De Revisor. Jaargang 2

[p. 73]

[Waar moet het heen met de dichtkunst? (vervolg)]

Ook de gebreken die de poëzie vaak aankleven zijn met ‘Lees eens een gedicht’ rijkelijk te illustreren. Die gebreken zijn vaak de in hun tegendeel omgeslagen kwaliteiten die ik hiervoor heb opgesomd. Oorspronkelijkheid kan verworden tot onzin, de zucht naar pregnante formules tot bombast en mooischrijverij, verbaal effectbejag tot rijmdwang en kreupel taalgebruik, de neiging grote waarheden op te schrijven tot clichégebruik, en de hang naar esprit en woordspelingen tot grapjasserij en banaliteit. Enkele voorbeelden van deze categorieën:

Onzin:

‘O, 't geheim van de avond is wijd/en wijd het schemerend hart van de aarde’ (28); ‘en neem mijn mond, want haar verdroogde vlammen/verzengen naar de schaduw van uw bloed’ (31); ‘de geest is lang, maar wij gaan snel’ (40); ‘'t vermoeide oog vol eeuwenoud verdriet.’ (77); ‘Gedichten wonen/uit geboorte/in een glazen huisje.’ (100); ‘nu blinde bijen in het zonlicht zoemen’ (153).

De categorie Onzin is nauw verwant aan de volgende:

Bombast en mooischrijverij:

‘Hoe meer de dagen nu aan droom verkrachten’ (34); ‘of rees in allen een onmeetlijk vrezen?’ (45); ‘Maar ijzig gif doorstroomt de klamme leden,/verschrikking die het vadsig merg doorziedt.’ (77); ‘In 't welkend loof lispelt een zucht: Verloren!’ (123); ‘Het groen is jong, maar droomt de weemoed al/van herfsten bruin en bladerval’ (128); ‘de loomheid aan het middaguur ontboren’ (134); ‘Door zeis en zandloop waren zij getemd/tot duisterlingen, die met angst verwachten.’ (142).

Rijmdwang:

‘Het loof, dat om mij henen vlokt/(..) eentonig klokt/een kleine citer aan de bron’ (65); ‘pas op uw tellen dus en schep maar raak./Vertrouw ook niet de raaf, dien zwarten snaak’ (82); ‘Motortje spelen met hun autopedden,/ (..) Erboven kloppen moeders kleine bedden.’ (120); ‘“Mevrouw, zie toe, dit zijn de laatste rozen,/ (..) weldra zijn zij bevrozen.”’ (154).

Kreupel taalgebruik (terwille van rijm of metrum):

‘En dat ik hier thans ga, nog is dat zij.’ (57); ‘en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren.’ (58); ‘Hun vingers die volleerd zijn in het voelen,/baggernetten knopen en matten stoelen’ (65); ‘Geef aan de meeuwen brood, de orgelman geef centen’ (79); ‘Thans spilt niet, ijdel rukkend, hij zijn kracht.’ (77); ‘De oogst besluit. Twee maal de zeisen zwaaiden/door 't zware groen’ (153).

Cliché:

‘Slepend wordt eenmaal ook de lichtste voet.’ (10); ‘dat vrede noch geluk de tijd kan stuiten.’ (45); ‘Geluk en leed zijn gedachten/die men vergeet.’ (126); ‘dan de dood is niets gewissers’

Grapjasserij:

‘Een koekje voor het bloeden’ (12); De trein had nauwelijks een kwartier/'t station IJmuiden-Oost verlaten/of Hugo loosde zijn uraten/door het ontslotene portier.’ (78); ‘Elk dichtertje zingt/zoals het genekt is’ (102); ‘schudt uw hart af en wandel.’ (116); ‘Wij krijgen van elkander nooit genoeg,/Want dit lijkt niet op een gewone kroeg:/Hoe zou ooit het gezelschap gaan vervelen/Van kunstenaars en intellectuelen?’ (147).

Al deze fragmenten zijn natuurlijk uit hun verband gerukt, en soms maakt het verband het gedicht meer dan goed. De regel ‘en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren’ is strikt genomen kreupel taalgebruik, maar hij is afkomstig uit een van Nijhoffs mooìste sonnetten. Toch zijn bovenstaande voorbeelden over het algemeen typerend voor het peil van de gedichten als geheel.