Reis van Jan van Mandeville

Jtem van een wonderlike veruaerlike valeye bider riuiere van physom ende anders.

[fol. 143vb]

Neuen dit eylant van miscoral op die slincke zide bider riuiere van phison is een herde groot wonder, want daer een grote valeye is tusschen die berghe, die wel iiij milen lanc is. Sommeghe liede heetent die valeye van eufrates ende sommighe liede hetent des duuels valeye ende somighe hetent die vreselike valeye. Jn dese valeye hoortmen grote onlede ende groten tempeest alle daghe ende alle nacht ende groot gherucht ende groot gheluut van tambusen ende van trompen, recht oft altoos bruloft ware. Dese valeye is al vol duuelen ende heeft altoos gheweest ende men seit, dat een inganc der hellen is. Ende in dese valleye is herde vele gouts ende suluers

[fol. 144ra]

, daer om datter dicwille onghelouighe lieden ende ooc kersten liede in gaen om van dien scatte te halene, mar luttel lieden keren daer weder vte ende zonderlinghe onghelouighe ende oec kerstene, die om die ghiericheit van dien scatte daer in gaen, want si sijn staphants van duuelen verwrocht. Ende te middeweghen van deser valeyen op een rootse staet een hooft ende een aensicht van enen duuel, dat herde veruaerlijc te siene es. Ende men siets niet meer dan thooft toten scouderen, mar en is in alle die werelt niement so coene noch kersten noch ander, hi en souder hem of veruaren, al so jc wane, op dat hijt saghe ende hem en soude duncken, dat hi van hem seluen ende in ommacht

[fol. 144rb]

gaen soude. Ende hi door siet al te snideliken alle persone ende heeft die oghen so bernende ende ghlinsterende ende verwandelt dicwille sine maniere ende sijn ghelaet, so datten niement en dar wel besien. Sulken tijt dunct hi bi een mensche wesen, sulken tijt verre. Ende vut hem comt vier ende vlamme ende so vele stancs, dat niement gheduren en can. Mar goede kerstene liede, die in goeden state sijn, gaen wel daer in zonder vrese daer te bliuen, want si byechten hem ende seghenen hem mitten teyken des crucen, so dat die duuele ghenen macht en hebben ouer hem. Mar al sijnse zonder vrese daer te verderuene, nochtan en sijn si zonder anxt niet, want si sien om\trent

[fol. 144va]

hem die duuele sienlike, die hem menighen anstoot doen ende dreyghinghe in die lucht ende inder aerden mit donderslaghen ende mit tempeesten. Ende altoos so twiuelt hem een mensche, dat god wrake mach nemen van dien, dat hi ieghens sinen wille heeft ghedaen. Ende weet, dat doe jc ende mijn ghesellen an dese valeye waren, dat wi herde groot ghepeins hadden, of wijt souden dorren auentueren in dese valeye te gane ende den lichame in auenturen setten onder die bescermenisse gods. Ende enighe van onsen ghesellen accoordeerden ende eneghe en acoerderden niet, so dat mit ons waren ij goede liede minderbroeders, die van lombardyen waren.

[fol. 144vb]

Dese seide tot ons, ware yement van ons, die woude in dese valeye gaen, dat hi hem in goeden state sette, si wouden mit hem daer in gaen. Ende alse dese ij goede menschen dit hadden gheseit op die betrouwenisse gods, wi daden misse lesen een van hem tween ende biechten ons ende ontfinghen den lichame ons heren. Ende wi ghinghen daer in wi xiiij ghesellen, mar vut comens en waren wi mar wi ix ende noyt en consten wi gheweten, waer si voeren of bleuen, mar wi en saghense noyt sint. Ende die daer aldus bleuen, die ij waren van grieken ende die drie van spaengien. Onse ander ghesellen, die wi hadden, en wouden daer niet in gaen, maer

[fol. 145ra]

si ghinghen op een ander zide om voor ons te sine in den rechten wech, also si ooc waren. Ende also leden wi dese valeye. Ende wi saghen daer binnen vele gouds ende suluers ende ghesteente ende juwelen een groot deel hier ende daer, als ons dochte. Mar oft also was als ons dochte, des en weet jc niet, want die duuele sijn also subtijl, dat si wel enen mensche doen duncken des niet en is om te bedrieghene. Ende daer omme en woudic niet gherinen noch die hant daer toe legghen. Ende ooc en woudic mi niet van mijnre deuocien keren, want jc was doe herde heylich omder vreseliker figuren ende maecsele der duuelen, die jc sach ende omme den groten hoop ende menichfoudicheit der

[fol. 145rb]

doodder liede, dier jc sach so vele daer legghen al omme die valeye. Al hadde daer gheweest een bataelgie van twee den meesten coninghen van dien lande ende die meeste hoop ghesconfiert hadde gheweest, so en souden nauwe daer al so vele doder lichamen gheweest hebben, dat harde eyselijc was te siene. Ende jc verwonderde my herde sere, hoe datter so vele sijn mochte ende hoe dat die lichamen so gheheel mochten sijn, want het scheen, dat si niet en verrotten. Mar jc wane, dat die duuele ons also daden duncken, want ten mochte niet sijn na minen duncken, dat daer niewelinge so vele in en waren ghegaen ende datter so vele doden mochten in ligghen zonder verrotten. Ende enighe van dien, die daer laghen

[fol. 145va]

doot, waren in kersten abite, mar jc peinsde, dat si bedroghen waren mit ghiericheiden van dien scatte, die si saghen, of si hadden therte te cranc ende en mochten den stanc niet ghedoghen. Ende daer om waren wi noch deuotere ende heyligher. Dese valeye heeft redeliken scoen inganc ende sconen wech int beghinsel ende die wech gaet altoos nedere tusschen die rootssen vanden berghen wringhende nv hier nv daer. Ende een half mile ist daer redeliken claer ende dan voort beghinnet te donckere, als die dach ende die nacht faelgieren beghint. Ende als wi waren .j. mile verre daer in, so wertet herde yselicken donckere ende

[fol. 145vb]

swart, dat wi niet ghesien en consten dan alse des nachs, alse noch mane noch sterren en schinen. Ende daer na quamen wi mit allen in donckerheden, die wel een mile lanc duerde. Ende daer hadden wi harde vele te doghene, so dat wi mit allen waenden verloren sijn. Ende in dese poynten waren wi beyde minderbroeders ende andere. Ende al hadden wi gheweest heeren ende ouerste van alle der werelt, wi haddent al vertijt ende ouerghegheuen om weder wt te sijn zonder anxt. Want sekerlike wi waenden, dat wi nemmermeer niemare en souden hebben ghebracht in die werelt. Jn deser donckerheit waren wi neder gheslaghen ter aerden meer dan dusentweruen in menigher manieren, so dat

[fol. 146ra]

wi cume waren op ghestaen, wine waren staphants weder neder gheslaghen. Ende daer waren alte vele beesten, die wi niet en consten ghesien, wat beesten dattet waren, mar si waren recht als beeren of zwarte verkene. Ende herde vele ander beesten, die ons liepen tusschen den beene ende deden ons vallen ter aerden, sulken tijt auerrecht, sulken tijt optene zide, sulken tijt op dander zide. Ende sulken tijt dochte ons, dat ons hooft vlooch vanden buke ende dat wi mitten hoofde neder waren ghevoert in een diepe gracht. Ende sulken tijt waren wi neder gheslaghen van tempeeste ende mit onwederre ende sulken tijt dochte ons, dat wi gheslaghen waren mit enen stocke dwers ouer ons scouderen. Ende onder

[fol. 146rb]

onse voeten vonden wi so vele doden, die hem beclaechden, dat wise betraden, dat herde veruaerlijc te hoorne was. Ende jc weet wel ende ben dies zeker, en hadden wi den lichame ons heren niet ontfanghen, wi waren daer alle bleuen ende verloren. Daer ontfinc een yghelijc een teken van ons, want een yghelic van ons wart herde zeer gheslaghen, so dat wi daer alle in onmacht bleuen harde langhe, recht als doden. Jn desen tijden dat wi aldus van ons seluen laghen in ommacht, zaghen wi inden gheeste vele dinghen, van den welken jc en dar noch en mach niet scriuen noch daer toe niement segghen, want die minderbroeders, die mit ons waren, verbodent ons allen, dat

[fol. 146va]

wi niement daer of segghen en souden, mar dat wi lichameliken ghesien hadden allene ende die heymelicheit ons heren te helene. Wi worden te menigher stat gheslaghen ende een yghelijc van ons hadde een teken, dat was .j. zwarte placke also breet als een hant, die een int aensichte, die ander in die borst, deen op dene zide dander op dander zide. Jc was inden hals gheslaghen also zere, dat mi dochte, dat mijn hooft van minen lichame sciet. Ende dat teken van dien slaghe hebbic ghe\draghen also zwart als een rauen xviij jaer lanc. Menich personen heeftet ghesien, mar sint dat jc mijn leuen ghebetert ende mine zonden beweent hebbe ende na minen crancheit mi hebbe ghe\pijnt

[fol. 146vb]

gode te dienen, so is die placke al vergaen ende mijn vel is daer wittere dan elwaer, mar tlitteken is daer noch ende salre sijn also langhe als mijn lichame dueren sal, waer omme jc en soude nemmermeer yement raden daer in te gaen. Want my dunct, na dien dat jc ghemerken can, dattet onsen here niet behaghelike en is, datter yement in gaet. Ende als wi waren recht te middeweghen van deser donckerheit, so saghen wi noch die vervaerlike figure onder die rootse harde diepe, sulken tijt bi ons, sulken tijt verre van ons, die bernde altemale ende glinsterende als een cool viers ende dat vier, dat omtrent hem was en lichte niet, nochtan saghen wine mit vare an, dat wine cu\me

[fol. 147ra]

dorsten aensien. Ende doe hadden wi harden groten vare, dat wi bi na van ons seluen quamen ende waren herde bina versmacht ende dat wi mit groter pinen voort leden. Ende als wi weder ter claerheit quamen, so waren wi blide ende wel daer an, nochtan dat wi so ghetorment hadden gheweest ende gheslaghen van den duuelen, die ons in vele maniere groot leet aen deden. Jc en souds al niet ghesegghen connen, dat wi saghen, want jc was alte onledich mit bedinghen ende mit deuocien. Ende daer na worden wi noch dicwille neder gheslaghen van winde ende van tempeeste, mar altoos halp ons onse here god. Ende aldus leden wi dese valeye mitter gracien ende mitter hulpen ons heren.