De Revisor. Jaargang 2

[p. 53]

[Wensen, leugens en dromen van dichters en debielen (vervolg)]

tollen. In een dergelijk geval komt het ons voor dat het op zichzelf ‘poëzie’ is om te zeggen dat het betreffende kleine meisje een dichteresje is en haar tekst een gedicht.

Het is natuurlijk prima en nastrevenswaard wat Koch gedaan heeft. Hij heeft kinderen gestimuleerd tot een creatieve intellectuele en emotionele activiteit waar ze zelf plezier in hebben. Binnen het schoolsysteem met zijn nadruk op uniforme en vooral intellectuele vorming, heeft hij actief uitgenodigd tot een meer artistieke en emotionele persoonlijkheidsontwikkeling. Maar hij heeft natuurlijk geen nieuwe generatie dichters ontdekt. Dat hoefde ook helemaal niet om zijn experiment toch geslaagd te mogen noemen. Als ze later verliefd worden zullen de kinderen van P.S. 61 met minder schroom hun gevoelens op schrift stellen, want ze hebben de waarde van verbale expressie leren kennen. Als ze niet verder komen in hun literaire leven dan het schrijven van die paar liefdesgedichten hoeven we nog niet te gaan treuren om een jong talent, in de ochtend van zijn bloei vergaan. Ondanks alles blijkt Argentina dan een gewone meid van vlees en bloed te zijn.

Er zit nog een andere positieve kant aan het werk van mensen als Koch. De kinderen van P.S. 61 zullen zich later door een minder grote kloof van de ‘officiële’ literatuur gescheiden weten dan minder bevoorrechte generatiegenoten. Ze weten er immers uit eigen ervaring over mee te praten. Cursussen als die van Koch brengen poëzie uit de elitesfeer en demonstreren dat ook gewone mensen - zonder literaire knobbel - er actief en passief plezier aan kunnen beleven.

Toch moet me ook hier nog een punt van kritiek van het hart. Het beeld dat Koch ophangt van het poëtisch bedrijf is wel wat erg zonnig. Waar blijft het moeizame schrapwerk? Wie geeft de volwassen dichter opdrachten en frames? Koch doet het een beetje voorkomen of gedichten schrijven een kwestie is van eerst maar voldoende op temperatuur komen - het opruimen van wat barrières - en de rest gaat vanzelf wel. Dat mag in ons taalgebied gelden voor Simon Vinkenoog, maar de meeste dichters krijgen het niet kado. Dat hoef ik een letterkundeprofessor toch niet te vertellen? Kenneth Koch moet een romantisch heer zijn die in zijn entoesiasme graag wat overdrijft. Dezelfde man die kinderen leert hun taal creatief te gebruiken, belast ze vervolgens met dichterlijke pretenties. Dezelfde man die de kloof tussen de gewone man en de dichter dempt, maakt zich schuldig aan nieuwe mythevorming als hij poëzie afschildert als een ballon, een ballon, een ballonnetje.

III

Enkele jaren geleden werkte Frieda Blokker in een tehuis voor debiele jongens, in leeftijd variërend van zeven tot zeventien jaar. De jongens bleken opvallend weinig mededeelzaam en de spaarzame uitingen die ze voortbrachten hadden vrijwel uitsluitend betrekking op het leven van alledag. Uit hun praten was niet af te leiden dat er meer in hun hoofd omging. Dat was alleen op te maken uit hun verdere gedrag: teruggetrokkenheid, plotselinge huilbuien, weglopen, regelmatig terugkerende uitingen van vernielzucht. Voor een gedeelte kwamen deze dingen niet zomaar uit de lucht vallen en was de oorzaak voor iedereen duidelijk, maar soms waren de reacties even plotseling als onverklaarbaar. Een toelichting van de betrokkenen zelf ware natuurlijk wenselijk, maar opwekkingen in die richting stuitten op een muur van zwijgzaamheid. Hoe kon men deze kinderen ertoe krijgen zich te uiten over wat hen bezighield?

In die tijd las Frieda Wishes, lies and dreams van Kenneth Koch en ze werd daarbij gefrappeerd door de wijze waarop de schrijver (normale) kinderen zover kreeg zich uit te spreken over wat er in hun innerlijk omging: hun fantasieën, zorgen, wensen en emoties. Koch hielp de kinderen als het ware op pad door ze een frame te geven dat ze uitnodigde hun intieme gedachten prijs te geven. Voorbeelden: 1) Ik wou dat ik..., ik wou dat ik...; 2) Vroeger was ik (deed ik)..., maar nu...; 3) De mensen denken dat ik..., maar eigenlijk...

Voor haar doel leken dit geschikte middelen. Als 't al een vooroordeel was gebleken dat kinderen zich niet poëtisch konden uiten, dan was het misschien ook een vooroordeel dat debielen zich überhaupt niet over hun innerlijke roerselen konden uitspreken. Misschien was het mogelijk dat de debiele jongens na een verbaal zetje in de rug zelf verder over de brug kwamen. De bedoeling van Frieda was dus wel een geheel andere dan van haar Amerikaanse voorbeeld. Gewone lagere-schoolkinderen praten al in principe over van alles. Je kunt proberen ze te stimuleren meer te zeggen over wat er in ze leeft en je kunt proberen ze op een bepaalde manier - in dichtvorm en met dichterlijke beelden - te laten praten, maar hoe dan ook: praten kunnen ze al. Er is een basis die je probeert uit te breiden.

Bij de debiele jongens was het probleem juist dat die basis ontbrak. Er was al op allerlei manieren geprobeerd de kinderen tot mededeelzaamheid te bewegen - met dans, pantomime, poppenkast, hoorspelen - maar met pover resultaat. En ondertussen