Queeste. Tijdschrift over middeleeuwse letterkunde in de Nederlanden. Jaargang 2006

[p. 1]

[Nummer 1]

Synthese
Een meertalig themanummer naar aanleiding van «Stemmen op schrift»

Inleiding

Ruim een halve eeuw na De letterkunde van de Middeleeuwen van Jozef van Mierlo (2 delen, 1949²) verscheen in februari 2006 Stemmen op schrift, de eerste helft van de Nederlandse literatuurgeschiedenis van Frits van Oostrom. De Utrechtse universiteitshoogleraar beschrijft hierin de periode tot 1300 in 640 pagina's.¹ In de toekomst is van zijn hand nog een tweede deel te verwachten, waarin de veertiende eeuw centraal zal staan. Daarin zullen ook genres die in Stemmen op schrift onderbelicht zijn gebleven, zoals de historiografie, uitvoeriger behandeld worden. De twee delen van de literatuurgeschiedenis van Van Oostrom zullen het begin vormen van de volledige geschiedenis van de Nederlandse literatuur die door de Nederlandse Taalunie is opgezet en die uiteindelijk, in 2010, negen delen zal omvatten.²

Stemmen op schrift werd op gejuich onthaald, niet alleen bij vakgenoten maar ook bij een breder publiek van cultureel en literair geïnteresseerden. In diverse besprekingen werd de synthese om de inhoud geprezen, maar ook om de literaire waarde. Voorlopig hoogtepunt van deze bredere receptie vormt de nominatie van het boek van Frits van Oostrom voor de ako-literatuurprijs 2006.³

Voor de Nederlandse en Vlaamse medioneerlandistiek vormt de verschijning van Stemmen op schrift uiteraard een grandioze mijlpaal, maar hoe wordt in andere vakkringen en buiten ons taalgebied op dit werk gereageerd? Is er bewondering, verbazing of begrip voor het verhaal dat Van Oostrom vertelt? En voor de keuzes die hij maakt? Hoe verhoudt deze synthese zich tot de overzichten waarover historici, anglisten, germanisten en romanisten beschikken? Wat is er karakteristiek aan de Middelnederlandse literatuur in vergelijking met andere taalgebieden of culturele velden? En vooral: kunnen de verschillende vakgebieden misschien nog iets leren van elkanders ervaringen?

Om een antwoord te vinden op dergelijke vragen vroeg de redactie van Queeste aan een vijftal onderzoekers in binnen- en buitenland om te reageren op de synthese van Van Oostrom. Hoewel de recensenten uiteraard het Nederlands moesten beheersen

2 Het derde deel, geschreven door Herman Pleij, omvat de periode 1400-1570. Dit deel, dat bijna duizend pagina's zal beslaan, verschijnt in februari 2007, eveneens bij uitgeverij Bert Bakker.

1 Frits van Oostrom, Stemmen op schrift. Geschiedenis van Nederlandse literatuur vanaf het begin tot 1300. Amsterdam: Bert Bakker, 2006. isbn 90 351 2964 4. Prijs: € 35,-.

2 Het derde deel, geschreven door Herman Pleij, omvat de periode 1400-1570. Dit deel, dat bijna duizend pagina's zal beslaan, verschijnt in februari 2007, eveneens bij uitgeverij Bert Bakker.

3 Geactualiseerde informatie over de Nederlandse en Vlaamse receptie van Stemmen op schrift biedt de flankerende website: www.stemmenopschrift.nl. Frits van Oostrom noteert daar tevens ‘inhoudelijke correcties, aanvullingen en (te) late gedachten die zijn opgekomen na de voltooiing van Stemmen op schrift’.

[p. 2]

- Stemmen op schrift bestaat vooralsnog niet in vertaling - werd gestreefd naar een themanummer dat ook in de taalkeuze de meertalige aanpak van het tijdschrift weerspiegelt. Het resultaat bestaat uit twee bijdragen in het Engels, één in het Duits, één in het Frans en één in het Nederlands (aan die bijdrage is overigens door de auteur een Engelse samenvatting toegevoegd).

De eerste bijdrage is geschreven door Elisabeth van Houts, historica aan het Emmanuel College, University of Cambridge. Zij gaat in op de culturele banden tussen Vlaanderen en Engeland in de elfde en twaalfde eeuw, met bijzondere aandacht voor de historiografie en de rol van vrouwen in het literaire leven. De tweede bijdrage is van de hand van de Nijmeegse cultuurhistoricus Peter Raedts. Hij plaatst het verhaal dat in Stemmen op schrift wordt verteld in het bredere kader van de religieuze ontwikkelingen in de middeleeuwen en verklaart, en passant, ook de bewondering die de jezuïet Jozef van Mierlo koesterde voor het oeuvre van Hadewijch. De germanist Bernd Bastert van de Ruhr-Universität Bochum - die onder andere zijn sporen heeft verdiend in het onderzoek naar Duitse Karel- en Arturepiek - tekende voor de derde bijdrage: een pleidooi voor meer gemeenschappelijk onderzoek naar de Duitse en Nederlandse literaire tradities. Keith Busby is de auteur van de vierde bijdrage. Deze Britse romanist, die doceert aan de University of Wisconsin (Madison) en die zich specialiseerde in de handschriftelijke context van Franstalige teksten, meent dat een boek als Stemmen op schrift voor het veelomvattende terrein van de romanistiek onmogelijk geschreven kan worden. Tot slot is er de bijdrage van Kees Dekker, de Groningse anglist die een monografie schreef over de oorsprong van de studie van de Westgermaanse talen in Engeland en in de Lage Landen. Hij bekijkt Stemmen op schrift vanuit het perspectief van de ‘English Studies’ en vergelijkt de diglossie (of triglossie) die in de Lage Landen bestond, met de meertalige situatie aan de overkant van het kanaal.

Na deze vijf bijdragen, die samen het themanummer Synthese vormen, volgt nog een aantal reguliere besprekingen in de rubriek ‘Naar aanleiding van’. Bijzondere aanbeveling verdient de bespreking door Paul Wackers van het handboek van Helmut Tervooren over de literatuur in het gebied van Maas en Rijn. Tervooren hanteerde bij de samenstelling een heel andere aanpak dan Van Oostrom, maar ook dit werk biedt verrassende perspectieven.

Remco Sleiderink

namens de redactie van Queeste