volgens sommigen de geheimzinnigste sloten waren. Die sloten waren inderdaad diep en verborgen in de bossen, maar eenmaal in de schaduw van dat bos zelf waren er wel spannender spelen te bedenken. Er moest iets veroverd worden dat naamloos bleef; er was een partij en een vijandige partij. We gingen uiteen met verschillende opdrachten die niet genoemd werden, maar waarvan het belangrijkste was dat niemand je zag. Ik sloop met Koosje van de bakker door laag griendhout. Door het groen zag je de anderen gaan. Het licht van de zon viel gefilterd door de populierenbladeren. Om ons heen ritselde de grond. Koosje had een rood en warm gezicht van het kruipen en maande mij voortdurend tot stilte hoewel ik toch niets zei. Om ons heen werd het



stiller. En toen waren we plotseling aan de rand van het bos. Een hoog en warm grasland lag voor ons. Er was een uitzicht dat ik niet kende. Dichtbij was gras met klaver en blauwe bloemen bij de sloot. Verderop lagen bossen. Steeds weer andere bossen. Ik zag geen kerktoren die ik herkende, geen boerderij ook met vertrouwde luiken. De lucht was wit van de zon. Koosje van de bakker lachte triomfantelijk dat we de anderen van ons afgeschud hadden. We gingen in het gras liggen en plukten boterbloemen. Koosje wist dat je dood zou gaan als je boterbloemen opat. Koosje wist dat bij heldere hemel soms een bliksemslag mensen en koeien doodde. Koosje was ouder dan ik. Vroeger had ze altijd gepocht met haar schoenen die een maat groter waren dan de mijne. Ik zou haar nooit inhalen. Ook al zou ik nu van de dorpsschool afgaan en zij nog niet, ik bleef altijd kleiner dan zij. Koosje zei dat ik zeker nog nooit geneukt had. ‘Soms,’ zei ik loom. Koosje zei dat ze dat niet geloofde en dat ze zelf bijna elke week neukte. Ik wist niet wat neuken was maar zei dat ik haar niet geloofde. Om nog meer terug te doen vertelde ik haar het verhaal waar mijn broer mee aangekomen was. Ze haalde haar schouders op en ging plassen aan de rand van de sloot. Ik kauwde op een boterbloem. Terwijl ze daar zo zat kwam Maarten van 't Hout tevoorschijn uit het bos. Die zat al jaren op de L.T.S. Ik haatte hem. Hij boerde waar anderen bij waren en hij stompte gemeen. Hij keek naar Koosje en grijnsde. Ze zat met haar rug naar me toe zodat ik niet verstond wat ze zei. Maarten klopte op zijn broek. Ik knikte toen ze zei dat ze over vijf minuten terug was. Ze verdwenen het bos in. Ik lag in het gras en dacht aan de lange vakantie en aan de nieuwe school waar ik heen zou gaan en waar ik misschien ook zou neuken en toen aan niets meer want ik viel in slaap.

Ik werd wakker toen een eendenmoeder met haar jongen langs mijn hoofd liep. Zij schrok meer dan ik en joeg haar kroost de sloot in. Ik ging rechtop zitten. Om mij heen was weiland. De bosrand bewoog zacht in de wind. Koosje en Maarten zag ik nergens, ook geen van de anderen. De hemel koepelde wijd over het gras. De zon stond laag boven een verre bosrand. Het was drukkend warm. Zweet parelde op mijn voorhoofd. In de verte riep een koekoek. Ik riep Koosjes naam. Ik riep nog een keer, harder nu. Er kwam niemand tevoorschijn uit de bosrand. Ik begreep dat ze mij hier hadden achtergelaten. Het was al laat, zag ik aan de stand van de zon. Thuis zouden ze misschien al aan tafel zitten en op mij wachten. Ik wist niet welke kant ik op moest. Ik riep nog eens. Geen antwoord. Ik besloot naar het Westen te lopen, waar de zon boven de bosrand stond, aan de verste kant van het weiland. Ik stak over en kwam in een boomgaard waar veel verwaarloosd gras groeide. Toen was er nog een weiland, zo mogelijk nog groter. Ook dat stak ik over. Toen ik halverwege was stond ik stil en keek om me heen. Daar stond ik. Op gras. Maar tegelijkertijd was het alsof ik mezelf uitgespreid had over de hemel, opgedeeld in het blauw en naar mezelf in dat weiland keek, te klein voor gras, te klein voor bos, hulpeloos overgeleverd aan een leeftijd waarop

[p. 10]

je nog niet neukte. Ik legde mijn hoofd in mijn nek en keek naar de lucht. De stem van de dominee zei: Vrees den Heer. De stem van het schoolhoofd zei: Vrees den Heer. Vrees den Heer, zei de stem van mijn vader. Ik volgde hun bevelen op en zag het verschrikkelijke in. De Heer sprak tot mij vanuit de oneindigheid van de lucht. Ik bestond niet meer. Ik had mijn leven afgelegd. Het was nietig verklaard, het had geen reden meer om er te zijn. Ik moest mijn leven verliezen om het te winnen. ‘Hierom heeft mij de Vader lief, omdat ik mijn leven afleg om het weder te nemen.’ Ik vreesde de Heer. Toen ik weer voor mij keek was ik duizelig. Ik zakte op mijn hurken en hield mijn hoofd tussen mijn knieën. Thuis zaten ze aan tafel en maakten ze lawaai. Ik hoorde daar al niet meer bij. Op mij drukte de last van de Heer. Ik was uitverkoren. Toen begon ik, zonder het te willen, te huilen. Ik snikte het uit, steeds heviger, omdat ik tóch moest denken aan de warme keuken, aan mijn oudste broer en aan het feit dat ik joelend met mijn lepel op tafel geslagen had zonder te weten waarom, zonder dat ik iets begreep van de wereld en dat dat nu voorbij was, dat ik daar nooit meer zou terugkeren, omdat ik voorgoed verdwaald was in de hand van de Heer.

Mijn huilen bedaarde tenslotte. Ik tilde mijn hoofd op en keek om me heen. Verdwaasd. Het was een ander landschap geworden. Het enige wat me te doen stond was verder te lopen, naar de bosrand toe die me dreigend en donker opwachtte. Ik liep door het bos en praatte hardop, ik zong om alles op een afstand te houden en mijn hart bonkte zwaar om wat er achter mijn rug gebeurde. In mijn gedachten was steeds de zon, die hier niet te zien was, maar die steeds lager moest zinken, het duidelijkst teken dat het later werd en dat ik verdwaald was.

Toen ik toch nog aan de rand van het bos kwam stond ik op een klinkerweggetje dat ik niet kende. Het leidde naar links en naar rechts, maar wat er aan het einde lag wist ik niet. De zon stond rood boven een nieuw weiland en verderop lag weer een nieuwe bosrand. Hoe groot was de wijde wereld? Overal om mij heen waren vogelgeluiden. De koekoek riep nu ver weg. Het was hier weer warmer dan in het bos. Ik begon op goed geluk het weggetje af te lopen. Eens moest het toch bij een boerderij uitkomen. Aan thuis dacht ik al niet meer. Ik was de enige die nog bestond, of die niet meer bestond, dat onderscheid was nauwelijks te trekken. Het enige dat er nog op aankwam was lopen omdat er niets anders te doen was, lopen langs dat weggetje van klinkers dat eens door mensenhanden was aangelegd. Ik werd moe. Soms was het of de volgende bosrand dichtbij was, dan weer week hij. Aan de tijd dacht ik niet meer. Alle gedachten waren uit mijn hoofd verdwenen.

Toen hoorde ik het geluid. Ik bleef staan en luisterde. Ja, daar was het, heel duidelijk in de avondlucht. Daar was het, al was het nog ver weg en vaag. Paardehoeven. Ik hoorde de regelmatige draf van een paard en het kwam mijn kant op. Plotseling begonnen mijn benen te trillen. Ik ging in de berm van de weg zitten en keek de richting van het geluid op, zonder dat ik nog iets anders zag dan het klinkerweggetje waarover ik zojuist gegaan was. Maar dat was van geen belang want ik hoorde duidelijk dat er een paard was dat naar mij toekwam, een paardedraf in de avond waar eerst niets geweest was dan vele vogelgeluiden en een verre koekoek. Toen kwam het paard de bocht om, een zwart hoog paard, met klosjes om de voorbenen die hij hoog optilde, na elkaar, regelmatig en trots. En zijn hoofd hield hij zo opgeheven alsof hij de zekerheid had dat hij de hele weg overzag, tot aan het einde toe. Achter het paard was een rijtuigje gespannen dat geluidloos op rubber banden reed. Nog voordat het paard mij al te dicht genaderd was sprong ik op en zwaaide ik met mijn armen. De man in het rijtuigje hield naast mij stil. Ik kende hem heel goed, deze zware donkere man in zijn grote beige jas, met die sigaar in zijn mond. Ik vertelde stotterend dat ik verdwaald was en bijna begon ik weer te huilen. Ik was zo bang dat hij me niet mee zou nemen. Misschien wist hij al dat ik gejoeld had bij het verhaal van mijn broer. Ik wilde me om de hals van het paard klemmen als hij me liet staan. Maar hij liet me achter zich in het rijtuigje klimmen en spoorde zijn paard weer aan. Het was Zwaardemaker, de paardefokker bij ons uit het dorp, van wie mijn broer die middag verteld had dat hij Jan van Waay een blauw oog geslagen had. Jan van Waay, de zoon van de rentmeester van het landgoed, de lieveling van het dorp, die in snelle auto's de dorpen onveilig maakte en een kast vol prijzen had, gewonnen op het circuit van Zandvoort en de Nürnberger Ring. Jan van Waay, die zo dol op vrouwen was en daarvoor de goedkeuring van het hele dorp gekregen had, alleen omdat hij zo mooi en vriendelijk was. Van het hele dorp, behalve van deze zware man, die zijn eigen weg ging en maar één ijzeren wet stelde, dat Jan van Waay van zíjn dochter afbleef. Nu zat ik hoog achter hem in het rijtuigje in de geur van zijn sigaar en hij mende zwijgend zijn hoge zwarte paard dat door de nu roze avond draafde, de voorbenen hoog optillend, het hoofd trots omhoog, de rug diep glanzend. Zwaardemaker rookte, sprak geen woord. Ik hield mij vast aan de zijstangen en ademde diep de geur in van de avond en van zijn sigaar.

Zo reden we het dorp binnen. Het was een warme zomeravond en de mensen zaten na het avondeten in hun tuinen en op hun erven te genieten van de laatste zon. Hij reed recht met zijn trotse paard door de dorpsstraat, keek op noch om, groette niemand. Ik deed hem na en keek strak naar de glanzende rug en dansende staart. Zelfs toen we voorbij ons huis kwamen bewoog ik mijn hoofd niet. Uit mijn ooghoeken zag ik mijn oudste broer me stomverbaasd nakijken. Ik voelde triomf. Ik stond aan de kant van Zwaardemaker, tegen het hele dorp met Jan van Waay erbij in. Ik kon er niets aan doen. Het toeval was mij behulpzaam geweest, maar nu zat ik hier eenmaal op dat rijtuigje en reed ik zo eenmaal het dorp binnen. En in mijn hart was ik het toeval dankbaar, want ik wist heel goed dat de kant van Zwaardemaker de enige goede kant was, de enige kant waarbij het mogelijk was dat er een zwart paard de bocht van een stille weg omkwam, als een droom in een lege avond.

[p. 11]

Vanaf die dag was veel anders geworden. Het begon ermee dat ik op mijn kop kreeg dat ik zo laat thuis gekomen was, hoewel dat toch buiten mijn schuld om gebeurd was. Ik maakte het door mijn uitleg alleen maar erger en toen het woord neuken viel, werd ik zonder eten naar boven gestuurd. Mijn oudste broer kwam 's avonds laat nog wel aan mijn bed om me uit te horen, maar hij had niets te eten voor me bij zich en ik was te trots om iets los te laten over het weinige dat er eigenlijk gebeurd was. Juist het feit dat ik koppig zweeg maakte mijn positie tegenover hem sterk. Ik had een geheim te verbergen waar hij alleen maar naar raden kon. Dat ik goedkeuring kreeg naar Zwaardemaker toe te gaan was een onmogelijkheid. Mijn vader stond aan de kant van meneerde graaf, dus aan de kant van de rentmeester aan wie hij pacht moest betalen, dus aan de kant van Jan van Waay die weken lang met een blauw oog rondliep. Die zomer leerde ik wat een vete was; die in het dorp allang bestond, niet in de laatste plaats omdat Zwaardemaker eigenlijk import was en als enige in het dorp het meest verfoeilijkte geloof aanhing, het roomse. Misschien had men dat nog kunnen billijken als hij niet ook zwijgzaam en nors geweest was en zich aan het hele dorp niets gelegen liet liggen. Zijn enige dochter zat op een duur internaat en kwam alleen de vakanties thuis. Hij deed alles om niet in de smaak te vallen.

Het was niet zo dat ik Jan van Waay als de grote vijand zag. Want die zomer leerde ik, alle waakzaamheid van mijn ouders ten spijt, wat neuken was en als Jan van Waay dat met de dochter van Zwaardemaker wilde doen, was ik de laatste om er schande van te spreken. Zelfs vond ik Jan van Waay ook mooi en aardig en dat zou die dochter ook best kunnen vinden.



Maar Zwaardemaker was iets anders. Dat was een man om je aan te meten. Die man was een uitdaging, zoals hij zondags in zijn zwarte pak de dorpsstraat doorreed om in een verder gelegen dorp naar de katholieke kerk te gaan. Aan zo'n man ging je niet voorbij. Zo'n man maakte je onrustig. (Mij althans.)

De zomermiddagen bracht ik nog wel met de anderen in de griend door, op jacht naar slangen, maar de zaterdag had ik gereserveerd voor Zwaardemaker, als hij bezig was met de training van zijn paarden, hijzelf of zijn dochter aan de teugels. De eerste keer na mijn rit op zijn rijtuig was ik met kloppend hart zijn erf opgelopen, waar hij rokend zijn dochter gadesloeg. Ik ging naast hem staan. Hij knikte mij toe en gaf mij voor de eerste en laatste keer een hand. Ik trilde van blijdschap: hij liet mij naast zich toe, ik mocht blijven en toekijken hoe hij en zijn dochter een paard trainden. Zij was even donker als hij en toen ik na de training voor het eerst oog in oog met haar stond, wist ik niet waar ik heen moest kijken van verwarring. Zo mooi had ik nog nooit iemand gevonden, zelfs Jan van Waay niet. Ze leek sprekend op haar vader, zonder zijn norse traagheid. Integendeel, ze was tenger en vlug en lachte veel, alsof ze alles om zich heen leuk vond. Als Jan van Waay haar wilde winnen had hij groot gelijk, en als Zwaardemaker haar wilde houden had hij evenzeer gelijk. Het leek me een onoplosbaar probleem.

De anderen namen me het niet in dank af dat ik bij Zwaardemaker kwam. Op een middag, toen we met z'n allen in de wei lagen, begon Maarten van 't Hout met kleibrokken naar me te gooien. Ik ontweek ze en zei dat hij uit moest scheiden. Maar hij ging er mee door. Geen van de anderen trok mijn partij. Ik had natuurlijk nooit driftig moeten worden en met hem moeten gaan vechten. Al gauw lag ik onder en hoongelach van de anderen klonk in mijn oren. Ik lag op mijn rug en keek langs de oren van Maarten naar de lucht. Het was me duidelijk. Ik hoorde er niet meer bij.

Mijn vader sprak me toe. Wat ik daar zocht op Zwaardemakers erf. Of ik niet genoeg had aan mijn vrienden uit het dorp, jongens van mijn eigen leeftijd. Waarom moest ik zo nodig de kolder in mijn kop hebben? Ik stond koppig en zwijgend voor hem. Hij kon me niets verbieden. Wel verzon hij allerlei werkjes voor me op zaterdag, maar ik wist het altijd zo te draaien dat ik op tijd naast Zwaardemaker stond, zwijgend, kijkend naar de dansende paarden met de hoge voorbenen. Mijn vader noemde me een verduiveld eigenwijs jong. Mijn broer sarde me aan tafel. Het was me om het even. Er zat een onverzettelijkheid in me die me ongevoelig maakte voor de plaats die ik in het gezin en in het dorp begon in te nemen. Ik was onrustig. Ik droomde van Zwaardemaker die zwarte paarden een ladder naar de hemel opjoeg. Hij deed dat rustig, de sigaar in de mond, een lange zweep van boterbloemen in de hand. En de paarden golfden in een lange glanzende rij de hemel in.

Een hemel die ik wel nooit bereiken zou. Want na mijn verdwaalpartij die middag was ik er meer op uit bij Zwaardemaker in de gunst te komen dan bij de Heer. Dat die laatste in de

[p. 12]

vermomming van een zwart fries paard mijn redding zou zijn geweest, was een gedachtenconstructie die je beter aan de Roomsen kon overlaten, die van alles altijd iets anders maken dan het in werkelijkheid is. Dat Zwaardemaker nu ook juist bij die Roomsen hoorde, stoorde me niet in het minst. Zolang hij het geweest was die het paard, vermomming of niet, gemend had, zolang mocht hij zelf uit maken in welke tovenarij hij geloven wilde. Mijn vader zag me met lede ogen tot heidendom vervallen. Van de Roomsen, daar was nog nooit iets goeds van gekomen.

Dat wat er was tussen Jan van Waay en Zwaardemakers dochter bleef niet alleen het dorp maar ook mij bezig houden. Niet alleen omdat het een vrouw betrof die zo onbenaderbaar mooi was dat ik niet eens over haar durfde te fantaseren, maar vooral omdat er bij die liefde hele andere dingen op het spel stonden die als dreigende onweerswolken boven de weilanden hingen. Men kon hier inderdaad van liefde spreken, dat Jan van Waay het deze keer niet af liet weten en zich, in tegendeel, door blauwgeslagen ogen liet inspireren tot een aanhoudende trouw. Het pleitte voor hem, al wilde ik dat het anders was.

Op een regenachtige middag was het weer raak. Weer was het mijn oudste broer die met het nieuws kwam, dit keer niet meer proestend, maar met een grijns die speciaal voor mij bestemd leek. Zwaardemaker had zijn dochter dertigduizend gulden geboden als ze niet met Jan van Waay zou trouwen. Aan tafel bij ons werd er druk gespeculeerd over wat er gebeuren zou. Mijn broer lette op mij maar ik had geen aandacht voor hem. Een gevoel van verslagenheid nam me in beslag. Dit was een laatste zet van Zwaardemaker en hij had hem verkeerd berekend. Met moeite zat ik de maaltijd uit. Op de vragen aan mij wat er gebeuren zou gaf ik geen antwoord. De afloop was al te voorspellen, maar dat was niet iets dat anderen aanging. Na tafel haastte ik mij over de dijk naar het huis van Zwaardemaker, iets buiten het dorp. In alle huizen en boerderijen, aan alle tafels meende ik dat men er over sprak, dat men voor en tegens afwoog alsof het om hun eigen dochters ging, dat men de kansen van Jan van Waay hoog aansloeg en daar tevreden mee was. En achter mijn rug wezen ze mij na omdat ik tenslotte niet aan hun kant stond. De regen stroomde met bakken van de lucht. Ik liep snel, alsof ik nog iets redden kon door mijn aanwezigheid. Van verre zag ik hem al staan in zijn wijde beige jas, een pet op het hoofd. Een gedoofde sigaar in de hand. De regen viel zwaar op zijn brede schouders. Hij keek op toen ik het erf opkwam maar groette me niet. Ik bleef staan. In het rijtuigje zat zijn dochter, vrolijk ondanks de regen, en het natte paard danste evengoed, alsof het plezier in al dat water had. Maar ik keek niet naar haar. Ik keek naar Zwaardemaker die daar zwijgend, donker, zijn verlies stond aan te zien. En wéér stond ik aan de kant van Zwaardemaker, zonder argumenten, zonder medelijden, in de overtuiging dat wij gelijk hadden, het gelijk van degenen die niets bewijzen kunnen. Er lag een kloof tussen ons en het dorp. Wij hadden iets verloren. In het dorp, in ons bestaan zou geen eenheid meer zijn.

Het veulen gedijt en groeit en het weer is goed deze lente. Een warm zonnetje en zo nu en dan een bui. Ik laat het veulen in de wei bij zijn moeder. Het rent de benen uit zijn lijf en maakt rare sprongen. Het heeft zin in het leven. 's Morgens neem ik altijd even de tijd om hem bezig te zien.

Ik heb er een gewoonte van gemaakt 's avonds na het eten een eindje om te gaan. Dan loop ik de dijk af naar het huis van Zwaardemaker die er allang niet meer is. Ook Jan van Waay is er niet meer en dat is een tragische geschiedenis. Zijn vrouw woont nu met hun zoon op het huis. 's Avonds zie ik haar staan in haar wijde regenjas. Haar schoonheid interesseert me nauwelijks meer, maar ik luister naar haar stem. Die gaat naar een vijftienjarige donkere jongen die in het rijtuigje zit en een zwart fries paard ment, met klosjes aan de voeten. De jongen houdt de teugels en zijn heldere roep klinkt over de velden. En zo nu en dan komt de stem van zijn moeder die haar zoon oproept dit laatste zwarte paard te mennen, niet alleen nu, niet alleen dit beeld, maar tot het geworden is tot honderden paarden in een lange glanzende rij, die gemend worden door alle jaren en tijden heen, omdat één paard niet genoeg is om het verlies goed te maken dat al geleden is nog voordat er sprake is van een paard dat op een klinkerweggetje de bocht om komen zal als de avond dreigt te vallen.