Poëziekrant. Jaargang 17

Klassiek

Apollo's sonore snaren
Latijnse poëzie gebloemleesd
Patrick Lateur⁺

Voor velen blijft ‘Latijnse poëzie’ verbonden met herinneringen aan gymnasium of humaniora. Ovidius, Vergilius en Horatius vormden er in een ver verleden een poëtisch triumviraat, waaraan beruchte vertalingsboekjes in een zielloos proza elke epische of lyrische zeggingskracht ontnamen. Door de vertalingsexplosie van de jongste decennia (her)ontdekte men intussen niet alleen andere dichters, maar kwalitatief droeg dat ook bij tot het savoureren van de antieke Latijnse poëzie.

HET TOTAALBEELD van de Latijnse poëzie moet noodgedwongen fragmentarisch blijven omdat heel wat teksten om allerlei redenen niet werden overgeleverd. Voor sommige dichters was de tekstoverlevering puur geluk. Catullus bijvoorbeeld, vandaag ongetwijfeld de meest populaire Latijnse dichter, overleefde dank zij één manuscript. Ratherius, bisschop van zijn geboortestad Verona, verklaarde in 965 dat hij Catullus had gelezen. Vermoedelijk heeft de brave man het manuscript na lectuur niet zonder verontwaardiging ergens diep weggemoffeld, maar net niet diep genoeg. Rond 1300 dook Catullus terug op in zijn oude vaderstad. Om nooit meer te verdwijnen.

Dank zij vertalingen hebben naast Catullus nog andere dichters een nieuwe adem gevonden in de tweede helft van onze eeuw: Plautus en Lucretius, Tibullus en Propertius, Martialis en Juvenalis. Er werd definitief gebroken met de restanten van de 19de-eeuwse criteria, die sommige teksten weerden omwille van hun gebrek aan originaliteit, klassiek taalgebruik of moraliteit.

Een bloemlezing uit al dat fraais en uit een en ander dat nog op vertaling wacht, mocht niet uitblijven. Patrick De Rynck, co-auteur van de onvolprezen bibliografie van vertalingen van antieke teksten (De Oudheid in het Nederlands, Ambo, 1992), stelde Op de snaren van Apollo samen. Zijn bloemlezing overspant een klein millennium, van anonieme carmina uit de derde eeuw v.Chr. tot de verzen van Venantius Fortunatus, die rond 600 stierf. De kwaliteit van die bloemlezing spreekt niet alleen uit de selectie van gerenommeerde vertalingen maar ook uit de volledigheid die de auteur heeft nagestreefd door ook van minder of nauwelijks bekende dichters een representatief beeld te geven. Dat geldt niet alleen voor de beginperiode en voor de laat-antieke Latijnse poëzie, maar ook voor de eerste eeuw voor en de eerste

+ Patrick De Rynck, Op de snaren van Apollo. Acht eeuwen Latijnse poëzie, Ambo, Baarn, 1993, 452 p., fl. 74,50; 1.490 fr.

[p. 27]

eeuwen na Christus. Naast een mooie selectie uit hogervermelde en nog andere bekende dichters (de keuze moet vaak verscheurend zijn geweest) lees je daar ook aloude sacrale poëzie, fragmenten uit Lucilius' vrijmoedige satiren en uit de mimen van Laberius en Publiblius, Sulpicia's liefdesverzen, snedige verzen van Persius, ongekuiste priapea en het wondermooie Pervigilium Veneris (dat een jongere vertaling kan verdragen). Uit de vroeger literair genegeerde periode van de late oudheid brengt De Rynck een bijzonder gevarieerd geheel van teksten, dat nóg royaler had mogen zijn.

Om de leemten op te vullen of nieuwe (en veelal betere) vertalingen aan te bieden, deed De Rynck een beroep op tal van vertalers uit Vlaanderen en Nederland. Ruim een derde (!) van het aanbod aan vertalingen is nieuw. De bloemlezer vermijdt steeds de grote namen uit de Latijnse poëzie te verbinden met een enkele vertaler. Horatius bijvoorbeeld spreekt doorheen Van Wilderode, Vroom, Schrijvers, Claes en Vondel (dus betekenisvol voor de kwaliteit die De Rynck vooropstelt; geen Van de Laar, die Horatius vrijwel volledig vertaalde). Het Persicos odi (Ode I, 38) krijgt naast de Latijnse tekst zes verschillende vertalingen mee, wat een aardig licht werpt op de vertaalstrategie van de opgenomen vertalers. Met dat systeem verrast vertaalwetenschapper De Rynck een aantal keren zijn lezers. Wellicht is ook de naam Vondel onder de vertalers verrassend. De bloemlezer aarzelt niet ‘vertaling’ ruim op te vatten qua periode én methode. Onder de vertalers en bewerkers vindt men onder meer nog Bilderdijk, Leopold, Streuvels en Claus. Zelfs Van Maerlant, Calfstaff en Noydekijn (Esopet) ontbreken niet en hun teksten worden geflankeerd door een moderne omzetting door Ernst van Altena.

Die bloemlezing is ongetwijfeld de meest gevarieerde en daarom ook de meest ‘volledige’ die je je kunt voorstellen. De inleidingen op perioden en auteurs, en de aantekeningen achterin het boek bevatten het hoogst nodige om de wereld achter de verzen te begrijpen. De lectuur van die zorgvuldig geselecteerde fragmenten legt onvermoede schatten van de Latijnse poëzie bloot. Tegelijk wordt doorheen de themata en vaak ook door de vertalers weer eens duidelijk hoe bepalend de Latijnse poëzie was voor de latere Europese dichtkunst. Maar vooral herwaarderen de kwalitatief hoogstaande vertalingen van vaak stukgelezen verzen ook de poëzie zelf. In die bloemlezing uit acht eeuwen Latijnse poëzie, klinken de snaren van Apollo helderder dan ooit.

Catullus, Odi et amo (Carmen 85)

Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris?
Nescio, sed fieri sentio et excrucior.

Zwei Seelen

Haten en beminnen.
Waarom ik dat doe?
'k Weet niet. Maar vanbinnen
doet het pijn - en hoe!

(Vertaling: Paul Claes)

Ik haat en ik heb lief. En ach,
de reden kan ik niet vertellen.
Ik voel het slechts, en dag na dag
blijft het me onafgebroken kwellen.

(Vertaling: Frans van Dooren)