Poëziekrant. Jaargang 3

gust gils Val niet in het gat van de grap

Een traumaturg is iemand die zijn patiënten, lezers, klanten - hoe moet je ze noemen - een fictieve verschrikking voorhoudt om ze te genezen van de zogenaamde werkelijkheid, of soms omdat hij de werkelijkheid te vervelend of te irreëel vindt.

Gust Gils is een traumaturg (letterlijk een vervaardiger van trauma's), zo bekent hij zijn lezer in het 33e gedicht van de le afdeling (TRAUMATURG) van zijn nieuwe bundel Onzachte landing.

In de volgende afdeling - VERKEERD KEELGAT - is er sprake van allerlei ongelukjes. Zo kun je 's morgens in de spiegel een ander hoofd zien. Daar kan de dienst voor bevolking wel wat aan doen, maar als je je eigen lichaam niet herkent, is het problematischer. Oppassen dus met partnerruil. Of vragen naar de effecten van volle maan tijdens de menstruatle; of mensen die hun anus verzegelen met een glazen schroefstop met gloeilamp - hoe gaat dat met zitten? Zo kan het leven je in je verkeerde keel gat schieten. Eerst heb je niks in de gaten, maar dan kijk je eens goed om je heen en dan is het gebeurd: je hebt gezien hoe het werkelijk is. Ogen sluiten helpt niet en terug in de moederschoot kan ook al niet.

In deze afdeling staat ook DE MIZANTROOP (p. 59). De dichter droeg het op 23 augustus j.l. in Groningen op een festival met veel succes voor. Hij was gekleed in een fel glimmend, hardgekleurd, bijna lichtgevend hemd en dat paste heel goed bij de absurdistische verzen. Het publiek onderbrak hem vaak met applaus. Hij leest goed; sardonisch zou ik zijn lezen willen noemen.

toen de hatelijke beenhouwer
gewapend tot en met
en tot het ergste bereid
in zijn deuropening verscheen

begon spontaan
de kleine menigte hem toe te juichen:
WE LOVE YOU!

waardoor hij pas voorgoed razend werd
de taaie vleesverpatser:
zo hoefde hij toch niet te laten tornen zeker
aan de zin van zijn bestaan!

zoals hij zelf
na het bloedbad verontwaardigd
aan de polisie zou verklaren

Uit deze nieuwe bundel las hij ook PROTECTIVE MIMICRY, MASOCHIST NEEMT SNIPPERDAG, SLECHTE RAAD IS MINDER DUUR, DE WIJZERGEWORDEN MASSA; op het eerst genoemde gedicht na alle uit de tweede afdeling.

De laatste afdeling ANTILICHAAM bestaat dan ook uit gedichten die in 't algemeen wat moeilijker op te pakken zijn. Vaak heeft het thema hier met schizofrenie te maken: de confrontatie met jezelf, die natuurlijk ook via de ander kan komen. Veel van de gedichten gaan over de vrouw of het ontbreken van de vrouw, zoals het titelgedicht:

Antilichaam

de andere helft van mijn bed
is alweer vier weken
onbeslapen:
ik ga zelfs de liefde van monsters te boven.

mijn gelijkenis in de spiegel wordt gewaagder
en de dagelijkse muntstukken merkbaar kleiner
elk jaar:

duidelijk bewijs voor mijn bestaan
in een krimpend heelal.

Hieruit spreekt zeer duidelijk de grimmigheid van Gils' humor die in zijn typisch paradoxale beelden de taal naar zijn hand zet. De ik bevindt zich verloren; het is onbegonnen werk.. Wat? Als je dat gaat invullen, worden je uitspraken gauw banaal en dat is Gils, in tegenstelling tot andere poëtische grappenmakers, nooit. Hij is bloedzuiver op de graat; wars van sentimentaliteit.

In het titelgedicht van de bundel ONZACHTE LANDING wordt in de korte eerste strofe heel de ellende van de dood samengebald in de derde regel die terugwijst naar het zo konkrete aanwezig geweest zijn van de vrouw:

haar stem
had een haalbaar timbre
niet langen achterhaalbaar

nu ventikale meters aandedonker
haar scheiden van de bodem
waarop mijn voeten noodgedwongen
standhouden.

iets wat mij persoonlijk beweer ik
tot niets verbindt.
maar telkens ik mij heninner
en ook telkeni ik vergeet

dat ik immers niet zweven kan
stort ik van nul meten hoogte
te pletten.

Het ondanks zich zelf zich herinneren en vergeten - let op de gebroken formulering - is een pijnlijke aangelegenheid. In de eerste regel van de derde strofe neemt de dichter zijn poging tot afstand terug in ‘beweer ik’. Hij herinnert zich haar en vergeet haar. En dan gaat hij verder. Hij vergeet ook dat hij niet zweven kan - zijn voeten houden immersstand - en dus stort hij te pletter. De bepaling ‘van nul meter’ hoort daar gezien het standhouden logisch bij (ook al lijkt dat gek) en heeft weer het effect van terugnemen: geen sentiment.

Ook in het erop volgende WINTERZONNEWENDE (p. 109) is het sterven van de geliefde pijnlijk teruggehouden verwoord. Het voorlaatste gedicht van de bundel TOCH WEL LEERZAAM (p. 112) is dat niet alleen voor de dichter, maar nu ook voor de lezer: val niet in het gat van de grap.

plots ontstaat er een breuk
in je nonsensleven.

wat je misschien niet leuk vindt maar
waardoor je altans iets leert:
dat het totnogtoe alleen maar
stuntelig overbruggen
van diepten is geweest

en ook, hoe verdommelljk broos het allemaal wel is,
de innerlijke zekerheid en andere dure dingen
waar je toch maar mooi was ingetuind

REMCO EKKERS

Gust GILS, ‘Onzachte landing’, De Bezige Bij, A'dam 1979, 113 p., fl. 18, 50, 301 fr.