Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1980 (nrs. 13-16)

[p. 40]

• Alexander Kluge
Een liefdesexperiment
Vertaald door J.F. Vogelaar

Het goedkoopste middel voor het uitvoeren van massale sterilisatie in de kampen leek in 1943 röntgenbestraling. Het was twijfelachtig of de op die manier verkregen onvruchtbaarheid van duurzame aard zou zijn. We brachten een mannelijke en een vrouwelijke gevangene voor een experiment bij elkaar. De daarvoor bestemde ruimte was groter dan de meeste andere cellen, de vloerbedekking bestond uit tapijten van de kampleiding. De verwachting dat de gevangenen in hun feestelijk ingerichte cel het experiment bevredigend zouden laten verlopen, kwam niet uit.

Waren zij op de hoogte van de sterilisatie die had plaats gevonden?

Dat was niet aannemelijk. De beide gevangenen gingen ieder in een andere hoek van de met hout betimmerde en met tapijten bedekte ruimte zitten. Door het kijkgat, dat een observatie van buitenaf mogelijk maakte, was niet vast te stellen of zij sinds ze bij elkaar waren met elkaar gesproken hadden. Ze voerden in elk geval geen gesprekken. Deze passiviteit was des te onaangenamer daar hooggeplaatste bezoekers hadden aangekondigd het experiment te willen bijwonen; om het verloop van het experiment te verhaasten gaf de garnizoensarts en leider van het experiment opdracht om de kleren van de twee gevangenen weg te nemen.

Schaamden zich de proefpersonen?

Men kan niet zeggen dat de proefpersonen zich schaamden. In feite bleven ze ook zonder hun kleren in dezelfde houding zitten als voorheen, ze leken te slapen. We zullen ze een beetje wakker maken, zei de leider van het experiment. Er werden grammofoonplaten gehaald. Door het kijkgat was te zien dat beide gevangenen aanvankelijk op de muziek reageerden. Even later zakten ze weer in hun apatiese toestand weg. Voor het experiment was het van groot belang dat de proefpersonen eindelijk met het experiment begonnen, aangezien alleen dan pas met zekerheid kon worden vastgesteld of de ongemerkt teweeggebrachte onvruchtbaarheid bij de behandelde personen ook op langere termijn van kracht bleef. De soldaten die bij het experiment betrokken waren, wachtten in de gangen van het slot, op enkele meters afstand van de celdeur. Ze hielden zich al met al rustig. Ze hadden het consigne gekregen zich alleen fluisterend met elkaar te onderhouden. Eén persoon hield in de gaten wat zich in het vertrek afspeelde. Op die manier moesten de gevangenen het gevoel krijgen dat ze nu alleen waren.

Desondanks ontstond er in de cel geen erotiese spanning. Bijna waren de organisatoren geneigd te denken dat een kleinere ruimte de voorkeur had verdiend. De proefpersonen waren zorgvuldig uitgekozen. Volgens de stukken moesten de beide proefpersonen een aanzienlijke erotiese belangstelling voor elkaar hebben.

[p. 41]

Hoe wist men dat?

J., dochter van een hoge regeringsambtenaar in Braunschweig, geboren in 1915, dus ongeveer 28 jaar, met ariese echtgenoot, middelbare school, studente kunstgeschiedenis, werd in het Nedersaksiese provinciestadje G. als onafscheidelijk beschouwd van de mannelijke proefpersoon, een zekere P., geboren in 1900, zonder beroep. J. liet de reddende echtgenoot schieten voor P. Zij volgde haar minnaar naar Praag, later naar Parijs. In 1938 slaagde men erin P. op rijksgrond te arresteren. Enkele dagen later dook J. in het land op, op zoek naar P., en werd eveneens gearresteerd. In de gevangenis en later in het kamp doen beiden meerdere pogingen om bij elkaar te komen. Vandaar onze teleurstelling: nu mochten ze eindelijk, en nu wilden ze niet.

Waren de proefpersonen niet bereidwillig?

In principe waren ze gehoorzaam. Ik zou dus zeggen: bereidwillig.

Waren de gevangenen goed gevoed?

Reeds geruime tijd voor het begin van het experiment hadden de uitgekozen proefpersonen bizonder goed te eten gehad. Thans lagen ze reeds twee dagen in dezelfde ruimte, zonder dat toenaderingspogingen konden worden vastgesteld. We gaven hun eiwit uit rauwe eieren te drinken, de gevangenen namen het eiwit gretig tot zich. Oberscharführer Wilhelm liet de twee met tuinslangen natspuiten, vervolgens werden ze, door en door koud, weer naar de houten kamer gebracht, maar ook de behoefte aan warmte bracht hen niet nader tot elkaar.

Vreesden zij de vrijgeestigheid waaraan zij zich zagen blootgesteld? Dachten zij dat dit een onderzoek was waarbij zij moesten bewijzen hoe het met hun moreel gedrag was gesteld? Stond het ongeluk van het kamp als een hoge muur tussen hen in?

Wisten zij dat in geval van bevruchting beide lichamen opengesneden en onderzocht zouden worden?

Dat de proefpersonen dat wisten of zelfs maar vermoedden, is onwaarschijnlijk. Door de kampleiding werden hen herhaaldelijk positieve beloften gedaan voor het geval dat zij het zouden overleven. Ik denk dat ze niet wilden. Tot grote teleurstelling van de speciaal hierheen gereisde Obergruppenführer A. Zerbst en zijn gevolg bleek het experiment niet uitvoerbaar daar geen enkel middel, zelfs niet geweld, tot een positieve afloop van het experiment leidde. We drukten hun lichamen tegen elkaar, hielden hen terwijl we ze langzaam warm lieten worden vlak bij elkaar, wreven hen in met alkohol en gaven de proefpersonen alkohol, rode wijn met ei, zelfs vlees te eten en champie te drinken, we brachten veranderingen aan in de belichting, niets van dat alles vermocht hen evenwel op te winden.

Is wel alles geprobeerd?

Ik kan garanderen dat alles is geprobeerd. We hadden een Oberscharführer in ons midden die er wel enig verstand van had. Hij paste stap voor stap alle middelen toe die normaliter uiterst probaat werken. We konden uiteindelijk niet zelf naar binnen gaan en ons geluk beproeven aangezien dat rasschennis geweest zou zijn. Geen van de middelen die beproefd werden, leidde tot opwinding.

[p. 42]

Raakten wij zelf opgewonden?

In elk geval eerder dan die twee in de kamer; daar zag het althans naar uit. Aan de andere kant zou dat ons niet zijn toegestaan. Derhalve geloof ik niet dat we opgewonden waren. Misschien geprikkeld omdat de zaak scheef liep.

Als ik liefdevol de jouwe wil zijn,
Kom je dan bij mij deze nacht?

Het was op generlei wijze mogelijk de proefpersonen tot een duidelijke reaksie te verleiden, daarom werd het experiment zonder enig resultaat afgebroken. Later werd het met andere personen hervat.

Wat gebeurde er met de proefpersonen?

De weerspannige proefpersonen werden doodgeschoten.

Wil dat zeggen dat als het ongeluk een bepaald punt bereikt, liefde niet meer te bewerkstelligen is?

Uit Lebensläufe (1962)