Pelgrimagie vander menscherliker natueren

[Pelgrimagie der menscherliker natueren]

[1^e blad (versozijde):] Desen bouc behoort toe. inden niewen cloostere ten groenen briele te sinte magrieten. Te ghent Ghegheuen jnt jaer ons heren duusent CCCC: Ende lxxix

Scripsit Sanders

[2^e blad (rectozijde):] Pelegrimmagie der menschelijcke nature uytgeleyt in een visioen

[fol. 1r]

<min. 1>

Inden name svaders tsoens ende tsheilichs gheests Amen Mijn here sente pauwels leert ons et seyt aldus. dat alle redelike creaturen leuende in deser ellendigher werelt rike ende arme. wise ende onwise coninghen oft hertoghen niet anders en zijn dan pelgrime¹ altoes gaende enen dach voert zijnt mannen ofte vrouwen toten eynde van haire pelgrimagien. daer omme so biddic der moeder van gracien dat zo my wille impetreren aen hairen lieuen kijnde cracht ende macht. sinnen ende abelhede te trecken vten latine een glorieus bouc in dietscher tale de welke es ghenaemt die pelgrimagie der menscherliker natueren² ten profite ende nutschappe allen salighen creaturen in deser werelt diet lesen sullen oft horen lesen. De welke boeke maecte een heylich vader die monic was in een cloester^note3 diemen hiet chalis ende seyde aldus in zijn prologhe. hoe dat hij ghelesen hadde dien weerdighen bouc vander roesen. ende dat hij⁴ daer omme wel waende dat doccusoen was te dromene een visioen dat hem quam op zijn bedde daer hij lach ende sliep op zijn bedde. Daer omme soe roept hi an allen creaturen dat zij willen hoeren ende verstaen die salicheit van haerer sielen die zeer leecht in dit visioen op dat zij hem lieden willen spieghelen int processe hier nae volghende dat hij ghemaect heeft op dit visioene dat hi sach. twelke visioen hi hier naer

veruolghende vertrect ende seit aldus

<min. 2>

1 Dit woord is onderstreept.

2 die ... natueren is onderstreept.

note3 r verbeterd uit ?

4 Op rasuur.

[fol. 1v]

My dochte als ic lach ende sliep dat ic een pellegrim was om te gaen ter stede waert van iherusalem ende my dochte dat icse sach in enen spieghel die grote was sonder mate van verre te zien. dese stede was sonderlinge zeer verchiert binnen ende buten ende al omme. want alle die straten ende alle die weghen waren al van finen goude ghepaueert ende die fondamenten ende die mueren waren van precieusen steenen ghemaect ende daer binnen waren vele woensten vol van groter weelden want die daer inne waren hadden dusentwaruen meer weelden dan enighe herte mochte peynsen. noch mont spreken noch creature ghewenschen.

<min. 3>

Als ic dit wel besien hadde. so wassic harde zere bedroeft want alle creaturen en mochten daer niet in nae haerre begherten want daer en was mer een poirte. de welke cherubin wachte ende hielt in zijn hant een zweert mit tween sneden harde claer ghebruneert metten welken hi hem harde wel conste behelpen want et⁵ en was noit man hoe wel dat hi schermen conste. die daer dore conste gheraken hi en moste zeer ghewont zijn of die doot ontfaen. Ende weet dat deerste die daer noit inne quam dat was die coninc vander stede ende om dat hi mensche was soe moeste hi die doot ontfaen. eer hi daer inne mochte comen. want in zijn zide was hi mit eender glauien ghesteken. ende liet daer zijn bloet van tribute al⁶ en was hijs niet besculdicht ende alle zijn ridders ende knechten ontfinghen oic daer die doot eer zi in mochten. ende dat merct ic an die bannieren die ic sach op die poerten die alle waren gheverwet van haren bloede.

5 Superscript.

6 Hierna s weggeradeerd.

[fol. 2r]

<min. 4>

Als ic dit wel ghesien hadde soe sach ic sonder enighe twifele. datmen met crachte daer inne comen moeste of daer moeste zijn een ander inganc mer doch dochte my wel dat niemant al daer doer en leet want elc was versaecht als hij cherubin ghesien hadde. wel mach hij nv zijn zweert in steken want hi vijnt luttel ridders. of cnapen. of soudeniers. nv ter tijt die bereet zijn die doot tontfaen om daer inne te gaen ende noch mijn⁷ vinden sal. also langhe als die menschen niet anders en stellen te leuen dan zij noch doen.

<min. 5>

Daer nae als ic mijn oghen op hielt so sach ic een wonderlic dinc daer ic af zeer versaecht was. op die carteelen vander mueren sach ic sente augustijn sitten ende my dochte wel dat hij was een voghelare ende gaf die voghelkins teten. ende maecte voetsele daer hise mede versaede ende met gaders hem saten daer menigherhande meesters ende leraers die hem holpen die voghelkins te asen ende te spisen. want biden aze dat si maecten ende biden zade dat zij storten ende biden zoeten morzeelen die zij lieden maecten. menighertieren menschen diese ontfinghen worden voghelen. ende vloghen daer bouen in die zoete stede. ondancs cherubinne. daer sach ic menighertieren lieden van religione. Canoniken augustinen. minderbroders ende iacopinen ende van anderen religioenen. priesters ende clerken. leeke lieden. die van diere goeder spisen pluymen vergaderden ende maecten hem lieden grote vlerken

7 Verbeterd uit meer.

[fol. 2v]

ende vloghen daer bouen in die zoete stede van Iherusalem

<min. 6>

Ende saen daer nae so keerdic mijn oghen in dander side. ende daer sach ic noch een meerder wonder want ic sach vp die muere vander steden een maniere van lieden van groter weerdicheden die al hare vrienden holpen by engienen omme daer inne te comen Eerstwaruen soe merctic daer sente benedictus die aen die mueren hadde gherecht ene grote leder indie welke waren ghesteken xij. sporten van oetmoedicheden. biden welken sporten clommen opwaert harde snelliken die gone⁸ die waren van sinen lieden zwarte monicken. witte ende grauwe. sonder yemens begripe.

<min. 7>

Daer naer so sach ic sente fransoys die hem toechde wel vrient wesende menighe van sinen broederen ende susteren van sinen oerdene. want also ic mercte int visioene hij hadde ene grote coerde nederwaert ghelaten. met vj. cnopen harde wel ghecnocht biden welken elc die zine vriende waren met handen ende mit voeten opwaert clommen hoe besloten dat haer hande waren in dien dat zij hem vaste hielden aen die ses cnopen. Noch seg ic v dat ic dach⁹ daer menighe andere leraers sach vanden welken ic die namen niet ghenoemen en can noch hoe zij hare vrienden daden op clemmen want allene so was mijn merken aen deen side die te my waert was ende ouer en mochtic niet sien dat ¶ my leet was.

Nv weet dat ic inde muer die te my waert was sach een cleen nauwe doorkin die welke die coninc vander stede

8 Boven de o staat een e (in andere kleur inkt?).

9 Met bovengeschreven o in andere kleur inkt.

[fol. 3r]

dede wachten mit groter nernsticheden sinte pieteren ende hadde hem den slotele daer af gheleuert. want hi hem wel betraude ende zeker wel mocht hi hem betrouwen. want aldaer en liet hij niemant liden sonder allene die arme waren bedy het hadde gheseit die ghene die niet en lieghet. dat alsoe moghelic ware die rike mensche daer in te gaen als een kemel zoude moghen gaen doer tgat van eenre naelden hier omme so was den inganc harde subtile want daer en mochte niemant inne comen hi en moste hem al naect ontcleeden ende daer sach ic menighen mensche naecte Want elc dede zijn clederen vte ende moeste hem cleeden mit sconincx¹⁰ clederen soude hi daer inne gheraken ende die daer mede was ghecleet ginc daer in also lichte als hij wilde sonder sinte peters wedersegghen

Nv weet dat my harde wel behaghede desen inganc omme tghemeen vordeel. want weet. waert dat elc mensche naect ende arm worde den inghanc soude hem harde ghereet zijn. want alle die lieden die ic daer sach deden vut hare oude clederen om daer binnen nieuwe te ghecrighene ende dit mach ons zeer wel ghelieuen te doen. want ten es niemant so rike hi en wort wel arm van gheeste vp dat hij wille ende sekere het es goet arm te zijn in deser manieren om daer inne te gaene ende rike te worden. Want goet waert ene corte wile te vastene. omme versaet te worden der auontmaeltiden. Nu heb ic v vertrocken harde corte hoe dat ic in mijn visioen sach in enen spieghele die schone stede van Iherusalem. Ende om die ghenoechte die icker af hadde. soe had ic groten lust darwaerts te gaen. ende pellegrim te sine want also my dochte in minen droom soe en vant ic niewerincx ruste dan daer. want het dochte my. waer ic daer binnen ghesloten nemmermeer en begheerdic daer vte te scheeden omme tgrote solaes so my dochte. dat hadden die ghene die daer inne waren.

Als ic lach in dit ghepeyns soe bedocht ic my. wildic darwaert gaen dat ic ierst moeste hebben palster ende scarpe. want het sijn twee dinghen die wel behoren te enen pellegrim die een verre pelgrimagie doen wil ende in dien ghepeynse soe porredic vte minen huse. daer ic in gheleghen hadde .ix. maenden sonder niet te gaen ende also saen als ic vte was so begonste ic te soukene enen palster ende een scarpe. die my harde nodurftich was van dies ic hadde te doen ende begonste herde zere te weenen. ende my herde zere tontroesten want ic en wiste in wat manieren troest te ghecrighene van palstere ende scerpe om my mede te behelpen in myne verre pelgrymagie

<min. 8>

Mettien dat ic aldus was beweent ende zere bedroeft waer ic mochte enen coopman vinden die my daer af vertroesten mochte so sach ic ene vrouwe in mynen wech die so sonderlinghe schone was dat ic van haerder scoenheit al was verblijdt. zo dochte my wel wesen eens keysers ofte eens conincx dochter ende was ghecleet mit enen sonderlinghe witten abyte dat al blicte van finen goude ende was ghegort mit enen groenen gordele met carbonkele al besleghen. In midden van hare borsten hadse staende een ba¹¹ ende in die middewaert een dimaens¹² die blinckende was als een sterre dies ic hadde harde grote wonder. haer

10 Dit woord is moeilijk leesbaar omdat het gevlekt is door rode verfstof van de afbeelding van Cherubijn op de versozijde. Iets dergelijks is op meerdere plaatsen in het handschrift het geval, ook door het afgeven van verfstof van initialen. Het blijft in het vervolg onvermeld daar het in geen enkel geval consequenties heeft voor de leesbaarheid van de tekst.

11 De rest van het woord is onleesbaar; er is verbeterd met een andere kleur inkt.

12 hs. amaens, van de eerste a is met een andere kleur inkt een d gemaakt, boven de m staat een i (of een r?).

[fol. 3v]

hoeft was ghecroent mit ene crone van finen goude ende al omme beset met blinckenden sterren ende als icse harde wel besien hadde so dochte my die ghene harde weeldich zijn diese aldus ghepareert hadde ende al was zi sonderlinghe scone so was nochtant houescher ende so groete my teerste ende vraechde my waer omme ic weende ende wat ic sochte. Doe was ic herde zeer versaecht dat ene vrouwe al soe behaghelic ghecleet ende verchiert haer gheweerdichde ierst ieghen my te sprekene. maer tes waer alsomen pleecht te segghene soe die mensche heeft meerder doecht aen soe hi meer oetmoedicheden heeft ghelijc datmen siet anden appelboem. want zo hij meer appelen draecht soe hij meer nighet ten menschen waert ende der ghelike es oetmoedicheit teken van allen goeden herten

Mettien soe heb ic haer gheantwordt dat ic was gheporret ter stede waert van Iherusalem te gane maer daer omme weendic zere dat ick niet en wiste waer dat ic palster ende scerpe soude ghecrighen dies ic zeere te doen hadde Doe antwordese my ende seide aldus Soete lieue vrient of du wils horen goede niemaren van dat ghi soect. soe comt mit my. want noit en ghesciede dij soe vele goets. als dat ghi my hier hebt vonden ende ghemoet. want weet voerwaer dat sonder my niemant en mach comen in sconinx stede ende als ic dat hoerde. soe en constic niet langher beyden. ic en wilde weten hoe haren name was ende seide. vrauwe ic soude gherne weten uwen name ende van wat lantscappe dat ghi zijt ende wien ghi toe behoert. ende daer omme bid ic v dat ghijt my segghen wilt ende mettien antwoerdese my harde vriendelic

Urient ic salt v segghen harde gheerne. Weet dat ic ben skeysers dochter vanden hemele die heerscappie hout bouen alle anderen keyseren ende heeft my ghesent in dit lant om te soekene goede vrienden. niet dat hijs noot heeft maer gheerne name hij die vrienscappe van allen creaturen. om haer profite alleene. Siedi hoe ic ben verchiert ende behaghelike bereet mit carbonkelen ende met sterren weet dats te verlichtene alle die ghene die bij nachte gaen ten weghe. het es oic omdat elc my mach vijnden also wel bi daghe als bij nachte dat nyemant vanden weghe en gae. Ic ben die du bist sculdich te soukene. alse du gaes in vreemde landen. want als du my hebs in dijn gheselscap so ne mogestu hebben ghene betere¹³ vriendinne Ende ist oic dat ghi gaet sonder my in dit lant so sulstu moeten ghehaet zijn van minen vader den groten coninck ende van allen den ghenen die mit hem zijn. sonder my en mach niemant gaen hine moet alte zere vten weghe gaen. sonder my en mach niemant goet doen. want tallen tiden ben ic nodelic ende langhe tijt hadde die werelt verloren gheweest en hadde ghedaen dat ict verhouden hebbe

Die my heeft gheen dinc en ghebreect hem. Ic gouuernere alle dinc ende ghenese alle siecheden. Ic verlichte den ghenen die niet en sien ende gheue cracht die vertraecht zijn. Ic heffe op die gheuallen zijn. ende bringhe ten weghe die verdoolt zijn. Scheiden en willic van niemande dan die in dootsonden zijn. vp alsulke lieden en achtic niet alsoe langhe als zi zijn in haire weerlichede. Ic ben de gracie gods gheheten. als¹⁴ ghi van my noot sult hebben dat sal zeker zijn harde dicke. eer ghi sult comen toter steden die ghi aldus hebt ghesien om dattu suls sien vele wederstoots ende vele commers ende belettinghe de welke ghi sonder my niet liden en moghet Ende oftu sonder my mochts ouerliden dat niet zijn en mach so seg ic dy datstu in die stede van iherusalem nemmer nemmermeer en suls voet setten. ten sij bi my. want al eist dattu hebs ghesien enighe lieden daar inne vlieghen noch al naect. noch bij engienen. nochtant en macht zonder my niet zijn

13 De tweede e is onzeker, door een vouw in het perkament.

14 Hier is een letter weggeradeerd.

[fol. 4r]

Als ic dit verstont riep ic staphans Vrouwe om gode bid ic huwer ghenaden dat ghi my wilt kennissen maken an v want ten es gheen dinc dat my soe noodurftich zij ten bederue van dies ic hebbe te doene. ende god die moet v lonen. dat ghi ierst te my zijt comen om mijn groot goet. nv leet my met hu daer ghi wilt want ic ben ghereet te doen alle dat ghi wilt nae mijn cleene macht. doe so namse my bider hant ende leede my teenen huse waert dat hare was ende seide my dat ic daer vinden soude al dat my noot soude zijn ende dat huus hadse ghefondeert ende ghemaect ouer xiiij^c . ende acht ende dertich iaren also zij my seide

<min. 9>

Nu weet dat ic sach harde gherne dat huus. want het was soe schone dat icker was al omme versaecht. Want het dochte my hanghende in die lucht tuschen der eerden ende den hemele alse oft waer van daer bouen ghedaelt Clochusen waren daer ende schone torren. ende was harde zonderlinghe schoen versiert van buten te sien Maer dies werdic harde zere versaecht. want ic sach daer voren een clene waterkin ende dat water mostic doergaen soudic in thuus terden ende ic duchte dattet herde diep was. also ic namels gheware wordt. als ic daer in was gheduyct. doe begonstic der vrouwen te vraghene. oftic soude moghen omme gaen ende waer omme sulke passagie daer was. ende oft eldere gheen andere en waren ende rechteuoert andwoerdse my vriendelike

Soe¹⁵ bistu om so luttel veruaert. du wils gaen in Iherusalem en wetes du niet dat ghi moet liden die grote zee die vol es van groten tempeesten. ende van onghewedere. ende van vele wynden. ende van vele iammers hoe waendi dan die gheliden als ghi v veruaert van enen so clenen waterkijn daer meer cleene kijnderkijns doer liden dan oude lieden. hier om so en bistu niet sculdich te zine veruaert. Want het es deerste passagye. van aller goeder menschen pelgrimagien ende niewerincx elder en es den wech dan allene doer cherubinne want al daer doer zijn enighe pelgrime leden die in haer bloet daer hebben ghezuuert gheweest. nochtant al wilde ghi daer doir desen pas en ware hu niet harde contrare. ende merken thuus dat vuyl es ende vol van stinckenden messe. daer ghi neghen maenden in hebt ghewoent. zo hebstu herde zere wel te doene dij te dwane ende suuer te maken. daer omme soe radic hu al hier te lidene. Want ghene zekerder passaige en moechdi vinden.

In tiden voerleden soe leet desen wech een coninc die desen pas harde wel suuerde. want hi selue was die coninc dien maecte en selue eerste daer doire leet ende nochtant en hadde hijs ghenen noot. Eist dat ghi daer doir wilt liden so segghet my ic sal doen comen enen mynen specialen sergant die es officiael gods ende god heeften ghemaect van minen huusghesinne ende minister van desen passe. die sal hu helpen ouer te lande. ende baden dij

15 Er is in de initiaal een representant h zichtbaar.

[fol. 4v]

dij daer inne ende dwaen dies ghi hebt harde groten noot ende sal hu cruycen vore ende achtere want hij sal wel sien dat ghi wilt gaen ouer zee omme iherusalem te winnen ende als ghi zijt aldus ghecruust so en durfdi hebben egheen vreese voir dyne vyanden want hij sal v oic een cruce maken op thoeft om dat ghi te stoutelic sult wederstaen alle slaghen diemen dij gheuen sall

<min. 10>

Lieue vrouwe ic bid hu bij uwer groter genaden dat ghi my dien knape doet comen ende so ginc rechteuoert in haer huus ende brochten my gheleet. ende hij greep my ende doepte my driewaruen in dat water ende zeker mijn vrouwe gracie en looch my niet want hi maecte my drie crucen ende salfde my herde wel ende doe nam hi my bider hant. ende leyde my in mynder vrauwen huus ende alse my sach soe toendese my schoender ghelaet dan te voren ende seide my dat se my soude leeren menighe scone dinghen ende dat ic grote wijsheyt soude doen. wildicker ouerstaen. al die wile dat se dus ieghen my sprac soe sach ic in dat huus harde vele wonderlike dinghen vanden welken ic niet zwighen en sal ic en sallere hu yet af segghen ende daer nae sal ic v seggen van mynen palstere ende van mijnder scarpen

Eerst waruen in midden vanden huse so sach ic dat teyken vanden cruce dwelc was al ghevarwet vanden bloede vanden witten lamme mit welken teekene zijn gheteykent sine cnapen in dat voerhoeft. daer naer sach ic een man die wel scheen vycarius wesende van aaron oft van moyses want in zijn hant hielt hij ene roede die ten hende ghecromt was ende hadde oic thoeft ghehoernt mit linwade so was hij ghecleet. Ic gheloeue dattet die ghone was daer af dat sprect ezechiel in zinen neghensten capittel wat die lieden hij teekende int voerhoeft mitten heilighen thau cruce ende dat al soe hi seide was teyken biden welken god hem lieden soude wesen goedertieren ende mit dien heylighen teykene so dede my mijn vrouwe gracie gods teekenen in mijn voirhoeft ende daer af was ic zeker herde blide bedi Ic hads seker wel te doen niet dat my was van node maer van ghemeender onderhoricheit.

Daer nae sach ic den meester maken een maniere van salue dien hij ghaf den voirscreuen officiael ende seid hem aldus. Siet hier drie weerdighe saluen die ic dij gheue om allen lieden die pellegrims of kempen sullen wesen. mitten tween suldi hem lieden eerstwaruen saluen ende die derde suldi houden om die ghewonden ende die ghefrotsiert sullen zijn. ende om die ghone die liggen sullen in hair doot bedde daer mede suldise saluen ende wesen surgien ende meesteren allen den ghenen die van dien drien te

[fol. 5r]

doen sullen hebben. Want seker daer af hebben zere te doene alle pellegrime die liden moeten doer dit lant bedij zij zijn altoes in stride ende in oirloghe van vele vyanden daer omme most hij grote sorghe hebben. ende alle die ghene dies noot sullen hebben. vander andre maniere van salue houdic te mijwaert om mede te saluen den coninck ende om den vicarise moyses ende om sulke surgijn als ghi ziet omme die tafele daer wij op eten ende omme mede te saluen int voerhoeft daer af houdic te mywaerts die execucie. Nu wacht hu wel dat ghi v te my waert niet en b¹⁶ misgripet. want die punicie soude worden herde zwaer

<min. 11>

Mettien dat zij onder hem beeden spraken ende ordineerden haire salue soe sach van enen torrekiin nederdalen ene ioncvrouwe die gheheten was redene also als my mijn vrouwe gracie gods seide ende sprac tot hem lieden ende seide aldus Ghi heren die van uwer saluen aldus sprect ende parlement hout van lieden te saluen verstaet ende hoert twee clene woirden die ic v varinc sal hebben ontbonden. die salue es een herde soete dinc vp openen wonden esse sculdich gheleit te wesen heffene ende mit soeten instrumenten. goedertieren es si sculdich te wesene die ghene diese heeft onderhande want soe wie ghequetst of ghewont es en heeft gheen noot rudelike ghehandelt te zine want ruythede mochte hem meer deeren dan enighe salue soude moghen helpen. ende dat zijn die ghene die fel zijn ende wreet alse lyoenen. ende alle dinghen willen wreken sonder yet te sparene. alsulke en zijn gheen goede surgijns no goede meesters noch goede phisicen want alte rudelic zij handelen die ghone die ghewont zijn

Nu weet dat ic hier neder ghedaelt bin om v lieden voirsienicheit te gheuene dat in v gheen ruithede noch wreethede noch scalchede en come tot uwen ghewonden suldi wesen goedertieren ende ontfermich zoe sal hem v salue moghen helpen. dicwile waerdi v sculdich te bedinckene dat ghi waert ghesaluet omme zoete ende goedertieren te wordene ende nemmermeer wreet te zine ende alle quaetheit suldi vergheuen ende op gode v verlaten. bedi of die grote phisicus niet gheloghen en heeft soe heeft hi te hemwaerts alle wrake ghenomen daer omme diese hem nemen sal of wille hij salre om qualic moeten vaeren.

16 Geëxpungeerd.

[fol. 5v]

Als Redene aldus ghesproken hadde ten vicarise voirseit. doe vraghede hi haer ende seide aldus. nv segt my of gijt weet waerom ic thoeft hebbe mit hoirnen ende dese roede in mijn hant aldus scerp. en waendy niet dat es die quade mede punieren. weet dat icse bin sculdich te hortene mit mynen hoirnen ende te temmen ende mitten scarpe van mijnder roeden bin icse bet sculdich te stekene ende te castiene dan mit mijnder saluen te zuueren.

Seker vrient ghi hebt harde wel gheseit. maer ghi en hebt noch niet de maniere hoe ghi die quade zijt sculdich te hortene en te stekene. Eerstwerf sidi sculdich te beraden die ghene die du zies dolen. ende willense niet werken na dinen raet so hebstu goeden oirlof hem lieden te corrigierne. want het behoert tot diner officien datstu ouer die quade suls doen iusticie. ende eist dat ghi yemant steect oft hortet om sine misdaet soe bistu sculdich te hebben soetheit vander saluen in dijn herte. dats te verstaen te hebben compassie ouer die ghene die ghi doet haer mesdaet becopen ende laet v ghedencken dat ghij waert ghesaluet eer ghi waert ghehorent. of dat v gegheuen was goede of staff

Ghine zijt oic niet sculdich te verghetene wiens vicarius dat ghi zijt want ten was noit soe goedertieren coninc als hi was. het was die ghone die scheen ghehorent te wesene ende het was moyses die dede liden die kynderen van israhel doer die rode zee mitter roeden die hi hielt in zijn hant Nu verstaet wel dese lesse wantet es dij weerdt een goet sermoen. bedi al ist dat ghi van buten schijnt ghehorent. van binnen sultu zijn ontfermhertich al schijndi van buten wreet na dinen exemplaris. want al ist dat ghi hebt enen starken staf merct oic dat hi es ghecromt ende nighende ten scerpe waert het bediet. datstu niet vreesen en suls te wesen oetmoedich als ghi corrigiert mit verdienten. Nu verstaet dan waer omme dij gheleuert es dese schone roede ende gegheuen. tes om dijn volc te gouuerneerne ende om hem lieden te doen liden doer dese zee ter hauene van Iherusalem. Oic bistu sculdich te tastene die diepheit mit diner roeden. ende eist datter ghebreect brug of scip. behoirlic es datstuse maecs ende daer omme heeti pontifex. verstaet dit wel ende leest dese lesse.

Noch sal ic v segghen eist dat ghi wilt verstaen waer omme ghi hebt dese schone roede ende twee hoirnen an dijn hoeft. wilen eer plach hier te woenen die ghehorende sathanas vander hellen ende langhe tijt had hi er ghewoent ende bij possessien ghehouden maer ten ghenouchde gracie gods niet. die thuus hadde doen maken. So dede di dese horende wapenen ende roede gheuen te dien dat ghine mit uwer cracht soudt vte iaghen ende mitten hoirnen so hortene ende mitter roeden so slouch dine als ghine vten huse daet vlien ende daer ghecreechdi die twee schone ¹⁷ die hanghende zijn aen dinen helme mitten hoirnen dat es als thuus mitti was ghebenedijt ende gheheilicht ende ghewiet. ende om dattu inder widinghe wordes een goet Campioen. so wille gracie gods dat ghi mit deser wapene v dicwile verwapent in teekene ende in ghedinckenisse datment niet en verghete te doene daer ghi sijt dat hi niet en worde ghecostumeert te dien. Oic dat ghi sult zijn bereet tallen tiden euen versche om strijt te leuerne die thuus van gracien sullen willen destrueren by violencie. Maer als ic bider waerheit weet hier af en wildi niet zijn begrepen Want bi dij selue hebbense dicwile den wijch hoe zij daer toe comen moghen. welke sake de gracie gods ne hout niet ouer spel. daer omme seg ic dy sonder flatteren dat niet anders en es dan spot mitten hoirnen no. mit dijn roede. want het zijn hoerne van slecken die hem luuschen ieghen een stroe.

Seker sulke horene en drouch niet sente thomaes die den coninc verboot den pas met dat hij siin huus met ongherechter saken wildet maken die oit vrij gheweest hadde. lieuer hadde

17 Hier is een open plek van 15 mm in de regel.

[fol. 6r]

die goede man daer voren te steruen dan hijt hadde laten eighen worden. Van sente ambrosius seg ic dij oic die ieghen den keyser ende keyserinne so wel zijn huus verwierde dat hire here allene af bleef ende seide aldus mit goeder redenen. ghi hebt hu palays ende v steden ende vwe casteelen. van minen huus en dorfdi v niet onder wijnden. laet v mitten uwen ghenoeghen. want by minen tiden en wort nemmermeer mijn huus eyghen ghemaect ic souder eer om steruen ende mijn lijf laten

Mettien dat Redene aldus predicte voer moyses ende zinen officiael. so nam die officiale zijn salue ende besteedese ende droechse wech. doe sach ic comen enen man van orienten ende een wijf van occidenten ende staken beide hare handen tote hem ende hij namse ende seide aldus

<min. 12>

Ic beuele hu lieden dat ghi deen dandre trauwe toe draghet also langhe als ghi leuet van moyses weghen ende dat ghi altoes eens zijt sonder scheeden. nv behoet wel dit sacrament ende bemint malcanderen. Alse dofficiale dit ghesproken hadde soe beloefden die twee dit harde vaste te houden. ende doe keerde hij weder tot moyses die noch sat te sermoene van redene. mer een grote menichte van lieden quamen daer gaende voer moyses ende versochten aen hem dat hi hem wilde gheuen officien in dat huus ende staphans nam hi een schare ende deedse tot hem comen ende heeftse ghescoren vp thoeft al segghende dat god soude wesen haer lieden deel ende erue ende alse dat ghedaen was so keerde haer Redene ten lieden waert ende seide aldus.

<min. 13>

Ghi lieden hoert ende verstaet te my. al eist dat zake dat ghi ghescoren sijt alse dulle lieden op thoeft dese dulhede sal hulieden verkeeren in groter wijsheden want om tselue presenteric my. v lieden vriendinne te zine. want wien dat lief of leedt zij en wedersegt niet dese vrientscap want voir alle lieden suldise hebben ten zij dat an hulieden ghebreect nemmermeer en hebdi beter lief Ic ben Redene bij wien ghi zijt alle onderscheeden van allen anderen dieren ende also langhe als ghi my mit v hebben sult also langhe suldi mannen wesen. Ende als ghi sonder my sult willen gaen so suldi zijn stomme beesten ghelijc.

[fol. 6v]

ende alse marien die ghecleet sijn. sonder my en hebdi nemmermeer eere hoe vele dat ghi schinende sult wesen grote heren. Eist dat ghi wilt doen iugement silogisme oft argumenten sonder my ghine sult hebben ghene conclusie zo en sal hu lieden comen te confusien

Nv sal ic hu segghen op dat ghijt niet en weet. hoe dat ghi myne mynne sult houden. Ghi sult moeten eten ende drincken vele soberliker dan andre lieden. want dronkenscap ende ghulsicheit. doet my staphans wech vlien. gramscappe ende scalchede doen my oic vlien vten huse. daer zij hebben hare woensten. vleeschelike ghenouchte iaghet my ewech ende dat suldi wel zien sonder glose op dat ghi wilt lesen den schonen bouc vander rosen. daer om bid ic v dat ghi v wacht van desen ghebreken op dat ghi my mynt ende van allen anderen daghelike. Want ic en houde niet ouer vrienden die ghene die hem gheuen ten ghebreken ende van duechden afgaen.

Noch sal ic hu segghen twee corte woerden vander steden die bescoren es de welke heeft ene cierkel al omme ghelijc dat ware een casteele ofte een torre ende schijnt oic wesende een hof besloten mit hoghen mueren ende omringt. weet dat die stede die ontduict es binnen toecht hu dat therte zij al ghelijc tot gode opghedaen zonder middele oft belet. Die ronde cirkele die alsoe ommegaet toecht v dat ghi dat ghi op dese werelt niet en sult micken wantet doet hu lieden daer af scheiden op dat ghi wilt deelen aen onse god. weet oic dat ghise oic niet en moghet beyde te gader hebben want ghi selue hebt gheseit dat ghi gode hebt vercoren tuwen deele in erflicheden. bij welken segghene ic niet en can ghesien dat ghi vander werelt sult moghen ghebruken. want alse iemant wilt scheeden enich dinc in tween. hi moet deene laten ende dander nemen. Nu radic hu dat ghi tselue noemt dat ghi vercoren hebt. Want ne gheen beter deel en moechdi hebben. ende laet v dan wesen lieff van dien sekerlike die hu vander werelt schiet ende besluut ende bemuert in gode.

Uanden ghescorenen steden laet hu oic lief wesen. want dar mede machmen wel merken dat ghi goede scapen zijt. ende wel ist recht dat een goet herder schere sine scapen somwile om sinen arbeit. scheren mach hi hu wel te sinre noot. maer vanden vlaen en heeft hi ghenen oirlof. want gheen mes en es hem ghegheuen maer ene schare allene om hu te scheren alst noot es

Als Redene aldus hadde ghesproken toten gheschoren lieden ende ghepredict. die andre die daer voir moyses waren hieschen dienst ende officien. Moises was beraden rechteuoert ende ghafse gheerne. want enighe heeft hij ghemaect duerwachters ende camerlinghe van sinen huse. Dandre heeft hij ghemaect sarganten om te meesteren ende te steken die vyanden vten lichame vanden mensche. den anderen dede hij grote eere. want hemlieden ghaf hij oirloff lesers te wesene in zijn heilich palays om te denuncieren ende te bootscappen die gheboden gods. enighe anderen dede hij houden keersen omme mede te dienene ende mede te lichten ter groter tafelen daer hij wilde eten Anderen ghaf hi zijn gulde coppen al ydele om hem te dienen met welken coppen zine tafele was herde zere verchiert. anderen dede draghen den iug ihesus kersts op hare luchter scouder diet sculdich was te draghene dus wilt hij dat zij wesen speciale dieners uoer hem ende sinen officialen te haerer tafelen als zij eten souden.

Alse dit altemale was gheordineert ghelijc bouen es gheseit elc begonste daer te dienen omme sine officie te verdienen ende ginghen die tafle bereeden want wel wast tijt van etene. de enighe spreeden die dwalen dandre leiden dbroot. die derde brochten wijn ende ghoten in den cop. ende my

[fol. 7r]

dochte dat sier een luttel waters in¹⁸ daden. Maer eer moyses wilde gaen eten so wilde hi hem teliuereren van enighen die noch dair waren beydende omme officien te hebben ende die wilde hi maken officiale van sinen huse om den anderen officiers te helpen dies wel hadden te doen want sulc huus en conste hij niet allene regierne also hij seide

Nv sal ic hu segghen hoe hijt ghedaen heeft. Eerst soe riep hi gracien gods mit luder stemmen die niet verre van daer en was want zo sat in haren throne ende nam ware van allen dinghen ende ic sat te haren voeten dies ic was herde blide. alsoe varinc als zo haer hoerde roepen stontse op sonder letten ende ghinc tot moysesse ende leide my met haer. ende alse moises sach staen voer hem soe wordt vele te stoutere ende voldede dat ic v cortelic segghen sal wil dier na horen.

Eeerst nam hi die officiers ende vouchde hare handen te gadere ende salfde se herde wel. doe nam hi een herde clare zweert ende het dochte my dat selue zijn dat ic cherubinne sach houden in zine hant ende tzweert was oic ghefigureert harde frischelic. ende moyses nam tzweert in zijn hant ende gaft hem lieden in presente mit vele slotelen de welke hem gracie goods ghegeuen hadde die daer was ieghenwoerdich ende seide aldus tot hem lieden Siet hier gracie gods die ic hu gheue teender gheselnede te dien dat ghi van haer maect v vriendinne. maer alsic die sprake hoerde doe was harde zere bedroeft ende ghestoert ende seide. wacharmen wat sal ic doen of ic gracie gods verloren hebbe. bedi dese ghehorende man heeft se ghegheuen desen nyeuwen officialen. vele lieuer had ic ghestoruen dan hi my van hare enich onghelijc ghedaen hadde. ende als my gracien goods aldus sach onghetroost zo loech zu harde zere doe riepse my ende seide aldus te my waert harde vriendelike.

<min. 14>

Nv segt my dulle sotten wat gadi aldus murmureren ende spreken. waendi my allene tenen lieue hebben ghij zijt sculdich te wetene dat ghemeen goet is alre beste. Ende weet oic dat profite vele meerdere van eender ghemeender fonteynen daer elc mach ten borne te sinen wille dan ene beslotene daer niemant toe en mach dan een mensche allene. Noch seg ic dat zo profitelic noch soe ghenoeghelic noch so goet niet en es twater dat besloten es als daer alle menschen toe gaen. Ic ben een fonteyne van allen goede gheen tijt en houd ic my besloten tot allen lieden wille ic zijn profitelicende al willicse harde vriendelic mynnen. daer aen en moechdi niet verliesen maer ghi moghet v goet daer mede doen meerderen want alle die ghone die ic mynnen sal sullen v alle gader mynnen ende dat sal zijn by mynen toedoene ende weet soe ghi meer vrienden sult hebben so hu meer doechden daer af comen sal. Nu wacht v wel dat ghi en hebt ghenen nijt al minnic andre lieden met dij.

18 Superscript.

[fol. 7v]

<min. 15>

Als ic aldus ghetroost was van mijnder vrouwen gracien goods die my aldus gheleert hadde hoe dat ic my soude laten ghenoughen mits dien dat zu my wilde minnen mitsgaders allen den ghenen die haer wilden mynnen Soe sach ic rechte uoert vrouwe redene gaen ter peyen om te predikene een nieuwe sermoen soe my dachte ende sprac herde lude ende seide aldus

Ghij heren allegader hoert ende verstaet my want hu profite leechter an merct ende besiet tgrote goet dat hu gracie gods heeft ghedaen die hier comen es heden tuwen profite. considereert ende merct wel die grote ghiften die v moyses gegheuen heeft om haren wille. want hij heeft v tzweert ghegheuen dat god om haren wille hadde ghesmeedt. ende om dat zu bewaren zoude dat ne gheen sondare en quame in dlant daer hi here af es. nv verstaet wat zweerde dattet es ende hoe onsachte dattet es den onwisen ende dullen menschen. ende hoe vele die ghene die dat sculdich es te ghebruken hem daer af sal vreesen dit zweert dient tot drien dinghen. Want alse iemant iet heeft verbuert soe slaet hi mitten pointe of mitter sneeden of mitten platten al sparende den pont gheeft hu lieden leeringhe dat ghi nemmermeer en sult iugieren ghi en hebbet grote discrecien om te verwisenen den misdadighen want hij es van harder dulder stoutheden die bij gramscappe hem wille wreken of by wane of bij gherade sal willen iugieren Sere qualic es een zweert gheraect aen enen verblinden man sonder viseye die alle die lieden daer mede wille slaen. zonder die goede vanden quaden te bekennen

Dat zweert en es sculdich gheen man te draghene ten sij dat hij hebbe zinnen te discerneeren tuschen den ghesonden ende onghesonden. tuschen der groter lazarien ende ter middelre. ende ten minsten es hij te verstaen ende te ondergronderen alle die circumstancien vander misdaet eer hij enich iugement doen sal. es hij gheestelic ofte weerlic. want inden latine bediet tzweert alsoe vele als bescheeden kele. wel es dan sculdich bescheiden tsine de mont vanden juge ende alle zaken rechte te treckene ghelijc eender lijnden

Nv sal ic hu segghen vanden tween sneeden ende waer omme tzweert niet en vueghet met eender sneden ende wat leeringhe daer an leecht. Eist dat uwe glauie es wel scarp bij discrecien so eist wel recht dat ghi hebt in hu lant van alle misdaet ende van alle ghebreke ende oirlof van corrigeerne vtegenomen die pointen die de grote ghehorende heeft behouden te hem waert ende ouermids dat in tween es uwe heerscappie ghedeelt. zoe moet hebben tzweert twee sneden. deen snede bediet den menscheliken lichaem ende dander snede bediet den gheeste die inden mensche gheset es. dat es hu lant dat in tween deelen ghedeelt es sonder enich onderscheet. dese ij. sidi machtich te iusticierne als tijt ende noot es. den lichame omme zine zonden moechdi gheuen pine ende ar

[fol. 8r]

beit ende mit penitencien ghenoch laden omme die sonden ute te iaghen toten gheeste dats te verstane als hi es alsoe verhardt in zinen sonden dat hij hem om gheen vermanen en wille beteren noch bekeeren. Dan zoe moechdi keren dander snede ende gheuen hem den dootslach bi den oirdele vander heyligher kerken. dats te verstane hem te verwatene. want ten es gheen soe vreeselike slach. bedij hi es dodelic sonder enighe remedie ende daer omme soe es hij sculdich te wesene in groter vreesen die sulken slach ontfaet. ende die ghene diet oic slaet en sal nemmermeer so ionstelic daer mede mogen slaen ten sij dat hi ierst heeft ghesleghen mitten platten. dats met wel te consideerene of hi verdient heeft mit alsulken slaghe te steruene. want biden platten vanden zweerde soe en verstae ic anders niet dan goede ende royale ende warachtighe vermanen ende leuende predicacie die de quaetheit slaet al sparende ende spaerse al slaende. dats bider spraken ihesus kerst daer die verste vander doot in gheleghen es. met desen platten si di sculdich te vseerne als ghi siet dolen uwe scapen Want predicacien ende goeden raet doet menighe quaetheit laten ende menighe zonde. ende ist dat ghi hu aldus moghet verweren dat es beter dan metten scerpen te slane.

Nu hebdi al ghehoert hoe dat ghi sculdich zijt tuserene mitten platten mitter sneden ende mitten pointe na diueerse saken. Want ierstwarf sidi sculdich te prediken ende te beradene anderwerf te corrigeren ende derdewerf te iugieren nae recht ende na goetdunckene ende daer om ist wel recht dat ghi zijt ghenoemt also wel bider daet als bij name cherubinne al vul van bescheedenhede ende van godliker wijsheit. Want en waerdi niet alsulc als cherubinne herde vele quaets mochti doen. bedi. als ghi mitten platten sout wanen slaen. bij auontueren ghi soudt metten scarpen slaen of als ghi soudt willen iugieren ghi soudt willen voren corrigeren doende al contrarie van dies men daer sculdich ware te doen. want bij gracie gods was v tzweert gegheuen al blinckende. dats te verstane eist in predicacien eist in rade. In iugierne oft in corrigierne dat ghijt zijt sculdich te toghene al blickende van warachtigher mynnen in caritaten. bedi mynne es tbernende vier die tzweert van gherechticheden blickende maect.

Noch sal ic hu segghen op dat ghijt wilt weten waer omme dit zweert hu es ghegheuen. want also my dunc portiers seydi vanden conincrike vanden hemele ende die slotelen hebdi om die dore te slutene ende te ontslutene want ghi wacht den pas ende zonder v en macher niement in comen. hu lieden en moet ierst ghetoocht zijn alle manieren van laste cleyn ende groot. lichte ende zwaer. ende alle moeten zij voir hu zijn ontladen ende ghetoecht. ende hoe zeer zij voer hu verborghen zijn zij moeten alle voer hu zijn ontdect ende ontbonden by warachtigher reuelacien van gheheelder biechten. Nu wacht hu wel dat ghi dit zweert ende dese slotelen bij voersienicheden hebt ghenomen. want niemant en zidi sculdich te laten liden die zinen last niet en wille toghen. ende die grote sondaren zi di sculdich te besoukene ende al hare laste sidi sculdich te weghene wiseliken ende daer af iugierne discretelic int wel bewaren van uwen name by warachtigher impetracien waer by men hu mit rechte wel mach noemen cherubin ende als ghi alle dese saken sult hebben ghedaen entie misdaden sult hebben gheiugiert ende pine daer af gheladen bij menighe penitencie die weerdich es ende ghi sult sien dat berouwe. dan moechdi die dore ontdoen

[fol. 8v]

ende latense in liden. dats die significacie ende amministracie vanden zweerde ende tbediet vanden slotelen. nv besiet wel dat ghijt discretelic doet so ghijt sculdich zijt te doene

Als aldus vrou Redene ghesproken hadde ende ict al gehoert hadde groten wille quam my toe om te hebben dat vierich zweert mitten slotelen om te zine poirtier vander voerscreuen passaigen. mar te wat hende dat ic daer af comen soude dat en haddic noit voerpeynst. ende dat es dicwile gheuallen dat van dinghen daer een mensche wille toe heeft datmen niet en ziet naer deynde omme dat cherubin blent es. alsoe varinc als ic dit ghepeinst hadde soe ghinc ic tot moysesse ende bat hem dat hi my dat schoene zweert ende die slotelen wilde consentieren omme poirtier te sine vanden palayse moises als hij mine bede ghehoirt hadde nam hij dat zweert ende stact in die scheede ende die slotelen bant hi te gadere ende al wel tenen gader beseghelt ende heeft my doen mitten anderen gegheuen oetmoedelic tot my seggende dat ic die slotels niet en ontbonde ende dat ic dat zweert niet en soude verporren voir dat icx oirlof hadde

Als ic dat hoirde was ic verheent om dat ic niemant en hadde ghesien wien hij aldus hadde ghedaen no. gheseit. Ic peinsde wat ic soude moghen doen mitten zweerde ende mitten slotels die also ghebonden ende beseghelt waren. Ic waende wel dat hi my bedroghen hadde ende verdult. mar als gracie gods dat sach seindese vrou redene tote my die my daer af tbediet wel seide also ict hier nae vertrecken sal

Goede vrient seide Redene. wat peynsdi in dinen moet. dijn ghepeins es wel sot waer hebstu scolen gegaen. Ic sie wel datstu niet gheleert en hebste. predicamentum ad aliquid. want predicamentum ad aliquid heeft altoes tghesichte op anderen dan vp hem seluen. het maect zijn fondament op ander lieden gront wel vroedelike. al dat heeft dat heuet van anderen lieden nochtant en doetet niemanne onrechte ende en waren gheen anderen het en soude selue niet zijn. hier af wil ic dij exemple gheuen bij hem om datstuut wel sien moghes mitten oghen ende wel verstaen ende leeren ende onthouden. als god die werelt ghemaect hadde so was hij god sonder meer gheheten ofte genesis liecht. maer als hij die menschen gemaect hadde so was god gheheten die heere In teekene dat hi cnapen hadde soe was hi here regnerende ende noit en was hij meerder maer die heren van desen lande en zijn niet alsodanich. want also zij meer cnapen hebben so sij hem te meerder maken. haer lieden sarganten ende mesnieden zijn hem seruituten sculdich. heerscapie was gheboren in die subiecten ende en waren ghene subiecten die heren en souden niet wesen ende spruten deen vten anderen. ende als deen es so es dandre ende als deen ghebreect soe faelgiert dandre. Nu verstaet wel dese lesse du die in subiecten zijs besiet wel dattu subiect zijs den anderen ende dattu ghene subiecte in hebs. Want bouen dij heeft iurisdictie ende heerscapie dijn souuereyn so wie dat es maer dat bedrieghet di datstu niet en hebs subiecten alsowel als hi. ende daer bi hebstu ghefaelgiert dat zweert te draghene ontdect ende al bloot ende die slotels ontbonden ende en es anders niet dan sothede. Want draghic een mes sonder scheede ende ontdect ende ic niet en hadde te snidene men soude wanen dat ic sot ware of dat ic yemande wilde steken of wonden. ende droeghic slotels ontdect achter straten ende ic en hadde noch duere noch slot. men mochte bij auontuere wanen dat ick valsche slotels droughe ende die lieden wilde beroeuen ende stelen haere goet

[fol. 9r]

ende mit goeden rechte mochtmen dat wel peynsen als die lieden mijn slotelen zouden zien die den haren ghelijc waren daer zij hare dore mede ontsloten ende daer bij so seg ic dij. also langhe als du niet te ontslutene en hebs noch te slutene ende alsoe langhe alstu niemant en hebs te castiene beter ist dattu dijn zweert hebs in die scheede bedect dan al naect ende die slotels dat zij ghebonden zijn dan ontbonden. Tallen tiden machmen comen ten eenen of ten anderen tontbindene ende ontdeckene. aldus dan gafse dij moyses zekerst ende vroedelicst also hi sculdich was van doene omme als dijn souuereyn wille ende hi stede ende tijt siets dattu dan dat zweert ende die slotels ontdecken moghes dat sal zijn als hi di sal willen gheuen van sinen subiecten om hem te helpen als hi di materie gheuen wille daer inne dattu werken moghes niet anders en moechstu ghedoen of du en wils misdoen zonder alleene in vreesen vander doot. dat settic buten op dats noot were dan moghestu wel dat zweert ende die slotels ontdecken. Want nootsake gheuet dij oirlof op datter niemant anders en es dient toebehoirt te doene

Die ghene die dit toebehoert es die ghene die tzweert naect heeft ende die slotels ontbonden dats die ghene die iurisdictie bouen hem heeft ende esser toe relatijf waert datstu also subiecten hads soe mochstu alsoe doen. dan ware dijn macht ad aliquid maer nv en hebste ne ghene so my dunct alsoe dattu niet en sijs sculdich daer omme gram te zine noch droeue al hebstu dat zweert ende die slotels beseghelt ende ghebonden

Als Redene my aldus ghepredict hadde ent ghinder al bereet was ende moyses wilde gaen eten. ende hij wilde ander spise hebben dan daer bereet was. want daer en was anders niet dan broot allene ende wijn dwelke hem niet wel en bequam. Want hi wilde vleesch ende bloet mede om te waschen doude wet. die seghet datmen gheen bloet en es sculdich te drinckene

Om hem te helpene riep hij gracien gods ende zij quam staphans doe sach ic alte groten wondere twelke ghenen andre wondre gheliken en mach. Want vanden brode maecte hij leuende vleesche alsoet gracie gods ordineerde ende vanden wine maecte hij root bloet dat wel scheen sijnde van enen lamme om zijn drincken. doe wilde hij houeschede doen ende riep alle zine officialen ten etene hem allen lerende zine conste ende gaf hem lieden zine macht om te doen alsulke verwandelinghe. daer nae ghaf hi hem allen tetene van dien nieuwen gherechte zonder dangier ende hi at oic met hem lieden ende zij dronken alle van dien bloede daer ict aen sach mit minen oghen. van alsulker maeltide noch van alsulker verwandelinge en hoirdic noit spreken

Als ic dese maeltide ghesien hadde ginc ic tot redene om haer te bidden dat zu my wisen wilde ende segghen tbediet vander maeltide. maer als ic my ommekeerde vant icse al vereent ende droeue ende ic seide O lieue vrauwe wat hebdi ghi dunct my zijn al droeue. wilt my segghen van deser maeltiden dat bediet. zeker seide zu Ic en sal want ic en weter niet aff my faelgiert mine verstannesse ende mine zinnen altemale. Ic ben verblent ende ic en zie niet. noot en was ic also vereent in al mijn leuen. Want al hadde dese ghehornde moises gemaect van enen os een boghe of van enen eye enen kemele oft een peert ic waers ghenouch in goeden payse mer hi heeft my al verheent. want hi heeft van brode leuende vleesch ghemaect ende van wine om drincken heeft hij bloet ghemaect ieghen natuere ende seker ic salt natuere segghen als icse zie ende ic salse seinden tot gracien gods om met haer te sprekene. Want gracie gods doet al doen ende es natueren al te dicke contrarie ende doet haer dickent verliesen met harer oetmoedicheden hare costume ende hare torre waert. ende liet my daer allene in die plaetse ende droeue

[fol. 9v]

droeue schiet so oic van my.

<min. 16>

Daer ic aldus allene stont ende peynsde om dese wonderlichede so sach ic comen een oude vielge vute enen torre die wel droeue scheen zijnde ende toechde een droeue ghelaet ende zo scheen ghereeder om schelden dan om sermonen te horen. die handen hadde zij onder haer oxele gheset. ende haer oghen bernden in haer hooft. Ick peinsde dat nature was. bij dat my redene gheseit hadde dat zoet haer seggen soude ende zi wast oic sekerlic also ic wel daer nae wiste. want so ginc tot gracien gods omme ieghen haer te sceldene ende sprac haer rudeliken an in deser manieren als ic hu sal segghen also ic onthouden hebbe

Urouwe seide zu tot v comic om schelden om tmyne te bewaren te beschermen ende vri te houdene. Ic vraghe hu. waen comt hu dese stouthede also te verwandelen ende te verwisselen myne ordinancie ende myne vsaigen. het mochte hu mit rechte wel ghenoeghen. die heerscappie die ghi hebt zonder hu vanden mynen te onderwijnden noch meestersse te vanden hemele hebdi die heerscappie zonder yemant enich deel daer an te hebbene. die sterren doedi veranderen ende veruaren ende die planeten verkeren. dode gheesten leedi vroe ende spade alsoe ghi wilt. herde node soudi ghedoghen dat ic my iet daer af onderwonde. ende wel so mochtic droeue zijn wilde ghi in mijn deel meestersse heten ende heerscappie hebben. ende eer soudic steruen dan ic dat soude wille ghedoghen. tuschen my ende hu was gheset een pael dat wij deen den anderen niet mesgripen noch mesdoen en souden ende dit es twiele daer inne dat altoes die mane loopt. dat wiel bescheit ons beeden. buten so hebdi die heerscappie. daer in moechdi vele nieuwicheden maken op dat ghi wilt. al maecte ghi van venus een ghehornde beeste oft van mercurius een tortuwe ic souder wel af zwighen noch nemmermeer en soudicker ieghen segghen. maer van binnen eist al mine meestersse bin ic vanden elementen. van tempeesten vanden wijnde. van te doen variacien ende wonderlike mutacien. Int vier In die lucht In de eerde ende inden watre. gheen dinc en latic langhe in enen state bliuen Ic doet al verlichten ende brinct teenen eynde vroe ende spade. de nieuwe dinghen doe ic comen ende die oude doe ic vergaen. de eerde cleedic van mynen saysoene te zomer tide. de boemen gheuic leuereye ende cleedse ieghen den zomere. daer nae soe doe icse weder af ieghen den wijntere om ander nieuwe te sceppene vanden seluen. het en is eglenthier noch andre boomkins ic en vercleedse. Noyt en cleede coninc salomon alsulke cleedinge alsoe

[fol. 10r]

ic een boschelkiin cleede. al dat ic doe dat doe ic met ghestadichede ende alle mutacien haetic die mit haesten ghedaen worden ende also es mij werc te wetere. Ic en slape gheen tijt noch en ben nemmermeer ledich. ende en ben oic niet onduchtich mer altoes wacker om mijn bederue te doen nae mijn macht ende vroescape wiuen ende mannen doe ic spreken. de voghelen vlieghen ende de beesten gaen. die vischen int water zwemmen ende serpenten clemmen. Ic doe wassen dat coren ende dat froyte groeyn op die bomen. vrouwe ende meestersse bin ic van alle mar my dincket dat ghi my voer v ioncwijf hout. Want van mynen wine maecti bloet om nieuwen dranck. het scilt luttel ic en wildere om verwoeden emmer vanden broode so en heb ic niet soe grote gramsceppe. Want van corsten noch van crumen en dedic noit pine om iet te makene maer ic gaf die materie daer af datment maect dat weetti wel. ende daer bi so heb icx gramscap in mijn herte dat ghijt in vleesche verwandelt ende my also onteert van minen rechten waenen comet v aldus te doene. het en ghenoucht my niet ic segt hu wel. Ic hebbe v seker al te vele verdreghen. want anderwerf so hebdi verwisselt ende verandert mine ordinancien ende costumen. Het ghedinct my noch wel vanden viere dat ghi daet bernen an mijn boschelkijn zonder hem te verbernen zonder minen wille ende ieghen minen danc. ende het ghedinct my oic wel vanden ij. roeden van aaron ende van moyses. hoe dat ghi vander eender een serpent maectet ende dandre dady bloeyen ende fruyt draghen die droghe was te voren ende verdeluwet. vanden watere maecte ghi wijne ter brulocht architriclijn ende vele andre mutacien ende veranderinghen. ende my en staet niet te verghetene vander maghet die kijnt drouch. de welke ghi daet ontfanghen ende kijnt baren sonder mijn weten ende sonder my daer ouer te roepene. aen dwelke dat ghi zere mesdaet ieghen my. dusdanighe zaken heb ic te langhe ghedoocht ende noit en sprac iker af dat my nv leet es. alte vele machmen verdraghen ende verzwighen. ende om dat ic soe wel ghezweghen hebbe zoe zidi nv weder comen omme te doen meer nieuwicheden om twelc dat ic ben hute comen omme ieghen v te scheldene met groten nide ende gramscappe. ende wel seg ic hu dat. en waerdi niet soe groten vrauwe ghij soudt varinc oirloghe hebben ende ic soude my ieghen hu stellen dat ghi alsoe mine costumen soudt veranderen ende vernieuwen sonder my iet dair af te vraghene ende buten minen wetene

Als nature aldus ghesproken hadde gracie gods diet al ghehoirt hadde heeft haer soetelic verantwort in deser manieren. natuere ghij zijt alte fiere die aldus felliken ieghen my spreect ende ouerdadelic Want ic wane wel dat ghij droncken zijt van uwen wine ende versmoort ende schijnt wel zijnde verwoet van groter gramscappen die ghi te mywaert toecht. Ic en weet of ghi versot zijt ende verdooft. het en es niet lanc leden dat ghi seit dat ghi niet haestich en waert mar nv sie ic de contrarie in hu. want sonder auijs spreecti ieghen my. ende wel seg ic hu dat ic qualike ieghen hu spreken soude en lieticx niet om mijn selfs eere ende om die gramscappe die ic in hu sie. want lieden die gram zijn esmen sculdich te verdraghene om dat zij gheen recht en connen onderscheeden om hare verstannesse ende sinne die al verwandelt es

Nv segt my vrauwe natuere die my soe begrijpt ende argueert van mesdoen ende segt dat ic vele misdaen hebbe dat ic ieghens v af quam ende segget so helpe hu god. van wien houdi ende wanen comt v dat ghi hebt. ghi slecht den wilden zwinen die inden bosche die eekelen eten. zij en merken noch zij en zien niet wanen zij hem comen zij houden altoos thooft in die

[fol. 10v]

eerde ende en sien niet opwaert maer allene zien sij op die eekelen. also waen ic dat ghi my niet en kent oft en gheweerdicht te kennen om dat ic goedertieren bin ende gheene sceldersse en bin. ontdoet een luttelkin dijn oghen van uwer verstannissen. Want ist dat ghi wel ontdoet dine oghen so suldi my vijnden meestersse ende ghi zijt camerire ende dan suldi soetelic spreken ende my manscap doen van alle dat ghi van my houdt. hier voermaels bij mijnder houeschede ghaf ic hu een deel vander werelt om hu besich daer in te makene om dat ghi niet ledich en soudt zijn ende omme dat ghi my van alle goede ende loyale rekeninghe doen soudt ghelijc dat een goet ioncwijf haire meestersse sculdich es te doen. ende daer omme waerdi wel vroet ghi en sout niet spreken vanden pale die es tuschen my ende hu want hi paelt hu ende niet my. hij sluut hu dat ghi niet ouer en lijdt ende en waent niet dat ict paelde alsoe. om dat icker niet ouer en soude comen. Ic macher in comen als ic wille zonder hu te vraghene ende noch meer wildic het en ware gheen noot dat ghijs v onderwont. want allene soudict al wel doen op dat ic wilde mar also en willic niet. want hets recht dat de meesterse een ioncwijf heeft.

Nv ghij sijt dan sculdich te wetene dat ghi sonder my gheen macht en hebt ende dat sal ic staphans proeuen met dat ghi selue gheseit hebt ende kent wel dat ic die zonne. die mane ende die sterren doe verwandelen also ic wille ende dat regement vanden hemele my allene toebehoert. Nu segt my dan also helpe hu god oft ict maecte een nieuwe dinc ende ic die sonne vanden hemele dade ende alsoe besteede dat se binnen hondert iaren van niemant ghesien en worde. wat schoender dinghen soudi dan doen hoe soudi dan uwe bomen vercleeden elcx iaers ende hoe soudi dan generacie maken binnen desen hondert iaren. Aristotiles die een heyden was die kende wel bij gherechter argumenten dien makic mijn aduocaet iegen hu in dit ghescrift. hij proeft ende seit bij redenen. dat alle generacien zijn ghemaect bij mijnder zonnen daer ic af spreke. ende daer bi had icse af ghedaen dat en soudi niet moghen doen ende ghi soudt uwe macht al verliesen alsoe ist vanden firmamenten ende planeten. Sot dedict al cesseren ende al af doen ghi mocht wel gaen slapen ende v rusten mit goeder moeten ende uwe macht ware verloren nochtan al uwe heerscappie zoude mijn zijn vanden veranderen of van te laten stane alsoet my best ghenouchde. alsoe en zidi dan niet sculdich hu tegens my te settene ende fellike iegens my te sprekene. Want alsoe ysaias seit. hets groot despijt dat die haecx haren wille verrechtet ieghen den tymmerman. ende als die pot zinen meester wil begripen van zinen maecsele ende daer teghen argueren zoe waerdi dan sculdich te wetene wisti enighe doghet dat ghi mi grote scande doet dat ghi ieghen my aldus gaet argueren ende van minen werke alsoe blameren. sonder my en hebdi ghene macht. Want ghi en zijt el niet dan mijn instrument dat ic hier voertijts maecte om my te behelpen niet dat icx enighen noot hadde. want altoes alst my ghelieft ende als ic wil sal ic doen dinghen die noch vele wonderliker zijn zonder hu te vraghene ende veranderen de wijn in bloede ende dat witte broot in vleesche ende dat zwarte broot oic op dat ic wilde. Want anders zins en ware ic ghene meestersse en mochtict niet al doen nae minen wille. Entelic zoe en ware hu dit niet sculdich leet te zijn dat ic doe twelke ghi niet doen en moghet ghelijc vanden boschelkijn daer tvier inne was dat ic wachte dat niet

[fol. 11r]

en verbernde daer af waerdi my eer sculdich te dankene dan te sceldene. van den ij. roeden dies ghelike ende vander maghet die moeder was. oic vanden watere daer ic wijn af maecte ende van al dat ic zonder hu ghedaen hebbe waerdi my sculdich te eeren. want vanden schone werken die de meesterse doet es dat ioncwijf haer sculdich te verblidene. Iae specialike als zu daer niet aen en verliest ende dat ghemeen profite te beter es. Nu doeter toe dat ghi wilt Ic gheuer luttel omme. want om uwen wille en soudict niet laten dat my in minen wille quame te doene.

Als gracie gods aldus ghesproken ghedisputeert ende gheargueert hadde natuere heeft haer gheantwordt ende seide. vrouwe ick heb hu wel verstaen ende ic zie wel dat ic niet winnen en mach ieghen hu te arguerne. beter ist dat ic hu onderdanich ben dan icker iet toe seide. maer nochtant dorstic wel noch soudic een lettel argueren. boudelic zeide gracie gods. secht dat ghi wilt. want ic hout al in spelen al dat ghi segghen cont ende en laet niet ghi en verclaert wel hu herte Nature seide. nadien dat ic oirlof hebbe so sal ic argueren van uwen segghene om dat my zere deert dat ghi my dus felliken argueert ende ghi hebt gheseit dattie meestersse niet en sculdich te zine sonder ioncwijf ende ghi hebt my ouer hu ioncwijf ghehouden. omme dwelke ic arguere ende segghe nae dien dat ghi mijn meesterse zijt zo bin ic altoes sculdich bij hu te zine als hu ioncwijf. ende dat gheen dinc en waert sculdich te doen ghi en souter my bi roepen ende nae mine verstannesse soudi my altoes bij hu hebben als ouer ioncwijf. Iae wattet es dat ghij doet. Ende wildijt oic confirmeren bider haexe daer ghi segt dat die haex niet haer seluen en es sculdich te rechten ieghen den tymmerman. ghelijc of ghi segghen wilt dat teghen hu die tymmerwijf zijt. ende ic die de haecxe ben en ware niet sculdich ieghen hu fier te zine. by deser redenen dunct my in minen sinne dat niete meer dan een goet tymmerman een goet huus mach timmeren sonder haexe. diesghelijc en waerdi gheen dinc sculdich te doen sonder my oft ghi en wilt mesdoen. In allen tiden soudi my roepen ende mit hu leyden. ende beter waert dat dunct my dat ic altoes bij hu ware dan dese nieuwe officialen die hu aldus versmeken. ghi gheeft hem lieden uwe macht ende om hem lieden te gheuene soe neemdijt my. ende nochtant en constic van hu noyt sulke macht vercrighen dat ic van brode vleesche mochte maken. noch van wine bloet. nochtant heb ic my ghepijnt altoes wel te doene na mijn macht ende na mijn vroescappe.

Seker seide gracie gods. Ic en beclaghe my niet van uwen dienste in gheender manieren mar ist dat ghi niet anders segghen en wilt Ic sal v cort verantworden sonder beraet. Natuere seide gracie gods soe antworde ic v. al dat hu seluen deert dat es dat ghi mine woerden niet en verstaet. Want also ic segghe dattie meestersse es altoes sculdich tioncwijf bij haer te hebbene. tes wel gheseit ende ic hout staende. maer daer an en windi niet. want ic en segge niet dat zij altoes mit haer zijn soude in allen steden mar dat sose hadde in allen tiden. want soude zo in allen steden mit haer zijn. het zoude meer keren tharer scanden dan te haerder eeren diere wel in ziet om dat zu ordineren mach ende heeten al dat zu ghedaen wille hebben. dit en verstondi niet also ghijt sculdich waert te verstane. want als ic sprac vander haex dat en was niet dat ic my met hu soude behelpen also die timmermerman doet met zijnder haexe om te tymmeren mer ic spracker af. om dat ic fierhede in hu vant. daer omme nam icker ghelikenisse by omme te informeren uwen ruden sinne. want al eist dat die haex haer niet sculdich en es te rechten ieghen den tymmerman. noch myn sidi scul

[fol. 11v]

dich te doen ieghen my die hu ghetimmert heeft ofte ghi en zijt van quaden aerde om my te mynnen ende te eren alst my tijt ende stonde dunct dat en mach niet segghen die tymmerman van zijnre haexe want andere meestere dan hi heeftse ghemaect ende hi en heefter maer die vsage af om daer mede te werkene ende noot doese hem wachten om zijn broot mede te winnen maer van hu en heb ick ne ghenen noot en sijt daer niet te fier op. want sonder haexe can ic wel timmeren ende zonder enich instrument. van alle mach ic doen minen wille. Ieghen my en es men niet sculdich te compareren noch tymmerman noch waghenare. Want ic heb alle die macht dat seg ic hu ende zeer luttel doghen uwe argumenten ende het es v grote lelichede dat ghi quaet spreect van mynen ghiften. want grotelic soudic bedwonghen zijn en mochtic niet gheuen vanden mynen daer ic wilde. het en es ghene materie van gramscappen. noch ten es hu niet sculdich leet te zijn. ende tsoude hu billix wel ghenoughen de macht die ghi van my hout die so schone es dat noit coninc diere ghelike ne mochte hebben. al gheuic enighe speciale ghiften minen specialen officialen Ick en zie niet dat ghire iet an verliest. sotheit eist dat ghire gram om zijt

<min. 17>

Als gracie gods al dus ghesproken hadde natuere diet al ghehoert hadde knielde neder ende viel haer te voeten harde oetmoedelicke ende seide. vrouwe Ic bid hu dat ghi mijns hebt in genade ende en argueert niet meer ieghens my. want volmaectelic zie ic mijn ghebrec zotheit was dat ic also volmaectelic ende fierlic ieghen hu sprac. myne meestersse zi di dat zie ic wel ouer alle ben ic hu sculdich onderdanich te zijn. ten es my niet sculdich leet te zijn van dinghen die ghi doen wilt. nemmermeer en peynsicker af te sprekene mer wilt my dese warff vergheuen zonder euelen moet te mywaert te houden zeker seide gracie gods. Ic wilt wel. mar dat ghi hu voert an wacht iegen my te misdoen. want op eender ander tijt en soudics in gheender manieren willen noch connen verdraghen noch ghedoghen

Als dit parlement ghedaen was ende moyses gheten hadde doe wilde hij deelen zijn relief in aelmoesen den armen pelgrimen diere vele waren. maer eer hi iet gheuen mochte twee vrouwen van schonen wesene vriendelic ende van schonen ghelate sach ic dat quamen vte harer cameren ende ghinghen harde houeschelike tuschen moyses ende den pelgrimen staen. deen hielt een testament in haer hant enen groten zaerter daer vele in ghescreuen stont ende was ontbonden ende al ghereet om lesene alsoe ghi hier nae horen sult. maer eer sal ic hu seggen een ander daer af dat my zeer verwonderde. deen vrouwe hilt in een van haren handen een hamerkin. In dandre hant ene grote roede clene van gherden ende scerp ende wel drepende. Tuschen hare tanden in hare mont hiltse

[fol.  12r]

<min. 18>

enen bessem Waer af ic my noch meer vereende. herde houeschelike hilt zine ende zo en scheen oic niet te myn vroet maer waert datse een ander also hielde men souden houden ouer verwoet. Dese urouwe sprac alder ierst tot dien lieden. den bessem inden mont en lette haer niet an tsprekene ende seide aldus O ghi heren ic weet wel dat ghi zeer verwondert van minen wesene. maer ic wane wel dat ghi niet en weet wat mijn wesen bediet comt bet nae Ic salt hu segghen sonder iet te lieghene. Ic ben die schone luttel ghemint. die goedertiere zere gheducht die gracieuse lettel begheert. die vayliante lettel gheprijst. penitencie bin ic gheheten wachtersse voer die helle. alle vuylichede doeic nederliggen ende daer by draghic mit my hamer. roede ende bessem metten hamer brekic ende frotzere bij berauwe dat herte vanden menschen alst es vol van sonden ende verhart ende doese weenen ende versuchten ende beuen ghelijc dat een kijnt dat bi slane doet vut sinen appele dat sap comen als hij wel ghesleghen is. diesghelike by minen slane doe ic tranen vut comen ende roepen aylacen wat heb ic ghedaen het berout my sere met desen hamerkin brac ic hier voermaels pietren ende maecten sachte ende dede hem de tranen vut zinen oghen comen van weenen. Van marien magdalenen seg ic v oeck hoe datse verhart was van ouden tiden in hare sonden. nochtans mids slaghen dedic haer zo vele tranen weenen dat icse van binnen daer mede dwouch ende purgierde. Want als tranen vut zijn comen vut goeder herten van berauwe sonder letten vergader icse ende maker af een loghe omme daer in te dwaen alle smetten ende vuylichede. dese loghe es so starc. dat ne gheen sonde so vuyl en es noch soe quaet zij en wort daer mede ghesuuert. ende om dat ic so wel can waschen ende zuueren soe heeft my gracie gods ghemaect haer cameriere ende haer principaele waschersse. Nu verstaet een lettelkijn. waer omme dat ic dat ic dat hamerkijn met my draghe. therte vanden sondare es ghelijc enen potte vol van vuylicheden datmen niet verporren en mach noch keeren dat es om sine verherthede dat vat sla ic harde zere ende dapperlike al in cleenen sticken om dat wel ghestroyt¹⁹ ende ghequetst soude zijn alle die vuylichede die daer inne was. want en sloeghicken niet in alsoe cleyne sticken vele vuylicheden mochten daer inne bliuen

Nu verstaet wel dese lesse ghi die rechte berauwe wilt hebben van uwen sonden. en peinst niet dat ghenouch es enen mensche sine sonden

19 Of ghescroyt.

[fol. 12v]

int grosse. Want alsoe int groots te latene en es maer enen pot gheheel te latene ende neemt dat hij gheschoert ware soe en waert nochtans niet ghenouch. Want elck stic soude alte groot zijn in elc sticke mochten oic alte vele vuylicheden bliuen. ghi sijt al sculdich ontwee te slane in cleenen sticxkinen mit groten versuchten in claghen ende in weenen. In peinsene nv daetstu dit op sulken sondach op sulken manendach daedstu dat groter ende meerder was. dus menichwaruen ende in deser manieren dedic dit. luttel waerstu ghetempert ende luttel vochstu daer ieghen. dits de maniere vanden potte te brekene ende in stux te slane bij contricien. Aldus doe ict verstaet my wel met ninen hamerkijn dat ic in mijn hant draghe slae ict al ontwee sonder iet te sparen. Noch seg ic een²⁰ woert van den potte vul van messe ende vuylicheden ende mids der vuylicheden soe groeit enen worme ende wasset ende voedet hem daer in. dats die worme van consciencien die schijnt dat hij heeft yseren tanden. want hij es soe vreeselike soe bitende ende soe cnaghende. waert datmenne niet en dode. hi en soude niet cesseren noch ophouden van cnaghene ende van biten voir dat hi sinen meester ghedoot hadde ende daer bi draghic den hamere mit my. om hem daer mede te doden sonder langhe te sparen dat es als die pot wel in sticken es ende ghefrotziert als ic voirseit hebbe want en ware hi niet tierst ghefrotzeert nemmermeer en souder mijnen hamere iet toe moghen doen noch doen steruen Ghedoghet dan dat wel contrijt zijn uwe potten vul van vuylicheden. dan sal ic hu wreken van den worme ende salne voir uwe oghen doen steruen. dit es die vraye expositie ende significacie van minen hamerkine. twelke men heet contricie. dat es properlic te seggene berauwenisse

Nv sal ic hu segghen van minen bessem die ic in mynen mont hebbe. Ic heb hu gheseit ende noch seg ic hu dat ic die cameriere bin van gode den almachtighen vadere zeker wel es behoirlic enen bessen den goeden ioncwiuen ende camerieren. maer een dinc esser an. dat de maniere vanden houdene hu verwonderen mach ende daer bij zijdijt sculdich te wetene. dat warwaert men die vuylichede vut wil doen datmen darwaert den bessem keert. want andersins waert scande lietmen die vuylichede ende tmesse in de hoeken ligghen ghedect ende gheborghen. In die heilighe scrifture heb ic ghelesen in menighe steden van poirten van namen. deene heet die poirte vanden vischen. dandre vanden hemele. die derde vander hellen. deen van copere dander van metale ende menighe andre daer af dat ic zwighe. maer onder alle dandre es daer ene poerte die gheheten es noemia dats die poerte vander vuylheit omme datmen daer vte steect ende vaghet alle die vuylichede. Nu verstaet dan. Int huus daer ic Ioncwijf af ben ende daer gracie gods meestersse af es daer zijn ses poirten daer af datter vijf zijn daer alle die vuylicheden in comt. dene es van riekene. dander van tastene. die derde van smakene. die vierde van gheuoelne. de viefste van siene. doer dese vijf poerten comt dicwile vele mest ende vuylichede in. maer doir de selue poirten en machse niet weder ute. ende daer bi verloric mine pine keerdic darwaert minen bessem. die seste poerte die den salighen van node es dat es die poerte vander vuylicheden bider welker hem elkerlic purgiert ende schone maect oft hi en wille vuyl bliuen dats de mont vanden sondare die van allen den voerscreuen poirten de beste es. want die poerte werpt vte die mesdaden inder manieren dat se ghedaen zijn ende zeghet haren biechtvader mit berauwenissen ende mit weeninghen. Te deser poirten heb ic minen bessem ghekeert om al reyn te vaghene. want also langhe als ic gracien gods mijnder vrouwen dienen sal zo wil ic haer huus zuuerhouden zonder enighe vuylichede daer in te latene. minen bessem dat es mijn tonghe daer mede dat ic alle vuylichede wech vaghe Ic wilt al doersoeken ende versetten in allen hoeken ende gaten omme die vuylicheden bij gheheelder biechten sonder fraude vte te vaghen mit mijnder tonghen ende mit mine besseme. ende om dat ic wete dat

20 Voor een is een letter uitgeradeerd.

[fol.  13r]

mijnder vrouwen gracie gods wille zij ende datse niet en wil woenen in steden dan die schone zijn ende wel gheuaecht. dats te segghen dat dat zo niet en wille enighe consciencie daer vuylichede in es. want consciencie es haer woenste ende haer camere wanneer datse wel ghevaecht es ende ghezuuert

Nv hebdi ghehoirt waer omme dat ic den bessem in minen mont houde ende hoe dat icker mede doe doen gherechte biechte bij zekerder exposicien. Nu sal ic hu segghen harde cort van mijnder roeden ende die beteykenisse waer omme dat icse hebbe ende wat icker mede doe. Ic ben meestersse vander groter scholen ende castidersse vanden kijnderen. Ic corrigere de misdadighe zijnse van twijntich iaren ofte van hondert. want een quaet doenre es een kijnt gheseit vanden letteren diese vlouct. als ic dan enighe weet die mesdadich es gheerne wachtic ende besie oft hi leden es doer mijn hamerkijn daer ic af gheseit hebbe ende oft hi gheuaghet es mit mynen besseme ende als icken zie contrijt ende wel ghebiecht dan om wel te castiene soe slae icken mit mijnder scarper roeden. pine gheuic hem ende slaghen om dat hi hem beteren soude. Op deen tijt doe ic hem ghedincken zijn oude sonden ende seggen aylacen. waer om doestu dit. op een ander tijt doe ic hem segghen. lieue here god. Ic belove v dat ic my sal beteren. nemmermeer en sal ic so stout zijn dat ic v sal vergrammen noch dat ic sonde sal doen. op deen tijt weenen. op een andre tijt bidden ende versuchten. op deen tijt doe ic hem den armen gheuen omme gode. op eender ander tijt pelgrimagien ende verre weghen gaen. ende oic vasten ende abstinencie doen omme hem van sonden te wachtene. aldus houdicken onder die roede ende castien wel om dat hi hem wachten soude van sonden te doen daer hi af ghepurgiert es ende oic om dat ghepuniert souden zijn die oude sonden die hij ghedaen heeft. Want so wie hem ten sonden consentiert die en is niet sculdich te lidene ten zij dat hi mitten besseme gheuaecht ende mitter roeden ghesleghen zij ende daer bij houdicse ende wacht hu van mesdoene. de name van deser roeden es gheheeten satisfactio. dat es ghenouch doen. want satisfactie es te segghen also vele als te doen also vele pinen sonder wedersegghen alsmen iolijt ende ghenoechte hadde om die sonden te doen.

Nv heb ic hu gheseit van minen ambachte ende minen name maer waer omme dat ic hier quam staen tuschen moysses ende hu lieden die van sinen relieue wildet hebben dat en heb ic hu noch niet gheseit. nv wilter nae horen ic salt hu segghen. ghi sult weten dat ic cancellerighe ende meesterse bin van desen relieue. zonder my en zidi hier niet sculdich te ghenakene oft ghi en wilt misdoen. het en es gheen spise truwanten of cockijns noch om wijfs die zwaer zij ten ware vander gracien gods. tes een spise om die ghene die siec zijn ende die quelen ende in ellenden zijn. iae op dat zijt nutten also zijt sculdich zijn te doen. het es trelief dat bleef ter goeder maeltijt daer god onse here selue at ende dat deilde hij zine vrienden op den groten donderdach vanden welken alle die werelt es gheuoet ende dit relief wil ic nauwe wachten. Want ic en wille niet datter iemant toe gaet. hine zij tierst ghesleghen mit mijnder roeden ende gheleden doer mijn hamerkijn ende ghevaecht mit mine besseme nv wachs hem elkerlic Ic quiter af myne scult ende dit es de Redene waer by dat ic aldus quam staende tuschen hu ende moyses

Als dese vrouwe ghesproken hadde ende hair ambacht gheseit hadde dander vrouwe die daer stont die den saerter in haer hant hielde. die wilde hare redene oic segghen ende voir hem allen haer ghescrifte lesen. Ghi heren seide zo. wel es waer dat hu penitencie gheseit heeft sonder loghene oft bedroch van haerer groter officien. ende daer bij so wil ic hu seggen wie ic ben ende waer af dat ic diene Ic ben de ghene die noit despijt en hadde

[fol. 13v]

<min. 19>

in yemande noch cleyne noch groot die ghene die allen menschen mynt mit goeder herten zonder euelen moet. die ghene wrake en souct noch en slaet noch en steket Ic ben die moeder van virtuten die cledet die nacte lieden die sente martin dede ontcleeden omme den armen man te cleeden. Ic ben voestre vanden weesen herberghe vanden pelgrimen. die van ander lieden doghene tmine make ende an elkerlic es mijn goet ghemeyne ende wildi minen name weten. Caritate suldij my heeten. want caritate heeft lieff dat ander lieden leet hebben Ic voede die verhongherden ende visentiere die quelende Ic ben die ghene die also blide es van anderlieden weluaert als vanden mine. Ic ben die ghene die goedertierlike ende paysiuelike al verdraghe ende ghedoghe Ic ben die ghene die niet horen en wille eenighe gramscape. Ic ben die ghene die noit niemande en misseide noch en misdede ende nochtant so heb eenen quaet ghedaen sonder misdoen. Ghi moghet wel ghehoirt hebben vanden coninc ihesus cristus hoe dat hij mensche wilde worden ende om den mensche steruen. ghi sijt sculdich te wetene dat ic die ghene ben die hem dat verdriet dede hebben. want ic deden neder comen ende menscheit an doen. aen der colummen dedicken bijnden ende cronen mit doirne. zine armen dedic an tcruce recken. hem oncleeden ende zine zide opschueren. zine handen ende voeten dedic hechten mit groten naghelen. zijn bloet storten vut sinen tedren lichame ende daer na dedic hem gheuen zinen gheeste. Maer dese quaethede verstaet wel dede ic verkeren in groter doghet. Want ic dedene dalen in die helle om hu te verlossen van allen pinen ende om hu te bringhen in hemelrike ende om v te gheuene een iuweel dat hij hadde dats paeys daer mede dat hem die hemele verblijdt. die vorme ende maniere hoe dat hijt gaf es hier ghescreuen. In dit testament van paeyse. Nu hoerter nae ic salt hu lesen. Ihesus marien sone wech der warachticheden ende van leuene in mine doot die my naect ende daer ic zeker af ben make mijn achterste testament. Int welke ic late allen den ghenen die zijn int dal van weenen ende van droefheden een iuwele twelke heet pays dat gracieuste ende dat schoenste dat inden hemele oft in eertrike es dat es tjuwele daer ic mede plach te spelen in hemelrike hier voermaels ende daer ic mijn solaes mede hadde als ic in mijn lant was maer oit sint dat ic in dit lant quam en speeldicker noit mede noch en mochs ghebruyken want als ic een kint was worden ende in dese werelt ghedaelt als tijt was dat ic spelen soude ende dat ic mijn iuwele hebben soude mine dieners van hemelrike brochtent in dit lant ende ghauent den ghenen in presente om wiens wille dat ic tormente moste liden. mit welken iuweele zij ghespeelt hebben sint dat ic gheboren was niet om dat haer lieder was noch oic zijn soude. Want mine sarganten diet wachten en haddens ghene macht te gheuene noch zij en warens oic niet weerdich tontfaene noch te hebben maer tes hem lieden gheleent tot mynen weder roupen. want niemant en mocht gheuen sonder my. mar die grote meesterse ende leederse caritate die my leedet ende mit my doet haren wille ghelijc enen kijnde. bij haren rade heeftso my daer toe bracht dat ic hem lieden dat schone iuwele ghegheuen hebbe ende noch gheue vrie ende quite. noit soe en ghaf ic scoender

[fol. 14r]

ghifte of ic en hadde my seluen ghegheuen. hets een iuwele dat gheformeert was ende ghesmeedt ende ghemaect van mijnen vader zonder slach te slane ende sonder gheschalle. want slaghen ende grote gheschal die en makent niet mer zij brekent ende ontmakent

Es hier yemant die tfautsoen wil weten. Ic sal hem die ghelikenisse wel toghen harde varinc lieden van groter verstannissen die name een regule van enen tymmerman ende sette tierste eynde opwaert ende tander einde nederwaert metten hoeke ende dat hi in dien hoeke sette een a. ende an tvpperste eynde een x. ende an tander eynde een p. so dat die x hoghe ware ende die p. nedre alsoet hier staet ghefigureert. lichtelike soude hij moghen weten dat maexele ende tfautzoen ende zinen name properlic ghescreuen.

<min. 20>

Dese drie letteren doen te weten dat hij in drien manieren es sculdich pais te hebben dien dit iuwele ghegheuen es dat int vpperste daer die x gheset es bider welke es te verstaen dat ic bin gheheten souvereyn. hi es sculdic te hebben pays in sulker manieren dat alle dinghen die hij ieghen my misdaen heeft dat die ghebetert ²¹ zijn. Daer na inden houc die a staet bider welker te verstaen es die ziele die inden lichame is es sculdich te hebben pais bij destructien van sonden die sculdich zijn doerstreept te zijn bij penitencien. want hi en mach niet wel in payse zijn die gheoirloghet es van sonden. Want alle paysen souden hem lettel doghen ofte hij en paysde die oirloghe an sinen euenkerstin. Dat bider p. an dachterste einde te verstaen es es hi oic sculdich pays te hebben. want deen en es niet hogher dan dandre. alle beyde sette icse in ene regule als icse maecte. alle zijn zij steruelic deen ende dander. daer en mach zijn despijt int herte noch houeerde noch dangier. alle moeten zij liden doer een gat beide grote ende cleene. Nu doen zij so vele dat zij niet verliesen mijn iuweele bij haerder houeerde ende elc hebbe pays mit sinen euenkerstin so sal de wedergade volmaect zijn vander regulen voerscreuen daer mede dat ic den pays ghefigureert hebbe. Dese figuere es een teykin van enen tabellioene mitten welken sijn sculdich gheteykent te zine alle goede testamenten ende mit desen teykine publike heb ic gheteekent mijn testament. allen menschen heb ic pays ghegheuen ende dat gheconfirmeert. want dier ghelike datmen my minnen sal diesghelike sal ment wachten

Als caritate al ghelesen hadde dit testament ende weder toe ghevouden. doe hernamse weder haer tale in dusdanighe woorden seggende O ghi heren nv hebdi ghehoirt bij deser zaertre die ic hier ghelesen hebbe hoe dat Ihesus hu ghemint ende hoe hij zijn iuweel v gegheuen heeft bij minen versoeken. nv sal ic hu segghen mit corten woirden waer omme dat ic hier quam mit desen testamente tuschen die tafele van moyses ende hu lieden. Ghi sult weten dat ic bin aelmoesenerighe van desen relieue. ende also hu penitencie gheseit heeft. dat ghire niet en soudt gaen sonder hare ofte ghi en wilt

21 Hier met rood es doorgehaald en geëxpungeerd.

[fol. 14v]

misdoen. diesghelijc seg ic hu dat ghire sonder my oic niet sculdich en zijt te gaen. sonder my en moech dire niet gheraken ofte ghi en wilt my verwerken. ende dat iuweel dat hu Ihesus liet in ghiften daer mede dat hij te spelen plach voer sijn doot. ende daer bij so draghic aldus dit testamente mit my om dat ghi den relieue niet ghenaken en soudt ghi en hadt dat iuwele van paeyse. want inden hoec van dien iuweele wille dit heilich iuweel rusten ende ontfangen zijn om dat schone ende secrete es ende daer bij en haddijs niet wel ghi mochter omme ghepuniert werden. daer bij radic hu in goeder trouwen dat ghi pays mit hu draghet ende dat ghi doer my die deelsterighe ben vanden voerseide relieue. want ghinc di enen anderen wech dan doer my men soudt houden ouer diefte ende hu mochter quaet af comen. nv wacht hu wel ende en breict dit niet want ic wil my quiten daer af. ende dits die redene waer omme dat ic hier comen bin.

<min. 21>

Als Karitate al gheseit hadde ende gheesermonneert doe sach ic vele pelgrimen die ghewillich waren te obedierne ende onderdanich te zine. doer karitaten ghinghen zij ende droughen tiuwele van payse. daer nae soe leeden zij doer penitencien sonder enighen vaer van haer te hebbene met haren hamerkin waren zij ghesleghen ende met haren bessem gheuaghet ende mitter roeden sach ic dat zij ghecastijt waren ende daer nae sach ic dat zij ontfinghen vanden relieue twelke hem lieden moyses ghaf alsoet caritate ordineerde. daer na sach ic sulke ongheuallighe die al scuylende elder ginghen hen deckende voer caritate ende vliende van penitencie sonder enighe scande daer af te hebbene ende ginghen ende ontfinghen oic vanden relieue. Moyses sonder yemande huut te steken ghaft hem allen houeschelike. maer ic sal hu segghen watter af quam ende hoe datter hem lieden aff misviel. als zij dat relief ontfanghen hadden soe waren ghelike oft zij vte enen cool sac ghecropen hadden oft modre ende waren zwart valu ende stinckende ende noch meer sij worden so hongherich ende nemmermeer en waren zij versaet. dan recht oft zij gheleden hadden voer eens backers duere sonder iet daer af te hebben vanden anderen en waest niet alsoe. want als zij vanden relieue ontfangen hadden zoe worden zij zoe vervult ende so sat ende worden daer af so schone ende soe clare dat wonder was te segghene

Nu sal ic hu segghen wat dinghen dat my zere dede verwonderen. wonder ist dat een cleen dinc mach vervullen een groot dinc. ende noch eist meerder wonder dat vele dinghen die groot zijn moghen mit enen clene dinghe vol zijn. alle trelief dat ic daer sach gaderen dat was zoe cleene dat my dochte. al hads tienwaruen meer ghezijn ic hadt wel al gheten tenen male sonder sat te worden ende nochtant waren zij daer mede al vol niet een allene maer alle die daer waren worden daer mede vervult. een lettel was elken ghenoch. dit dede my zeer peynsen ende verwonderen in mynen

[fol. 15r]

sinne ic en wiste wien ghesproken hebben ofte ic en hadde tot gracien gods ghesproken maer ieghen haer en dorstic niet spreken noch tot haer gaen. want soe lach ende loende op die tafele al ghepareert daer se sach deelen trelief ende die aelmoesen. mer emmer verstoute ic my ende ghinc tot hair ende alse my sach staphans keerdese haer omme te mywaert ende seide soetelic wat soecti. Ic sie wel dat hu iet ghebreect. Ic seide zeker vrouwe my ghebreect ghenoech. want ic en verstae niet hoe dat desen volke mach ghenoeghen dit relief dat soe cleyne es. want my allene en waers niet ghenouch al waers tienwaruen meer. so dat ic hu bidde dat ghijt my segghen wilt ende een lettelkin daer af spreken

Soete vrient antwordese my. verstaet my. ende en laet dy niet verdrieten al houdic dij langhe tes om dijn profite. dit relief dat hier ghegheuen es. op deen tijt ist gheheten vleesche ende bloet. op een ander tijt ist broot ende wijn dat spise es omme pelgrimen. bloet ende vleesch ist warachteliken maer broot ende wijn eist ghefigureert ende wel ist waer dat hier voertijts was broet ende wijn. maer du saeghes dattet verwandelt wort in bloede ende in vleesche bij moysesse dien ic halp. daer omme dat natuere ieghen my scalt ende zere gram was Ic auiseer dij dan dat bloet ende vleesche zijn verstaen van dij ende ghehelic gheloeft. du en biste dij niet sculdich te houdene aen tsien no an tgheuoelen noch an tsmaken noch an tasten. Want dese vier sinnen zijnder in bedroghen want zij en weten el niet dan broot ende wijn. mer dien sin van hoerne informeert die verstannisse daer af. dese kent subtiliker ende beseft claerliker. dwelke wel ghefigureert was in iacob ende in ezau. Want ysac waende wel dat iacob die hem tetene bracht dat hadde ghesien ezau sijn zoen want die vier sinnen haddenen al bedroghen alsoe du gherechtelike suls zien als du leses genesis maer vanden horen en was hij niet verdult. want daer bij kende hij zinen sone iacob also seg ic dij ist datstu dij verlaets op dese vier sinnen du suls van allen bedroghen zijn want zottelike zulstu wanen dat vleesche es witbroot ende dat bloet es puer wijn zoe dattu niet die waerheit en moges weten bij desen vier sinnen. an thoren zo haud hu allene ende gheloeft van allen ende betrauwe. bij hem sultu leeren dat nemmermeer broot noch wijn en zij maer es dat selue vleesche dat om dy an thout des crucen hinc ende dat selue bloet daer dat cruce mede ghevarwet was. ende wilstu dit broot eten wel heilichlic ende deuotelic so segt dat broot des leuens es daer af dat alle die werelt voetsele heeft. dat hout in vsaigen te nemen bij aldusdanigher manieren. broot heetet dat vanden hemele quam om tuolc mede te voeden. ende dat broot dwelke elc goet pelgrime es sculdich te doen in zijn scarpe al hebstuut cleene ghesien. Ic heb di wel gheauizeert datstu aen dijn zien niet sculdich en zijt te gheloeuene. thoren alleene gheeft di beteekenisse. ende daer bij soe moechstu wel gheloeuen dasture my daer af suls horen segghen.

Caritate so wien ghi corts hebt horen spreken was doccusoen van desen brode ende bij haer so wast ghevonden ende ghemaect. so brochtet tgraen vanden hemele ende seidet in eertrike. de eerde daert in ghezaeyt was ende biden dauwe dier op viel zo wiest. Caritate deedt ougsten ende deedt in enen vreemden graendere daer zoe vondent menichte van dorschers diet dorsten ende wanden. zoe vele wast ghedorschen ende ghewant dat wel ghezuuert was vanden caue. daer naer waest ter molen ghedreghen ende wonderlic cleene ghemalen. die moelne stont te wijnde ende et woey heilighe wijnt. bi welken wijnde dattet ghefrotzeert ende ghemalen was ende alst aldus ghemalen was doe verspoedde haer caritate ende wilde worden baxterighe omme daer af broot te makene. haren ouen hadde zo te voren al bereet ende wel gheheet daer zijt in backen wilde. maer een dinc wasser an. dat zoet

[fol. 15v]

niet alsoe wel kneden noch deesemen en consten also wel ghewilt hadde twelke haer leet was mar niet en twint en was so ghebarentiert maer ic sal dij segghen wat soe dede. van eender meesterse bedocht zij haer die subtijlste die men yewers wiste. Sapiencia was zu gheheeten al omme daer mense kende wat dinghen datmen haer ghepeinsen of ghevisieren conste dat constese wel doen. zoe vele zins hadde soe gheleert ter scholen van haren lande dat zo wel alle die werelt in eens huus hadde gheleit hadsu ghewilt ende in ene eyschale hadse wel gheleit een osse ofte kemel. ende om dese subtijlhede bedochte haer caritate daer af want dat broot dat so maken wilde daerse tmeel al toe bereet hadde wilde zo dat vroedelic ghemaect worde ende so subtilike dattet bij schinen cleene ware ende datter elkerlic af vervult worde ende dat met een lettelkijn elc sat worde

<min. 22>

Als caritate ghepeinst hadde om te vorderen haren wille zo ghincse tot sapiencia ende dede so vele dat zuse vant sittende in haren setele daer zu van al ware nam zo vele bat zij haer dat zu mit haer quam om dat deech te knedene Sapiencia die knede dat broot dat hair caritate visierde dier ghelike dede zoet ende noch subtiliker ende vroederliker ende zoet sonder mate om datter elc voetsele aff soude hebben ende datter elc soffisantelic af ghesaedt soude zijn ende hoe cleene dat zoet maecte zo dede hem sine ghewichten Ende noch meer subtiliker dedeso een ander experiment want van elken sticke dat van dien brode ghebroken soude zien hoe clene oft hoe grote dattet ware maectese elc also groot als oft al gheheel ware dwelc haer niet wel en ghenouchde die ieghen my scalt. het was haer herde leet want zu en can niet ende is al versuft van outheden maer daer en quamse niet omme dat soe mijns duchte Want zo meende noch van ghescholden te zine ende versproken mer ic sal di segghen wat zij dede zu zochte enen haren clerc die gheheten was aristotiles ende santen tot sapiencien om ieghen haer te schelden ende om haer te blameeren ende te redargueerne.

Aristotiles als hij voer haer quam. hij groetese. daer nae seide hi haer in dusdanigher manieren. aen hu vrouwe sapiencia seyndt my natuere om ieghen hu te sprekene ende hu te toghen uwe fauten ende hu te begripene. zere leet ist haer dat ghi aldus breket hare costumen ende hare ordinancien ende ten es my oic niet lief hoe wel dat ghij nochtant myne vriendinne zijt. Ic en salt niet daer omme laten ic en salre toe segghen dat ic can. Ghij weet wel dat niet recht en es dat een vat oft huus minder zij dan datter binnen is. ende dadict den lieden bij argumenten verstane van enen groten palayse ende van eender groter kerken ende et ware ene cleene tornoys. zij souden mit my ghecken ende my lettel prisen. de vroede souder mede boerderen ende oneere van my

[fol.  16r]

<min. 23>

segghen. dit hebdi al ghedaen in dit wonderlike broot. Want die voedinghe diere in es daer af dat al tvolc dat in die werelt soude moghen zijn ende meer dan die hemele draghen soude het heefter zijn voetsele in. dit hebdi daer in ghedaen bij eender wonderliker manieren inne soe clene materie ende in so clene mate. Al waert tienwaruen meerder ende groter ic soudt luken in mijn hant. dit en can ic niet wel verdraghen ende redene en mach dat niet wel ghedoghen ende ten es oic gheen wonder al esser natuere omme gram maer haddi so vele ghedaen als ghi wel hadt moghen doen. dat doch die woeninghe alsoe groot ware als datter binnen es. of dat tvoetsele also clene ware als thuus es ic soudt wel verdraghen ende natuere soudt wel ghedoghen ende oic soe waert uwe eere. want sonder bedroch zoudemen weten te voren hoe groot dattet voetsel waere zonder iet te helene. ende noch meer dat my leeder es ende natuere en verzwighes oic niet dat ghi maxima²² ghereprobeert hebt ende ghevalscht want noyt en hoerdic segghen binnen minen leuene noch en sachs noyt Een allene was emmer meerder dan een deel ofte een sticke daer af. maer de sticx haddi alsoe groot ghemaect alst al es twelke zere misdaen es ieghen my ende ieghen natueren. dit es die waeromme dat ic hier quam ende bij hu ghesonden was. nv besiet wat antworde sal zij hebben die my gesonden heeft

Als aristotiles hadde al volseit. sapiencia heeft hem gheantwort vriendt zeide zo die my heet vriendinne om dattu my minnes ende daer an en hebdi niet verloren want dij esser doghet af gesciet wel waerdi hu seluen sculdich te bepeynsenne ende bet te auiseerne op datstu wildes om dat hier voermaels twee scholen hielt. In die welke ic dij ende natuere leerde. Want gracie gods wildet ende hadt alsoe gheordineert. In die eene leerdic diueerse arten werken ende wonderlike dinghen te doene. subtile ende gracieuse. ende in²³ die was natuere mijn ierste scolierighe. daer leerdic haer schone consten ende subtile als te maken karsoudekins Roosen violetten ende andre grote ambachten waer af dat gheen noot en es te sprekene. In dander scole leerdic ende wijsde die verstannesse ende die vroescappe te argueeren ende te disputeren ende tonderscheeden tuschen die waerheit entie valscheit ende te makene canonen ende lessen. want daer toe so was die scole gheordineert ende daer was mine vroede dochtre sciencia die so subtile es die dair hilt die parlementen ende solueerde die argumenten om goede mynne de welke du daer bewijsdes ende ghinghes soe vele op ende neder dattu se te huwelike ghecreghes. In die scole soe leerdic dij ende daer so waerstu mijn leerkijnt ende daer waren dij ghereueleert alle die secreten ende heymelicheden van natueren. Want wat dat ic natueren leerde staphans daer nae leerdict dij ende toende hu daer inne dat ic dine vriendinne was

22 Of maxinia.

23 Superscript.

[fol.  16v]

Nae dien datstu ende natuere aldus hebs gheweest onder my ende ghi gheleert hebt te mijnder scholen schone dinghen ende scone daden al waer di nv op my gram. nochtans soudi my met rechte verdraghen. wel waerdi sculdich te peinsene om den campioen die sine consten hadde gheleert enen armen man zonder iet vanden zinen daer af te nemene ende als zij beide te campe quamen biden toedoene van tween hertoghen bij wien zij haer recht souden verweren daer omme dat zij in ghescille waren. die meester die noch vroeder was dan die leerlinc begonste zinen leerlinc aen te sprekene in dusdanigher manieren ende seide hoe zidij ghi twee ieghen my. dat en quam noit vut stouter herten. ende als die leerlinc omme sach om te sien wie bij hem was doe ghaf hem die meester enen slach dat hi doot ter eerden viel. noch seidi zoe en heb ic niet al mine consten gheleert minen leerlinc. du en hebs niet vele ghewonnen dattu heden sieghens my vte quaems.

Ic segghe hu also helpe my god. waendi oic dat ic hu alle myne vroetscap gheleert hebbe ende alle mine consten ende dat ic hu alle tmine ghegheuen hebbe sonder iet by my te houdene. qualic ware my gheschiet en wistic ghenen wech om my te verwerene want te mijnder schanden argueerdi my van sophisterien ende van valscheden ende van indiscrecien Nu segt my oft ic ene meesterse ware ende ic dij ene boorse gaue ende ic seide. nemt siet wat ic dij gheue. draghet wech het es wel mijn wille. Oft alsoe ware dattuse naems ende wech droeghes. ende daer nae dair inne vondes. vijf oft ses floreynen Soude hu duncken dat ic dij bedroghen hadde of dat ic daer omme sophiste ware. zeker seide aristotiles neent maer my soude duncken dattie ghifte vol eeren ware. Seker seide zo also eist vanden brode dat ic so subtilike ghemaect hebbe dat ic van buten niet en hebbe ghetoecht den groten trezoer die icker in ghesteken hebbe al stillekine heb icken daer inne gheleit om rike te makene die arme lieden. Want had icken van buten ghetoecht niemant en zouden dorren ontfaen Caritate die ordineerdet alsoe die op die armen grote compassie heeft. hier inne en es gheen valschede mar werc van ontfarmherticheden. maer had ic van buten grote samblanten ende binnen ghedaen dinghen die lettel te prisen waren of dat cleyne ware dan mochstu my argueren van bedrieghe

Noch wil ic antworden anders sins dat gheen bedroch en es al heb ict cleene ghemaect bij ghelike te ziene ende groot binnen es ende ic wille dat dat also sterkelike gheloeft zij sonder enich dolenghe daer af te maken of twyuelinghe maer wildic dit niet zoe mochstu my begripen

Nv segt my noch Ic bids hu die my van minen daden argueers ende segt dat ghene redene en es dat huus minder es dan datter binnen es. Saechstu noit die grote van eens mans herte. Hi seide. Iae ic Ic hebse dickent ghesien. Nv segt my dan bij dijnre trouwen hoe groot dunct dij wesen. Seker seide hi. my duncket dat een vrouwe die een lettelkin honger hadde en souder niet af sat zijn Want tes harde cleene. Noch vraghic di zeide zo. oftu niet en weets mit hoe vele dattet vervult soude moghen zijn Seker seide hi. hem vervullen en mochtmen in gheenre manieren al hadt alle die werelt nae zinen wille Nu gheloeft hem dan seide sapiencia datstu ghenouchte ende vervulte wins naer sinen wille of die auctoriteiten sullen valsche zijn. bider welker dattu segs dat inder werelt gheen ydele en es. Want het moet enighen dinghen vul zijn ofte het moet ydel bliuen. daer af seide hij sal ic minen sin segghen. dat een goet dat souuereyn es heeuet sculdich te vervullen. Seker seide zu. du segs wel ende daer aen en messegstu niet. maer dat goet moet meerder zijn dan die werelt groot es ende aldus beloken in der werelt. het en mach niet zijn et moet ouervloeyen. Seker seide hij.

[fol. 17r]

hier teghen en mach ic niet segghen ende hoe seide zu salment doen in een herte dat zoe clene es dan eist redene dat thuus mindere es dan tgoet datter in gheleit es oft sal zijn. ende aldus so sal dijn segghen valsch zijn

Noch wil ict dij andersins proeuen harde corteliken. grieken ende athenen hebdi ghesien ende dickent hebsture gheleghen. nv segt my of dij ghedinct hoe vele deen ende dandre in heeft ende oft zij groot zijn ende ofter vele scolieren zijn ende lieden van menighen ambachte. Nu segt my seide zu. waer hebstu gheleit alle dese grootheden die du my hebs gheseit. hi seide in mine memorie heb ict al gheleit. Seker seide sapiencia dat weet ic wel. ende daer omme sultu my concluderen oft memorie in dijn hoeft es datstu dan in mindere steden dan dijn hoeft es hebs besloten dese twee grote steden mit alle haren studenten

Inden appel van dijnre oghen wil ic dij dit betoghen. besiet hoe zere cleene dat die appel es. nochtant habiteerter mijn aensichte in al gheheel also du properlic zien moghes. besiet oic in enen spieghele du sulter dijn aensichte al ghehele in zien ende wildijt andersins doen om noch bet te solueren dan dijn argumente. du segges dat ic dine maxima ghevalscht hebbe in also vele dat ic elc sticke dat van desen brode ghebroken es also groot make als een broot alleene. Neemt enen spieghele ende slaten ontwee in xx. oft in xxx sticken ist dattu sies in elc stick. du suls in elcke also wel dijn aensichte zien alstu te voren daes inden gheheelen spieghele daer du nochtant maer een aensichte en saghes. Nu segt my vrouwe seide hi die so subtile zijt localike ofte virtutelike oft anders dese dinghen. want daer op soudic antworden oft zwighen. Seker seide zu. localike en versta icx niet mer anders zins virtutelike verstaen enighe ymaginerende ende representatiuelike eenich van desen dinghen ic verstae ende nochtant en lagher niet an dit nv te wetene. want die exemplen en segic niewers omme dan dij te auizeerne ende te leerne ende dij te wisene hoe dat ic onder ene cleyne figure hebbe tgrote voetsele gheleyt. want ghelijc dat in menigher manieren dese dinghen in een clene stedekin gheleyt zijn. dies gheliken es in dit broot dat souuereyn voetsele gheleit niet ymaginerende niet representatiuelike niet virtutelic sonder meer maer het esser gheleit vleeschelike ende menschelic presentelic ende vraylic sonder enich bedroch

Die redene waer omme dat daer gheleit es heb ic dij meest gheseit. omme therte dat so cleyne es soe maetic oic dat broot cleene. ende om zine grote begheerte soe heb ic tsouuereyn voetsele daer inne gheleit. lettel totten lettelen ende tgrote toten groten. Want dat naer een smenschen hert es sulc es sine pastuere. Es zu clene so heeft hij cleen broot. wilt hijs meer hij vijndes ghenouch daer in daer hij hem mede vervullen mach. ende hier an en es gheen begrijp al es om dier redene thuus mynder dan tgoet datter in leyt. Ende al waert oic zake dat na dijn duncken ware ic hadde mesdaen of dattu niet wel ghepayt en waers van dat ic hier voren gheseit hadde soe seg ic dat ic dij niet en ben sculdich te antworden oft ic en wilde. want waert dat ic niet en conste noch en dade somtijts meer wonderlicheden ende nieuwicheden dan andere so en waric ghene meestersse noch leraersse. vanden anderen soe siet hier myne antwoirden. oftu wils soe doet te wetene natuere gracie gods ioncwijff ende myne scolierighe. want om haren wille en soudic gheen dinc laten dat ic emmer doen wilde maer om caritaten wille sal ic altoes doen al dat ic weet dat haer danckelic zij.

Als aristotiles dit hoerde al dodeliken heeft hi gheantwort zeker vrouwe ic zie wel dat ic niet winnen en mach. beter ist dat ic wech gae dan dat ic langher ieghen hu arguerde. Ic gae mijnder veerde doet

[fol. 17v]

doet dat ghij wilt Ic gheefs hu goeden oirlof. aldus schiet hij van danen ende vertrac natueren den zin die hij in haer ghevonden hadde ende hoe dat hij van haer ghescheiden was. doe zweech natuere zo en mochte niet meer dat was haer leedt

Als my aldus gracie gods vertelt hadde dese schone auontuere groten wille ende appetite quam my toe om tetene van desen brode. Ic seide vrouwe Ic bid hu mit goeder herten dat ghi my wilt doen gheuen van moyses trelieue om mijn ydel herte mede te versadene. want langhe tijt heeftet ydel ghesijn ende noit en wast verzaet. Want tot noch toe en wist zo niet waer mede dat zij haer versaden soude. Seker seide gracie gods dijn begheerte en is niet onredelic. Zere is dij dit relief van node inden wech die du moets gaen ende aen ghenomen hebs. want eer du suls comen toter steden die du begheers du suls doer menich quaet ghewat moeten liden ende menighe quade herberghe suldi vijnden zoe dattu dicwile suls zijn tonghemake en drouchstu niet van desen brode mitti. daer soe gheuic dij oirlof te nemene als du wils maer het es ierst wel recht also ic vijnde in mine loyen dattu teerst hebs dattu te voren versochs dat es de scarpe ende den palster. de welke ic dij beloefde alle tijt in mijn huus te gheuene dat soude zijn als ic v ghetoecht hadde die schone dinghen diere binnen de welke alle die lieden niet en zijn Nu heb ic dij die dinghen eens deels al ghetoecht ende ghereueleert ende nv bin ic bereet dij wel te houdene dijn belofte sonder faute. den palster ende scarpe sultu hebben als du wils ende dair na op dat ghi wilt soe moechstu dat broot leggen in die scarpe. daer nae als goet pellegrim sulstu dij setten te weghe waert. vrouwe. wel seidic groten danc. Ic en wensche el niet doet my staphans dat hebben. want ic hebbe groten wille te porrene. Het es wel spade ende tware tijt dat ic te weghe ware want verre es stede daer ic wesen wille.

<min. 24>

Doe leyde se my in ene schone stede daer se so menich schoen juweel hadde ende vut eender scrynen diese vp dede soe reicte se my palster ende scarpe. Ic wane wel dat noit man noch wijff soe schone scarpe en drouch noch an palster en leende daer hi hem an bet mochte versekeren ende in een quaet gat betrauwen. die doghet ende die schoenheit heb ic nernstelic bezien waer af ic niet zwighen en wille ic en saller yet af segghen. die scarpe was van groender zijden ende hinc aen een groen snoere. ghelijst was so moeylike mit xij. silueren bellen. diese maecte was een goet meester. want elcke belle was gheamelieert ende in elke amaris was ghescreuen also ic hu seggen sal also ict sach mit minen oghen.

Inden iersten was ghescreuen god die vader soe my dochte die hemelrijc ende eertrike maecte van nieute ende daer na den mensche. In dandre de goods sone. In die derde die heilighe gheeste. Van desen drie bellekijns verwonderde my zeere. want zij zoe wel gheleken deen den anderen dat zij al een scheenen ende specialic seg ict. want ic en sach mar enen clepel die tallen

[fol. 18r]

desen drien bellekine diende. Int vierde bellekine was ghescreuen. gods sone Ihesus christus van den hemele in eertrike ghedaelt biden heylighen gheest ontfaen ende mensche worden vander maghet gheboren. In die vijfste stont ghepassijt ende ghetormentiert om den zondare int cruce ghehanghen ende int graf gheleyt In die seste stont hem ghedaelt ter hellen om sine vrienden te verlossenen ende in hemelrike te bringhene. In die seuenste stont hem verresen vander doot. In die achste. hem te hemele ghevaren sittende ter rechterhant zijns vaders om te vonnessen ouer leuende ende doden. In die neghenste was gheset die heilige kerke mitten heilighen sacramenten diere toe behoren. In die tienste stont de menichte vanden heylighen santen ende dafflaet vanden sonden bij kerstendomme ende penitencien. In die elfste stont tverrisen vanden doden die ten iugementen sullen comen mit ziele ende mit lichame ende haer sentencie horen. In die twalefste stont ghescreuen dloen van den weldaden ende die correxie vanden quaden. dit es de scrifture vanden bellekijns

Nv sal ic hu segghen van desen palstere die al van anderen fautsoene was. hij was licht starc ende rechte ghemaect van enen setijn houte dat nemmermeer en mach vorten. bouen an thende was enen appel van enen ronden spieghele licht ende claer Inden welken men claerlic sach al tlant verre ende nae. ende daer in sach ic die stede daer ic gaen wilde ghelijc dat ic seide int beghinsele. dier ghelike sach ic inden appel dat seker schone was. Ic hadde den palster te lieuere daer omme ende te meer was hij oic te prisene. Een luttel bet nedre was enen andere appel die een deel mindre was dan dandre die harde moylic was ghemaect van enen carbunkele harde rikelic. dien maecte ende was van desen lande niet. herde wel voechde den cnope an den palstere. niet en ghebrac my daer aen dan dat hij niet besleghen en was. maer die ghene dien my ghaf paeyde my wel daer af. Als dese iuweelen vut waren ghereyct doe seide tot my gracie gods. Siet hier den palster ende dat scarpe die ic hu beloefde ic gheefse dij in ghiften ghi sulles wel te doen hebben in dinen wech. wachse wel soe doedi vroescap. die scarpe heet trauwe zonder de welke du ghene dachuaerde doen en moghes die iet doghen sal want dijn broot ende vitailge si di altoes sculdich daer in te hebbene. Ende wildi dit weten bij meer oirconden dan by my sente pauwels sal hu daer aff wel informeren die seit dat een ionsteliker mit ziere scarpen leeft dan hi leuen soude mitter doghet diere in es. dese scarpe es van groender varwen. want ghelike dattie groene varwe conforteert die oghen ende tghesichte. also seg ic dij dat scerpe trauwe maket sien van verstannissen. noch nemmermeer en sal die siel perfectelic zien. het en zij dat dese groenhede hair cracht verleent ende virtuut. ende daer bij suldire noot af hebben in dinen wech wel te gherakene ende om verre te ziene

Urouwe seidic om gode segt my van desen bellekijns ende waer bij datse aldus vaste hier aen ghemaect zijn. ende vanden drien die mer een clepelkine en hebben. Seker seide zo Op die tijt als ick dese scarpe hier voermaels maecte. het was ghenouch alleene in gode perfectelic te gheloeuene doe was dese scarpe sonder bellekijns ende ic segghe dij datter vele dolinghe ende quaets af quam. Elkerlic wilde in gode gheloeuen also hij wilde deen gheloefden in eender manieren. dander in andre manieren also zij wilden ende aldus was dese scarpe gheblameert ende leelic worden. mar om haer weder schone te makene ende haer lieder dolinghe af te doen ende dat ouer alle een vast gheloeue soude zijn. So hebben xij. heilighe apostolen dese xij. bellekijns daer aen gheset. ende in elke ghescreuen ende gheteikent hoe datmen in gode sculdich es te gheloeuene ende dickent zijnse dij sculdich te

[fol. 18v]

weckene ende te ludene in dine oren. om niet en zijnse niet ghemaect ghelijc cloxkine. Want waerstu somtijt moede oft slaperich in die scriftuere te ziene nochtant biden clincken ende biden luden zoe moghestu daer mede van enighen ghedincken. Ende oic seit sente pauwels daer hij scrijft totten romeynen dat ouermids den ghelude vanden clocken heeftmen perfectelic tgheloeue. niet dat alleene ghenouch es te gheloeuene. Want het zijn oic ander dinghen diemen geloeuen moet. ghelijc als vanden brode ende vanden wijn dat verwandelt es in vleesche ende in bloede. god oic in die triniteyt. god alleene in drien personen ende elck es god vanden drien dat bestu sculdich te gheloeuene. ende zeker daer af dattu die exemple ghesien hebs an die bellekine daer af dattu vraghes. want ghelike dat die drie bellekine maer enen clepel en hebben diese alle drie dient. des ghelike en is die triniteit maer een god zekerlike. god allene in drien personen ende elc vanden drien es god. dit bestu sculdich te gheloeuen. ende vele andre ludinghen daer af dat ic zwighen sal om dat my te myn verdrieten soude. Want an die xij. eist al belanc diese te rechte wel verstaet

Als gracie goods aldus sprac vanden bellekinen. Ic die dese scarpe besach ende mine oghen altoes daer vp hadde wordt gheware van dropelen van bloede diere op ghesayt waren twelke my niet en behaghede ende al mijn bloet veranderde daer af. want ic van gheliken noit en hadde ghesien. vrauwe seidic. Ic bin al bescaempt. Ic sie dese scarpe al bestort mit bloede ende noit en werdicx gheware dan nv. paeyt my van desen bloede of gheeft my een ander scarpe

O seide zu en wanhoopt niet. want alstu suls die waerheit weten soe sultuse lieuer hebben dan te voren. hier voermaels was een ionghelinc die in sine ioncheit hiet steuen die dese scarpe drouch in allen steden daer hi ghinc maer hij was op een tijt bespiet van rouers om dattie scarpe schone was. ende om hem die te nemen daden zij grote pine mer hi weerde hem zoe vromelike dat hij lieuer hadde die doot daer omme te doen dan datmen se hem ghenomen soude hebben. also dat zij hem daer omme vermoerden ende steenden ter doot. ende mit sinen bloede so es dese scarpe bedropen. maer in dien tide so was die scarpe te scoender omme tbloet datter niewelinx op ghestort was. want rode varwe sit wel op een groen velt ende dat scheen wel. want sint datse aldus bebloet was zoe was dese scarpe meer ghedreghen ende meer begheert dan te voren. vele lieden diese begheerden quamen ende droomden ende daden zo vele dat zij se ghecreghen. daer nae om die scarpe te wachten ende te behouden lieten zij hem onttleeden ende doden. die de martelaren alle soude willen noemen die om dese scarpe hier voermaels ghemartelit hebben gheweest. ghene tonghe en mocht ghespreken noch hant ghescriuen. al ist dan dat die scarpe bebloet es dat en es gheen dinc om haer te lachteren. maer meer om te prisene. want daer en es gheen drople so cleen zo en es beter dan een zafier ofte dyamant. ende ic segge di. waren die dropelen nieuwe sij waren te schoender. want tes langhe leden dat niemant van sinen bloede op en zaeyde. ende daer bij dat ic dij dese scarpe al bebloet gheue dat es dij een exemplaer ende lieuer suldi hu daer omme laten doden ende martelizeren dan datmense dij name ¶ Nu aenvaertse want zo es dij wel van node. vrouwe seidic het ghenoucht my wel dat ghi my gheseit hebt van desen bloede. maer het dunct my wel zwaer zijn omme te aenveerden want ic en weet niet hoe icker mede werken sal. mer emmer sal icse ontfaen na dien dat ghise my consenteert.

[fol. 19r]

Doe nam icse sonder letten ende hincse omtrent my ende gracie gods halp my diese²⁴ op haer recht stelde. al blide was ic als icse gheuoelde omtrent my. want ic hadse langhe begheert ¶ Nu sal ic hu seggen vanden palster daer af dat gracie gods een sermoen dede. Ic heb di gheseit zeide zu vander scerpen die ghi breke hadt. nv sal ic dij segghen vanden palster also cort als ick mach. die palster es gheheten hope die goet in allen tiden is. want die an hem vaste leent hij mach qualic vallen. aen hem bestu sculdich te lenen alstu in enen quaden wech bist. ende hout dij an den apel vaste. hij sal dij wel ophouden dattu niet en suls mogen vallen. Dese opperste appel es Jhesus christus die es alsoe die scrifture seit een spieghel sonder smette daer een ieghelic in mach zien zijn aensichte. In desen spieghele zultu dij dickent spieghelen ende daer an leenen ende vaste omgripen mit beeden handen. want alstu di wel suls hebben daer in ghespieghelt so en zuldi hu niet bedroeuen. ende also langhe alstu daer wel aen suls lenen zoe en moechdi niet vallen. nv denct daer op. zij dij vroet zo zuldij te bet voldoen dinen wech.

Desen andren appel es die ghene van wien dat dese quam ende gheboren was dat es die glorieuse maghet maria die ontfinc ende drouch haren vader dat es die clare carbonkele die de nacht vander werelt verlicht. bider welken alle die dolende gheweecht zijn ten rechten weghe bider welke verlicht zijn alle die in donkerheiden zijn. bider welker opgherecht zijn alle die neder gheuallen waren. ende daer bij es so ghestelt bij subtiler consten aen dese palster om dat si daer af een appel wesen soude want te voren en wasser maer een twelke niet ghenouch en was om datter niemant toe en mochte comen noch hem houden maer bi deser comt mer toe ende leenter aen. zoe dat desen appel nootsakelic es elken pellegrime. daer bij radic di daer an te lenen in allen tiden. want bij hem sultu op ghehouden zijn in allen quaden weghen ende bij hem sultu comen ten anderen appele die bet opwaert staet. Nu dan als du gheleent hebs aen dese ij appelen. zoe mogestu wel ende zekerlic gaen ende dij seluen wel betrouwen aen desen palstere. Want die appelen diere aen zijn zullen dij ouerdraghen vut allen vreesen. dits dij een goet palster. ic gheuen dij. wachten wel.

Doe ghaf zoene my in die hant daer af dat my grote blijscap ter herten quam. want ic sach wel dat ic al bereet was omme my te setten te weghewaert. mer emmer was my zeer leet dat die palster niet besleghen en was. vrauwe seidic bij lede. Ic en machs my niet onthouden ic en moet hu segghen mijns ghepeyns van desen palster Want my es zeer leet verstaet wel dat hij niet besleghen en es zoe dat ic hu bidde dat ghi my seggen wilt. waer om dat ghine my aldus ghegheuen hebt

O seide zu ende hoe sot zidi dij en ghebreect gheen belle an dinen hals. en heb ic dij niet gheseit dattu dij houden souds aen dupperste eynde ende dattu souds leenen aen die appels. Want die appelen zullen dij ophouden ende en sullen dij niet laten vallen ant nederste eynde. ende du weets oic wel dat meer weecht een palster die besleghen es dan een daer gheen yser aen en es. Ic gheuen dij al willens onbesleghen om dat hij te lichter soude zijn ende te myn weghen. ende oic een palster die besleghen es gaet dieper int slijc dan een daer gheen yser aen en es ende te meer dat die palstere in die moder gaet te meer vernoyt hij den ghenen diene draecht ende daer bi heb ick ene dij aldus ghegheuen omdat ic wille dattu niet belemmert en zijs. Ay

24 Met superscripte i.

[fol. 19v]

vrouwe seidic noch een woert my dunct dat ic niet sot en ben niet dat om dat ghijt gheseit hebt maer om dat ghi niet en segt. of my die honden oplopen of dieuen ende minen stoc niet gheisert en es. waendi dat zijt zo zere duchten als of hij besleghen were ende scerpe Ende daer omme sprekicker af ende om dat ic dij niet anders daer af seide so gheuic te antworde Want du en hebs ghenen palster om te slaene of om te vechtene maer omme dij an te leenen. de wapene daer du dij mede suls verweren ende dine vyanden verwinnen sal ic dij staphans gheuen. Ay vrouwe seidic die palster ghenoucht my wel bij sulker condicien. ende ic bid hu dat ghi my zouct die wapenen ende dat ghise my gheeft.

Doe ghinc gracie gods in haer gordinen ende riep my ende seide Nv ziet opwaert aen ghene peertse. oft ic om wapene te zoeken verre moet gaen. daer esser ghenouch om te wapenen vele lieden daer zijn berghen. poirpunten gorgieren ende targen. ende al dat ghebreect den ghenen die hem wel wapenen wille ende nemt daer dat ghij wilt

<min. 25>

Als ic die scone wapenen sach. van haerder scoenheide verblidic zere maer nochtan en wistic niet welc best mijn profijt was. Want noit en had ic wapene ghedreghen noch ghewapent ghezijn. vrauwe seidic nv wijst my dat bid ic hu welke wapenen ic nemen sal ende hoe dat ic my bin sculdich te wapene. zuldi my niet helpen wapenen zoe en heb ick noch niet ghedaen. doe nam zo een poirpoint ghemaect van eender wonderliker manieren zeker noit en sach ic gheen alsulc. want recht bachten opden rugghe was ghestelt een aenbeeldt recht om slaghen van hamers tontfaen ende dat ghafse my alder ierst. Siet hier seide zu een poirpont dat beste dat noit man drouch. want wie noch handen noch voeten en hadde ende met enen velle te gader hinghe ende dat hij sonder meer dit an hadde so en mochte hi nemmermeer verwonnen worden mer hij soude mit groter eren verwinnen ende victorie hebben van alle sine vyanden. Ende noch soe seg ic dij meer dat die ghene die dit poirpoint an heeft hij doet zijn profite daer andre haer schade doen. Want tempeest doet zijn rozen wassen. ende pestilencie vullet zinen kelnare. van groter hertheden heeft hi sachte bedden ende van tormenten zijn grote blijscappen. vasten doeten vet wesen ende ziecheit die verstercten. alle tribulacie es zijn solaes. ende tes ghestict van vele sticken omdatmen poirpoint heet also die ghene diet an heeft mit steken wordt hij ghewapent. ende zonder sticken en doghet hem niet. wildijt weten hoe dattet gheheten es. men heetet paciencia dat ghemaect es om pine te ghedoghene ende grote steken te ontfaen zonder murmureren of gram daer om te zijn ende al in goeden dancken te nemene.

[fol. 20r]

Dit poirpoint hadde die coninc Jhesus an als hij om dinen wille aenden cruce hinc op hem ghestuuct ende ghesteken ende na zijn recht gheschepen al ghedoechde hijt vriendelic sonder iet daer ieghen te zegghene. zo dattu wel zijs sculdich te peynsene. dat als hem die coninc daer mede wilt wapene dattet goet es ende niet te wedersegghen. Soe nemt dan dat radic dij ende doetet an soe zulstu vele te ghereeder te zijn om dander wapenen aen te doene die bouen dese zijn sculdich te gane. Want alder onderst zoe moet tpoirpont zijn die hem te rechte wapenen wille.

Doe nam ic dat poirpoint ende deedt ane. en weet hoet my dochte weghende ende nauwe ende zeere vaerdet my te draghenne. vrauwe seidic hu poirpoint en was na my niet gheschepen. sulc en zoudic niet mogen ghedraghen zonder my zere te quetsen. Seker seide zo dit poirpoint es na dij wel gheschepen waerstu selue te pointe besneden. maer het hout an dij seluen dattu niet wel ghemaect en zijs want du biste al te vet ende du hebste alte vele smeers onder dijn vlederic ende du biste alte weeldich ende te zeer gheuoet ende ghevoestert ende zulke dinghen maken dij al te groot dattu tporpoint sonder pine niet an ghedoghen en moghes noch ghedraghen. ende daer bij moetstu dij seluen stellen nae hem in af te doen dattu te vele hebs. want du moets vele mynder zijn sultu te pointe daer mede ghecleet zijn

Urouwe seidic. leert my ghi die dit verstaet omme te wetene ofmen my sal moeten versniden ende hoe datmen my mach scheppen na hem Seker seide zu. du biste al te zere pijnlic ende moeylic. Ic seg dij dat dit poirpoint dij wel sal staen wilstuut draghen altoes sonder af doen. dij en ghebreect gheen ander tymmerman. tsal dij seluen wel pointen ende scheppen nae zinen wille. al duncket dij zwaer int ierste het en sal dij gheen ongherief doen Ende ist dat iemant quaet of lelichede van dij seit. keert den rugge te hemwaert. al hoerstu honden bassen wat hebstu daer mede te doen. keert taenbeelt ende laten slaen alsoe vele als hij wille. want biden slaghen die hi dij gheuen sal sal hem tpoirpont wel naer di pointen. ende ic segghe dij datstu daer mede suls verdienen omme ghecroent te zine. Want bi sulken slaghen ende smedinghe sal v ghesmeedt worden een crone daer mede dat ghecroent zijn die martelaers ende mitten poirponte verwapent die mids den slaghen die zij ontfinghen die crone bereit was. ende daer om belouic dij in goeder trauwen. dattu tpoirpont draghes sonder iet te slaen want het sal di wel van node zijn in toecomende tiden als tribulacie dij bespien sal ende doen wachten ende haire sarganten aen dij seinden die dij assout doen sullen ende zoe grote slaghen op di slaen. en hadstu dan tpoirpont niet an du zouds in groter vreesen zijn vander doot

Urouwe seidic. het ghenoucht my wel dattu segste ende ic en seggher niet ieghen sonder dat mine macht also ic wane niet so verre en strect dat ict tpoirpoint soude moghen draghen. met te my. Ic salt my pinen te draghen also langhe als ic mach. ende eist dat ghi my iet meer wilt gheuen soe siet wat my van node ic wel souffisantelic ghewapent zijn al soudicker af ghepijnt zijn

Doe brachse voert een halsbergul. dat zeere playsant ende schone was ende zeide. nemt dit halsbergul twelke ghemaect was eens iaers om te vechten ieghen die doot ende ieghen hare ghesinne. dats ieghen alle pine tormenten ende vaer. want de doot es een zoe vreselike beeste zoe wie datse ziet hij verwoeter af. hij verliest zine zinnen ende zijn wesen ende alle hope ende hi blijft verloren es hij niet ghewapent mit deser wapenen. maer die mit desen halsbergul ghewapent es die en

[fol. 20v]

ontsiet hem niet ende stoutelic mach hi gaen in allen oirloghen omme prijs te beiaghene. dit halsbergul smeede hier voermaels die smet vanden oppersten lande die de zonne ende die elementen smeede sonder hamere. In dien tijt en wistement niet te sprekene mit anderen wapenen te wapene. ende noch en es hij niet wel ghewapent die mit deser wapene niet verwapent en is. dese halsberch es gheheten sterchede. dwelke cleeden hier voertijts gods campioenen die in oirloghe ende in striden so starc waren dat zij niet en ontsaghen die doot. ende dat was om dat den halsbergel soe sterc was ghemaect ende die zo wel gheslepen en was. noit en mochter maelge af breken. Want metten naghelen daer smeeds zoene mede ghenaghelt was zoe waren soe vaste ghearmeert alle die maelgen. ende dat iser was oic gheweect int bloet dat van hem liep vut ziner siden ende daer bij eist so starke ende soe sekere. ende die ghone diet aen doen hadden waren so starc ende zoe zekere dat gheen torment soe vreeselic en was noch oirloghe dat zij duchten voer die doot ende daer bij suldijt oic aen doen

Doe nam ic den halbergel staphans ende ic seide vrauwe ic bid hu vriendelic eer ic dit halsbergel aen doe dat ghi my wilt toghen alle die wapenen daer mede dat ghi my wapenen wilt. wat nae dat ic die wapene saghe daer naer soudic my ordineren. doe reictese een gorgier enen helm een taerge een paer hantschoen ende een zweert ende seide mit alle dese wapenen moetstu ten minsten ghewapent zijn ende mit desen suldi wel ghedoen vp dattu dij wel verweren cons. hoe wel ic dij andre gheuen soude vondic meer stercheden in dij. mer ic salse behouden om andre die ic starker vijnden sal dan du biste. metten helme ende mitter gorgieren sulstu dij ierst wapenen om dijn hoeft mede te bewaren alstu den halsberch an hebs. ende daer na suldi die hantschoens aen doen. want en waren dine handen niet ghedect du en souds niet wel ghewapent zijn. die helme alsoe ghi sculdich zijt te wetene es ghetempertheden van ziene van horene van te beseffen dinghen die dij deren moghen. Want ghelike dat de helm decket hooft der gheliken ghetempertheden wacht die oghen van alle ydelheden. Want en waren die oghe gaten die zere nauwe zijn daer mochte sulc gheschut in vlieghen dat ter herten soude moghen gaen ende sonder remedie ter doot toe wonden desen helm spoet soe den inganc dat alsulke gheschutten der herten noch den ghepeyns niet en deren. hoe stijf dat zij gheschoten worden. toten winkette moghen zij wel comen mer ghenen vrien inghanc en sullen zij vijnden. vanden riekenen so seg ic dij oic dat sij ghenen quaden ondierliken roke ontfaen moghen. dese helme es dij goet om mede te wapene. want hi es die ghene die ouerlanc gheheten es de helm van salicheden. van welke sente pauwels vermaent datmenne vp thoeft sette

Nu sal ic dij segghen vander gorgieren de welke es sculdich die storte te wachtene. Soberheyt doetse haer heeten dat es een deel van ghetempertheden die ghemaect was om gulsicheit te wederstane om dat so die lieden pleghet te nemene bider storten onversien. maer du biste sculdich te wetene dat dese gorgiere es ghemaect van dobbelen maelgen ende de redene es dese om dat gulsichede heeft dubble verwoetheden van smakene ende van vele te sprekene. de smake liecht den sindende daer af datse haer beseft dodende ende tspreken maect de engiene daer mede datsu doot hare ghebueren also du hier nae wel suls weten alstuse selue sien suls. soe dat ieghen sulke pauteniere es goet te hebbene dese gorgiere ende het es een dinc dat herde zeker es hoe wel dat ene clene wapene es. ende daer bij radic dij datstu dij daer mede wapens van dine eten ende drincken. ne zijt niet in dangiere dattu vijnds nemet in dancke ende met een luttele houde dij ghepaeyt

[fol. 21r]

vander spraken segic dij oic. wacht dine mont ende en missegghet niemant ende spreect ieghen alle lieden redelike met deser gorgieren was eens iaers ghewapent die abt van chalis sente willem die goede patroen. Want al en had hi ghehadt water ende broot also wel ghenoeuchdet hem of hij andre gherichten ghenoch ghehadt hadde. twelke du vijnden moghes in zijn legende. dat hij wel vasten conste tuschen groete spisen ende dorst hebben. Ende also moghestu oic wetene dat in spreken ieghen alle lieden en was hij niet allene ghetempert mer hi temperde daer mede die quaetsprekers als hise spreken hoirde Segt seidi toten ghenen die beest die in cortsen es dat hi niet en beue ende ghi sult sien dat hi cesseren sal. Also eist seide hi. de ghone daer ghij af segt hi soude herde gheerne cesseren mocht hij. Waer bij dat ic dij segge na dien dat sulc een man hem wapene willde mit deser wapenen. also wel bistuse sculdich aen te doen om dine kele daer mede te beslutene

Uanden hantschoens seg ic dij oic dattet es²⁵ goet dattuse bewaers. want waerstu in die handen ghequetst du souds lettel doen mitten anderen leden. die handen zijn sculdich ghewapent zijn metten hantschoenen dat es tastinghe ende pollucie. want in die handen vijnden die principale tastinghe omme dat zij meer ghewoene sijn dan andre leden. ende daer bij generalike versta ic die tastinghe in die handen. de hantschoen waer mede du dit tastes zijs sculdich te wapenen ende te bewaerne dat zijn dese daer ic af seide die van wapenen zijn gheheten tderdendele van ghetempertheden datmen heet continencia twelke gheseit int singuleer wel volcht een plurael. Want vanden daden ende vanden wille es zinen naem sculdich ghedobbeliert te zine. want die daet en zoude niet ghenouch zijn waerer den wille niet mede. Een man en soude niet wel ghewapent zijn mit eender hantschoe. dat es de wille ende die daet zijn goet te gadre also my dunct. dusdanighe continencie aldus ghedobbeleert enighe heetent winnebroots want bij hem wintmen tbroot daer bij dattie menschelike herte vervult es. dat was ghefigureert hier voertijts int broot dat dauid hiesch want achymelech en wildet hem noit gheuen noch octroyeren voir dat hine wiste ghewapent mit desen winnebroots. dat moechstu vijnden wildi studeren der coninghen bouc. Dese winnebroots hadde hier voertijts sente bernaert als twijf bi hem naect lach ende zu hem aentastede noit en keerde hij hem te haerwaert mer zine handen besief zoe al ghewapent dat zu waende dat hij yseren gheweest hadde biden welken zij van hem schiet al confuus ende sonder hem te quetsenne

Uan den zweerde bistu sculdich te wetene dattu ghene betere wapen en moghes hebben want consti hu wel daer mede behelpen du souds meer ontsien zien dan oftu alle andre wapenen hads ende gheen zweert. dit zweert es gheheten. Justicia. vte ghelesen bouen alle dandre tbeste dat noit coninc op prince drouch. noyt en was ogiers zweert noch roelands noch oliuiers zoe virtuoes noch daer so vele duechden an ghelach. het es die ghene die alst tijt den lieden gheeft dat hare es. Het es een zweert om enen keyser oft om enen regent oft gouuerneerder biden welken alle zijn ghesinne gheregiert worde sonder begrijp. Want het dreight tallen tiden dat niemant coene en zij te misdoen. Het dwint den lichame van quader vsancien ende therte te gode waert. het doet quaet ghepeins verkeeren ende veranderen van valscheden also dat niemant so stout es die peinst te misdoen want sonder letten soude hij ghecorrigiert worden mitten zweerde Exempel hebstu an sente benedictus die vanden coninc ghegort was mitten zweerde als hine maecte here vander wette want als hij sach dat hem

25 Superscript.

[fol. 21v]

zijn lichaem niet obedieren en wilde ende ghetemptiert was mit desen zweerde slouch hine ende castiden so zere dat hire wel na doot was waer bij dat hi sint noyt ieghen hem rebel en was. dit zweert sulstu draghen ende hu daer mede verweren van alle dat hu toe comen mach ende alstu yemant zies dolen ende ontweghet van herten ende ten quaden ende ongheordineerden dingen haren wille hebben soe suldi mit desen zweerde daer voren zijn ende elkerlijc verrechten

Urouwe seidic het sate wel also my dincke dat ic ene scheede hadde van hu daer ic dat zweert in steken mochte want al bloet en constict niet ghedraghen sonder my noch te²⁶ quetsen ende oic en droucht sente benedictus also niet maer hi hadt ghegordt omtrent hem alsoet die coninc drouch ende dat hebdi my gheleert. biden welken my dunct dat zweert doe enen riem hadde ende ene scheede daer in dat ghesteken was ende die soudic gheerne hebben waert wel uwe wille. Seker seide zo. du segs wel ende het ghenoucht my zere wel dattu verstaen hebs mine woerden ende daer om na dinen wille so sultu die scheede ende den riem ende de ghespe hebben om te gordene ende staphans sach icse gaen tot enen recke daer die wapenen hinghen van daer namse die scheede ende brochse my ende seide Siet hier de scheede daer in dat sente benedictus zijn zweert stac doen hijt drouch: goede riemen heeftet om vaste te gordene ende wel te slutene ende wachse wel van verliesene dese scheede is gheheeten oetmoedicheit In de welke du dijn zweert ende dijn iusticie zijs sculdich te stekene. Want al sietstu enighe doghet in dy du biste die sculdich te decken in dese scheede die ghemaect es van enen doden velle om dij altoes te vermanen dattu steruelic bist. Ghedinct oic vanden publicaen ende vanden pharizeuse die diueerschelic haer lieden scheeden droughen. want die ghone diet zijn in die scheede drouch ende hem besondicht kende was verheuen ende gheeert ende dandre was vernedert om dat hij zijn zweert al bloet drouch. ghelikerwijs doen die houeerdighe ende beroemers dan el niet dan ydele glorie en souken ende dat van hem lieden memorie soude zijn also en sultu niet doen. maer du suls tzweert decken

Alstu dan dat zweert in die scheede ghedect hebs dan sultu dij metten rieme gorden om datstuut te vastere ende te zekerder dragen moghes. want niemant hoe wel hij ghewapent es es hij niet daer op ghegort hij en es niet wel ghewapent dese rieme es geheten gheduerichede ende de ghespe ghestadichede die altoes hair zijn sculdich te gader te houden sonder scheeden. Want ter noot en doech deen sonder dander niet ende om dat ghijt gheheischt te gadere soe gheuict dij ende tes wel mijn wille dattuse hebs nv wercter mede alsoe du sculdich best te doene

Als zu my aldus vander scheede gheseit hadde ter stont sprac soe een ander tale nv hoert seide sij ic sal di dij segghen vander targen want sonder taerge en es niement wel ghewapent noch wel ghewacht. want die taerge wacht die wapenen van arghene ende van brekene also langhe als die targe daer voren es. dese taerge es gheheten prudencia die hier voermaels drouch coninc salomon in costumen elken recht ende wet te doen dese taerge was hem beter ij.^cscilden dan iij.^c guldine targen die hij dede maken die hij in zijn nieuwe huus sette. want bi deser taergen was hij ghepresen ende gheeert in zinen tiden. maer als hise daer nae verloren hadde. doe was alle zine eere verloren alle zine anderen gulden targen ende scilden en dochten niet een stroe. daer bij radic dij dattuse draghes om dine andre wapenen mede te wachten ende om dij daer mede te beschermen als du dijn vyanden op du zies comen ende ic dede also zij my seide ende dede dese taerge aen mijn side.

26 Superscript.

[fol. 22r]

<min. 26>

Als ic my seluen aldus ghewapent sach ende ic die wapene besief op my weghende ende my verzwarende ende in my seluen peinsende soe antwoerdic gracien gods ende seide O vrauwe Ic bid hu op ghenade dat ghij hu te mywaert niet en belghet al claghic v minen noot. dese wapenen doen my zoe grote pine dat ic qualike voert gaen mach. Ic duchte dat icker sal bliuen oft ic en machse af doen den helm alder eerst. die distrubeert my zoe zere dat icker al af verdoeft bin ende blent worden niet en zie ic dat my ghenoucht. gheen dinc en horic ten dunct my torment zijn daer nae mijn gorgiere die quade passie moetse slaen die nijpt my so zere bider storten dat my dinct dat ic verworghe ende dat ic qualic ghespreken can ende dat ic cume mach nemen enich dat minen lichame profitelic es. daer nae vanden hantschoen. alsulke hantschoen en zijn niet goet den ghenen die de handen teder heeft. want tedere zijn de mine dat es my leet ende die hantschoens zijn hart. al sulke en zoudic niet moghen ghedoghen sonder my te quetsene. also seg ick vanden anderen om my lichtelic te deliuereren. alle dese grieuen ende quetsen my zo zere dat ict niet ghesegghen en can oft ic en hadde meer sins. Ic bin begrepen ghelijc dat dauid was die niet ghewoene en was ghewapent te zine. hij was ghewapent maer hij deedse haestelic vte ende daer bij soe wil ic doen alsoe hij dede. Want zijn wesen ghenoucht my wel. alle die wapenen wil ic aflegghen ende mit minen palstere wil ic passeren. lieuer heb ic lichtelic te gaen dan hier te pozeerne ende te bliuene ende niet en soudic connen ghegaen ic en dade die wapene af. ende aldus mochtic bedroghen zijn van mynen weghe om te gane in die schone stede so bid ic hu weerde vrauwe dat ghijs hu niet en belghet no in ghene onweerden en neemt

Seker zeide zu. nv schinet wel dattu mijn seggen niet wel en hebs onthouden no. verstaen. of du waens bij auontueren dat al logene ende bedroch es van dat ic dy gheseit hebbe. Waenstu dat also helpe dij god soe segt my. beter eist tilic dan spade. vrauwe seidic om gode bid ic ghenade ic weet wel dat ghijs niet en segt dan om mijn beste. mer mine cracht en strect niet so verre dat ic dese wapene langher sal connen ghedraghen niet dat ic iet vergheten hebbe van uwen woerden. Want zeker my ghedinct wel dat ghi my gheseit. al dincken my dese wapenen int ierste zwaer eer icx ghewoen ware dattet niet langhe dueren en soude. maer ic seg hu dat ic my in ghene maniere keeren en mach omdat ic in my vijnde alsoe grote crancheit ende in die wapene alsoe grote harthede dese twee en accordeeren niet te gadere.

Ende waer bij zeide zu hebstu my ghedaen pinen ende waer omme hebstu

[fol. 22v]

omme hebstu dit aen my versocht ende ghijs niet en condt ghedraghen noch en wils. Ic antworde haer O mijn weerde vrouwe. Ic peynsde daer omme niet als ghi my daer af seit. Ic hiesch sonder meer enen palster die besleghen was maer als ghi my vanden wapenen spraect doe had icker ghenouchte in ende ic waende wel dat icse soude hebben ghedraghen. maer het es al andersins. want in my en vijndic ghene macht. Sij seide. du en hebs die cracht niet want du en hebs therte niet. du hebs nochtan die scouderen groot ghenouch. du souds starc ghenouch zijn haddi therte in v. Want vander herten comt die starchede. ghelijc dat die appel comt vanden appelboeme. Want een cleyn man soude tot di moghen segghen datstu ieghen hem schijns een ruese te zijn ende ghi wedersegt dese wapenen te draghen. wat suldi doen alstu dinen wech onghewapent suls aengaen ende dij dine vyanden bestaen ende wachten sullen om dij te dodene. Seker du sulste dan roepen aylasen waer bi waerstu noit onghewapent dinen wech te doen ende waer bij en gheloefdic niet gracien gods nv bin ic van al bedroghen. het hadde my beter gheweest de wapenen te draghen dan desen anxte te liden. nv waert my een groot solaes ghewapent te zijn. ay lacen ic en sal nemmermeer gracie gods weder vijnden de my sal weder willen wapenen Ende alstu aldus suls gheroepen hebben ende totter doot toe suls ghewont zijn. waenstu dat ic dan weder toti comen sal astu my niet en wildes gheloeuen om dijn selfs profite. ende al quamicker wat soudicker doen du biste nv starker dan ghi dan sult zijn. Want du sulste dan ghecranct zijn vanden wonden die ghi ontfaen sult hebben. Nae dien dan dattu ghene wapenen en moghes ghedraghen zoe soudic my wel om niet pinen. want nv eist tijt datmen wapenen sal leren draghen sonder langher te beiden. Ist dattu my wils gheloeuen du sulste die wapenen an houden om dat ghij hu seluen daer mede behelpen suls als ghijs van node sult zijn ist dat se dij verweghen soe gaet al scoenkine want al schoenkine gaetmen verre vele eer es een aude vielge te sinte iacops of tsente joes die haren wech rondeliken henen gaet dan die zijn peert met sporen slaet. Want die vijnt dicwile groot belette

Uan dattu spraecs van dauid hoe dat hij die wapenen af leide. Ic segghe dij. wilstu hem gheliken soe en wil ic dij niet begripen. mar dattu wel verstaes ofstu dijn fondament daer op wils maken. want alder ierst bestu sculdich te merkene zine kijntshede. Want als een cleen kijnt also distorie seit ende oic de wapenen en waren niet om ene poppe mer het waren sauls wapenen die de meeste vanden lande was. du moghes wel peynsen dat zij groot waren ende zwaer maer hadde dauid alsoe groot ghesijn als ghi ofte also hij sindert wordt ende hij hem dan ontwapent hadde soe mochstu dan redene hebben om aen hem exemple te nemen ende te doen alsoe hij dede maer noit en dede hij also. Want als hi man was worden so was hij in allen oirloghen ghewapent. niemant en can ghesegghen dat hi oit in enighe stride onghewapent ghinc. want hadde hier onghewapent in ghegaen nemmermeer en hadde hij leuende ghekeert. die wapenen minde hi in allen tiden. Ende als hi hem ontwapende van sauls wapenen soe nam hij andre mitten welken hij golias dode. waerstu een kijnt also hij was soe mochstu doen also hij dede. Ic ghedoghede wel datstu in dine kijntschede niet en hads soe grote pine maer du zijs nv groot ghenouch omme dese wapene te draghene wilstu di seluen proeuen. tes grote scande voer hu dattuse wedersegs. vrouwe seidic Ic sie herde wel dat ic niet winnen en mach om ieghen hu te argueren maer ic segghe hu in corten

[fol. 23r]

woerden dat ic dese wapenen af moet doen sonder enich langher letten. Ic wilt al afdoen want hier en es niet daer ic my af verblide alle dese wapenen hebben my ghefrotziert ende ghequetst

<min. 27>

Doe ontsloot ic die ghespe ende ontloste de wapenen ende daer nae ledic neder dat zweert ende die scheede ende de taerge lettel ghemint. Ende also my aldus sach doen staphans aenveerdese my ende seide. also langhe als du dij aldus ontwapenen wils. so soudstu ten minsten aen my versouken ende bidden dat ic dij ginc halen yemande die starc ware die de wapenen op sine scouderen vore ende achter droughe om dattuse oirboren mochs als duse te doen hads Ay lieue vrouwe Ic heb v zoe vele ghemoyt dat ict niet versoeken en dorste. maer dat versoek ic an hu vriendelic. nv ontbeyt my seide zu een luttel. Ic wane wel dat ic di den sulken sal bringhen die dij die wapenen wel sal na draghen

Doe ghinc zo in weet niet wel in wat steden ende ic bleef daer allene daer ic my van al ontwapende ende ic en behielt niet dan de scarpe ende den palster ende stont recht onghewapent als een pellegrim. ende als ic my aldus sach ontwapent doe was ic al mistroest Soete here god seidic wat salic doen dat ic gracien gods so vele pinen an ghedaen hebbe mijnder meestersen. zu hadde my ghewapent soe edelic ende zoe eerlic ghelike enen graue. maer jeghen haer leringhe ende soete vermaninghe soe heb ic my al ontwapent. sote here waer ende hoe heb ick mine cracht verloren ende waer bij en bin ic niet starkere dat ic die wapenen wel draghen mochte want sekere ic waers vele te betre ende men soude my te meer prisen ende ontsien maer hets om niet ic en soudse niet moghen ghedraghen. Ic wil my gracien gods in handen gheuen ende my vortdaen an haer houden. Ic hope dat sij my noch sal helpen ende niet afgaen ende al nv doetse my van ghelike waer by mine troest te meerder es want om minen wille es zu gaen halen een die de wapenen achter my draghen sal

Als ic aldus in desen pointen stont ende ieghen my seluen aldus sprac so saghic gracien gods die gheleit brachte een joncwijf de welke gheen oghen en hadde alsoe my dochte maer als zi bet naerder was comen so wordic gheware dat in haren hals stonden hare oghen ende vore en sachse niet. dat dochte my zeer wonderlic ende vreeselic ende daer omme was ic zere vereent ende ic werde peinsende ende my verwonderende maer staphans sprac gracie gods ieghen my. Nu sie ic wel hoe stoute ridder du bist. wanneer du sculdich bist te vechtene so hebdij alle uwe wapenen af ghedaen ende sonder steke of slach bistu verwonnen du moets hebben een bat om dij te badene ende een sacht bedde om daer

[fol. 23v]

daer op te rustene ende een surgijn om dy te vermakene ende te saluen dine leden die zere ghequetst zijn.

<min. 28>

Urouwe seidic daer af suldij mijn meesterse ende troesterse zijn. want ic ben zeker soe moede dat ic de wapene niet langher en can ghedraghen So bid ic hu dat ghi hu op my niet en belghet want al noch so es mijn hope aen hu dat ghi my noch helpen sult. Nu siet seide zu ic heb dij bracht dit ionc wijf van enen verren lande om dij te helpene in uwer noot. want ic zie wel en holpic dij niet du souds varinc qualic gaen. dit ioncwijf suldij mit hu leeden ende suls haer die wapenen gheuen ende zu salse draghen om als ghijs sult noot hebben dat ghise altoes bereet sult vijnden. Want en hadstuse niet bereet inder noot staphans soudi zijn vermoort ende versleghen. Ic seide vrauwe van desen ionwive soudic gheerne weten haren name ende waer bij datse aldus wonderlic es gheschepen. Ic vervare my daer af want noit en sach ic een alsuken dier ende oic waendic dat ghi my enen starken ende enen lichten cnape soudt hebben brocht want sulc een ioncwijf soude enen emer mit water bat draghen dan dese wapenen daer op seide zo sal ic v cortelike antworden. dit ioncwijf es bij haren rechten name gheheeten memoria. de welke niet en pleghet te zien dingen die toecomende zijn maer van ouden voirleden tiden can so wel spreken daer omme zijn hare oghen achter gheset dat en es gheen sake om te verwonderen mer es zere nootsakelic den ghenen die bij voirsienicheden studeren willen ende conste leeren ende sciencie ouer langhe tijt waren alle clerken verloren vander vniuersiteit. hadde dit ioncwijf haer goet niet ghewacht dat zij ghecreghen hadden. want luttel es tgoet waert het en zij wel ghewacht nae dien datmen ghewonnen heeft ende daer bij al ist dat zu die oghen bachten heeft suldi weten datso es troesterse ende wachterse van sciencien ende van groter vroescappen. Du bist oic sculdich te wetene dat alle tgoet datse wacht dat draechse mit haer so waer datse gaet. daer omme doet haer wachten dese wapenen zij salse mit haer dragen alse mit hu gaet sonder dangier Also starc es zu om te draghene als om te wachtene. So dan en hebse daer omme niet in despite als ic dij gheseit hebbe want al dattu en suls connen ghedraghen dat zal zu wel draghen sonder haer te quetsene. dat sal di meerder schande zijn dan ofse een man achter dij droeghe die starc ware. ende daer omme heb ic se dij al willens bracht om dat als ghise haer suls sien draghen dattu oec proefs oftuse moghes draghen of dattu grote blaemte daer af hebs. vrouwe seidic nae dien dat also es ic en seggher niet ieghen. want ic en souds niet volcomen. nv laetse ons torsen op memorien Ic sal dan voren gaen ende

[fol. 24r]

zu sal my achter volghen. Doe hieuen zij ende ic leyde die wapenen op memorien ende zu namse gheerne ende drouchse alsoet my van noden was.

<min. 29>

Als zij aldus ghetorst waren soe seidic O gracie gods danc moeti hebben ende zu antwoerde my mit dusdanighe woirden seggende nv bistu al bereet te gaen ter scoender steden waert du hebste memorien die bachten dij sal gaen ende dine wapene draghen om dij te wapenen alst noot sal zijn. du hebs die scharpe ende den palster den schoensten die noyt man sach. van allen dinghen waerstu bereet hadstu van moyses brode gaet ende hales du hebs oirlof hoe wel datstuut niet verdient en hebs. maer wacht wel dattu niet achter en laets van dattu sculdich zijs te doene. doe ginc ic tot moyses ende badt hem om van sinen brode dat was vanden relieue datmen ghaf den armen pelgrimen. hij gafs my ende ic naemt ende daer nae leidict in mijn scerpe

Doe keerdic weder tot gracien gods ende dancte haer van haren goede ende ic badt haar dat zo my niet laten en wilde in gheender noot want also ic haer seide so wiste ic wel dat ic niet doen en mochte sonder haer. Seker seide zoe du segs waer zonder my en moechstu niet doen ende staphans soudij ghescoufiert zijn en waerstu niet ghewacht van my ende daerbij doedi vroescap dattu versoucs dat dij van node es. ende om dat ic dine bede niet onredelic en vijnde daer om meenic als nv metti te ghane ende niet van dij te schedene ten come toe bij dinen schulden. Vrauwe seydic. danc moeti hebben. nv heb ic ghenouch soe my dunct. nv verstaet seide zu In wat manieren Ic metti meene te gane. enighe lieden zijn die so grote hope ende troost hebben op hare vrienden dat zijs vele te quader zijn. want zij peynsen al doen zij quaet datment hem mids hare vrienden verdraghen sal. Waer bij dattu dij niet te zere en verlaets op my ende dattu gheen quaet doen en souds zoe en willic van dinen hoghen name niet ghesien zijn. Ic hebbe enen precieusen steen als ic wille men mach my niet zien biden welken ic my decken sal van dinen oghen soe dat als ghi sult wanen dat ic bi dij ben so sal ic eldre wesen ende dat sal zijn alstu dij seluen anders beleit dan rechtueerdichliken alstu niet en dangiers te vraghene dinen wech of dat ghine niet gaen en wilt ende alstu den goeden wech suls laten ende den quaden gaen zoe dattu wel versien sijs om vroedelic te gane. Want nv scheidic van dinen oghen ende wil werken mit dinen ²⁷ steene soe dattu my niet meer zien en suls.

Also varinc alse dat ghesproken hadde had icse verloren om twelke mijn herte niet en loech maer droeue was mer ten was niet

27 Hier de aanzet voor een letter.

[fol. 24v]

<mi. 30>

te beter mer emmer minen wech dien ic vp hadde ghenomen die en wildic niet achterlaten ende ic seide tot memorien dat zi quame achter my ende dat zu my volchde Ende als wij aldus ghinghen memorie ende icke ende wij een stick ghegaen hadden neffens enen berch al peynsende Want ic droeue was om gracien goods die ic alsoe verloren hadde in mynen wech dair ic liden soude daer sach ic staen eenen houden keerle die recht te mywaert quam ghelijc oft hi my haddu willen wederstaen mynen wech die groot ende lanc was ende zeer onghemaet mit enen langher ghebuylder nosen ende scharp recht of hij my hadde willen biten mit zinen tanden. op sine scouderen drouch hij enen onbesuysden grote stocke mit beede zine handen daer hij op leende als hi ieghen my sprac alsoe ghi horen moghet in wat manieren hi my aenveerde als ic hem by was comen.

Hoe waerstu seide hij noit soe coene dattu dorste breken de wet die de coninc ghemaect heeft ende gheordineert ouer lanc. want die coninc gheboot dat niemant palster noch scarpe en droeghe ende bouen zinen gheboden hebdise ghenomen ende brincse hier in mijn oghen. Wanen comt hu die stouthede. Hoe waerstu soe cone ter quader tijt quaemstu hier noit in alle dine leuene en daetstu noit meerder sothede

<min. 31>

Als ic dese woerden ghehoirt hadde vele meer dan te voren was ic verheent. ghene antworde en wistic te gheuene enen aduocaet had ic wel willen hueren had icken yewers vonden mer emmer so wordic pensende hoe dat ic soude moghen ontgaen ende mine oghen upwaert slaende sach ic comen vrauwe Redene daer ic grote begheerte toe hadde diemen wel kent in allen spraken

[fol. 25r]

Want zu en seyt niet ten es al wel gheordineert. anderwerf had icse ghesien soe dat icse te bet kende. harde blide was ic als icse sach want ic peynsde dat die oude keerle ieghen haer ghestelt soude zijn die zo zere op my ghesproken hadde. Nv verstaet. vrauwe redene ghinc staphans tot hem ende seide hem aldus nv segt my vyleyn. waer af dienstu ende waer om bistu soe ongheschapen. bistu een mesbreydere oft een maeyer of bistu een spier. Hoe heeti ende wanen bistu ende waer omme draechstu desen groten stoc. ten es gheen stoc voer enen goeden man. doe leende die keerle aen sinen stoc ende seide tot vrou redenen. Wat meendi. ghi zijt een nyeuwe questerighe toecht my uwe commissie soe sal ic ten minsten weten uwen name. of ghi alsoe grote macht hebt als ghi by gheliken toecht. Want en waer ic daer af niet zekere ic en soude op v vraghen niet verantworden. Doe stac redene haer hant in haren bosem ende brochte een busse voert daer so een lettre vte trac. daer nae so seidese hem. zeker mine macht wil ic di wel doen weten. neemt ziet hier myne commissie. leestse zo suldi mynen name weten ende myne macht ende waer om dat ic hier bin comen. zeker seid hi Ic en bin gheen clerc also ghi selue wilt so leestse. want luttel prisicse dat verstaet. Goede here zeidsu. alle die lieden en zijn niet van uwer opinien maer daer om niet ghi sultse nochtant horen ofte myne clerken sullen ghebreken. Comt voert clerc soe seidsu ende leest dese lettere voer desen baetzelier die bet schijnt wesende een beer ende als hise ghehoert sal hebben of god wille zoe sal hi my verantwoerden. doe nam de clerc de lettere ende lasse waer af die houde keerl niet wel ghepaeyt en was. want altoes sach ic hem sine tanden te gader biten telke woerde datmen las dese lettre. die se horen wil verstae wel ende hoerter nae

Gracie gods bi wien die coninghen segghen hem regnerende tote onzer gemynder vrouwe redene in allen saken loyael vonden saluit van dat wi di ghebieden te doen volle execucie. hebben wy verstaen nyeuwelinc dwelke ons niet schoen en es. dat een vyleyn vuyl ende leelic die hem bij namen doet heeten ruud verstaen die hem ghemaect heeft een spier vanden weghen ende een roeuere vanden pelgrimen ende wil hem lieden hare palstere ende scarpe nemen. hem lieden dreyghende mit loghenen ende met bedrieghe ende om dat hi te meer ontzien soude sijn soe heeft hi aen houeerdichede gheleent zinen stoc die men heet obstinacie de welke my noch qualiker ghenoecht dan de keerle doet. om de welke sake wij ontbieden dy ende gheuen di macht dattu darwaert gaes ende aenveert den keerle ende segt hem dat hi zinen stoc neder ligghe ende dat hi cessere vanden anderen. ende waert sake dat hijt weder seide ende niet onderdanich zijn en wilde so gheeft hem dachuaert ter rekeninghe vanden doemsdaghe daer af maken wij dij commissaris ende gheuen dij vulle macht daer toe dit was ghedaen int iaer xiiij^c ende xxxviij.

Als ic al ghelesen hadde redene nam weder haer lettre ende bestedese ende daer na spracse weder toten keerle ende seide. Nu hebt ghi goede here ghehoirt mine macht ende de waer omme dat ic hier comen bin. andwoert op dat ghi ghehoirt hebt ende v ghevraecht hebbe. die keerle sprac. wie sidi dan. zij seide Ic ben redene ghi hebt ghehoert lesen minen name ende wie ic bin. peynsdi om nyeuwe mynne of maecti castelen in spaengen. Ic heb wel ghehoert seidhi dat ghi redene heet maer om dat enen leeliken name es daer bi heb ict v ghevraecht ende tes wel recht dattet enen leliken name es. doe zeide redene. Waer hebdi dat vonden ter

[fol. 25v]

Ter molen seide hij daer ic gheweest hebbe daer meet ghi valschelic ende steelt den lieden haer coern Comt haer seide zu tot my ende hoert twee woerden. quaet seggen en es gheen eer ende zeker ghi en spreect niet als die vroede Ter molen bi auonture hebdi ghesien een mate die redene heet om haer grote onredene te deckene maer daer bi en ist niet redene maer het es de ceptre ende valschede tuschen den name ende twesen wil ic grote differencie maken want ander dinc ist te zine redene ende ander haren name te hebbene metten name mach hem decken een dief die gaat stelen. want metten name doet hi zine vuylichede. ende es dicwile gheuallen dat een die niet scoen en is dat hi hem moy maect ende een die niet goet en es dat hi hem simpel ghelaet alle quaedoenres doent gherne ende decken hem mitten name van virtute in contrarien om vanden lieden niet bekent te sijn maer tes een teeken dat hi goet es als die quaethede haer daer mede pareert. Soe waer bi al heeft haer die mate die du segs mit minen name ghepareert daer om en bin ic niet sculdich gheblameert te zijn mar gheeert van lieden van goeder verstannissen wat duuele es dit seide hij god hebs deel keerdi my nv vanden bal ghi wilt ghepresen zijn daer een ander af gheblameert soude zijn. en kendic gheen vlieghen in melcke so ghi segt zoe waer ic harde sot. en waendi niet als ic hoore noemen enen hont oft een catte. dat gheen peert oft mule en es maer elkerlic ken ic wel bij sinen name. Want hij ende zinen name zijn al eens. wair by eist dan dat ghi heet redene. Ic segghe oic dat ghi redene zijt ende steelt redene tcoren. Ic segghe oic dat van hu es ghestolen. en waent niet dat ghijt my anders sult doen verstaen.

Doe antworde Redene al lachende ende al in boerden keerende Nu sie ic wel seide su dat ghi den aert toent ende dat ghine gheleert hebt subtilike. Condi argueren ende goede exemple gheuen ghi schijnt zere zouffisant te zine O seide hij ghi boerdeert toter tijt dat ic uwen name weet also wel als ghi weet den mynen. ne ghene ere en heb di daer aen te heelne. Eere seid su wat seg dij. die oneere es hu mynen naem hebdi ghescreuen in uwe bladerkijns. ghi slacht den ghenen die op zinen ezel sit ende van dien somtijt gaet Ic en weet wat bediet of ten is al dwaeshede O seide redene sidi die in lettren ghescreuen es dat en wistic niet. Ic waende dat also van hu hadde gheweest alsoet van my es mar nv sie ic wel dat ghi een zijt zonder discrecien. huwe exemplen hebbent my gheleert ende bij uwe woerden die zoe subtile zijn zoe wetic dat ghi zijt ruut verstaen soe dat ic v vergheue die vylenie die ghi tote my bij hatien gheseit hebbe. want ic zie wel dat ghi waent dat alsoe van my ware alsoet van hu es. Ruythede leert hu want ruut sidi alsoe elc wel sien mach ende qualic verstaende ende daer by es uwen name te rechte ghegheuen

Met desen woerden so was die keerl al toter herten gheraect hine wiste wat segghen zonder dat hi zine tanden te gader beet maer daer om en zweech niet redene zu sanc hem enen anderen zanc Nu seide zu nae dien dat ic weet dinen name soe en heb ic ghenen groten noot vanden anderen vele te vragene. Want in mine lettren heb ict al claer dattu een bespier best van pelgrimen ende wilt hem lieden nemen hare palstere ende hare scarpe. daer doestu ieghen tghebot van mijnder vrouwen. Omme seide hij datse verbieden die euangelien die ic heb horen lesen in ons dorp. daer in ist verboden dat hi ghene scarpe en draghe noch en lene aen den palster. zoe dat als icse yemane sie draghen

[fol. 26r]

ieghen tghebot van den coninc gherne pine ic my die hem lieden te nemene O seide redene dat gaet al ander sins want dat ghebot es al verkeert het es harde lanc leden wel es waer dat was verboden maer daer nae wast weder gheboden ende om goede cause soe wast datment verkeerde. Het en es ghene scande om enen coninc al verkeert hij om redelike sake zine wet. ende wilstu de waer omme weten ic salt dij segghen mit corten woerden. die ghene die ten hende van sinen weghe is en eist van ghenen node pelgrim te zine ende die gheen pelgrim en es en heeft gheen palster noch scarpe te doen. Jhesus de coninc es selue dat hende van allen goeden pelgrimen. ende te desen hende waren sine pelgrimen comen bi zinen roepene als hi hem verboot dat zij noch palster noch scarpe en droeghen. hij was seit hij souffizant ghenouch ende machtich hem lieden haer behoeften te gheuen zonder in yemants dangier te zine Ende oic wilde hij als hise seinde om prekene dat haire hoirders hem lieden hare nodorften gauen. Want elc wercman es weerdich zinen loen tontfane. ende daer af dede elc soe vele dat hem niement dies en beclaechde daer af hi hem lieden vraechde in tiden alst hem goet dochte. heeft hu seide hi iet ghebroken als ic v aldus hebbe ghesonden sonder scarpe om den lieden te prediken ende twoert gods te openbaren. Ende doe antwoerde se hem. zeker here neent. souffizantelic hebben wij gheuoet ghezijn sonder breke te hebbene. Siet hier redene waer bij dat den heilighen apostolen verboden was noch palster noch scarpe te draghene. maer als zij daer nae scheeden souden ende hij die doot soude liden ende hij sach dat hi van hem lieden scheeden moeste. hi de welke selue thende was van haren leuene weghe doe wilde hij vermaken sine wet als een gherecht coninc seide hem lieden datse weder namen palster ende scarpe. die enen sac heeft seide hij oft een scarpe die nemse gelijc oft hij segghen wilde claerlike. al waest dat ghi waert comen ten hende van uwen weghe ende ic v verboot palster ende scarpe te draghene. Nu om dat ic varen moet van hu ende dat ic hu laten moet soe wil ic dat ghijt al weder nemt alsoe ghijt te voren hadt. Want ic weet wel dat. als ghi mi verloren sult hebben zoe sal hu de scarpe van node zijn ende die palster om daer an te lenen. Pelgrims suldi moeten zijn ende hu weder ten weghe te stellene. andersins en moechdi my niet gheuolghen noch tot my comen. Oic mede als ic wech sal zijn ghij sulter luttel vijnden die hu goet doen sullen ende die mit goeder herten segghen sullen comt inne. daer omme nemt an uwe scarpe ende palster ende daer an hout hu tot dat ghi tot my comt. Nu siet hier redene die suffisant es om palster ende scerpe te dragen daer bij dattu dij niet sculdich en zijs te onderwijnden noch noch te beletten den ghenen diese hebben ende diese draghen waerse gaen. Want si hebbens oirloff toter tijt dat elc comen sal ten hende van sinen weghe

Wat sie ic seide die vileyn wat blaesdi. Wildi houden ouer loghene die euangelien. ghi segt dat verboden es dat god heeft gheordineert. vanden welken waert also hier af het soude also zijn van alle den anderen ende alle sine ordinancien te nieute ghedaen ende doerscrijpt. het en soude seide redene. want et es goet datmen weet den tijt den tijt die leden es hoe datmen dede. hoe datmen seide. waer omme dat was ende wat redene daer toe was ende daer bi en es die ewangelie niet gheualscht mar es vele te gracieuser lieden

[fol. 26v]

van goeder verstannissen. te meer dat in die meersche diuerse bloemen staen te gracieuser is die stede ende te meer dat zu wonderlic zijn zoe vele te meer werdense besien. doe zeghende hem die vyleyn mit zijnder ruder hant wat waendi my betoueren zeide hi. al dat ic segge ghi spelt my van al contrarie. alle valschede heeti schoenhede ende alle schoenhede heeti valschede. ende dat die coninc gheboot ghi segt dat verboden es ende desturbeert die euangelien mit dinen woorden. ghi en zijt el niet dan een boerderighe laet my met vreden. Want al dat ghi segt ic en volghs niet ende ic en prijs niet twee peren al uwe seggen ic sal my houden aen mijn propoost. Ten minsten seide redene zulstu ter neder moeten leggen den groten stoc die du draghes. want du weets wel dat alsoe gracie gods gheordineert heeft. Wat macht seide hij gracien gods deren dat ic den stoc hebbe want ic lener an ende hi es my nootsakelic om my mede te verweerne ende te myn vreese ende my dunct oic dat my die lieden te meer ontzien. ende daer by waer ic herde sot leidicken neder O seide redene du en segs niet wel. du hebs node van anderen rade nemmermeer en sal gracie gods moghen mynnen den ghenen die alsulc enen stoc droeghe. want gracie haetene meer dan enich ander dinc. waer bi ist dan datstune niet neder en legghes zeker du ne does ghene vroescap.

O seide die keerl ghij zijt harde sot alsulke woirden te segghen. ende oft haer den stoc niet en deert waer bi soudt haer dan leet zijn dat icken droughe ende ic salt dij segghen seide redene rudelic metten tanden Ic sie wel dat diner ruder kelen el niet en gebreect. hadstu enen vrient ende hem yemant wilde quaet doen ten soude dij niet deren mer het soude dij leet zijn. Gracie gods mint alle lieden. ende daer by als yement heeft enich mesrief of enich quaet hoe wel dat haer niet en deert. tes harde leet int herte Dese stoc es viant vanden ghenen diese te vrient wille hebben. en had hi gedaen die joden souden bekeren ende ter gracien comen. alle heriten souden hare heresie laten ende hem beteren. bi hem waren ghescoufiert nabal ende pharao. want an hem soe leenden zij ende beiaechden hare doot daer an. elkerlic soude doen dat su hem hiete ende niemant en soude haer inobedient zijn ende en ware doer die stoc alrehande engienen souden haer onderdanich zijn Jae du selue die properlic bist gheheten ruyd verstaen. du souds dij veroetmoedighen ende leuen bij raide en dade den stoc. waer bij dat ic dij raide. dastune neder ligs ende dattu dij daer an niet en houds noch en leens Help god seide hi hoe luttel prisic woirden van sulker manieren ic en houde niet van uwen sermoene ic salre an leenen ende my anhouden wildi oft en wildi ende ic en sallen om niemens wille laten O seide redene nv zie ic wel dat ic niet meer en hebbe an dy. Ic daech hu ten doemsdaghe ten vonnesse ende comt daer zonder yemant voer hu te seindene

Doe keerde haer redene omme te mywaert ende riep my. Gaet seide zu baudeliken voert zonder ruyt verstaen iet te vraghen ende en antwort hem niet van dat hi dij vraghen sal. Want salomon seit datmen den sot niet antworden en sal. Vrouwe seidic salomon seghet al anders. want hij seit datmen hem antworde om sine confusie te toghene. Seker seide redene du segs waer maer dattu dat wel verstaes dat es datmen hem antworde daert pas gheuen sal ende daer af heb ic my wel ghequijt hoewel dat mine pine verloren es want ten is niet vele te betere. alsoe varinc soude een plume gaen in een ysere als mine woerden hem profiteren soude. hi es vaster dan pec. dat hi ierst ontfaet dat en wil hi niet laten. Waer bij al sulken kerle tale te houden en hebdi niet dan scande ganc dijnre veerden ende laten

[fol. 27r]

staen biten sine tanden ende leenen op sinen stock. Vrauwe seidic Ic danc v dat ghi my aldus bewijst maer ic seg hu zekerlic dat ic doir den keerle niet en soude dorre liden oft ic en hadde enich gheleide van hu. waer bij dat ic hu bidde dat ghi met my comt ende duer den vylein leit want ic hebbe hu oic te sprekene ende wil v vraghen enighe saken die my nootdurftich zijn. doe sonder letten nam zu my bider hant ende leide my ouer den keerle ende sette my in minen wech daer ic zeer blide af was. die keerl bleef clappende op sinen stoc lenende ende al mommelende daer ic niet om en ghaf.

Als ic my aldus sach ontgaen vanden keerl ende ic verre leden was doe begonstic redene te vraghene. Ic seide vrouwe harde zere heb ic gheweest ende noch bin in groten ghepeinse. Waer bi dat ic ghene wapene draghen en mach noch ghedoghen ende ic siese hier een ioncwiue draghen voir mine oghen twelke scande es om my dat icse niet also wel en can ghedraghen die de helt starker soude zijn mit rechte dan zu es. so dat ic hu bidde dat ghi my wilt wisen ende segghen die redene waer omme dat comt want ic hebt grote herte te wetene. Doe antworde my redene ende seide. Hoe hebstu zeide zu zoe langhe ghezijn in gracien gods huus sonder haer daer af te vraghene. nochtant en ghelouic niet zu en heefti enighe sake daer af gheseit. Ic seide vrauwe ic sal hu seggen Ic gheloeue wel datse doet maer vele heb icker af vergheten zonder dat my ghedinct datse my seide dat ic alte vet ende alte grof was ende waert sake dat ic my magherde of dat ic my seluen enich quaet dade men mochte seggen dat ic fel ware. Ende oic mede en soudic niet also wel mine wapenen mogen draghen gelijc oft ic grof of starc ware. dusdanighe saken doen my peinsen want ic en ondersochte an gracie gods die waerheit niet om dat icse duchte te zere te moeyen of dat icse vergramt mochte hebben so dat ict hu bidde dat ghijt my wilt doen verstaen ende een lettel daer af leeren.

Weeetstu zeide zu wie du biste ofte enkele zijs of dobbele ofte nie manne dan dy en hebs te regierne noch te voedene. Doe antwordic haer al verheent. vrouwe seidic my duncke dat ic niemant en heb te regierne dan my seluen noch om niemant anders en peynse. Ic ben allene dat zie di wel ic en weet waer omme dat ghijt vraghet. Nu leert seide zu ende verstaet. du suls weten ende oic sculdich bist te weten dattu voets ende regeers dinen alder meesten vyant die du in die werelt hebs. het en es soe dengereuse noch soe costelike spise in die werelt ghi en doese hem hebben wat dat cost. om dij te dienen so was hi di ghegeuen mer du bist sijn dienlinck worden. metten treytele so scoeydine ende doet hem moye cledren an. mit juweelkins so maecstune moey. mit meskins mit smalen riemkins ende mit sidensnoeren ende alle nachte wel sachte te ligghe zijn ghemac soekende den enen dach maecstu hem een bat. des anders daghes een stoue ende soecs hem alle zijn solaes bij nachte ende bij daghe. sulc als hi es hebdine opghevoet ende vele meer hebstu van hem in sorghen ghesijn dan een voestere die haer kynt zoecht. tes langhe tijt leden dattuut begonst ende noit sint en hielstu op. al seidic dertich of viertich iare ic en soude niet liegen. ende al eist datstu hem aldus te ponte ghedient hebs ende besorcht so suldi nochtan weten dat hi di bedriecht. hi es die ghene die hu dine wapenen niet en laet dragen. hi es altijt dijn aduersaris tallen tiden als du wils wel doen.

Urouwe seidic Ic verwondre my van dien dat ghi my hier vertelt. en haddi noit soe groten zin oft en waerdi niet so vroet als ic hu kenne Ic soude wanen dat loghene ware ofte droom dat

[fol. 27v]

ghi my segt. mair in hu kennic soe grote doghet dat ghi niet en soudet willen lieghen soe dat ic hu bidde dat ghi my wijst den quaden verrader ende wie hi es ende hoe hij ghedaen es ende waer hij gheboren was ende hoe hij heet soe dat icken mach kennen ende hem despijt doen mach. want al ontcledicken alleuende zoe en waricker niet ghenouch ouer ghewroken

Seker seide zu du segs waer want du beste oic sculdich te weten En waerstu hij en soude niet zijn oft lettel soudt van hem zijn nieman en souden prisen. hij es een tas van messe een stature van lime ende een scu van voghelen. bij hem en mach hi hem niet verporren noch laboreren noch werken want onmachtich es hij cropel doeff en blent ende gheconterfayt. het es een wonderlic worm die gheboren was int lant vanden wormen. een worm die in hem zeluen die wormen voedt. een worme die int hende spise sal der wormen ende stincken ende hoe wel dat hij sulc es nochtant legstune alle nacht bij hu in dijn bedde slapen ende al zijn solaes souchstu alsoe ic dij eer gheseit hebbe ende noch meer dat noch meerder schande es. als hij te vul es ende al te vele gheten heeft soe draechstune dan te ydelen sijn maghe te stille cameren Nu besiet oftu hem niet onderdanich en biste. Want van alle dese en weet hij di ghenen danck. vrouwe ic bid hu wilt my zinen name segghen ghi weet van loyen ende van rechte te spreken. waer omme. want seker ic souder my ouer wreken ende staphans doen doden. O seide redene du en hebs ghenen oirlof om hem te doden mar ghi moechten wel castien ende slane ende zine quade costumen ter neder ligghen. hem pine ende arbeit an doen ende dicwile doen vasten ende zware penitencie doen doen zonder de welke du nemmermeer ghewroken en moechs zijn ouer hem. Want alsoestu eer saghes op dattuut te rechte verstonds penitencie es sine meestersse gheeften haer zu sallen castien ende mit haren roeden so zere slaen dat hij dij voertmeer onderdanich sal zijn ende dat bistu sculdich meer te begheren dan haer doot. want hi es dij ghegeuen om dij tot salicheden te bringhen ende het es dijns selfs lichame anders en can ics niet ghenoemen

Urouwe seidic wat segdij. weder droemt my ofte droomt hu. mijn lichame ende mijn vleesche heeti dat anders dan my. nochtans siedij dat ic hier bi dij bin allene ende hier en is niemant dan ghi. Ic en weet wat bediet of het en zij sothede. Ten es also niet seide reydene. want vut mynen monde en quam noyt loghene noch sothede noch iet datmen droem heeten mochte mer segt my bider trauwen die du biste gode sculdich. Oftu waers in een stede daer du van al hads dijn solaes wel tetene ende te drinckene sachte slapen ende rusten oftu daer souds willen bliuen. zeker seidic. Ja ic vrouwe. Jae ghi seide zu wat hebstu gheseit. dan soudi achter laten dinen wech ende dine pelgrimagien. Ic en soude vrouwe seidic. want daer nae soude icker wel gaen alletijt. Alle tijt seide zu keytijf. het en es man in die werelt zoe zere gaende diere te tide mach comen. al waert oec datsture te tide comen mochs ic vraghe dij oftu dij niet te weghe en souds setten also lanc alstu sulc solaes hads ende weelde. Aylasen seidic vrouwe daer op en wistic wat verantworden sonder dat ic wel soude willen bliuen ende oic soudic wel willen gaen O seide zu du hebs dobbel ghepeyns ende wille deen wille rusten ende dander wille werken dat deen wille dat en wille dander niet Contrarie zijn zij deen den anderen. vrouwe seidic. zekerlic also ghi segt zoe beseffe ic my zu seide zoe en bistu niet een allene. maer du

[fol. 28r]

ende dijn lichame dat zijn twee. want twee willen en comen niet van enen dinghe maer van tween dinghen

Urouwe seidic nv bid ic hu dat ghi my segt wie dat ic ben also lange als ic mijn lichame niet en ben dat ic dat mach weten ofte nemmer meer en bin ic wel te vreden voer dat ict weet. help seide zu wat hebstu gheseit. du en weets niet vele dat dunct my. beter eist den mensche hem seluen te kennen dan te zine keyser of coninc oft dan alle sciencien te wetene. Oft alle tgoet vander werelt te hebbene. maer na dien dattuut niet en weets soe doedi wel dat ghijt vraecht ende ic salt di met corten woerden seggen also verre als ict beseffe

Dijn ziele van binnen daer ic dij af ghesproken hebbe die den lichaem van buten pareert ende versiert die es die ymage ende die portature ende ghelike van gode. van nieute soe maecte hi di ende sciep naer sine ghelikenissen ne gheen edelre maecsele en maecte hi. hij maecte dij schoen ende claer siende lichter vele dan enich voghel vliecht onsteruelic sonder emmermeer te steruene ende ewelic sonder hende te zijn wildi hu seluen wel besien na dijn edelhede en mach hem gheen dinc wel compareren noch ghelike noch hemel noch eertrike no. voghel no ander creature sonder die inghelen vte ghesteken. God es dijn vader du best zijn soene. En wanet niet dattu bist thomas sbackers sone. want noit en hadde hi soene noch dochter die van sulker condicien was. dijn lichame die dijn viant es dien hadstu van hem en hij wannen alsoet natuere ordineerde. Recht est dat die boem alsulke vrucht draecht als hem natuere leert. ghelijc dat een doren gheen vighen draghen en mach niet te meer en mach des menschen lichame vrucht winnen. het en zij vul ende onreyne ende stinckende corrupcie maer alsulc en hadstu niet. want dine productie en hebstu niet van menscheliken gheslachte. mer zi es di comen van gode den vader. God en maecte noit mar twee vleischelike menschen. dander hiet hij alle maken naden exemplare. maer tmaecsele vanden gheesten dat hielt hi te hem waert. hij maecte di. want du bist een gheest ende sette di in dinen lichame daer du in biste. hi dede di daer in om een sticke tijds daer inne te woenen ende om te proeuene oftu een preusch ridder souts zijn ende oftu den lichame verwinnen souds. battailge heeftu tallen tiden ieghen hem ende hi ieghen hu. ten zij datstu di hem op gheefs. ende mit smeeken ter neder vels ende dij verdult ende doet gheloeuich zijn ende hi sal di onder hem houden. het en zij datstu hem bij rigore verwins nemmermeer so en had hi bouen di macht ten ware bij dinen wille. du biste sampson ende hi es dalida. du hebste starchede in di mer hij en heeftne gheen gheen dinc en can hi doen dan zmeeken om dij te leueren den viant vander hellen. hi sal di wel scheren dijn haer af ende alle dine secreten. ende als hise weten sal soe sal hise seggen den philisteen. dits de vrientscap die hi di doet ende de trauwe Nu besiet ofstu di hem vp wils gheuen zonder slach te slaen ende oftu wils verdult zijn ghelijc sampson was ende ouer sot ghehouden.

Urouwe seide ic Ic hore wondre ic wane dat ic slape of dat ic drome. ghi heet my gheest die in mynen lichame hier ben ghesteken dien ghi segt claer siende ende ic en zie noch lettel no. vele. ende van minen lichame die wel siet dien segdi dat hi blent es ende vele andere ponten die my ter eender ore in gaen ende ter andere vte. so dat ic hu bidde dat ghijt my bet claerliker doet verstaen ende leert. Want ic en cans niet wel ghevraghen om twonder datter my af dunket

[fol. 28v]

Doe begonste Redene weder ende seyde. nv hoirt seide zu harwaert ende verstaet. als die zonne es bedect ten middaghe onder een wolke ende mense niet ghesien en mach. Ic vraghe dij op alle trauwe dattu my segs wanen dat die dach comt. hi comt seidic soe my dunct vander sonnen die doer de wolken werpt haer claerhede. hoe mach seide zu der zonnen claerheit worden ghesien doir die wolke. ghelijc seidic datmense mach zien doir een glas of ghelijc datmen vier doet schinen doer een lanteerne. Seker seide zu datstu nv gheseit hebs dat hebstu verstaen bider sonnen. bider sonnen suldi verstaen die ziele die du in dinen lichame hebs. die lichame es een wolke of een beroecte lanteerne. bider welker hoe dat es men ghesien mach die claerhede die de siele van binnen vutwerpt ende doet wanen den sotten lieden dat alle die clairhede comt vanden armen wolken daer mede dattie ziele belemmert es. mar en dade die wolke die ziele soude also grote claerheit hebben dat se wel soude zien van in orienten tot in occidenten zu soude sien haren scepper ende kennen ende mynnen. die oghen vanden lichame en zijn gheen oghen mer zijn ghelijc vernieren biden welken die ziele den lichame zijn lucht gheeft van buten. Maer daer bi en bistu niet sculdich te wanen dat zider der zielen iet van node zijn. dese vernieren of dese oghen. want van voren ende van bachten sonder die vleeschelike veynsteren en hadde de lichaem niet meer oghen dan zu doet. Thobias was eens blijnt als van lichame mer hi en was niet blent als ter sielen. want bij hem so was ghedoctrineert sijn soene hoe dat hi leuen soude ende welken wech hi soude houden. nemmermeer en had hijt hem gheleert hadde hij blent ghesijn an die ziele. dese siele kende ende verstoet tgone dat zij voert leerde. soe seg ic dan dattu claer sies. Noch wil ict houden staende dattu sies. maer die lichame niet. die es blent ende doef. ende nemmermeer en soudi iet sien ne waert bi diner claerhede. ende alsoe ic segghe vanden ziene. des ghelike seg ic vanden horen ende vanden anderen sinnen dat en zijn maer instrumenten. biden welken hij van dij ontfaet want hi en hoirt noch en ziet of ten zij allene bi dij. Ende noch seg ic dij sekerlike. waert datstu niet en vaste en droeghs ende vaste op en hils ghelijc ene stinckede croynge soude hij wesen ende nemmermeer en soude hi hem verporren

Urouwe seidic. hoe mach dat sijn dat die ziele draecht den lichame die binnen es ende hi buten. bet dunct hi my ghedreghen sijn die binnen es ende bet schijnt hi draghen die binnen es dan die buten es Nu verstaet seide zu. dijn clederen ende dijn abite zij decken dij ende du biste daer binnen. du souds groot wonder hebben seidic dat se di droughen of dat se dy regierden. eest also seidic vandien. Iaet seide zu. maer ic maker een onderscheet tuschen ende een differencie. dat ic segghe dat die siele draecht den lichame ende zu es ghedreghen. zu draget principalike den lichame mer den lichame draechse in hem sijn virtuut aen haer nemende. Saghestu noit scip stieren in ene rieuere. daer so mogestu properlic exempel aen nemen sonder dij te begripene. Want die gouuerneerder diet stiert die roertet ende es selue gheuoert. Want en voerde hij tscip niet tscip en soude hem niet voeren. die siele es de stierman vanden lichame zij voerten ende draechten ende aldus roerende soe draechse haer. die lichame draechse nae zinen wille ende na datse hem consentiert. Want die lichame en soude niet draghen en drouch

[fol. 29r]

zu den lichaem niet ende daer bij soudstu di pinen dinen lichame so te pointe te draghene dat ghine draghen mocht ende voeren ter goeder hauenen na dit leuen daer bouen int ewighe leuen

Urouwe seidic sekerlic ic wane dat hu segghen my seer profitelic soude zijn. wilde ghi soe vele doer my doen. dat ghi my vut mynen schepe draghet ende ghi my ontcleedt van minen lichame ende dat ghi my liet sien den vuylen lichame den vuylen keytijf ende truwant die my so vele mesdaen heeft alsoe ghi segt ende noch niet op en houdt soe dat icken gheern proeuen soude op dat ic mochte bevijnden dat ghi gheseit hebt. niet dat ic twiuele ghi en hebt my alle die waerheit gheseit ende mijn profite mar ic verstaets niet so dat ic hu bidde dat ghijt my bet doet verstaen om my te lerene. Doe seide Redene. Seker ic gheloefs wel dattuut niet en verstaets ende weetet waer omme. het es omme den lichame die daer voire ene wolke set dicke ende groot anders gheen dinc en can hi doen dan di altoos contrarie zijn. maer oit sint dattuut versocht hebs. Ic sallen dij af doen mach ic ende ghi sult hu seluen oic pinen. ende met my laboreren. want ic mochter lettel allene toe doene. ic en hadde hulpe van dy maer nochtan so sultune staphans weder an doen ende cleeden. want mine macht en strect niet so verre iet langhe daer af te doen. want sulc dinc behoirt der doot toe die dicwile comt sonder ontbieden nv nemt daer ende ic neme hier ende en gaept niet harwaert noch ghinswaert mer siet voer dij neder. ²⁸

<min. 32>

Doe nam my redene ende ic dede my in hair bandoen zu trac ende ic stac. so vele dede zu. so vele dede ic dat die truwant was gheuelt ende van my ontladen. Als ic my besief aldus ontlast staphans vlooch ic in die lucht. my docht wel dat ic vloghe ende dat ic niet een twijnt en wouch naer mynen wille ginc ic op ende neder gheen dinc en sach ic in die werelt ten was mit my ghedect so my dochte. herde blide was icker omme ende ne gheen dinc en deerde my meer dan dat ic weder soude moeten woenen daer inne. Want luttel of niet en sach icker in dan belet van mynen weghe. wel sach ic dat de waerheit was dat my redene seide. wel sach ic dat mijn lichame mes was ende niet te prisen wel sach ic dat hi altoes op een stede bleeg leggen waert datmenne niet wech en dade ter eerden so lach hij ghestrect. hij en hoirde noch hi en sach. sine continancie was wel teekin dat in hem gheen virtuut en was. Ic ginc ende quam omtrent hem om te besien of hij sliepe ende taste zinen pols. maer weet dat ic an hem en vant noch pols noch anders nietemeer dan in enen stoc noch adem noch bloet. ten es niet van hem ic sacht wel tfi van hem ende van sinen doene.

28 Hier staat met potlood een pijl in de rechtermarge.

[fol. 29v]

Als ic al dit gheconsidereert hadde doe sprac redene ieghen my ende seide Siet hier dinen viant nv leerten kennen hi es die ghene die di dine wapenen niet en laet draghen. hi es die ghene die di mit smeeken verwint ende leuert verwonnen. ende hi es die ghene die di belet doet te clemmen ende te vlieghene tot dinen scheppere. ic hebber di ghenouch af gheseit hier voren so dat icker nv niet meer af en segghe maer du moets varinc weder keren ende daer in gaen ende weder torsen ende draghen in dinen wech ende in dine pelgrimagie. vrauwe seidic. Ic hadde ghedacht ende ghepeynst ende in mine deuocie was dat ic my nv soude moeten wapenen ende cleeden ende also gaen om te proeuene of icse alsoe soude connen ghedraghen. want sekerlic my dunct datse my nu niet verweghen en sal. Seker seide zu du segs waer zij weghen seer lettel. waer bi dat ic dij segghe. waert dat ghise aldus droucht ghi en souter ghenen loen af hebben. ghi zise sculdich te draghen als du ghecleet biste met dinen truwante die dair blent es ende stomme. wel es hi sculdich zinen last oic daer af te hebben ende te draghene. want hi sal wel deylen aen tgoet ende nemmermeer en hebstu dat goet. hi en saller int hende deel nemere af sijn. nv wilt weder torssen ende daerna so peynst om dine wapene

<min. 33>

Also varinc als redene dat gheseit hadde soe keerdic weder ende torste aen my minen lichame alle de virtuut die ic hadde ghehadt ende die blijsscappe daer ic my mede verblide al waest weder mit enen ghepeinse ghedect onder enen wolke daer niemant wel dore en siet. de welke ic so sere hatede te voren dien begonste ic weder te mynnen dat ic my te hemwaert soude consenteren ende sinen wille doen. Maer als ic my bepeynsde ende dochte dat ic also verdult soude sijn doe begonstic te wenen ende te traenoghen versuchten ende claghen. doe seide redene wat hebstu. waer omme bistu aldus droeue. weenen behoirt den wijfs toe maer het voucht qualic den man Ic seide aylasen wat sal ic doen. ten welken van beiden sulstu di veraccorderen ende houden. Want ic weene om dat recht nv op dese tijt eer ic weder aen dede minen lichame. Ic was so prous ende so rigoreus dat my dochte dat niemant mijns ghelike en was. Ic vloghe in die lucht hogher dan enich voghele ic sach ende verstont ende en vant ghene contrarie. ende nv es de spil also ghekeert dat ic mine contrarie vonden hebbe. de lichaem verwint my ende werpt my ter neder ende houdt my onder hem al verwonnen. Ic en hebbe gheen macht in my waer mede ic my verweren mach ieghen hem mine cracht es al verloren ic en weet waerse gheuaren es mine cracht es ghelijct den ghenen die leuende ghedoluen es inder eerden ende ghelijc ene scymminkele dat enen bloc na hem sleept om dat niet clemmen en soude. dier ghelike en es mine lichame anders niet dan een bloc dat my neder haelt ende houdt. Wanneer dat ic clemmen wille soe dunct my dat van my gheseit es dat ic ghescreuen sach. dat een lichaem die

[fol. 30r]

ghecorrumpiert es ende ongheuallich die hout die ziele in keytiuicheden ende aldus so bin ic ghehouden ende ghedient so dat gheen wonder en is al sprekic al weenende ende aylacen al bin ic droeue.

O seide Redene so sietstu dan wel dat ic dij niet gheloghen en hebbe dat dijn lichame ende dijn aduersaris es van alre doghet die du souds doen seker seide ic tes alsoe. Ic siet oic wel danc moeti hebben mer secht my noch een woert waer bi dat hi starkere es dan ic ben ende waer omme dat ic niet alsoe starc en bin als hi. Starker dan du seide zu en es hi niet maer du en moechstene niet so wel verwinnen hier in zijn lant ghelijc du wel souds in in dijn lant. elkerlic es staut op sine messie ende in zijns selfs lant. hi es hier op sijn messie ende in zijn lant waer bi dat hi vele te stouter es iegen dij maer mochstune elder ghecrighen in dijn lant du souds daer starker zijn ende daer en soude hij ieghen v niet dorren steken noch vechten. niet dat ick dat segghe om dij te verbloedene noch dat ic yet segghen wille datstune hier niet verwinnen en moghes op sijn messie ende in zijn lant. Waert soe dattu iet conste vanden scaecspele ghi souten matten. oic wat hire toe dade lettel eten ende drincken. lettel rusten ende vele pinen. discipline ende castidinghe bidden ende suchten. met desen treken van penitencien soudi hem matten ende victorie ghecrighen wilde hi oft en wildi ende als hi also sal tonder zijn ende in dinen bedwanghe. dan sulstu dij mogen wapenen. want inder waerheit te segghene so es tmeeste belet dattu heefs. dat es dat dijn lichame alte vet ende alte weeldich es ende dat was dat gracie gods tot di seide als zu teghen dij sprac.

Urauwe seidic. nv verstae ict alder ierst maer doe en verstont icx niet hoe dat was vanden lichame. Ic waende wel dat hij ende icke al een ware mar ten es niet also. aen hu heb ic die waerheit gheleert. also ict ondersocht hebbe Zeker seide zu alle die waerheit hadstu aen haer moghen weten haddijt versocht. want aen haer heb ict al gheleert ende en waer zu Ic en conste niet noch en ware niet. al dat ic segghe dat es bij haer eist dat die lichame dijn viant es dat suldi hier nae wel weten. want als du suls willen gaen den goeden wech. so sal hi dij destructie doen ende enen anderen wech doen gaen. ende peinst dat hi di somtijt laet gaen daer du biste sculdich te gaen soe seg ic datstu hem onduchtich vijnden suls ende slaperich. langhe sal hij willen rusten ende ouer dander zide keren Als du hem ter maeltijt suls gheset hebben so sal hij willen lange sitten ende node opstaen om dij belet te doen. zinen tijt sal hi wel connen wachten om alst pas gheeft dij te flatteren ende te smeeken. ende eer ghijt ghewaer wort so suldi bedroghen zijn. So seggic ende raede di dattu daer af op dine hoede bist ende hem niet en betraus noch en verlaets op zijn smeeken. Want ic seg dij voerwaer alstu hem zinen wille volghs datstu hem daer mede starcx ende leuers die instrumenten biden welken hi dij afkeert van dinen weghe. du moghes oic wel sien dat hij dijn doot viant es die di niet en laet dragen dine wapenen.

Urauwe seidic groten danc moeti hebben. Ic sie harde wel dat also es. minen lichame hebdi wel ghediscerneert van my ende claerlike ghetoecht. hoe dat hi my es altoes contrarie van alle die weldaet die ic soude doen. waer bi ic v kenne zeer vroet ende dat ic uwer altijt sal te doen hebben. Ic wilde wel dat ghi mit my den wech gaen wildet dien ic gaen sal. want ic duchte dat ic menighe wederstote hebben sal in minen wech om der quader passaigen wille die ic niet en kenne. maer waert dat ghi

[fol. 30v]

met my waert ghi soudt my doen groot conforte soe dat ic v bidde oetmoedelike dat ghi wilt mit my gaen op dat v ghelieft. Sij seide hebstu die gracie gods in dinen wech. binnen al dijn leuen en moechstu beter vriendinne hebben niet dat ic my excuseren wille ic en sal gherne mitti gaen also langhe als du wils maer ic segge dat tuschen ons tween sullen sulke wolken zijn ofte donckerheden biden welken ic voer di verholen ende bedect sal zijn. ende somtijt sultu my donckerlic sien ende somtijt niet altoes ende somtijt sultu my claerlic ende wel zien nadien dattu den rechten wech wils houden des ghelike sultu my sien. maer emmer hebstu noit van my soe souct my omtrent dij. Want soucti my nernstelike du suls my al bereet vinden. Nu gaet staphans du en moghes niet letten ende nemt enen goeden wech ende en gheloeft den ghenen niet die dij onghetrouwe es.

Doe danct ic haer van hare goede doecht ende sette my ten weghe. dic wile vandict also zu my gheseit hadde. lettel waest dat icse sach oft ic en deder grote pine om de wolke bedectese de welke de lichame tuschen ons beeden maecte. Ay god seidic nv wacht my van vernoye want ghenen wech en wetic daer ic zeker mochte gaen ter steden waert daer ic gheerne ware. wel duchtich dat icx te doen soude hebben. want als ic vijnde minen aduersaris den ghenen dien ic sachte ghehouden hebbe my es te moede dat die ghene die my noit en sach en mochte my niet vremder sijn Ende als ic aldus ginc so peinsdic al gaende ende nam minen wech die hem spleet ende deylde in tween weghen niet datse hem yet vele verscieden deen vanden anderen maer tuschen tween stont ene haghe daer af dat my zere verwonderde. ende de haghe scheen herde verre strecken

<min. 34>

daer in wiesen doernen ende bramen in groter menichten ende wel scheent al een wech wesende Ter luchter side vanden weghe soe sat een scoen ioncfrau wel ghepareert die haer een hant hielt onder haer side ende in dander hant hadse een hantscoe daer se mede speelde omtrent hare vingheren ende deden drayen. wel sach ic an haer ghelaet datse van gheender groter sorghen en was ende dat hair lettel rocte om spinnen ofte om ander werc te doene Ter rechterhant van desen weghe soe sat een matmakere die zijn oude matten vernayde ende vermaecte ende noch meer daer ic my af verwonderde dat

[fol. 31r]

was dat al dat hi vermaect hadde sach ic hem altemale weder breken ende dan wedermaken wel dochte my dat hi een sot was ende dat in hem ghene vroescappe en was. lettel prijsde ic hem maer dat was myne sothede also ic wel daerna vernam. mar emmer ierst waruen sprac ic ieghen hem ende groetene. Nu segt my seidic vrient Ic bids hu. welken wech es hier de beste ic sier hier twee lopende noyt en quam al hier. Wijst my welken wech ic best gaen mach. doe antwoirde hij my ende seide. Waer waert wilstu gaen. Ic wille gaen seidic ouer zee in die stede van iherusalem daer de biscop gheboren is vander maget. Comt seit hi doer my al hier. want gherechtelic bin ic een wech van onnoselheden dat es den wech biden welken du gherechtelic moghes gaen ter stedewaert van ouer zee. Gherne seidic soudic weten oft waer were dattu my does verstane. want dine werken doen my verstaen dat in di lettel vroescappe es. want ic sie dat du matten vermakes. dwelc een arme ende een onghevallich ambacht es ende ic sie dattu weder brekes dattu ghemaect heefs ende weder ermakes ende dat en dunct my ghene vroescappe of du en segs my die redene waer by

Doe antwoirde my die ghene. al bin ic van enen armen ambachte dat en es ghene sake om my te blameerne noch te redargueren van sotheden. elkerlic en mach niet gout smeden of goudine cronen maken. deen doet deen. dander doet dandre. ende dat deen niet en can dat can dandre. Want waren alle die lieden van enen ambachte armeliken souden sij hem gheneren ende wel seg ic di dat dambacht dat arm es somtijts meer van node is dan trike es. deen es ghehouden mitten anderen ende ne gheen en esser quaet. maer dat elc ghetrauwelic werke. daer en leit niet an wat die man doet op dat goet es maer emmer dat hij niet ledich en zij. beter est een arm ambacht loyael. dan ledicheit onghetrauwe. al brekic ende make weder om dat ic niet ledich en bliue. dat en es ghene sake om my te blameerne want had ic ander werc te doen ic daet mar du sies wel dat ic niet te doen en soude hebben op dat ict niet aldus en brake ende ermaecte. dit es een point dat di sculdich ware te ghenoeghene op datstu my te recht mynnes.

Minne seidic. ende wat segstu ende wanen es dij alsulc ghepeyns toe comen noyt en daetstu my goet no doen en moges also my dunct ende hoe soudic dij moghen minnen men mochte my wel ouer sot houden. had ic dy myne ghegheuen oft ic en kende dij noch bet. In di en zie ic anders niet dan sothede dattu prijs die laboreres dan die lieden die ledich zijn. Ic en weet wie di dit gheleert heeft oft heten segghen. want ic weet harde wel dat beter es rusten dan pinen. ende beter eist dat hem een man te ghemake doet. dan te deluen of spitten alsoe langhe als du hier af de contrarie does so salmen dij ouer sot houden. O seide die ghene goede vrient. lettel soe kenstu my ende lettel soe kentstu ledicheden Ic vraghe dij seide hi nv antwort my. bij wat redene ist dat claer iser of stale wel schone ghebruneert roestich wordt ende waer om dattet niet altoes schone en blijft. Eist alsoe seidic van dattu my gheantwort hebs hier voren. so heb ic onrecht dij meer te begripene. want mit desen woirden hebstu my verwonnen. zeker seide hij also ist vanden mensche die ledich es ende niet en doet die es in vresen staphans te vallen in sonden. maer als hi hem wille besich maken met enighen goede werken dat wachten van roestich te worden van sonden.

Ic seide. lieue vrient ic bid v dat ghi my segt waer ghi dese woirden gheleert hebt ende hoe ghi heet en wie ghi zijt. Want grotelic bin

[fol. 31v]

verwondert hoet comt dattu my so wel antwords ende ic waende dattu hads ghesijn een sot. Gracie gods seide hy die du niet en siets die spreict ieghen dij zu steket my al in die oire dat ic hu segghe en sijt daer niet om verwondert. Want ghi sult weten die den lieden gheeft broot dat bin ic sonder twelke zij ouerlanc doot waren alle van adaems gheslachte ic ben die ghene die den tijt doet lichtelic ouerliden sonder vernoye de welke waer om dat elc mensche gheboren is om dat vreeselic morzele vanden appele bin ic gheheten in gherechte name laboer of besichede. heet my also ghi wilt my en ruecs niet doir my moeten liden alle die ghene die gaen ter stedewaert van ouer zee daer af dattu my int ierst sprakes. nv doet alsoe du ghepeinst hebs ende lijdt doir my of gaet den anderen wech. mar wachti wel dattu dij niet en does houden ouer sot om den quaetsten te kiesene.

Als my aldus die matmakere gheseit hadde wie hi was ende hoe hi hiet ic peinsde dat ic sinen wech soude gaen. maer in dat ghepens begonste my mijn lichame te flatteren ende te smeekene tot my aldusdanighe woirden segghenne. wat peinstu sot gheloefdi desen musaert. en gheloeften niet ende scheet van hem. hi en es el niet dan een tormenteerder vanden lieden ende een trauelgere. gaet spreken ieghen der ioncvrauwen die de hant hout onder doxsele ende vraghet hair na den wech. dien zu dij segghen sal bij auontueren suldi kiesen ende laten den anderen O seidic toten lichame. herde wel ken ic dij. Ic en sals niet doen. Want ic weet wel gheloefdic v ic soude harde varinc bedroghen sijn. Ende seg ic dij wair seide hij suldi my dan geloeuen. Ic seide ia ic. den wech seide hij die al hier loopt en is niet verre vanden anderen tes al een sonder datter tuschen is die haghe van doirne. Een haghe en is noch muere noch casteele men vint luttel haghen zij en sijn doerboert in enighe steden of men machse doirboren. al waert soe dattu ongheweecht waers oft vervreemdt van dinen rechten weghe herde varing soude ghi doer die haghe crupen sonder enich dangier ende ter stont weder in dinen wech comen. daer bij verstaet dan wel mine woirden het en mach dij niet dieren²⁹ dattu gaes spreken ieghen die schone ioncfrauwe die daer sit op dien steen doe seidic nv ga wij dan. Ic sie wel dat ic nemmermeer pays en hadde en gheloefdic dij niet somtiden

Toter joncfrauwen quam ic die ten anderen weghe sat ende ic seide haer mine grotenisse ende zu seide God loens v vrient. Joncfrau seide ic. ene grote vrienscap dade my op dat ghi my wildet wisen minen rechten wech op dat ghijt weet. vanden weghe seide zu en moechdij niet missen wildi doer my ghaen. Want ic poirtierighe van menighen scone weghe bin. Ic leide die lieden int schone ende int groene noten en bloemen plocken Ic leidse in lustighe steden om solaes ende spel te hebben daer doe ic hem lieden horen singen dansen ende springhen mit vedelen ende mit quinternen. besiet wilstu in sulken steden gaen so sultu doer my moeten gaen beraet hu herde wel wat du doen wils. want du hebs dinen raet bi di Raet seidic. wat segdi. acharmen ic hebbe raet mer hi en heeft gheen herte om my te raden. Ieghen my es hij worden aduocaet om iegen my te oirloghen wel was ic in dien tiden verdult als ic hem pensioen ghaf om my te beraden ende noch so ben ic meer bedroghen want alle daghe beyde gisteren ende heden so wil hij dat pensioen hebben ende ic hebt hem moeten gheuen Ic en weet of icker af sal ghewroken zijn.

Waer omme seide su segstu dat bistu sot. en sie ic niet dat hij dij

29 deren met bovengeschreven i.

[fol. 32r]

dij wel gheraden heeft als hi di tot my hiet comen. zeker seidic al wildict doen ic soude een cruus maken want het ware deerstwarue dat hi my wel gheraden hadde Nu segt my seide zu ende en liecht niet. Hoe heefti dij gheraden ende bi wat redenen heeft hi di hier doen comen ende wat seide hi ende ic sal di seker segghen of sinen raet goet es. hij seide my dat ic niet vele en verlette van minen weghe te gaen om v te comen spreken ende al waert so dat ic verdoolt ware bij oft ontweghet soe seide hi dat ic de haghe varinc doer cropen soude hebben. ende te broken waer bi dat ic staphans weder in minen wech comen soude. dese woerden hebben my tot hu ghebracht god gheue dat ic wel gheraect moet sijn. Nu mogestu seide zu wel sien dat hij dij niet bedrieghen en wille. want om di te behouden wil hi ghedoghen pine. Want als hij sprect vander haghen te doerboren ende duer crupen om dij weder in dinen wech te bringhene daer moghes du wel sien dat hi niet en souct zijn solaes maer salre enighe pine gheleden zijn hi salse allene moeten liden. gheloeften baudelic van alle ende comt al hier doer my hets dijn wech du en biste niet deerste pelgrim die al hier ghecomen heeft want desen wech es doersleghen also du zien moghes.

Urouwe seidic nae dien dat ghijt wilt ende my raet dat ic doer v lide so secht my uwe condicien ende uwen name want dat soudic gheerne weten eer dat ic uwen wech ghinghe. daer an seide zu en leit hu niet. want menighe hebben doir my leden die daer nae niet en vraechden mar nae dien dat ghijt emmer weten wilt so seg ic dij ouer waerhede dat ic een vanden puppen ben die hier eens iaers vrauwe traechede sette de welke ghi hier nae sien sult. Ic bin haer dochtere ende bin gheheten ledichede de teedere. lieuer heb ic mine hantschoens aen te doen ende mijn hooft te kemmen ende my te spieghelen dan ander werc te doen. Ic wensche om sondach ende om feesten ende die geesten te lesene daer de loghenen waer schinen ende fabulen vertellen Ic wachten dat hi ghene pine en doe ende in zijn hant gheuic dicwile groene hoedekens ende doe hem besien ofse schoen ende wel gheraect zijn. ende somtijt doe ic zieren in zine handen comen om hem daer mede te verontledeghen Nv siet wat segdi wildi doer my comen so comt lichtelic ende stelt v te weghe ende steect uwen dume onder uwen rieme

Als zu dit hadde gheseit doe nam ic mynen wech doer ledicheden ende sette my in haren wech van negligencien. Desen wech coes ic by sotheden ten mach also niet sijn ic en sals te wers hebben. ontweghet bin ic maer ic en weets niet maer harde varinc sal ict weten. Nu moet my god gracie verlenen also te gaen ende die quade passagen also te liden dat ic teniger tijt ten anderen weghe gheraken moet Ende³⁰ als ic

<min. 35>

aldus ginc neffens der haghen soe hoerdic ene voyse aen dander zide die my riep ende seyde musaert wat doestu daer waer gaestu ende waer bi hebstu gheloeft ledichede die loghenerse den raet diese di

30 Een blauwe initiaal, midden in de regel, een regel hoog.

[fol. 32v]

gheuen sal zal dij ter groter armoeden leeden hij sal di leyden toter doot ende al eist dat desen wech een lettel crom es. hij heeft dij corteliken bedroghen stiefmoeder van virtuten. want hi kentse wel. su es stiefmoeder vanden pelgrimen meer dan die wuwe is vanden kiekenen. Ic waen wel dattuut varinc weten suls

Doe werdic al verheent ende recht al ghescoufiert. want die ghene die sprac te my waert en sach ic niet nochtant antwoerdic hem ende ic vraghede hem. Segt my. wie si di die tot my aldus spreect. Nemmermeer en waric wel te vreden of ic en wist. Doe antworde die ghene dier sprac ende seide Nochtant waerstu my sculdich te kennen ende te wetene wie dat ic ware. want ic hebbe di menighe doghet ghedaen haddijt wel bekent. Ic ben die ghone die dij leide in mijn huus ende die toechde menich schoen iuweel. Ic ben gracie gods. Als ic dat hoirde soe seydic soete vrouwe. Ic dancke hu dat ghi v ghewerdicht teghen my te sprekene. groot verlanghen heb ic ghehadt omme hu te vraghene van desen weghen. Ic bid hu dat ghi my die waerheit doet verstaen welc dat ic best sal moghen gaen ende dan sal ic mine macht doen ende al heefter mijn lichaem doghen om. Ic salt wel ghedoghen Want hi heeft mijn raet ghesijn. Seker seide zu. du waerste eerst warf sculdich ouer te lidene mit starker herten. want so du langher gaes alsoe du die haghe dicker suls vijnden. Vrauwe seidic dat mij lief Want vele te meer sal mijn lichaem daer in gheprint ende ghepuniert worden die my verraden heeft int hairwaert comen

Nv verstaet seide gracie gods die haghe die hier tuschen desen tween weghen staet die behoirt toe der vrauwen die den besem in den mont draghet ende heet penitencie zu dede dese haghe hier planten omme dat die ghone die den anderen wech ginghen niet weder om comen en mochten sonder pine te lidene zu plantese oic om daer vut te plucken besems ende roeden ende om haer hamers te verschachtene als zijs te doen hebben. die haghe en is int beghinsele niet dicke soe dat ic dij raide dattuse doir lijds ten eersten. Want bistu daer langhere du suls by auontueren sulke dinghen vijnden die dij hijnderen sullen. doe begonst ic al om te sien oft ic yewaers enich gat in die haghe vijnden mochte. ende als ic aldus sach so sach ic aen dander zide vrauwe redenen daer my zere af verwonderde. Vrauwe seidic hoe comt dat ghi my ghelaten hebt die wel waende dat ghi voet ouer voet met my ghegaen soudt hebben ende my gheen tijt en soudt ghelaten hebben. aen my seide zu en dorfdi hu niet houden noch op my verlaten. Want haddi al desen wech ghecomen noch waric bi dij bleuen. en waent niet dat ic sal ghaen die weghen die te blameerne zijn. Ic houde my altoes aen den goeden wech al daer die goede pelgrimen gaen Comt hier ende gheloeft gracien gods want zu heeft di tscoenste gheboden.

Als zu my dit gheseit hadde doe begonstic weder te keren ende te besien waer die haghe ten dunste was vanden doirnen. want ic hadde meer deernisse opden lichame dan ic sculdich was te hebben. god wil my behoeden bij zijnder ontfermherticheden ic duchte voer den quaetsten coop. soe langhe gaet die voghel al drayende mit sinen hoofde dat hi dicwile ghevaen werdt met letsen die hem inden wech zijn of ten comt dat mit terre ende mit lime ghevaen wordt of mit enen boute ghescoten. Sot es hij die niet en doet als hij mach. want hi en sal niet doen moghen als hi wille.

¶ Hier begint den tweesten bouke. ³¹

31 Er zijn nog vier regels over op fol. 32v. Hier begint etc. staat op de één na onderste regel van die vier en is onderstreept met een dunne rode lijn.

[fol. 33r]

Nv³² sal ic hu segghen hoet my quam daer my groot mesual af quam Als ic aldus ghinc soeken eenich in die haghe so besief ic my gheletst ende ghearrestiert onversienlic mit coerden ende letsen daer ic zere af verheent was ende veruaert tot redene lietic te sprekene ende gracien vergat ic al. vander haghen lietic al al varen. noch gat noch iet daer in te soekene ic hadde ghenouch te peynsen omme die coirden tontcnopen die omtrent mine beene waren. Ic en mochtse niet wel breken. want ic en was niet soe starc als sampsoen.

<min. 36>

Ene quene vreselic ende gheconterfeyt die quam ny achtere volgende die coirden ende die letsen hiltse in haer hant ende als ic my omme keerde ende ic se wel besach vele meer dan te voren werdic vereent Want ic sachse al vermost ende daer toe leelic ende zwert ende eens vleeschhouwers haex drouch zu ghelijc als om een zwijn te slaen ende zu drouch coirden ghebonden in een fardeel op haren hals. wel waendic als ic sach haer maniere datsu hadde een iagherse ghesijn om woluen te vanghen. want sulke torzeelen heb ic zien draghen iaghers ten wuluen. Wat stinckende quene seidic Wat bediet dat ghi my aldus volcht wie sidi ende bij wat recht arrestierdi my hier ghi en zijt niet sculdich aldus stillekine te comen zonder v te rumene ofte hoestene. het scijnt wel dat ghi noit in goeden steden en quaemt. Vliet van hier ende doet dese letsen van mijnen beenen. Ic en bin valke noch sparwer om my aldus met letsen te bijnden.

Doe antworde de quene ende seide. bij minen hoofde. alsoe du waens en coemdi niet van hier ter quader tijt quaemstu harwaert. du hebs my stinckende quene gheheeten. Ic ben vyelge. maer dat ghi my stinckende quene hebt gheheten daer aen hebstu misdaen. want wel weet dat ic niet en stincke. In menighe goede stede heb ic dickent ghesijn beyde te zomere ende te wijntere ende ghelegen in skeysers camere in conincx ende in menighe grote herencamere. van biscoppen van abten ende van alle maniere van prelaten die my noit stinckende en hieten. ende waen comdi ende hoe zidi soe coene³³ du die in minen coirden ghebonden zijs ende ghearresteert. Ic wane du souds zere fier zijn ende zere ouerdadelic spreken waert datstu niet ghevanghen en waers. maer na dien dat ic dij daer in houde ic wane ic my wel wreken sal ic sal di cortelinc leiden ter plaetsen daer ic dy sal doen gheloeuen aen mynen god.

Quene seidic wie sidi die so stout int herte bist ghi waert sculdich uwen name te segghen na dien dat ghi my dus dreighet

32 Rood-blauwe initiaal over zes regels.

33 Eerste e bovengeschreven

[fol. 33v]

zu seide Ic sal v wel minen name segghen wie ic bin ende waer af ic diene Ic ben des vleeschouwers wijf vander hellen die tot hem leit ende brenct ghelijc zwynen die pelgrimen die ic ghevanghen can menich heb icker hem gheleet ende noch vanden welken du die ierste zuls zijn of du en ontvlies my vut minen banden ende daer om com ic dus stillekins van achter om di int stric te vanghen want had ic anders ghecomen ic mochte lichte mine pine verloren hebben Want du waers in wille den anderen wech te liden. Ic ben die vielge die pleghe te ligghen inder kijnder bedde diese ouer dander side om doe keren ende dat zij dan node opstaen Ic ben ghestelt om hem lieden te wieghene ende doe hem die oghebrauwen luken dat zij dat licht niet en zien. Ic ben die ghene die den stierman in die zee doet slapen ende niet rouken op tempeeste of wijnt diet al breect. Ic bin die ghene die in die boghaerden dicwile doe wassen netelen ende dijstelen ende ander quaet cruut sonder sayen ende menichwarf heeuet my gheuallen dat een dinc dat ghereet was te doen ic verleit tot sanderdaghes ende dan soe en dedicx niet. Ic sette alle dinc vte soe ic lancst mach soe dat mids my menich werc verlet ende verachtert wert. Ic heete traechede die crancke die cropele de mancke die ghequetste die vercaude die vervorsene Ende wilstu my anders heeten zeerichede mogestu my noemen. want al dat ic zie dat vernoyt my. ghelijc dat een molene die niet te malen en heeft hem seluen eet ende verslijt. des ghelijc gae ic my seluen etende ende verslitende bij zeericheden. gheen dinc en es ghedaen dat my ghenoucht ten zij dat nae mynen wille ghedaen es. ende om dat my aldus vernoeyt so draghic dese haecxe ende dese haexe heet vernoye van leuene ende slaet die lieden het es die selue haecse daer mede dat ic helyas sloech eens iaers onder den boem en hadde ghedaen die oghe appel dier tweewaruen vutghesteken was om macht die hij hebben mochte soe en ware hi my ontgaen. Mit deser haecx slae ic dese clerken inder kerken ende maecse zoe zwaer ende so leye. Waert datmense woeghe een souder wel drie weghen. Ic en spare niemant wien ic slaen mach. dese letsen ende coerden daer mede dattu ghebonden biste die zijn ghemaect van mynen darmen ende daer bij zijnse soe starc also du zien moghes want trect soe ghi wilt zij en sullen niet breken. et en zijn gheen coerden van cleruaulx maer zij waren ghemaect in donkerdale sij sijn al zwart ende vermost ende doer mynen buuc ghetoghen. Wildij weten haer natuere deene heet negligencie ende dander moethede ende bloethede zij sijn sachte want zij smeeken ende aentrecken alsoe maecticse om vaste te cnopen ende die lieden daer mede te arresteeren zonder haer cledren te schoren. Seg ic waer dat weeti wel want mit dien tween so houdic dy vanden ghenen diestu zies ghetorst op minen hals. als op die tijt van nv sal icker af swighen. want op een ander tijt eer ghijt weten sult zulture dij in vijnden gheletst ende ghebonden. vander eender sonder meer sal ic dij segghen om dij daer in noch zeerder daer inne te bijnden ende noch vaster dan ic doe mitter andren Die coirde es gheheten bij haren name wanhope met dier coirden was judas verhanghen als hij verraden hadde den coninc jhesus ende es des hancdiefs coerde vander hellen die zwarter es dan atrement daer hij mede sleept ende hanct die ghene die hij daer inne ghecrighen can. Ic draechse achterlande want die hangdief heuet my gheheeten op dauontuere of ic enighen sot vonde dat icker hem mede tstrop soude maken omtrent der kelen ende also daer mede slepe. Nu besiet ofstu ter goeder hauene gheraect sijs metten noortschen winde ende oft hu wel ghedient heeft ledichede mijn dochter zu heefti harwaert doen comen du suls hier steruen oft ic en sterue.

[fol. 34r]

Als die quene aldus gheseit hadde van haren ambachte dat zu plach te doen bij groter despite antwordic haer ende seide. vermoste quene. my dunct dat hu gheselscap niet en doech laet my gaen want ghi mocht my beletten also du ghedaen hebs. Doe tracse haer haecse van onder haer oxsele ende slouch op my enen so groten slach dat ic viel ter neder had ic doe ghehadt mynen halsberch het hadde my wel van node ghezijn. Want dien slach diese my ghaf was mortael ende dodelic en hadde ghedaen die salue die ic in mijn scarpe hadde dat was gheestelike salue die gheen sterfelic mensche ghemaken en can die hadde gracie gods in mine scarpe gheleit als zuse my ghaf. zu wiste wel dat icse van node soude hebben.

<min. 37>

Help riep ic als ic my ter neder sach Soete here ghenade dese quene heeft my doot ghesleghen mit haere haecse en hebic van hu ghene hulpe In my en sie ic gheen hulpe Comt my te helpen ende doet my vut deser vreesen

Ende als ic aldus riepe ende claechde ende lamentierde ter eerden liggende die quene leyde neder haer fardeele ende ghinc ontbinden des hancdiefs coerde om my omtrent den hals te bijnden Waenstu zeide zu tontgaen mit dinen claghene ende mit dinen roepene Ic sal die coerde vanden hancdief omtrent dinen hals cnopen ende maken dij een strop om daer mede dij te slepen ende te hanghen ende daer af sal my de buffel goeden danc weten. Als ic hoirde alsulc ghedreech ende ic wel sach die gheereescap die zu daer toe dede. van mynen palster so bedacht ic my ende nammen mit beiden handen vaste ende therte bequam my weder soe dat ic opstont ouer minen voeten ter haghe waert zo wildic lopen. maer zu volchde my mit haerder haexse ende hielt my mitter letsen daer af dat ic noch ontgaen en was. keer weder zeide zu keer weder ic wane dattu my niet en suls ontgaen du moets die haghe vergheten myne haecx ende mine coerden moetstu van allen penitencien onderdanich zijn

Aldus so trac zu my weder mitter coirden die achter my sleepte zeer droeue was icker omme ende ic duchte dat zu my de coirde vanden valschen judas omtrent minen halse cnopen zoude. maer om dat ic haer onderdanich was van allen pointen so torstese weder op haren hals alsoe zuse te voren drouch. dandre die lietse ter neder vallen ende slepen vp die eerde seggende te my. waert dat ic ter haghe waert truncte lettel of vele zu zoude weder opheffen ende my daer af trecken ende ende stroppen. zu dede alsoe zi seide ende hielt wel datse my beloefde. telken als ic my omme keerden ter haghen waert te gaen mit dreighen veruaerdese my ende quicte haer haex ende nam hare letsen ende trac my altoes van der haghen

Als zu my aldus vriendelike vander haghen hielt ende my die oude

[fol. 34v]

quene dede gaen Waer datsu wilde daer leide zu my ende ten laetsten leydese my op een valeye die doncker ende vreselic was. twee anderen quenen zere vreeselic ende daer my zeer af verheende sach ic comen te my waert. dene drouch dandre op den hals daer af dat die ghene die ghedraghen was die was soe ghezwollen ende soe grote dat hare dichede leet mate. Want het en was gheen werc van natueren alsoe ic arguerde ende mercte haer fautzoen. op haren hals had zu enen groten stoc ende een horen had se aen haer voerhoeft. biden welken zu haer te fierder toechde ende in haer hant hieltse een horekin ende enen blaesbalch droech zu ende was ghepareert mit enen witten mantel. Een spoire hadse aen haer voete die haer wel stonden

<min. 38>

wel scheen zu meestersse te wesen vander quenen die haer droeghe. Want zu deedse gaen waer datse wilde su hielt in haer hant enen spieghel³⁴ daer in datse haer aensichte ende haer lichaem spieghelde. Als ic aldus dese twe quenen sach comen te my waert. wat es dat seidic soete here god ghenade. In dit lant en zijn el niet dan oude quenen. Ic en weet oft ic ben gheraect int lant van feminien daer die wijfs die heerscappie hebben. Wordic van hem lieden ghedoot beter waert dat ic doot ware gheboren vele droeuer soudicker om zijn dan oft ic in oirloghe ware bleuen. Doe sprac tot my een stemme die was alsoe my dochte van gracien gods die my seide wanhope die en dochte dy niet du moets battaelge hebben ieghen dese quenen of sonder batailgen dij op gheuen du biste comen in haer lieden lant niement en comter hij en bespronghen van hem lieden tsi te paerde of te voete om twee ofte drie en zijt niet veruaert want ghi sulter ghenouch vijnden die di harde cort sullen willen houden ende wel seggic di ist sake dattu niet anders ghewapent en zijs du suls iammerlic ende ondierlic ghehantiert zijn hoe wel dat ghi hu daer ieghen wacht

Doe seidic hare ic bids hu dat ghi my segt wie dat dese quenen zijn die hier te my waert comen. als ghi wilt seide zu sult ghijt hem lieden vraghen ghelijc dattie ghone dede die dij vinc metter letsen dier ghelike sullent dij dese oic wel segghen ic hebt hem lieden alsoe gheordineert ende gheheten.

Ende als ic aldus stont ende hoirde nae die stemme die ieghen my van bouen sprac die quene die den horen hadde ende die op dandre reet die quam rechteuoert te my waert mit sporen slaende zu nam haer horekin ende zu blies daer in ende riep my van verre ontbeyt ontbeit ter quader tijt quaemstu harwaert ende mit enen slaghe slae ic dij dij doot. Ic sie wonder seide ic segt my waer sal ic my op gheuen of wien segt my tierst uwen name of nem

34 i superscript.

[fol. 35r]

memmermeer en gheuic my op. Su seide. hoert nae my ic salt hu segghen Ghi sult weten dat ic ben die oudste quene van allen den quenen. ne ghene en esser so oudt als icke dies vermetic my. Ic en wils niet lochenen. want eer die werelt volmaect was ende die hemele soe was ic int nest vanden hemele ghebroeyt ende ghewonnen. noyt en was argher broet voghel ghekipt. alsoe varinc als ic vten eye croop ende ic minen vader sach soe schone doe blies ic hem mitten blaesbalghe die ic hier mit my hebbe zoe zere dat icken dede neder vallen int afgront vander hellen. wit ende schone was hi te voren ende edele ende was claerder dan die sonne es te middaghe. Mer nv es hij worden alsoe zwart ende alsoe vreselic dat hi leliker es dan die doot. In die zee es hij worden vischere ende vanghere van voghelen ende van beesten ghelijc als ghi noch wel sien sult als du neffens die zee gaen suls ende als ickene aldus hadde ghesteken vut sinen neste mit hem so viel ic neder ende inden hemel so en bleef ic niet langher. Ic quam neder in eertrike dat nyeuwelinc ghemaect was twelke my niet schone en was want een werc sach icker dat ghemaect was om hoghe int nest te clemmene daer vte dat ic gheuallen was ende daer af dat ic mynen vader hadde doen vallen. als ic dat sach doe en mocht ic niet grammer zijn ende ic pensde waer dat ick mochte ic soudse oic mede doen vallen ende beletten alsoe te clemmen. also ict peynsde alsoe dedict. tot hem quam ic ende nam mynen blaesbalch ende bliesen in zijn ghepeyms ende maecte hem zinen buuc alsoe ghezwollen dat hem te moede was ate hij vanden froite dat hem verboden was hij soude alsoe vroet zijn ende also vol sciencien als god. bij desen weghe was hij bedroghen alte male ende verdult ende daer bij wordt hij veriaghet vut hemelrike ende verdreuen. hij verloes sijn vordel ende also verbodic hem te clemmen ten neste.

Als ic aldus dese twee kijntscheden ghedaen hadde ten tiden dat ic ionc was ende in kijntscheden soe peinsdic dat ic noch wel vele quade dinghen doen soude in mine leuene ende zeker vele heb icker sint ghedaen ende alle daghe doe ende noch doen sal. Ic make ende stichte die oirloge ende doe den lantsheren onder hem discoert ende ghescil hebben deen den anderen ontsegghen. Ic ben vrouwe ende meesterse van allen ternoye ende van allen wighen. Ic doe bannieren ontpluycken helmen ende wapenen aendoen mit goude besleghen ende mit seluere ende mit anderen moyheden. vele meer doe ic noch. Ic doe den lieden maken caproenkine gheprofileert mit siden ende mit seluere gheboert mit gouden hoedekins mit guldine broken ende mit marmosetten cocus mocus nauwe froxkine mauwen mit langhen becken hanghende toter eerden wel gheployt om wel besien te zijn cledren alte cort of alte lanc ghehackelt ende ghetackelt soe zere dat mer niet af en mach maken smale riemen of alte breet daer mede makense hem moeye. Ic make cropels schelu ende blijnde ende gheboetste om dat ic wille dat elkerlic zijn ogen op my heeft ende doese peinsen. Ja nv ben ic frisch ende moeye huutnemende sonder ghelike Nu ben ic van allen lieden ghepresen. niemant en is mijns ghelike. mijn herte soude my hoerdic segghen daer aff breken dat iemant mijns ghelike ware al dat ic segghe dat houdic staende ist goet ist quaet ende nemmermeer en wederroupick dinghen die ic gheseit hebbe. van niemant en willic zijn ghecastijt noch ghewijst noch gheleert doe vroescap van anderen lieden en prijsic niet my dunct altoes dat ic die vroetste ben ende dat ic meer weet dan een andre ende dat gheen dinc wel ghedaen en is no. wel gheseit noch wel gheordineert ten zij bi mijnder

[fol. 35v]

vroescappen voirpeynst ende al waert alsoe dat yemant wel dade of seide en eist en ist niet by ghedaen. mijn herte esser af in dangiere zoe zere dat wonder es dattet niet en splijt. alleene willic hebben den prijs ende de ere. allene wil ic hebben den danc. Ic bin zeer droeue als ic hoer dat iemant es ghepresen of gheeert dan ic oft iemant vroeder es dan ic staphans heb icken in despite ende ic segghe dat hi een ezele es als ic hore yemant die my prijst ende segghe hem ghi boerdeert ghi en waert niet sculdich aldus te segghen. Ic weet wel dat ic niet also vayllant en bin als ghi segt Ic kenne wel mijn ghebrec Ic en can niet dats my leet. ende weeti waer bij dat ic dit segghe ende my aldus veroetmoedich. en waent niet dat ict segghe ten sulken einde dat ic wille datmen my wedersegghe. ghi segt waer ghi en cont niet ghi kent hu seluen. want waert datmen my dus verantworde van rouwen soude my therte breken. mitter glauien die ic ghesmeedt hebbe waer ic staphans ghedoot maer omme dat ic wille datmen anders zins die spille keere in mine lof kerende als te voren segghende vrauwe behouden uwe pays. tuschen hier ende boloengen en is niemant soe vroet die doen soude dat ghij doet. uwe vroescap es singuleer dwelc zere te prisene es. Ic segt hu in goede ernste ende zonder flatteren. ende alsic dan hoere alsulke beroeminghe ende fimelinghe van blijscappen sprinct mijn herte op ende neder grof ende ghezwollen wordic af also du sies meerder plaetse ghebrect my grote setels ende meerder bancke om alle te sittene als een prinse voer gaen als een hertoghinne de lieden van voren omtrent my sonder bedronct te sine. want ic soude staphans spliten waer ic iet bedronghen dan sittic alsoe fier als een lupaert ende ic stelle mijn oghen ouer dwers ende besie die lieden. ende bij fierheiden halic minen hals vte. den kin hef ic op ende den mont settic te lachen mit minen scouderen gae ic al weyuende ic gae properlic mit tuten ende mit broken ende sette my hoghe ghelijc ene sceminckele. In my en is el niet dan wijnt ende om dat ic aldus bin gheswollen so en can ic niet ghesien mine voeten noch minen ganc noch noit en gheuoeldic ghebrec in my wesende maer ander lieden ghebrec dat zie ic wel maer van haire doechden en sie ic niet. daer om bin ic van al een boerdeerster ende een bespotterse. Hier voermaels was ic ghecroent ende conincginne gheheten mer ysaias³⁵ als hi my sach staphans nam hi my de crone ende was gram dat icse drouch ende dat ic conincginne was gheheten. Wildi weten mynen name Ic heete houeerdichede die moeye die fiere die ghehorende beeste die om die lieden te hortene hebbe enen horen in mijn voerhoeft ghestelt die horen heet fierhede ende es dien hoirn van enen eenhoren die vreeseliker es dan twee horen Want in alle die werelt en es point van stale dat so scarp is noch so wel gheslepen die eens mans herte soude doirsteken noch dair in geghaen sonder te plompen het en ware dat dese eenhoirne hem holpe ende den wech maecte. Ic maker mede den wech aen de messen ende sweerden ende alle maniere van wapenen die ghemaect zijn om die lieden mede te doden. Ic steker mede tallen siden sonder iemant te sparen. Ende du suls oic weten dat die ghene die naer haire machte ghesuuert sijn van hare sonden die stekic vele lieuer dan andre mit my so draghic blaesbalch sporen ende horekine ende ben ghecleet mit enen mantele om mynen staet te schoenre te doghene

Mine blaesbalch heet ydele glorie ende es ghemaect om dode colen leuende te maken om te doen den sotten die versot ende verhoudert sijn ende vuyl van sonden te wanen dat zij claer ende

35 Dit woord is met rood onderstreept.

[fol. 36r]

ende suuer sijn bouen alle dandre. Desen blaesbalch hadde in zijn smisse nabugodonosor die seide dat hij babylonien ghesticht ende ghemaect hadde in hare virtute ende in hare schoenhede. die vlammen die hi vte werp die toechden wel dat in hem was groot vier ende colen ghemaect bij instrumenten. ghelikerwijs dattie wijnt tfroyt doet neder vallen vanden bomen ende disturbeert des ghelike die wint vanden blaesbalghe leyt alle doghet te neder ende hi werpt alle ter neder dat hij ghecrighen can. ne gheen doghet en mach voir hem bliuen. hij verslijnt die grote voghelen ende nemt hem haer spise. hi doet hem lieden verliesen bij haire sotheden die sustinancie van haren leuene. En hebdi niet ghehoirt vander rauen die eens iaers enen case hadde in haren becke ende een vos quam tot haer ende seide. Ic bids hu raue dattu my sings een liedekin ic hebbe grote langenisse te horen die soete melodie van dijnre kelen die soeter es dan enich orghel oft santorie dattu my niet en failgiers dat bid ic hu. ende om dij te horen bin ic hier comen van welken sanghe hij alsulken wijnt besief dat hi den case niet langher ghehouden en conste ende lieten vallen sonder letten ende begonste te singhen want hij hadde therte vray ende waende dat Reynaert in ernste gheseit hadde. maar neen hij om des rauen sanc en gaf hi niet. hij meende den case sonder meer. hij nam den case ende droughen wech daert hem gheliefde ende aldus verdulde hij der rauen. bi desen exemple mogestu claerlic sien dat de wijnt van desen blaesbalghe doet den ghenen die best ghepluymt zijn al dat zij hebben ter neder liggen dats te seggene als ic sie ende weet dat yemant virtuut in hem heeft ofte goet van gracien of van auontuere. mit desen blaesbalghe bedwing icken dat hij zijn wanen verliest ende ter neder valt. die wijnt van desen blaesbalghe en soude nemmermeer aschen noch mul veriaghen. die sterfelike mensche es tmul. ende alst gheblasen es met een luttel wijnts soe eist ghespreyt ende al te quiste. desen blaesbalsch doet lude pypen ende schelmayen dat zijn die ghene die idel van doechden zijn ende die ghenen sin en hebben. Mit desen blaesbalghe blasic den heerdt den ghenen die den duuel enen coec willen backen van ziere sielen Ende daer toe so seg ic dij heeft iemant enich licht in sinen boseme mit desen blaesbalghe blasict ute ist graen oft caf. dat doech of dat niet en doech. Ic proeft an vaste te blasene. want eist caf soe vlieghet staphans wech mer dat en soudt niet doen waert graen om al mijn blasen. met desen blaesbalghe can ic wel wijnt weder trecken in my en te³⁶ my waert weder halen. Want als my iemant gaet blasen in die ore seggende dat ic schone bin ende dat ic schone clederen draghe dat ic edel bin ende zere machtich vroet milde ende zeer vayliant dan treckic dien wijnt te my waert ende make hem in minen buuc plaetse groot ende ghezwollen wordicker af also du moghes sien. Ic hebt hu anderwerf nv gheseit die wijnt doet my dan opheffen minen steert ende drayen ghelijc ene paeu omme datmen sien mochte mine confusie. Met desen wijnde wordic zoe ghezwollen bij alsoe dat icker niet af gheydelt en worde ic souder staphans af spliten ofte van rouwen steruen. ende daer om in manieren van versuchtene soe heb ic een horekin speciale biden welken den wijnt dien ic hebbe in minen lichame werpe ende scudde ende daer comt stof vte. dit horekin es sculdich te heeten beroemen. het es die ghene biden welken ic veruare alle die beesten vanden lande biden welken ic doe hem allen thooft opheffen als icker zere mede wil blasen. Ic hebber dicwile mede gheblasen dat ick nochtant niet ghevanghen en hebbe noch ten bosche noch te velde want ic beroeme my dicke van dinghen die ic niet en hebbe noch

36 Superscript.

[fol.  36v]

lettel noch vele ende segghe dat ic ghedaen hebbe dinghen die ic noyt en peynsde Ic segghe dat ic van hoghen gheslachte ben. Van groten ende van hoghen maghen ende dat ic gheboren was in een groot huys daer grote heerscapie aen leyt ende dat ic wel can doen ditte of datte ende dat my die coninc wel kent ende vele andre blasinghe dat anders niet en es dan wijnt ende die sotten wanen dat proye es die de maniere niet en weten. Ic blaser oic mede als ick proye ghevanghen hebbe of dat ic ghedaen heb enich dinc dat my dunct van weerden zijn op dat icker die eere af mochte hebben. nemmermeer en soudict helen noch zwighen ghelijc der hennen die gheleit heeft. elkerlijc clappict staphans. Ic segghe heu heu. hebdi ghehoirt ende ghesien wat ic ghedaen hebbe. Wat dunct hu eist niet wel ghedaen. dunct hu niet dat ict properlic ende subtilic toe bracht hebbe. waendi dat dese of die alsoe ghedaen soude hebben. nae dien dat ic studeren wil op een dinc Ic en vreese my niet dat yemant bet soude doen moghen dan icke.

Hute desen horekin gaet groten adem want et was gheblasen mit eender voller pausen ende wel droeue es hij diere mede blaest alsment niet ghehoert en heeft. Want ghene hoeringe en wil hi horen. want altoes so wilde sulc een musaert die vanden hoirne es gheheten conaert dat menne altoes hoerde spreken ende dat niemant iet seide sond hi allene die van hem seluen tparlement houden wille in allen tiden ghelijc als die cockuut die niet el en can singhen dan van hem seluen. Een alsulke coonaert die van zinen wijnde es gheseit blasere seit dat hij wel weet ende verstaet alle dat die lieden segghen willen. hij breict hem lieden hare sprake ende houdse ouer sot. elken antwordt hij sonder vraghen ende doet sine sentencie vlieghen. hij argueert. hij solueert ende concludeert. ende van sulke lakene maect hij dicwile doncker varwe. ende waert dat iemant seide dat van alsulker vaerwen niet en ware hij soude ghereet zijn om te scheldene ende poeder te doen vlieghen ende donderslaghe ende tempeeste te makene. sulc een man can wel sonden blameeren ende vasten prisen ende ander doechden hoe wel dat hijs inden buyc niet en heeft gheen ander dinc en heeft hi inden buuc dan wijnt omme die lieden te doen gapen op hem. Dese horen maect quade iaghers ende quade venisoen vanghers. want selden valt dat hij vanct mit sinen blasene veriaecht hij elkerlic ende ghelijc dat die aextere bij haren roepene ende met haren ghescalle ne ghene voghele en laet omtrent haer nestelen noch broeden mer doese alle van haer vlien ende doet haer haten van hem allen. des ghelijc vliet elkerlic als hij hoert dat gheschal van desen conaert nyemant en dar hem ghenaken om sijn gheclap ende gheluyt. Dese hoirne en was niet roelants hoirne daer mede dat hij blies als hi storf ende hi en es oic niet ghemaect van coehoirnen ende harde lange ist leden dat hij niet nieuwe en was. hij was ghemaect als ic gheboren was ende mit hem was ic verenicht also langhe als ic leue so en sal icken niet laten ende mids hem mach hi my kennen ende auiseeren die wille.

Uanden sporen seg ic dij oic dat icker des gheliken mede bin bekent. sij beteekenen dat ic gheerne ride schone palefroden ende dat ic niet en soude connen te voet gaet ofte mijn peert en ware by my. sij seggen dat ic vele te ghereder bin omme pijnlichede te doen ende dar omme verkeert te gane soe zijn mijn hielen vele te stoutere. dene spore heet onghehoirsaemheit. Die ander heit rebelheit Metter ierster sporen reet adaem als hi van den froite at dat hem verboden was. ne gheensins en had hiere toe ghemoghen en haddi niet verkeert geghaen. ende verkeert en had hi niet moghen gaen en had hi die sporen

[fol.  37r]

niet ghehadt den wech en was niet ghesleghen sonder eua die hadden gheghaen ende daer naer soe ghinc hine droefhede soe quammer of ende noch sal. die spore daer hi aldus op verstoute die verhaetene ende brochten ter doot. Ter quader tijt was hij edel man. dat hij om tetene van enen appele moeste sporen spannen. ende ter quader tijt hadde tpeert om hem hem te ridene. en moesti aen doen sporen. en hadde de tros sijn ghedaen dat van ziere rebben was ghemaect. nemmermeer en had hij ghedangiert de sporen te spannen noch vanden froyte te smakene ende tetene

Dander spore hadde aen sijn voet de coninc pharao dat was als die souuereyn coninc wilde vut sinen handen doen tvolc van israhel ende vut sine lande setten Maer omme dat hij wilde zine macht setten ieghen den coninc die meerder was dan hij. sine spore quam hem ter groter droefheden ende belettinghe. Want als hij langhe gheiaecht hadde ende lange ghesleghen mit sporen. Int hende maecte hijs so vele dat hij in die zee viel. de sulc waent een ander veruaren die met slaghen hem seluen doet vallen ende men seit dat hi niet vroet en es die vecht ieghen een naelde. Mar dinghe datter af comt die houerdighe en mach hem niet onthouden. hij verlaet hem op zijn sporen dat hij dlijf daer omme verliest

Nv sal ic hu segghen vanden stocke die ic draghe. In die stede van enen palster Ic lene ende ruste daer op ende onthoude my daer op als ic iemant vijnde die my taent ende die my wille doen vallen bij sinen sermoene of bij sinen sprekene. Ic bescerme my daer mede ende verwere als my iemant ieghen minen wille wil veriaghen ende mine instrumenten nemen. Ic beschermer mede alle die sonden dat ne gheen en es so ionc no. soe oudt die hem dar verwonnen gheuen also laghe als icse beschermen wille. het es de selue stoc die de rude keerle in zijn hant hadde dien du saghes als redene ieghen hu sprac al disputerende Obstinacie es hij gheheten also voren gheseit es. Het es die ghene daer saul op ruste als samuel ieghen hem scalt om der proyen die hi brocht hadde van damelech. het es een stoc om een coeyere die egheen tijt bughen en mach. Want hard es hij ende ghecnorret. crom ende vol cnopen. mijn vader brachten uten bosche van egipten ende ghaffen my ter quader tijt was hij vonden. ende die ghene diere mede sullen ghesleghen sijn. sellen die doot ontfaen. Ic slaer mede mit groten nide die herten van desen wreeden keerls om hart te wordene. ende doer my om haten van lieden van goeder verstannissen. Ic veriagher ende verdriuer mede gracien gods in allen steden ende daer ouer vallen die ghene die nernstich zijn ter haghen van penitencien te keren. ende om dat disturberinghe te meerder soude zijn soe makicker officiael af ledichede om die letsen te cnopen ende daer mede te belettene ende te houdene die ghene die ic vijnde nae mijn ghevouch. Nu besiet oftu wel moghes roupen. Wacharmen dattu my aldus vonden hebs. wel varinc sal ic dy toghen van mynen spele. maer na dien dat ic di soe vele gheseit hebbe so salic dij voirt segghen van minen abite. dats vanden mantele daer ic mede ghepareert bin ende bewimpelt also du sies. Het es langhe leden dat dese mantelt ghemaect was om mine lelichede mede te deckene ende om mine vuylichede te helene. ghelijc dat de snee bedect ene vuyle messene of ghelijc dat poirtature schoent ende verlicht ons oude quade muere des ghelike soe bedect my dese mantele ende seecht die lieden

[fol. 37v]

dat ic schoene ben ende heylich maer waert sake dat ic wel ontwimpelt ware ende wel ontdaen ende wel van binnen besien van niemant en soudic zijn ghepresen noch ghelooft. En saechstu noit speelman die met drachten speelde ende met touerien den lieden doet wanen dat hi onder sinen hoet enich dinc heeft ende nochtant en esser niet onder. bij desen soe moechdi wel weten. al bin ic ghewimpelt ende ghepareert ende my van binnen wel besaghe. hi mochte wel segghen blase hier en es niet in. Een voghele die men heet outrux die draght significacie van mynen mantele ende die bediedenesse ende oic van my so heeft hi plumen ende vlerken omtrent hem. nochtant en mach hi niet vlieghen. Ware yemant diene aensaghe ende niet en kende hij soude wanen dat hij sonderlinghe wel conste vlieghen. dierghelike wanen die lieden biden abite dat zij van buten sien dat ic ben een voghel van hoghen vlieghene ende dat ick gheestelic bin ende staphans te hemele vlieghen sal nochtant so is in eertrike mine woenste ende daer so versolaceric my. Ic en mach noch en can vlieghen tes om niet dat ic mantel of vlerke hebbe ypocrisie es de name van desen mantele ende es ghevoerdert mit vellen van vossen al omme van binnen hoe wel dat van buten schinen witte lamsvellen. dickent draghicse in die kerke als ic gode gae bidden. ende dickent doe icse an als ic my beduchte versteken te zine vanden state daer ic een stic tijts in hebbe ghesijn. Ic doese oic an als icker mede bin huutghesteken ende verlaten ende make den sanctificetur. Ic doe ghelijc dat Reynaert dede die hem in den wech doot maecte om datmenne op die karre werpen soude ende vanden harinc eten mochte. bij hem soe heb ic dic wile gheweest in groten state ende hoghe gheset ghelike ene scymminckele ende ghelijc ene goddinne zere besien. Een scymminkel bin ic ende scymminkele zijn alle die dese mantel an hebben want hij doet conterfayten ander lieden ambacht dat hi selue niet doen en can ende nochtant en is anders niet dan een waengewaers om die lieden te doen waers meenen ghelijc dat die phariseus dede die hem van buten dede schinen blickende van doechden ende vele vasten ende ghene sonden te doen alsoe hij seide Tscyminkele dat eens iaers conterfayte den ouden scoemakere daer af so leestmen dat hem soe vele onderwant vanden ambachte dattet hem seluen de kele af sneet. Desen mantel en cleedic niet alleene maer elc vanden ouden die cleedten als zijs te doen hebben om te zine van schoender manieren. ledichede maecter haer moy mede ende ic maker my mede oetmoedich ende elc vanden anderen die cleedten om mede te decken hare quaetheden Te meer datmen andoet ende besicht. te starke es hi ende te myn verslijt hi herde varinc sal icken dij aendoen ende di daer mede cleeden ende dan sal ic met di alle minen wille doen.

Als my aldus houeerde vertelt hadde van haren doene ende van harer manieren. noch had ic begheerte te wetene wie die ander wach diese drouch. Ic seide vielge wie si di die also houeerden draghet ende die ghedoghet dat so quade een beeste op dinen hals sittet ic wane seker dat ghi niet en doghet dat ghi hu alsoe laet bedwinghen

Doe antwoirdese my. na dien dat ghi weten wilt wie ic bin ic salt dij segghen ende du does wel dattuut my aldus segs sonder smeken dat ic niet en doech. tes waer Ic ben die sotte quene die elkerlic te danke spreken wille ende de grote heren te groeten ende hem die plumen af te rapene die se op hem niet en hebben met rechte ende mit onrechte so louicse alle ende diene hem van placebo want ic can wel lieghen. toten sotten seg ic dat se vroet zijn. toten haestighen dat zij ghetempert zijn

[fol. 38r]

toten roukelosen seg ic dat zij voersinnich zijn. ende toten tyrannen seg ic dat zij ontfarmich zijn. Ic wel can huuen scorfde hoofden ende wel can ic smeren tquade wiel dat crijscht ende noch meer carret Ter princhen houe bin ic willecome ende tallen tiden wel ontfaen. en es gheen speelman bet ontfaen dan ic ben noch die daer meer solaes doet mer sij sijn herde sot. want ic bedriechse al mitten flagoolkine. Ic bin die meerminne vander zee die mit minen soeten sanghe dickent doe die ghene versmoren die na minen sanc horen willen. mine rechte name es flatteringhe. ende ic bin sverraders nichte doudste dochter van valschede die voetstere van alle quaetheden alle die du ghesien hebs ende noch sien suls alle hebicse ghevoestert mit mynen borsten ende ghespeent ende hoe dat ic haer lieder voester ben specialic van houerden bin ic dragherse. Ic houdse ende draechse op minen hals also du zies ende en waric zu soude varinc vallen want zu en can niet te voete gaen.

Nv segt my seidic wat bediet de spieghel dien ghi also houdt. Sij antworde my. en hoerdi noyt spreken vanden eenhoirn hoe dat hi wel verliest in den spieghele alle zine fierhede vanden foreeste als hi zijn aensichte daer in ghezien heeft ende blijft al stille staende Ic hebber seidic wel af horen spreken. dier ghelike seide zu willic houeerde compareren biden eenhoirne. want waert sake dat zu haer niet dicwile en spieghelde elkerlic soude horten ende steken ende ne gheen dinc en soudse bij vrienscappe doen. maer alse haer wel ghespieghelt heeft dan wordse vele meer goedertieren den ghonen die haer den spieghel hout. dese spieghele es louinghe ende accorderinghe van al dat men seit. Want als die houerdighe iet seit. hij wille datmen segghe. ghi segt waer ende tes also. dit es een goet spieghele spieghelter hu in. Maer waert datse ghenen spieghel en vonde. herde cort soude op heffen hair hoirne ende steker mede ghelike die eenhoren doet ende om dat ic ghedregen soude zijn zoe draghic den spieghele ende loue ende volghe alle dat ic hore ende sie. Ic ben hugo vanden hoghen bosche die elkerlic by mine sothede antworde ende segge al dat ic hoire wient deeren mach of helpen

<min. 39>

Als flateringhe my aldus hielt clappende ende sermonerende van haren ambachte datse doen conste. Een andre quene quam my op gaende daer my grote beuinghe ter herten af quam. twee schachten hadse stekende in haere twee ogen mit vier voeten ghincse op deerde ghelijc ene serpente ende daer to was zu soe maghere ende so onghevallich dat se noch vleesch noch bloet in haer en hadde. alle haer zenuwen ende aderen die bleken al ontdect op haren rugghe saten twee andre quenen die wel alsoe leelic ende

[fol. 38v]

meer vreseliker waren dan zu. dene was vermuzeelt mit ene valsche visage ende hadder mede bedect haer vorme van haren aensichte dat mense niet en soude sien. In haer rechter hant hieltse enen knijf ende in die luchter hant een busse mit saluen maer den knijf hieltse bedect. Dander quene hadde in haer hant een glauie die al vol was van mans oren diere an ghespeet waren deen hende hieltse te my waert ende dander einde hadse tuschen hare tanden mit enen beene dat al bloedich was twelke zu cnaghede ghelike een hont ende dat yser vander glauien was ghebarbileert mit enen haec diere aen gheuest was welc yser was ghemaect om die pelgrime daer mede te hakene ende te doerstekene. de quene wasser mede harde fier ende stout de quade passie moetse slaen. Als ic dese quenen wel besien hadde ende haer maniere ghemerct ic peynsde dat ic weten wilde haren name. Quene seidic toter ierster die dander twee drouch segt my waer af dat ghi dient ende uwen name of ghi wilt want groten vaer doedi my ende dese andre leelike quenen Doe antwerdese my. seker seide zu al bistu zere veruaert ten es gheen wonder want staphans sal ic dij leueren toter doot. Ic ben nijt sathanas dochter die hij wan an houeerden als hi bij haer lach. In alle die werelt en es castele no. pont ic en hebber manslacht in ghedaen van menichen mensche. Ic ben de wilde beeste die hier voirmaels Josep verbeet daer iacob af seide datten ene quade beeste verslonden hadde. hij seide waer. Ic ben dat wonderlic dier van wien niemant feeste en soude maken omme tziene. want daer bi dat ic leue dat es al bittere ende nemmermeer en waric wel te vreden smaectic enighe soetichede. ander liede magherhede voet my. ende ander liede gramscap ende onghemac dat es mine spise. waert dat ic van alsulken gherichten ghenoech hadde so soudic stapans vet sijn ende ront mer om dat icse niet altoes ghecrighen en mach te mynen wille daer bij so bin ic magherder ende bleec ander liede doghet die doot my ende maect my bleec ander lieden ghemac dat verteert ende zughet mijn bloet. Ic wane al waric in hemelrike ic soude van rouwen steruen. die doghet diere in es die soude my doden. ende daer bi dier my in dade hij soude my versworen maken. want die doot heeft my belooft ende gheseit dat ic nemmermeer steruen en sal. voer dat die werelt vergaen sal ende nochtant en wanic niet dat ic dan steruen sal die doot beloofdet my. want bij my soe quam su in die werelt ende bij my so regneert su. Ick ben tserpent dat alle quaetheit cnauwet die hatet alle die lieden die wel doen. ende nae mine macht so verdoemicse. ende ne gheen is dat ic mynnen mach in hemelrike. In die zee no. in eertrike ic doe caritaten despite ende vechten ieghen den heilighen gheeste. mit desen tween glauien die du sies vte mine oghen steken soe aenvechtic elkerlic. deene heet gramscappe van ander lieden goede. dander blijscappe van ander lieden mesualle. mitter ierster so starte hem dauid om saul te slane om dat hij meer gheprijst was dan hij. metter andere glauie wordt de coninc jhesus side doersteken. want hem deerde meer die boerderinghe die de joden hadden van sine pine ende tormenten dant dede die spere dat longius in zijn herte stac. Dese glauien sijn ghewortelt diepe in mijn herte. mar doer oghen hebben sij haren vutganc om my te maken ene ghehoirnde beeste ende om mijn venijn te doen werpen doir mine oghen om te veninen mijne ghebuers mit ene ziene sonder yet te sparen. mine oghen zijn oghen van enen cokentrijs. alle die ghene die omtrent my zijn of die by my wonen. wanneer dat icse zie soe sijnse doot. Vele ander quaets soe doen sij. twelke v mijn dochteren

[fol. 39r]

sullen segghen op dattuut hem lieden vraghes. bet ende vele ghemackeliker moghen zij spreken die riden op minen rugghe dan ic die gheen tijt ruste en mach hebben. nv vraghet hem lieden ende verstatet nernstelike so sultuut perfectelic moghen weten. ende ic souds hem lieden seidic gherne vraghen.

Wie bistu seidic die voren sits op hatien die fiere die dijn aensichte also bedect es mit dien faus visaige datment niet sien en mach ende waer bij so draechstu dat mes also stille bedect ende die busse mitter saluen. van di en mach ic ghene doghet ghepeinsen of du en segs my ander dinc. Doe antworde se my ende seide. Wiste elc wel wie ic ware ende my elkerlijc wel kende. Ic wane lettel iemant my begheren soude no. lief hebben. Ic ben een veruolgherige ende voldoenrighe van mijnder moeder nijt. Want om dat su niet elken deren en mach nae haer begheerte soe dede su my een iaers gaen ter scholen ende hiet my dat ic leeren soude sulken aert ende sulke malicie. biden welken dat ic haire quade begheerten ende quaden wille volbrenghen soude. Nu seg ic dij dat ic ghinc ter scholen ende daer vant ic minen vader die meester was ende die mijnder suster leerde der lieden vleisch rau tetene also du sies int beene te cnaghene. als hi my sach nv comt haer mijn lieue dochtere nv sie ic wel dattu enighen aert leren wils ende enighe malicie om die lieden te verdullen ende te bedrieghen ic salt dij gheerne leeren ende grotelic bin icx verblijt.

Doe ontsloot mijn vader ene scrine ende reicte daer ute dese busse ende dit faus visaige ende dit mes dat ic hier stillekine onder my draghe. dochter seide hi. die wille verdullen ende vaen voghelen die en is niet sculdich te setten de scuwe biden nette. Want waert soe datse die scuwe saghen staphans souden zij wech vlieghen. daer omme mijn lieue dochter so seg ic dij. wilstu yemant bedrieghen. du en sijs niet sculdich hem te toghene dijn lelic aensichte dat soe vreselic ende so zwert es want du souds verliesen alle die pine die du ghedaen hads. maer wel lieue dochter du moets hebben ene subtile maniere dattu hem toghes schoen ghelaet ende goede siere van voren ende hem steect van bachten mitten steerte ghelijc den scorpioen. dat bij gheliken maect schoen samblant van voren. Ende om datstu dine saghen volbringen souds moghen sonder failgeren so presentieric dij dese busse ende desen cnijf ende dit faus visaige. het sijn instrumenten daer de menighe mede verloren es. als joab die amasan dode ende abner die ghehalper hem mede. Judas die en wasser oic niet sonder als hij vercochte den coninc Jhesum. Triphoen ende oic menich andre die en veronweerdese niet te draghene. bijden welken lieue dochter ic dij raide dat ghise nemt om uwer moeder siele te vertroestene ende om haer te helpen voldoen datsu selue niet ghedoen en can. Met deser saluen sulstu den ghenen saluen dien du mitten kniue steken wils ende mitten bescreuene faus visaige sultu dijn lelic ende afgriselic aensichte decken. dats te segghen dattu dijn ghepeyns suls bedecken mit valscheden ende van buten sultu schinen anders dan du biste van binnen ende dan sultu hebben ene maniere van soeter sprake die sachte ende smerende sal zijn dats de salue daer die coninghen ende prelaten mede ghesuuert sijn. het en es nv noch coninc noch graue hij en wille dese salue hebben. altoes willen zij datmen hem segge dinghen die hem niet en vernoyen so waer bij dochtere smeertse boudelic mitter saluen ende daer nae stecse mitten cniue.

Nv seg ic ic dij als my mijn meester aldus gheseit hadde ende ghewijst so ginc ic vter scolen vp mijnder moeder ghinc ic sitten also du sies

[fol. 39v]

In deser manieren. meesterigghe bin ic also my dunct van dat my gheleert was. wel can ic mijn faus visaige andoen ende my van allen pointen onderwinden. van te saluen ende smeren ende te lachenne binnen den tanden. Ic can wel biten sonder bassen ende wel mijn ghelaet simple houden. aen deen side wriuen ende smeren ende an dander zide slaen ende steken. Ic bin tserpent datmen dect onder tgars toter tijt dat iemant bi hem comt ende alsoe varinc als hi my ghenaect soe es hi doot. al siestu my van buten ghepareert zeker daer om en kenstu my niet men kent die lieden niet bij haren clederen. noch den goeden wijn biden vaten menich boom es van buten groen ende wel ghebladert die binnen droghe es ende al vol wormen. Ic ben een vat daer die hoepen an vort sijn ende waert dat oic yemant aen my betraude so soude ter stont hem bedroghen vijnden ende qualic soude hem iemant voer my ghewachten. want ieghen minen aert en mach cracht van lieden noch menichte van volke ghestaen ende haren sin en prisic niet een boen sint dat ic mijn faus visaige aen ghenomen hebbe ende alle zijn se verloren ende verdoruen ende in mine ghenade gheset

Ic ben verradenisse die heeft in menighe steden menighen valschen troc ghedaen. noyt en speeldic marel spel of scaec ic en nam wel met mijnder consten welken trec dat ic wilde. gheen en esser noch coninc noch roc ic en trecse wel tot my ende om dat dijn leuen vernoyt mijnder moeder nijt. so heeft so my gheheten ende beuolen dat ic dij aen my trecke sonder respijt ende dat ic dij haire presentere. recht nv soe ontseg ic dij ende verbiede dij seluen desen wech. ende gheeft hu op. du biste doot. Sente claes die de clerken verloste die en sal di nemmermeer vut minen handen trecken. Ende als zu my ghenaecte om doot te slane. dandre die bi haer sat seide. Suster ic bid hu ende zijt niet te haestich ghedoecht dat hi leue toter tijt dat hij weet minen name ende daer na sullen wij hem te gader asselgeren. Van rauwen ende van gramscappe soudic steruen en verswaerde icken niet alsoe zeere als ghi. doe seide zu. tes my lief. mer ic bids hu spoet hu. want ic wille dat wy cortelinge die eere hebben hem oneere te doene.

Doe dese verdoemde teue die quade passie moetse slaen my aenveerde al bassende ende an tbeen dat zu hielt al cnaghende. hoe hoe zijstu seide zu also stout dattu hier dijn stoc brochs. Ic hate alle de stocx die niet crom en zijn ende die beneden scarp sijn ende alle diese draghen en can ic niet mynnen ende ic bijtse gheerne als ic macht hebbe van bachten. hoe wel dat ict scone van voren toghe ghelijc dat mijn zuster gheseit heeft. Ende om dattu enen stoc hebs hoe wel dat hi niet crom en is om dat nijt mijn moeder dy noyt en mynde noch dinen vader ter quader tijt quaemstu hier Ic sal di staphans eten al leuende. Ic sal dij cnaghen toten beene toe ende tvel vanden rugghe trecken. noit en saechdi teue no. roode in vleeschuse die also gherne rau vleesche at als ic doe. Ic hebbe die kele al bebloet ghelijc een wolf die tscaep verbeten heeft. Ic ben vanden roecs gheslachte die sinen nest in de helle ghemaect heeft bouen alle dinghe etic gheerne croengen. ende also zij meer stincken soe icse lieuer hebbe nemmermeer en aticker af voir datse stoncken. had ic appelen te wachten nemmermeer en soudicker in biten voer datse wel vort waren. dits mijn voetsele ende al mijn leuen ende hebbe daer af de natuere van mijnder moeder nijt.

Als zu my dit hadde vertelt hoe wel dat ic sere veruaert was een lettel begonstic my te verstouten ende ic seide. loddinghe ghi waert goet mine appelen te verlesene ende te hoeden ist dattu my wils verdraghen

[fol. 40r]

my te bitene. Ic sal di peren ende appelen ghenouch gheuen te verlesene ende en ghenoucht hu dit niet. ic sal dij vuylicheden ghenouch leueren eer dattu my aldus gaes cnauwen ende cnaghen

Doe³⁷ namse weder haer tale ende seide. Ic en darf niet verre gaen omme vulichede te souckene. want in minen mont heb ic die instrumenten daer mede datmense smeedt. waerder enich in die werelt voeruoets soudse tuschen minen tanden sijn ghesmeedt also my leerde die meester die mijnder suster leerde. wel ghelouic seidic. hadstu materie du souds smeden. maer sonder materie en mach niement wel smeden hoe goede meester dat hi es. sonder yser of stale en sal ghene haex wel sniden. Materie seide zu vindic ghenouch. want alle die doghet die ic weet die can ic wel in quaetheden verkeeren ende valschelic vertrecken. Ic can wijn in watere verwandelen ende van goeder triakel venijn maken. Ic can wel blameren die goede lieden ende ghelijc rau vleesch eticse

Hoe heeti vraechdic hare. betreckighe seide su die die lieden betrect met minen tanden ende stampse om een supen daer af te makene om mijnder moeder die siec es te supene ouer pottaige. want zu heeft my ghemaect meesterige van haerder spisen ende hare meester coc. Ic diense van mans oren gheroeft ende ghespeet an mine glauie ghelijc ene harste. Mine glauie hetic mine tonghe om hare wonde die so vreselic es so snijt meer dan enich zweert. die oren diestu sies aldus ghespeet an myne glauie dat zijn oren vanden hoerders die horen dat ic segghe ende die gherne mine redene verstaen die steken hare oiren doir mijn glauien om te dienen mijnder moeder die zij sien quellen

Doe vraechdic haer waer bi heeftet yser vander glauien enen haec. Ic salt dij seggen seide zu. als ic hebbe doir steken een ore mit mijnder glauien gherne doe ic so vele dat ic ghehake den name van yemande want ic stele vele lieuere enen goeden name van yemene want ic stele dan enich dief doet enich ysere oft enich tresoir. Soe sijstu seidic dieuighe Want beter ist enen goeden name dan rijchede. zeiker seid zu ghi segt waer maer salomon leert ons dat selue Ic bin ene gherechte dieuighe van allen goeden dinghen. Gheen dinc en mach ic stelen in dit lant dat my duncket beter zijn biden welken ist dat icker ghene restitucie af en doe. Ic en mach gheen pardoen hebben maer harde node soudict doen om die grote scande die icker af hebben soude. Ende wat doedi seidic tot haer alstu alsoe bider oiren den goeden name hebs ghehaect ende doersteken ende enen goeden man daer af ontcleet. Seker seide zu. Ic hebbe dij hier voren gheseit dat ict verandre in venine ende alsoe voedicker mede mijnder moedere doe antwordic hare ende seide. my en dunct niet dat ic van desen iare soe quade een beeste sach als du zijs. zeker seide zu. Ic gheloefs wel. want ic ben argher dan die helle die niemant een deert die in haer slot niet en es of die lieden zijn van goeden leuene. al was sente Jan in die helle hi en hadde ghene pine. Want die grote volmaecthede van hem souden beschinen. Maer ic segghe di dat ic alsoe wel dere die absente die bi my niet en zijn. niet te meer en deert my mine glauie te werpen ouer see dant doen soude ouer ene mile of twee. ende oic seg ic dat ic also wel dere lieden die heilich zijn. ware sente ian op eertrike. noch soude hi mine glauie proeuen ende oic wildic inden hemele soudict hem doen beseffen op anderen tiden heb ict gheproeft ende hebber menighe mede ghesleghen ende noch sal ende ic segghe dij dat ics hu niet langher verdraghen en wille te slane ende neder te vellen.

37 Verbeterd uit Die (met donkerder kleur inkt?).

[fol. 40v]

Doe antworde verraetscap. zuster seide zu laet ons te gader doen. slaet aen deen side ic salne smeren ende daer nae sach icken oic slaen aen dander zide. aldus en sal hi niet moghen ontghaen oft hi en hebbe alte goede meesters. Ic wilt wel sprac dandre. mer ic bids hu dat wine ierst doen vallen van sinen paerde so dat hi niet meer riden en mach.

Als ic dese woirden hoirde was ic veruaert ende verheent want ic en waende noch en peynsde dat niet dat ic enich paert hadde. hoe seidic tot verraetscap. bin ic te paerde. waer om heeft zu dit gheseyt. oftu weets so segt my. Redene seide. zu leerdet my als ic ieghen haer sprac. dat een mensche te paerde die ghenaemt es mit enen goeden name dat peert es sculdich te hebbene vier voeten also ict weet want en hadt maer twee of drie tsoude houten. nyemant en mochs eer hebben op alsulke paert te riden Deerste voet van desen paerde es. dat een man ne ghene quaethede in hem en heeft daer diffamacie af comen mach. dander es dat hi van alsulker condicien is dat hi in gheender manieren van scalcheden noch van seruituten en zij. die derde voet es dat hi van gherechte ghetrauden bedde es ghewonnen ende ghewonnen. die vierde voet es dat hij ghesinnich zij ende zonder enighe verwoethede alle zijn leuen lanc. dit zijn vier voeten die nootdurftich zijn den ghenen die oirconscap draghen sullen. Ende om dat mijn suster dij beseft op alsulc een peert te ridene zo wast dat zu sprac om di daer af te vellen

Doe riepse weder tot haerder suster. Suster seide zu. waer ende hoe sullen wine ierst asselgieren ende te neder vellen. En weetstu seide zu niet dat liedekekin dat israhel sanc van. fiat dan coluber in via. Ic ben cerastes dat ghehoirnde serpent ende slachte der slanghen die niet en gaet den rechten wech ende bite die lieden onuersien. al schoenkin sal ic gaen ende biten die teen van dinen paerde dat ghi rijt ende also suldij moeten vallen dats te seggene. daer hi minst om peynst ende dat hi mijns niet gheware en worde. daer so sal icken bedectelic ende heymelic biten ende cnauwen ende sal hem beletten. Want waert dat hi mijns gheware worde of dat hi my saghe ende dat icken onbedectelic bete. staphans mochte hij my slaen met zinen besleghenen voeten in mijn aenschijn. die naghelen vanden paerden zijn onbeseffelic. In gheender manieren en sal hij mogen beseffen mijn cnauwen noch mijn biten voer der tijt dat hi al gheuallen zal zijn ende niet weder op en sal moghen staen. ende dat zijn peert houten sal.

Doe antworde verraetscap. nv laten ons asselgieren het ghenoecht my wel dattuu³⁸ so wel hebs gheexponeert Jacops woerden Doe werp my betrecken met haerder glauien ende wonde my daer mede. Daer nae quam so lopen al gapende ghelijc of se verwoet. mijn paert nam so biden naghelen mit haren tanden wel toghede zu datse was van honts gheslachte ter neder werp so my. daer om dat ic zeer droeue was mar ic en mochte haer niet ontgaen. Nijt quam lopende mit haren tween scachten te my waert ende stacse doir minen buuc. verraetscap die en sliep oic niet. Want al die tijt dat my haer suster beet ende cnaude in mine ribben so hielt haer salue daer zu my mede an deen zide smeerde ende an dander side stacse my mit haren kniue in mijn lichame. Die quene oic mitten groten stocke ende mit alle hare instrumenten die quam te my waert ende seide. ghef di op. want du sies wel dattu niet en moghes ontgaen. doe begonstese my te horten ende te slaen ende grote pine aen doen

38 Hierachter een letter weggeradeerd.

[fol. 41r]

<min. 40>

Als ic my aldus sach ghevanghen de was ic seere droeue ende dats wel te merken. wel mochtich roupen. ay my aylaes wacharmen. wel hadde ledichede besteet hare pine om my te arrestieren ende te beletten belet was ic van allen pointen ende ic en mochte my niet verporren. maer ic hielt recht op ende neder mynen palster³⁹ ende noit en was hi my ⁴⁰ ontvallen groten hope had ic dat ic noch mit minen palster ontgaen soude

Ende noch als ic in deser groter noot sach har waert ende ghinswaert ene andre quene sach ic comen ghelopen van enen berghe neder ende riep toten andren. houten wel houten wel. ic come v helpen wacht dat hi v niet en ontgae mitten palstere daer hi hem aen hout. dese quene was wonderlic ghedaen. Want so was ghewapent al omme haer lijf al vul naelden ghelijc enen ortse. ouer een scarpe hieltso een groot fautsoen ende in hare handen hadse twee grote keysteenen. alsoe my dochte ende vier vut haren aensichte. ende wel was zu sonder verwoethede ende dat en scheen aen haer niet. In haer mont hieltse een saghe maer waer om dat was dat en wistic niet. Ic moest haer tierst vragen

Qvene seidic als zu by my was. Segt my waer om dat ghi sulke continancie ende maniere ouer hu hebt ende hoe dat ghi heet ende en liecht niet Ic soudt gherne weten nochtan dat ic ghenoech te doghen heb. Doe namse hare twee keysteenen ende slouch se te gader so zere dat vier in mijn aensichte spranc. Seker seide zu ic sal di varinc doen beseffen ende toghen van mynen ambachten ende minen name sal ic dij visieren ende segghen. Ic bin die yersche quene die qualic ghetemde ende qualic ghechierde dochter van den ortse. die heuet my met sinen naelden ghewapent ouermids ware iemant die my wilde ghenaken dat hi hem soude in eenich vanden naelden quetsen Ic souke wrake ende wilse hebben van den ghenen die my misdaen hebben iegen gode wel wanic dat ict noch ontghelden sal. Want in zine hant is die wrake als vpper souuereyn Ic hebber lettren af ghesien. Ic ben bitende moylic ende onghedoechsaem ouermoedich bitterder dan een galle. suerder dan sleen ofte alsene sop. die wel wilde beluken zinen hoff ware hij vroet hij souder my toe nemen want ghene haghe noch doirne en soude so prekelen als ic doe. Ick heete

39 Met bovengeschreven l.

40 Hier te met rood doorgehaald.

[fol. 41v]

Noli me tangere. die voeruoets mit enen cleenen occusoene verandere in quade als ic ghenoopt bin makende vyant van die te voren mijn vrient was ic make van den lieden scuwe ende te middaghe blent ende niet siende in hair lieden verwerpende haren sin ende haren moet. Ic diene van asine ende van veriuyse ende van anguynen die grof ende zuer sijn. ende ic gheefse den colorinen vele lieuer dan den flemnatiken. Ic doe int firmament vanden mensche blasen ende risen de wynt ende donre ende groot tempeest Ic veriaghe redenen ende verstannisse vander plaetsen Ic heete gramscap die verwoede die venijnde padde die zuere moeder vanden honden die in hem ghene soetheit en heeft scarper dan die stelen Ic bin die steen daer tvier vut sprinct. Want als my iemant noopt hoe lettele dat es. so luttel en macht niet wayen te my waerts ic en moete staphans roec vutwerpen ende myne keysteenen te gader slaen ende die vlamme daer ute doen vlieghen haddic droghe aschen ghenoch ic souder staphans tvier in steken deen vanden keystenen heet despite ende dander heet schelden. dat zijn die ij. steenen dair hem dicwile mede ondersetten die sotte lieden. dair hem die twee wijfs mede ondersloughen die eens iaers den coninc salomon vra om iugement de welke van hem beyden dleuende kijnt soude hebben Met desen twee keysteenen smedic eens iaers de saghe die ic in minen mont draghe scelden die wasser hamer af ende despijt was dat aenbilt onghedoechsaemheit es dat yser dat ghehaelt was ende ghemaect in die helle. te min datmen slaet te myn wordet plat. Hier voirmaels dedict tauwen subtiliken. nv verstaet hoe vrauwe iusticie die smederse van duechden ende die hadde ene vile die was gheheten correctie dat es ene vile die de sonden ute vijlt toten wortelen ende en mach niet ghedoghen enighe roesthede ic setter ieghen tquade ysere daer ic af gheseit hebbe. Ende doe se my waende vilen soe vijlde mijn isere ende tanderdert een saghe heb icker af ghemaect. du siets wel. die tanden die zijn groot alse honds tanden. hatie bider welker ghesaghet is ende onderscheiden de enichede van broederscap ende de trauwe ende tbelof van enicheden. In jacob ende in esau hebstu dat exemple ghesien. Ic sach dese ende verschietse verre deen vanden anderen. also heb ic menighen anderen ghedaen daer af tparlement al te lanc soude zijn dij te vertellen. In mine tanden draghic dese ⁴¹ saghe om dat ic als ic mijn pater noster segghe dat ic verscheeden ende versaecht worde van gode den vader. want als ic hem bidde ghenade. ende dat hi my vergheue mijn sonden ghelijc dat icse den ghenen vergheue die ieghen my misdoen ende ics niet en doe. Ic weet wel dat ic ieghen my seluen bidde ende dat ic de saghe te my waert kere. Aen dese zaghe es so lettel eren ende doechden dat soe wiese draghet ende daer af meester es onder dat hi saghet ende seit hem dats inden put daer beneden daer sathanas woent. Ic pense dattuut proeuen suls ende datsture meester af zijn suls ende daer na sal ic dij gorden tfautsoen dat ic omtrent my hebbe twelke dat ic gorde den moirdenaers doe icse mine rudders maecte. barnabas hadt eens ghegordt als hij ghevaen was ende in den karker was gheleit. manslacht eist gheheten bij sinen rechten name. het es die maeyt ende sijnt tlijf vten lichame tes twelke die tyranten goede als zij die santen ende santinnen doden ende versloeghen. beeste es hi ende gheen mensche die sulc fautsoen draghet. tfaetsoene maectene wilt ende doeten draghen ende souken proyen in den bosche. zulke beesten zijn vreeselic den pelgrimen die achter lande gaen bet waerse die coninc sculdich te iaghene dan herten of hijnden of andere beesten. ende daer omme dattu pelgrim zijs so heb ic dij gheset in minen wech. daer in ic dij tfautsoen gorden sal biden welken ic dij tleuen vut mayen sal.

41 Hier d doorgehaald.

[fol. 42r]

<min. 41>

Recht als ic in desen pointen was ende dat ic el niet en ontbeyde dan die doot sach ic memorien by my. die my seyde. waer om en doetstu dine wapene niet an. du en moges dij niet excuseren. want ic bin dij hier al bereit. ende als du dine wapenen hebben wils. Ic hebse altoes bij v. Siet hier doese an also dij gracien gods beuolen heeft ende en maect hier niet dijn bedde. Want du souds scande hebben beidstu langhere. het es grote scande om dij dattu so langhe ghebeit hebs ende datstu gheen profite daer af en hebs. hadstuse ouer lanc aen ghehadt so en waerstu nv niet gheleuert desen quenen die di so vele drucs ghedaen hebben ende ghearestiert gheuelt ghequetst ende soe iammerlic ghebonden ende ghewont

Ende als ic hoerde dat mijn ioncwijf my toesprac soe was ic droeue aen minen palster grepic ende stont op cranckelic waest mit my ghestelt want ic en was niet starc. als ic langhe gheleghen hadde. mine wapenen wildic ane doen mer ic en hadde die tijt niet. ledicheyt setter haer voere ende seide my al dreyghende. waert dat ic der wapenen ghenaecte staphans soudse my slaen mit haerder haecxe. Ic veruaerde my van hare ende ic en wapende my niet. haer spel had ic ouerlanc ghesien ende ic bleue ontwapent als te voren ende ic was moede ende verwonnen

Nv soe moet my god beschermen van quaetdoen. want in my en is nv ghene macht of zeer luttel gheen dinc en heb ic daer ic my in betrauwe sonder allene in minen palster daer ic op lene. mine scerpe dient my lettel of niet. ende aen tbroot datter in es en dar ic niet comen also langhe als ic ontweecht bin aen desside der haghen. aet icker af. gracie gods en souds in ghene spele nemen. verhonghert bin ic biden brode ter quader tijt gheloefdic ledichede int ierste so heeft my verdult bij hare bin ic kaytijf worden. bij haire bin ic gheleuert desen quenen. In haer lieder hant moetic steruen. ten sij dat ic succoers hebbe van gracien gods. ⁴²

42 Het blad, met nog ruimte voor vijf regels, blijft verder leeg.

[fol. 42v]

<min. 42>

Ende als ic aldus ghinc mynen breydel al bitende een diep dal vul van boschen vreeselic ende afgriselic ende zeer wilt sach ic voir my staen daer ic doir liden moeste op dat ic voirtgaen wilde daer af dat ic bitterlic zere veruaert was. Want in boschen heeft een mensche varinc sinen wech verloren ende menighe vreese esser den pelgrimen af comen dier allene in gaen. dieuen. moerdeneers. wilde beesten. euerzwine. ende menich ander wonderlic dier vintmer dicwile in. Want ghelijc als ic hu hier na segghen sal. alsulke dinghen vant icker in als icker doer ginc Maer eer ic v meer segghe om dat hu niet vernoyen en soude so sal ic gheuen enen goeden auont ende sal mi hier rusten. ende wildi so comet morghen ic sal hu ghenouch seggen tmesrief dat ic vant ende tvernoye ic wane het sal v iammeren ende oic so sals hem een ander moghen wachten. Want van eens anders mesualle soe heeft elc mensche enen spieghele om hem seluen.

¶ Hier eyndt de tweesten bouck ende beghint de derden bouck⁴³

43 De regel is onderstreept met een dun rood lijntje; de rest van het blad blijft leeg.

[fol. 43r]

Nv⁴⁴ hoert ghi goede liede hoe dat ic voer ende wat quader auontuere dat ic hadde ende wat my toequam in desen bosche daer af dat ic ghenoopt hebbe. als ic emmer toeghinc in die donckere valeye al dalende nederwaert. ene ander quene van ener wonderliker figuren ende vele anders dan ic te voren ghesien hadde sach ic staende in minen wech zu was zere wonderlic om sien. het scheen bij rechten auise soe my dochte als zu my sach dat zu my wilde rechteuoert oplopen noit van sulken beeste. noch in daniele noch in ezechiele van sulker naturen noch van sulker vormen

<min. 43>

In apocalipsi en ghedinckt my niet dat ic alsulc oit sach. Soe was manc ende ghebootst ende ghecleet mit enen ouder tike. al omme ghedoect mit auden sleters ende mit pouteniers Enen sac hadde zu aen haren hals ende het scheen wel dat sine niet hol en wilde maken. Want so stacker in motale ende yser. haire tonghe die zu vutghesteken hadde die halp haer zere haer werc te doen. mar zere was die tonghe dair af versaeyt. vuyl ende ghediffameert. Sy hadde ses handen ende twe strubben. daer af die .ij. handen hadden naghels van grifoenen waer af zu deene achter haren rugge hielt in wonderliker manieren ende dander voren. In deene van haren anderen handden hieltse ene vile ende ene balanche daer su mede wouch de zodiacun ende de sonne omme te vercopene. In dander hant hielt so ene slotele. In de vijfste hant hieltse ene haecx ende op hair hooft drouch su een mamet de welke haire oghen dalen dede ende nederwaert siende. De seste hant hieltse op haren hancke die zeer was ende gheafoleert ende somtijt hief soese opwaert an hare tonghe. Ende als ic dese quene sach ende dat ic doer haer moeste liden zere was ic veruaert. want ic was harde zere vermoeyt als ic voirgheseit vanden anderen quenen. help here god seidic. Ic bin doot Ist dat my dese lelike quene int foreest arrestiert. su heeft so vele handen dat ic my beduchte. ghegrijpt so my dat ic haer nemmermeer en sal ontgaen. O soete here ihesus beraet my of anders sins bin ic verloren.

Bij desen pointe sach ic dese quene commen te my waert omme my te grieuen ende te doden. by mamette seide zu die mijn god es. ende in wien dat ic gheloeue. Ic hebbe dij hier ontbeyt du moetes hier steruen. legt neder dine scarpe ende palster ende doet manscap minen mamet. bi wien dat ic gheprijst bin ende gheeert. hem moetstu onderdanich zijn ende ghedienstich. ende dan sal ic hu scandelic ende lachterlic doen steruen. Als my dese lelike quene dusghedane woirden begonste te

44 Rood-blauwe initiaal van zeven regels hoog.

[fol. 43v]

begonste te segghene. gheen herte en had ic te lachene maer ic wilde wel weten haren name ende wie so was. Ic seide. quene segt my dinen name. wie du biste ende oick waer af dattu dienste. dijn afgod den welken du wils dat icken diene waer af dient hij. ten es gheen redene dat ic alsulken moutsetkine onderdanich soude zijn die welke stom zijn. Ic die ben van alsoe edelen gheslechte gheboren ende ende waert alsoe dat ickene dienen moeste bij vresen vander doot soe seg ic dij dat ic wille weten wie hi es ende alsoe dier ghelike wil ic weten wie du sijs ende wanen du biste so bid ic dy. dattuut my staphans segt.

Doe antwoirde my die quene ende seide. Nae dien dattu wils weten wie ic ben herde corte sal ict dij segghen. maer ic sal di ierst toghen ende laten sien van mijnre kijntscheden ende van minen spele om dattu my te bet gheloeuen suls nv comt achter my daer ic gae volcht my ende roupt lude achaermen. du suls cortelike sien dat dal van weenen ende dat iammer der iammeren. droefheden vul van claghen ende van rouwen.

<min. 44>

Doe dede zu my neder zien in enen pitte daer ic sach een groot pleyn daer in stont ene hoghe kerke ghefundeert neffens een scaecberde daer in waren cleene ende grote scaecspelen vanden welken dat ic sach die rocken die ruddaers ende de coninghen die groot wonder daer in wrochten. elc hadde ghegort een zweert daer my zeer af verwonderde. Want tanderen tiden had ic tscaec ghespeelt ende noit en sach ic gheen van alsulker manieren. haer liede ghelaet was harde fier. want ter kerkewaert ginghen zij ende wilden die kerke ter neder vellen. de coninc ghinc voren ende mineerde die fundamenten mitter crootsen van enen biscop. daer af so maecte hij zijn zijn hauweel ende zine spade dat scarpe beneden vander crootsen dat was sine spade ende dat cromme bouen dat was thouwele. Ach seidic doe ic dat sach Ic ben so verheent eist droom ofte verwoethede dat ic daer sie. Is dit dat wonder ende dat iammer daerstu my af gheseit hebs. tes seker groot iammer ende weene daer ic niet en sie daer my nae langt. doe seide die quene het es seker daer ic di af seide. Siet daer den coninc vanden scaecspele ende zine rocx ende zine ridders die alle hare pointen ghescarpt ende gheordineert ghenoch hadden zij te doen an haer lieden lant te regieren ende haer goet te beiaghene ende te ghecrighene maer ic en mach niet ghedoghen dat hare sac vol es sonder eldert te nemene. daer om seindicse toter kerken die daer staet biden scake om te rouen ende te nemene. Eerst de coninc die

[fol. 44r]

die kerken funderen soude dien heb ic een edel instrument ghegheuen om keerls werc te doen dat es die croetse van enen biscop daer hi af maect sijn spade ende sijn hauweele Crootse dat es een eerlic instrument maer de coninc heeft ene scandelike sake te deluene ende die fondamenten te mineren die sine voirders ende andre edele heren ghefondiert hebben. nv doet hi twerc van enen boeue als hi staet en spit ende deluet ende hi maect sine spade vander crootsen die crom es daer men de heilighe kerke mede bestieren soude. oic es hi een boeue die ghehorende die de crootse ende stoc daer zine kerke mede soude zijn gheregiert ende gheeert den ghenen gheeft dier spaden ende hauwelen af maken om mede te breken ende te vellene de heilighe kerke om datse biden scake staet. deen es een boeue so es dander oic Mar ic en segghe niet welc die meeste boeue es. de coninc mitter spade hauwet ende deluet daer haer die kerke af beclaghet ende beweent. ende die ghehoirnde coenaart die leuert hem dat instrument als hi hem de tiende gheeft sine crootse ende sine macht gheeft hi hem als hi hem dat recht der heiligher kerken laet ghebruyken Hier af profentierde jeremias⁴⁵ eens iaers ende lamenteerde ende weende als hi sach datmen mineerde ende dalf ende dat sij betaelden tiende ende tolle. hi seide in hem verwonderende ende iammerlic claghende. hoe dat was dat die princesse ende de moeder van alle der werelt dat die worden tributerighe ende selue onderdanich ende wie dat dorste doen. ghelijc of hi segghen wilde. datmen sculdich ware daer om te weenen.

Nv soe weent dan ende drijft groten rauwe also ic dij gheseit hebbe die kerke es al omme ghemineert. haer ghebreect lettel so en es ter neder gheuallen. om haer te destrueerne soe stelt hem coninc. oude. rudder roc ende vinne ende alle tscaecspel volcht den coninc maer al dat zij doen dat es by my. Ic doe hem lieden doen alle dat sij doen. Want ouer lanc hebbense mine scolieren ghesijn. daer en es roc noch coninc dies hem fier maect sij en zijn my alle onderdaen. sij studeren alle in minen bouke weder si comen tilic of spade. Jeremias oircondet in sijn derde capittele. ⁴⁶

Ic antwoirde ende seide. my verwondert sere. ghi moet my segghen op dat hu ghelieft wie ghi sijt. Want ic en can niet ghesien datstu alsulke macht moges hebben. Want du biste naect ende armelic ghecleet gheconterfait crom ende ghebootst ende contrarie ende ondancs natueren ghewonnen alsoe my dunct. hoe soudi macht hebben ouer coningen ende grauen ende dat ghi soudt zijn haer vrauwe. Want zij sijn ghewonnen bij natueren van edele gheboerte.

Ende zu antworde my. wildi mynen name weten. Ic bin die ghone die de touernye ouer my draghe daer ic die lieden mede betouere als ic wille. Ic make my lieflic schoen ende gracieus ende begheerlic ende dan als ic ghemint bin staphans al dat ic ghebiede dat es ghedaen Ic betoeuere hertoghen ende grauen. dat zij moeten werken nae mijnder touernien ende nae mijn ghebot. Ic bin besaycis dochter. de coninc lacht als ic lache. ende hi es droeue als ic droeue bin. Hij ghedoghet dat ic hem sine crone neme. als icse wil hebben hi gheefse my. aldus so suldijt vijnden ghescreuen in Esdras bouc int tweeste capittel⁴⁷. hier voirmaels hadde die coninc een lief ende een vriendinne die langhe mit hem was in gheselscappe ende die hi soe zere minde dat hi haer ghaf alle zijn tresoer te distribuerne ende te gheuen den armen ende den religieusen. ende zu hiet liberalichede ende was hier voirtijs van groter namen zu minde den coninc soe zere. ende wilde ouer al sine ere bewaren ende so gaf soe vele van sinen tresoere dat hi er bij quam ter groter eeren ende dat hier lof ende prijs mede beiaechde. nochtant en wasser zijn tresoir noit mede vermindert mer hi wies altijt so lanc so meer. Want ghelijc dat coirne dat ghesayt es meer profijts doet dan dat in die graenders al stille leyt. dier ghelike dat goet dat geghe

45 Dit woord is met rood onderstreept.

46 Jeremias t/m capittele rood onderstreept. De punt is ook rood.

47 Esdras t/m capittel rood onderstreept.

[fol. 44v]

uen is es beter dan dat opeen vergadert leyt ¶ Nu verstaet my als ic sach den coninc aldus eeren ende lief hebben ic peynsde ic sout altemale nemen. also ict peynsde alsoe dedict. In die camere vanden coninc soe ghinc ende so vele dedic mit touerien dat my die poirtier inliet int bedde vanden coninc ghinc ic ligghen. bij hem vant ic liggende zijn lief ic stalse ende namse hem ende stacse uter cameren ende ic sloot se in ene vanghenisse ende in die vanghenisse es zu noch ende noch langhe bliuen sal. daer nae ghinc ic selue ligghen in sconincs bedde ter seluer stede daer zu plach te ligghen. hij waende dat ic zijn lief hadde ghewesen. mer neen ic niet Ic betouerden ende verdulden. ende aldus bleef ic sine tresorierighe ic wachte hem zijn goet sijn gout ende sijn siluere. hij waent wel dat ic hem ere doe. maer ic doe hem ghenouch scanden ende sal doen al sijn leuen also langhe als ic sine weerdinne sijn sal. Gheen onreynder lief en mocht hi hebben om al zijn goet dan ic ben. wilstu weten wie ic ben ende van wat gheslachte ende hoe ic heete dat suldi weten. Ic was gheboren inden gront vander hellen. Sathanas wan my daer ende vandaen sant hi my te chaos ende daer naer heetic cahorsine. want ic was daer ghevoestert enighe andre heten my vrechede ende andre connoytise. Connoytise bin ic gheheten omdat ic ander lieden goet beghere. ende vrechede hetic om mijn goet dat ic te nauwe wachte. Nu heet my hoe ghi wilt ende en zijt niet verwondert. al sietstu my aldus naect ende qualic ghecleet want du moets weten dat ic my seluen noit duecht en teemde te doene mit mijns selfs goede. Ic hebbe clederen ghenouch aen te doen. mar weet dat icse eer soude laten vorten ende de motten eten eer ic my oft andre doghet daer mede dade ofte ghemac. Ic soude ghenoch goeder vrienden hebben constic tmine deelen ende gheuen te pointe welc goet ic verloren late ende dat my niewers af en dient. ende in dat pont slacht ic den hont die leghet op enen hoytas ende als yemant sijn hant daer aen doet hij bast ende roupt nochtant en mach hijt selue niet. Ic hebbe handen ghenoech om te nemen. mar ne ghene hant en heb ic om te gheuene. die handen van minen gheuene zijn af ghesleghen alsoe du moghes sien. Ic en hebbe maer strobben. sot es hij die my ghiften heescht. ic en souke el niet dan ghelt te gaderen. dat es mijn officie ende mijn ambacht. Ic hebbe ses handen om te gripene in ses manieren ende in minen sac te stekene om my wel te ladene. Ende waert alsoe dat ic ter neder viele ic en soude niet connen opstaen. alsoe ic meer hebbe also ic meer hebben wille. onghematelic es mijn ghepeinse ende mijn begheerte. Ic bin die grote gheinstere vander zee diet al verslijndt sonder vut te werpene. Ic laste my ende lade mitten matale dat meest weghet dat es gout daer ic minen bloc af make ende daer ic my an hechte met rechte en soude men my anders heeten dan een ghebloct scymminkele het schijnt dat ic den bloc wachte. maer hij wacht my vele bet. hij verwaert my dat ic niet op en stae ende hout my ende weghet ter nedere. judas die dinen coninc verriet hinc ic eens iaers desen bloc anden hals want in zine handen ende in sine boirse dedic soe vele isers ende mataels dat icken van bouen neder dede vallen scandelic ende inden gront vander hellen tumelen.

Nv sal ic dij seggen van minen ses handen daer ic mede pleghe te gaderen ende te treckene tmatael ende tcopere also ic dij gheseit hebbe Ic wane datstu noit so quade handen en saghes binnen dinen leuene. herde cort sultuse proeuen. die eerste hant die ghewapent es mit grifoens naghelen die es gheheten rapina die haer edel maect ende seit datmen haer laet haer proye ghebruyken daer zuse ghecrighen mach biden welken zu dickent gaet in foreesten rouen ende vermoerden die pelgrimen inden weghe. Ic hebbe seide su cromme naghelen

[fol. 45r]

dinghen die ic beghere en is niemant my sculdich te wedersegghen. na dien dat also is soe mach ic al omme proyen nemen ende aen my trecken wien lief of leet. aldus neemt dese hant haer solaes doende in dese saken menich quaet bij daghe ende oic bij nachte. het es die hant van reynaerde die de kiekenen vaet. su neemt peerde ende waghene ende alle manieren van prouanchen die die goede lieden hebben ghehaelt om haer verteren. heeft een arm man een zwijn ofte een coe om te wachtene so nemtse hem ende zu en roect al heefter die arm man sinen roc voir te wets gheset maer dat hare begheerte vervult zij mit deser hant so snidict ende breke ict ende alsic scheere ic vlaet al af sonder iet te latene. Ic doe alsoe die spinne doet. alsoe langhe als die vlieghe bloet of march in heeft zo sughict al ute. daer in en latic niet. dese hant es scherighe ende vlaighe vanden armen lieden zo suect thaer onder tvel om meer te nemene ende te pluckene ende van dij te maken myne spise om verteren dijn bloet ende dijn march alsoe te zughene maer ic sal dy eer vertellen van minen anderen vijf handen also ic dij belooft hebbe. dander hant die ic op minen rugghe draghe in wonderliker manieren dat es die hant. daer ic mede neme ende aen my trecke anderlieden goet bedectelic. het es die hant die de voeten doet baleren ende die oren af sniden ende es gheheten borse tronc ende diefte de lachterlike. het es de hant die ghene hantschoe heeschen en darre. die haer niet en toecht dan bi nachte als die mane niet en schijnt. su heuet cromme naghels ghelijc der andere maer haer trecken ende haer plucken en comt niet so wel ter kennissen als doet vander andere ghenouch sijnder nv omtrent den coninc treckers ende pluckers die den coninc ghenouch tachter setten. Sulke lieden doen hem ander lieden goet nemen ende ghewinnen omdat hij van desen sinen niet en soude moghen ghebruken. Dese hant es ontdeckighe van husen ende brekighe van scrinen ende stroyderighe van nobilen ende conterfayterighe van valschen seghelen ende valsche slootmakerighe ende ene ontrekerighe van ghelde. dese hant ontcleet die doden ende hout veinsteren ende doren ghesloten toter tijt datse ghenomen heeft al dat zu wille ende es zu excuserighe van restoere ende vutghenerigghe so seg ic dij. dat se te hare sal trecken ende houden vanden besten ende vanden schoensten. van sulker hant zijn die lieden die bij nachte vutgaen valsche forestierers ende valsche sarganten die alsulc dinc consentieren ende de lieden die vaschelic dienen ende onghetrauwelic werken. valche cleermakers ende andre die van andre lieden goet so vele nemen ende soe mildelic recht waert datse de selue hant hinghe niet te min sij sullen noch ghehanghen zijn alsijt lanc ghenoech ghedaen hebben Int leste sal icse al hanghen alsoe icker menighe ghedaen hebbe

Hoe seidic bistu dan hancdieuighe. Ja ic seker seide zu. ledichede die seide my dat zuut was ende zu eist. maer dat es alleene vander sielen ende ic bent beyde van lichame ende vander zielen. Nu seidic segt my. wie hinc den lichame van judais. oft zij oft ghi en liecht my niet. Ic segge dij dat wij alle beede onder ons tween maecten den strop omtrent sine kele ende bij accoerde so hinghen wi hem ende trockenne hoghe op maer en hadde mijn hant ghedaen nemmermeer en hadden ledicheit connen op ghetrecken om dat hij soe zere woech ende ten behoirde haer oic niet toe. daer om so seg ic dij dat mijn hant twerc ende tffayt dede. van sulker hant soe wach dy. Want zu doet die achterhoede ende nemt die lieden subtiken ende daer nae als zu mach soe hangt hise.

Uander derde hant die die vyl hout. wil ic dij segghen. want ic hebs herte dats die hant daer ic mede trecke ende vergadere dat ander liede bepijnt ende bezuert hebben ende met zweetende leden ghewonnen hebben zu es ghemaect ieghen natuere. Want su en doet el niet dan zu yser broet ende coper om ander te broedene ende te winnen. andre handen doent mindren mit ancomene. dese hant doetet wassen ondancx natuere. touerighe

[fol. 45v]

es zu grotelic. Want bij hairder gokelrien doese van enen tornoyse worden eenen parisise. van viue maectse ses. Coyen die niet steruen en moghen smeedt zu sonder slach te slaen ende bij haren langhe ghedueren so zijnse yseren coyen gheheten zu doet euene in graenders ende dan onbeyse dat tcoern diere es ende dan vercoop zuse dobbele ende nemter dobbel payment af. zu heeft die vyle om te gaen vylen ander lieden substancie ende te verquisten. een luttel gae zu vercnauwende der lieden goet ne gheen dinc en es dat bij haer gheduren mochte zu en soudt versliten ende eten al gaende. wouker heetmense bij haren name. want bij haer es versleten dat leuen dat leuen vanden ghonen diese pleecht te hantierne. ende en ware zu niet soe wel in costumen elkerlic soude vaer van haer hebben. maer so wel es zu ghecostumeert dat zu in marcten bekent es worden. In de marcten gaese die lieden al vilende. niemant en esser noch proost noch bailiu die haer dinghen weder seit

Segt my seydic vander balanchen daer du soe nernstelic mede weghes den zodiacun ende die zonne want tes ene sake die my zere verwondert. Nu leert seide zu ende verstaet ic en sal di niet lieghen Gods gracie settede eens iaers die zonne omtrent den sodiacun om elkerlic te lichten ende om alle die werelt ghemeene te zine. elken wilde zu dat zu gheemeene ware ende datter niemant breke af en hadde. nv seg ic dy dat my dat deerde ende leet was. Want mijn profijt en sach icker niet Want ic sach wel. en had ic den tijt niet te my waert ende in mijn hant dat ic luttel werken mochte mit mijnder vilen. ende daer bij so trac ise te my waert. den zodiacun. de sonne. ende den tijt die maectic myne ende leidse in myne balanche. Ic maker my vercoperighe af ende ic vercoopse bij weken bij daghen ende bij maenden ende oic by iaren ende tiaer gheuic om .xx. pond. de maent om .ix. pont. de weke om vijf oft ses pond. na dat een mensche coopt oft vercoopt daer nae weghict. Nu segt my seidic van enen boschere die my hout vercochte in zijn foreest ende hi seide dit hout es dijn om dertich scellinghe op datstu staphans mijn ghelt gheefs. maer wildij borghen een iaer soe wil ic hebben .xl. scillinghe om te wetene of dese persone vercochte den sodiacun. daer af seide zu sal ic dij seggen also ic ghehoirt hebbe. hier voirmaels vercochten die boschers haer hout al staende ende al wassende ende seiden wildi mijn hout hebben. alsulken prijs sul dire om gheuen. Maer wildi beiden toten iare ic wilt dan dierder vercopen. want toten eynde vanden iare sal mijn hout moeten wassen ende also soudt dan beter zijn. vercocht hij aldus thout so dunct my dat hij den tijt niet en wouch. maer was thout ter neder ende ghehouwen ic wane dien tijt ghewoghen was want een dinc dat noch beteren noch wassen en mach ende om langhe borghen te dierder vercocht es. de zodiacun ende den tijt esser gheweghen maer als een dinc wassen mach ende ment dan diere vercoopt. Ic wane ende gheloeue dattie meerringhe es gheweghen ende anders niet. die boschers seide ick die en vercopen nv haer hout niet meer staende mer es ghehouwen ende gheuelt langhe te voren eert vercocht mach zijn. Doe antwoirde zu my ende seyde Ic sal dij segghen dat my op therte leit. Waert dattie boschers haer hout niet en velden voir der tijt dattie cooplieden quamen zij souden langhe verbeyden eer zij haer hout vercochten. die cooplieden die gheen hout gheuelt souden vijnden. souden segghen laet ons elder gaen soeken want wij en moghen niet verbeyden. Ende daer bij so eest gheordineert omme tghemeene profite dat eer cooplieden quamen die boschers haer hout hiewen om al bereet te vijnden als die cooplieden te doen hadden. ende dit was ene goede ordinancie ende groot vordeel om die ghene die temmeren wilden ofte die hout bernen wilden. ende daer bi en

[fol. 46r]

en zijnse niet sculdich te verliesene dat zij die houfschede doen dat zij also haer hout te voren ghehouwen hebben dat sere ghebetert mochte hebben ende ghewassen binnen enen iare so dat ic wane dat zijt wel te dierder vercopen mochten sonder misdoen. Jae op dat zier ghene quaethede noch bedroch in en peinsen te doen. want met sulker manieren souden sij weghen den tijt ende den sodiacun ende bij auontueren so doense oic maer si moghen hem daer mede decken mids dat aldus costume es. nv gloseert soe ghi wilt. Vander hant metter scotele so wil ic dij andre niemaren segghen. dese hant es gheheten truwandise of broot om gode. zu es die ghene die die crumen in haren sac gadert ende nochtant houdt zise alle soe langhe dat sij bescemmelt worden. het es die ghone die bit om gode ende niewers betalen en wille sijn ghelach noch gheen dinc dat su verteert ende en wille niet dat iemant van hare verbetert van gheender houfscheden die zu doen soude. mitter scotelen soe beiaecht su hare lijftocht scandelic ende oneerlic hoe dat zuut wel beteren mochte wilde zuut pinen het es die ghene die my aldus ghepauteneert heeft ende ghelapt alsoe du sies Gheen dinc en can su doen dan pautenieren ende sacx maken om truwanten te draghen. su leit my in groten weghen daer die pellegrims liden of grote heren om aelmoesenen te heeschen ende om dat sij te meer ontfarmicheden op my souden hebben ende te bet gheuen. soe makic my die heelt crancker ende armer dan ic ben ende noch meer Ic make my cropel ende make ende gheconterfayt van voeten ende van handen ende gae op cricken ende roupe ende roepe aylaes sonder redene ende sonder siecheden te hebbene ende dat ic dicwile sat bin. nochtant soe sie ic leelic op die ghone die my niet en gheuen ende ontseggen. Dese hant leenen dese edele lieden om die truwanten. wel connen zij hare grote valken hantschoen decken ende afdoen als zire mede willen truwanten. tot desen religeusen soe bieden sise sonder schaemten daer af te hebben ende segghen gheeft haer van uwen vellen. nv gheeft my caproenen om mynen valken ende enen ouden scoe hebbic grote breke ende enen halsbant om mine hasewinde. ende van uwen casen so seynt my ende en laet oic niet ic en hebbe enen rock van uwen witten laken ende leent my acht daghen een paert om hier of daer te riden. leent my enen waghen om mijn hout ende coerne in te voeren. leent my. twee ploeghen of drie om my lant te heerne ic salse v morghen wederseynden. aldus gehelpen sij hem met mijnder hant ende leuen bij ander lieden goede. ende thare scandelic ende sondelic sparen dies zij grote habundancie hebben. nv besiet of zij my wel moghen mynnen als ic hem aldus doe draghen die schotele vanden truwanten ende steke mijn hant in haer lieder hantschoe als ic minen sac ende mine scotele an haren arme doe draghen. het es een nieuwe maniere dat een edel man my broot bidt die soe oudt ende soe grau ben. ¶ Van der hant mitten hake seydic so wilt my seggen van deser so heb ic ghenoch ghehoirt. doe antwordese my ende seide. de hant mitten hake die was hier voermaels ghevischt in den gront vander hellen. Symon magus ende giezi die brachtense my hier ende deder my present mede ende ghifte. maer den haec ghaf hem simon vander ierster figueren van sinen name. ghelijc enen haec eist ghefigureert dat siedi wel ende es gheheten symonie. Dese haec ende dese .s. toghen dat ic bin abdisse. maer tes van ener zwarter abdien ende daermen leeft in quaden leuene mit deser crootsen. ende dese symon es dese crootse gheheeten symonie dat es lene hant die gheleert es ghelijc een dief in godshusen bij valschen treken ende doir zijgaten sonder ter doren in te comen. noch oic te lidene. ende als icse daer in ghehaect hebbe ende ghetrocken mitten hake so maecse hem lieden ene crootse ende maectse wachters van schapen ende voeders. wachters heetmense maer et zijn die ghene die hem seluen voeden

[fol. 46v]

ende soe vele doense datmense bet wulue mochte heeten dan scaepwachters mit harer croetsen veriaghen zij gracien gods ende stekense vut haren trone ende vut haren maiesteit mit weerliker ghiften. op deen tijt maecse hem copers op een andere tijt vercopers ende om ghelt soe ligghen sise dicwile te wets. die hem die penninghen gheuen gracie gods esser gram om. Want haer dunct dat mense luttel prijst alsmense alsoe vercoopt ende te wets laet om soe luttele ende oic en es zu niet wel ghepaeyt dat die ghene die su ter eeren bracht heeft haer weder scande ende onneer doen. dese hant met hairder haexe es van sulker manieren op deen tijt coop zu ende op dander tijt vercoopt zu. biden welken die properlic spreken wille als zu vercoopt gheseterie. ende als zu coopt symonie eist gheheeten maer gheheelic symonie es beslutende beide die namen van deser hant es es niemant dan die lieden die messe doen singhen ende belouen daer af ghelt te gheuene. Die papen diese doen ende tghelt daer af nemen en zijnder niet sonder mar slachten den valschen iudas die jhesum om ghelt vercochte ende vele argher zijn si dan iudaes Want als iudas sach dat hij hadde quaet ghedaen hij ghaf tghelt weder. mer sij en doen niet alsoe met ghene predicacien en soudement hem doen weder gheuen. ende wilstu weten hoe dat comt. Ic segge di ouerwaer dat die sac die ic an minen halse draghe de heeft enen so subtilen inganc. so wat datter in gheworpen is en mach niet weder vte. hi es ghelijc eender hilten daermen vischen in vaet. daer es wel enen inganc maer daer en es gheen vutganc ende om dat al daer inne moet gheworpen sijn al dat mine handen betrappen connen ende diese hebben. daer bij soe en macher gheen dinc ute maer het moeter al in vorten

Als su my aldus hadde vertelt ende⁴⁸ hadde my gheseit tgrote despijt van deser hant. so bad ic haer voert datse my wilde segghen van der ander hant die zu gheleit hadde op die quetsure Doe antwoerde se my ende seide. dese hant es gheheten baraet ende bedriech die haer altoes pijnt te bedrieghene die ghene die onnosele sijn ende onscalc van coopmanscappen mit valschen ghewichten ende valscher maten so meten zij ende weghen zij. ende weder zu coopt oft vercoopt van elken vseert su dobbele metter groter ellen wilt zu meten datse coopt ende dat su vercopen wille dat can su wel vercopen mit eender cleender ellen ende dier ghelike doese mitter balanchen ende tghewichte dat sure in leit dat can zu wel wisselen ende keren ieghen dat su geeft of nemt. noit soe en mat su gherechtelic noch en wouch mit gherechte ghewichten. sulke saken doen gode despijt. Dat vindic bescreuen in prouerbien. Dese hant maect den laken ghereeders gordinen om dat die varwe te ⁴⁹ fijnder scinen soude van den lakene. ende oic so gheuallet dickent ende doet goede penwaerde toghen ende daer nae als zij vercocht sijn. soe heeft hi andere van sulker varwen die hi den coopman gheeft in die stede. harde vele quaets doet dese hant Op deen tijt broedse paerden ende doet die quaden goet sijn. ofte schinen den ghonen diese copen willen Op⁵⁰ een ander tijt voertse achter lande valsche heilichdomme ende toechse simplen lieden omme van hem lieden ghelt te ghecrighen op een ander tijt nemtse enighe ouer die ymagien In der kerken ende maect haer gaten int hooft om die papen te doen winnen ende in die gaten die zu ghemaect heeft so doese olie ende dan alst neder loopt soe seitmen dat zweet is ende dat bij miraculen die ymage zweet ende om te bat die mirakulen gheopenbaert souden zijn soe doen ic spreken die truwanten ende doese conterfayten datse scinen cropel ende stom ende in sulke pointen doe icse comen voir die ymagie ende roepen ay lase heylich ymage gheneest my. want naest gode staet al mijn hopen aen hu ende mijn geloeue ende staphans heficse op al ghesont ende dat en es gheen wonder. want ziechede noch quetsure en hadden zij noyt sonder meer. Ic en willer dij niet meer af spreken want ic heb noch ghenoech te segghene.

48 Superscript.

49 Hier pi geëxpungeerd.

50 Dit woord is omcirkeld. Vandaaruit loopt een lijn naar de linkermarge. Daar staat niets.

[fol. 47r]

Nv segt my seidic. Waer by datstu dine tonghe heets versworen ende dine ghequetste hancke loghene. Su seide my. hier voirmaels op een tijt ontmoete ic waerheden ende gherechticheden comen in minen wech ende ghinghen om haer broot ende waren zere arme ende hadden lettel vrienden soe doense noch also my dunct. doe icse sach doe had ic my gheerne uten weghe ghemaect van haren ghemoetene om dat ic luttel aen hem lieden winnen mochte. ten lesten liet ic haren wech ende begonste te lopen ende te vlien achter velde sonder den wech te houden. daer gheraectic te vallen ouer enen berch ende quetste my ende al noch en bin ics niet ghenesen ende noch en sal also langhe als ic leue. manc ben ic. crom ende houtende Ic ga al trappelende. mijn zere ende mijn manchede hetic bij name loghene. Want ghene so leelike manchede en is als logene maer te myn zu es my zeer nootsakelic om dat icker te doen hebbe. vele te eer es minen sac vol ende vele te bet soe vijndic neeringhe dan oft ic rechte ghinghe. ende die sulke comt nv tot my die dan van my soude vlien. daer bi seg ic dij dat aldus manc gaen ende aldus mit loghenen omgaen so wast in my so grote hitte ende soe groten wille ende soe grote begheerte van meer te hebbene dan ic hebbe dat ic myne tonghe vutsteken moet ghelijc een hont diet te heet heeft Tsconincs houe gae ic naerder ende segghe dat ic loye ghehoirt heb om aduocaet te sijn ende segghe dat ic my van wetten onderwijnden sal. daer doe ic minen eet dat ic mine tonghe niet vut trecken en sal om niemans wille het en ware dat hij goet recht hadde. Maer als ic den stijl ghesien hebbe ende een stic tijts clappende gegaen hebbe mit loghenen ende mit zweren. weder dat recht es of onrecht van mijnder tonghen en doe ic gheen verdrach vut te trecken als ic sie dat ic ghelt ghehadt hebbe ende oic seg ic dij dat ic doe recht ghelijc dat ene balanche doet. die nederste daelt daert tghewichte meest in es. diesghelike daer ic meest ghelts zie dairwaert treckic mine tonghe menichwaruen es my gheuallen dat lieden tot my quamen ende baden dat ic hem helpen wilde ende dat ic hare saken oirconden wilde ende dat icx baudelic minen eedt dade dat zij goet recht hadden. Maer weet dat ic dede als zij my ghelt brochten om te sackene dat ic lichtelic zwoer dat zij goet recht hadden ende mit goeden rechte dingden. nochtans wistic wel dat anders was.

Sulke maniere van clappene van te keerne ende tontkeerne dat recht in onrechte. ende dat onrecht in rechte om in mynen sac te brenghen ander lieden ghelt. hier omme heet mine tonghe verzweren. ende oic so seg ic dij datse versayt es van groten loghenen diese zweert om anderlieden goet te vergaderen bij valscheden. zoe vele loghenen heeft so ghezworen datse nemmermeer geloeft en wort. of canon. of leges moeten verkeeren. aen hare so machmen my wel kennen. Want al sulke tonghe en is niet menschelic. natuere souds haer belghen waert so dat man of wijf an haer trocke mitter tonghe yser of coper ende deder mede also man ende wijf pleghen te doene. ende daer en mogestu wel zien dat ic natuere niet toe en behore ende dat ic van haren gheslachte niet en bin. noch noyt en was ic van haren werke ende noch suldijt wel weten alstuut suls horen van minen monde. wel ist seidic mijn verstaen dattu my collacie daer af doen suls ende daer nae dattu niet en verghetes my te segghene vanden mamet dien du draghes op dijn hooft. mijn mont seide zu dats die ghene bij wien dat crom sijn die ghene die hem zijn sculdich te houdene ende te leuene bij gherechter regulen hets een sake ouervloyende die alle regulen crom maect ende belet al dat recht es. du suls oick weten dat hij die ghene is die den riken doet slachten ende ghe

[fol. 47v]

gheliken den kemele die om sine grote buylen niet liden en mach doer tnauwe wynket als een mensche es ghegaen doer een cleen cleyn wincket al naect ende hij daer weder doore moet liden ghecleet of dat hij bulen maect tuschen beyde hets goet te wetene dat hij niet liden en mach of tgat en ware ghemeerdert of hi moet sine buyle weder af doen

Lieden die in religioenen trecken bij beloeften ende bij professe duer nauwe poirtkins. eist sake dat hij daer nae bulen ende butsen maect in te gaderen dat hij ghelaten heeft ende ghelochent. zeker hi en sal niet moghen liden doir dat winket van hemelrike ter doot twelke dat zere nauwe es alsoe du ghesien hebs. dese bootse heet prosperitas die haren surgijn armoede soe sere ontsiet dat suse niet en darre ontbeyden. ende om dat zuse soude willen vliemen ende zuueren. Want ghelijc dat een scorft hooft van ghenen cammen en verblijt dies ghelijc haet prosperitas dat es voerspoet armoeden ende also doe ic oic mede. Want also ic crom ben ende dese cromme ende ghebootste die in dese cloesters begheuen zijn die zijn mine maghen ende meer dan andre myne vrienden. neffens der regulen soe zijn se cromme ende bij rechten weghen so gaensi crom ende van niemant en willen sij begrepen zijn. hier nae suldijt weten alstu van minen ghebootsten sien suls dat sal zijn harde cort mach ic maer ic sal di eer een woert segghen van mynen mamet die mijn here ende mijn god es also waen ic sal zij de dine zijn. Nu wacht v soe du best moghes al hebstune weder seyt. dijn god sal hij sijn. wilstu of en wilstu. mijn mammet mijn god. dat es die penninc van goude of van seluere daer in dat gheprent es de figuere vanden hoghen meester vanden lande. tes een god die in boirsen ende in scrinen leecht bedectelic ende in potten rustelic ende in der eerden metten wollen. hets die got die verblent alle die ghene die te hemwaert sien. die den sotten haer oghen doet neder waert slaen ter eerden ende de mollen wachten. die ghene die die lieden also crom maect dats die ghene die my ontfigureert heeft ende onteert alsoe du sies. hi heeft my leelic ghemaect ende gheconterfayt. Nochtant heb icken soe lief ende so wel ghenoucht hy my dat icken loue in eerdrike ghelijc gode. hier voermaels briedic laurense op den roester om dat hi minen schat ghenomen hadde. Soe sere minne ic hem dat icker af versotte ende dat ic dicwile verliese minen rock om hem mit menigherhande spele die verboden zijn mit terlinghen ende mit tafelspelen ende ic gaer om naect ende ontcleet achter straten. Ende om dat ic soe sere hem mynne so wil ic oic datstu hem goet samblant toghes ende dat hij van dij ghedient ende gheeert zij. nv siet watstu te doen hebs. Want van my en hebstu niet meer vrede aenbeet hem recht nv ende van allen pointen soe gheeft dij te hem waert alsoe als my vrechede paeyde ende bedwanc om haren valschen afgod te oufenen ende daer aen te gheloeuene. achter my soe hoerdic roepen mit ene lude stemmen een voys die seide helpe gheselnede my afdoen den man daer ieghen dat ghierichede also clapt ende hem niet en doet Gaen wij daer ende laten ons asselgieren ende scanden ghenoech moghen doen. al te zeer heeft se hem ghespaert. Vanden welken zu es sculdich gheblameert te zijn. dander seide zeker du segs waer gheselnede ende laet ons grote pine doen ende nernstelic toe sien dat hi ons niet en ontgae ende dat hij doot bliue in die plaetse ende als ic alsulke woirden hoirde was ic meer veruaert dan te voren. gheerne had ic my gheset ter vlucht had ic niet gheducht voer tnaer volghen.

[fol. 48r]

<min. 45>

Eeen luttel keerdic my ouer side ende daer sach ic comen ene grote quene mit eender langher nosen. mit tween groten oghen leelic staende ende enen wullen sac die ten eynde al doergaet was. dien hilt su tuschen haren tanden mit enen trachtere dien zu inden mont hadde om my te verworghen Su nam haren keer ende ieghen my hieltsu haer clauwen open ende zwoer bider trouwen die zu sculdich was sente iorgen. so soude my bider storten nemen Noch een andre quene sach ic comen te my waert die my vele meer veruaerde een faus visage drouch zu ende enen caproen in haer luchter hant ende maecter recht ene targe mede zu reet op een zwijn ende wel ghenouch so was ghepareert maer haer pareersel was al vuyl vander moderen. vanden welken men qualic ghesien mochte haer maecsele van haren aensichte twelc zij decte onder haren caproen. Een scicht had zu daer mede datse my schoot eer dat ic noit ieghen haer sprac. dat ghescicht vloech my doir myne ogen tot in mijn herte daer my groot mesualle af quam dat ic doe mynen helme niet en hadde ende dat ic op mine oghen niet ghewapent en was. daer nae so schootse my In die handen bij den welken ic wel hadde noot van minen hantscoens om mine handen mede te wapenen maer tes waer dat die lieden segghen die sot <min. 46>

en gheloeft niet voir dat hijt heeft. Als ic my al dus sach ghewont ende ter eerden gheuelt. ende noch niet en was versekert vander eerster quenen om dat wel scheen nae dien dat ic omtrent der kelen gheen gorgye en hadde dat ic bider storten ghehouden soude zijn. Ic en wiste wat doen noch wat segghen Mer so vele wistic wel dat my enich roupen of crijschen luttel helpen soude moghen. keytijf seidic wat suldi doen. nv

[fol. 48v]

nv eist dij seker qualic comen datstu noit in dit lant quames lieuer mochstu hebben ghehadt van eersten den mattemakere te gheloeuene nv hebstu verwracht redene ende gracien goods es ghegaen haerer veerde ende du biste soe zere ghewont in die handen bij fauten vanden hantschoen dattu dinen palster niet ghedraghen noch ghehouden en moghes. ten minsten soudstu doch vraghen wie sij zijn die di dit ghedaen hebben Quene seidic die den vuylen bddemloesen sac draghes in dinen tanden segt my dinen name ende en liecht niet ende oftu my wils aldus doen steruen sonder slach te slaen

Doe antwoerde die quene. weetstu seide so wie dat sijn Epycuri. du suls weten dat ic haerder lieder moeder ben wie dat haer vader was. wie sijn seidic epycuri. het zijn seide zu lieden die van haren bodemlosen sac haren got maken ende die in allen tiden hebben haer ghepeyns om dien sac te vullen ende te ydelen. Wel enen gheheelen dach lanc of meer souden zij wel rieken om enen leckeren roest te bradene. om te maken enighe geleye oft andere wonderlike spise ne ghene delectacie en hebben sij anders dan in etene ende in drinckene. dat rekenen sij allene voir solaes. hoe heetstu seidic. Su seide. Ic hete ghulsicheit die in minen sac soe vele steke dat hire vuyl ende stinckende af wordt. Jae so vele stekicker dicwile in dat wel twee of drie arme lieden hare sacx wel mede souden vullen. wisti hoe vele quistinghe ende ouertullichede dat ic siaers doe van spisen. minen gherechten name es properlic castrimargia. ende ic seide wat wat is castrimargia het es seide zu ouertullichede ende verswellinghe vanden morselen nemmer en sietmense weder naer dien dat icse hebbe in mynen sac gheworpen. ende ic segge v oic dat icker dicwile menich ghesact hebbe die ic weder heb moeten vutwerpen. bij fortsen achter my latic clatten van lime ghelijc dat ene slecke doet.

Tfij seidic stinckende quene en spreect my niet meer daer af het es ene onmenschelike sake ende lelic ende vuyle zeker seide zu. du segges waer. als du die waerheden weten wils. hets recht dat icse dij segghe eest datmen my gulsichede heet ende ic te vele ete ende verswelghe en is ghene sake die ic bin sculdich te helene. Ic bin die wuluinne vanden bosche die altoes sulke verwoethede heeft in die tanden dat ic moet altoes mine caken roeren ende myne kele openhouden. Ic bin bel diet al verswelghet die in die kokene myne nose steke. Ic steecse al om in om te riekene doe su alle haer macht ende om te vinden enich dinc die ic in mynen sac steken mach Segt my seidic. oftu dij niet en vuls mit spisen van cleynen prijse. ende oftu mit bonen ende mit brunen brode enighe tijt dinen buuc groot makes. hoert seide zu die waerheide dat ic alsoe wel met bruynen brode minen sac vulle als met andere goede spisen. alsoe wel maect my lecker die lamdijte als die curiosite Maer den langhen nose was my van mynen vader ghegheuen omme dat icker mede vischerie maecte ter smake van mine leckerhede ende wat es seidic smake. Het es seide zu. daer dore dat al lijt dat ic verslende ende daer allene alle mijn delijt in⁵¹ dat den mont van mynen sacke diemen maect mit aencominghe. ende ic seg di dat hij cume drie dumen lanc es al waert dat icken mate wel wildic dat hi meerder ware ende dat hij den hals van enen crane hadde ende daer altoes lidinghe doer ware van goeden vetten morseelen. ende my en rochte wat pinen datter de sac om hadde op dat hij vul ware. mine oghen sijn groot ende heet bernende. mijn appetijt ende deen ende dandre willen alsoe vele of meer als die smake ghesmaken mach de oghen te liuereren hoe groot dat die oghen ende de sac sijn. ne ghene vervulte noch mate en is in hem. ende dat es ene sake die zeer mijn leuen cort bi mijnder sotheden. want ten es gheen soe verradelic mes als ouervloedichede van vetten morseelen. Ic draghe seide zu in mynen mont ene soe vreeselike smake. de welke smake als hij beseuen heeft dat lecker morzeel. dan heeft hi alsoe grote spel al waert dat hij dandre niet en besieue ghelijc als uten sinne soudt sijn deen na dander zu wilt hebben ghe

51 Superscript.

[fol. 49r]

lijc den smake sonder cesseren. ende hem en roect van mynen profite maer in alle daer hi solaes in heeft

Segt my seidic. hoe dat alsulke smake gheheten es. het es seide su een sautierighe ende ene harde dappere messelgierighe die harde cort gheseit es wat dat herte begheert quade ghebuerne hetense die lieden omdat su gheerne quaet seit tot haren ghebuers ende schelt als zu haren wijn ghedroncken heeft ende die goede morseelen gheprouft. Es dine smake soe zoete seidic die haer onderwijnt van wine te drinckene ende te proeuene. Jaet seide zu. zij nemt daer inne haer solaes. bij hair so bin ic onmatelic ende bij haer bin ic lecker gheheten. zij onteert my ende beneemt my loff ende prijs. zu ist die my den trachter gegheuen heeft die ic hier in mynen mont ten sacke ghestelt hebbe. den wijn laticker mede neder waert. ende by ouerdaden gheeft zijs my so vele dat ic noch redene noch sin en hebbe. ende dat ic niet mijn huus en can vijnden noch my te bedde ghedoen du biste dan seidic een dinc dat ghene vroescap en heeft no. gheen bestier dat dunct my. du segs waer seide zu wistuut al mijn wesen ende mijn doen. want als ic myne wine ghedronken heb ende mine spise gheten dan soudic gode ende sente marien despiteren ende lachteren. quame redene tot my ic veriaechdese staphans. waer zu van my versteken ende veriaghet soberhede ende ghetemperthede en mochten daer niet dan schande beiaghen. mit hem lieden soudic boerderen ende scimpen als die wijn my es int hoeft so en duchtic niemane elkerlic wil ic horten ende steken gelijc enen eenhoirne. den enen verspreken den anderen lachteren. mine oghen blaken ghelijc ene stiere. om niet en heb ic niet twee buyken ghelijc enen butoer. Want rudelic ende boerdeerlic sprekic ieghen die lieden. hoe seidic hebstu twee buken. Jae ic seide zu vanden welken dat comt vrauwe venus die du nv sies achter my volghen. daer af deene es gheheten dronkenscap ende dandre dat es die guffere die altoes om eten ghereet is. de erste es als hij eens ghedroncken heeft eert dandre gheware wert seit hij dat hi noch eten wille ende alst alsoe valt dat hi eerst etet dandre staphans wil oic drincken ende seit ic verbeyt. ende dit en es niet ghenouch aen eenwarf of aen twewaruen oft an drie ofte vier waruen mer willen altoes achteruolghen dat zij begonnen hebben sonder henden. elc van hem beeden willen dachterst nemen ende altoes weder te beghinnen also langhe als inden potte wijn es. noch die spise te nieute en is ghedaen. dese twee buken doen reueleren ende versieren vrau venus. Hier omme hout zij haer by my ende volcht my ende van quade te doen es su te min beschaemt. waer ic gae daer comt su gheerne. Want zu peinst dat su in haer bandoen sal hebben den ghenen dien ic bider storten ghenomen hebbe. Ic peinse dattu selue dat cortelic sien suls na dien dattu hier comen biste. doe namse my bider storten mit beeden handen ende seide aldus. Nae dien datstu ghene gorgiere en hebs. weetet dat ic dij vele te fierder sal sijn. helpe seidic helpe aylasen laet my teerst spreken ieghen die ghone die ic sie achter my comen. zu heeft my mit haren scichten gheschoten. ic ben verloren of ic en weet die waerhede wie dat zu es ende haren name. doe seide zij. het hout an dij. Ic wille wel dat zijt dij segghe mer du en suls my niet ontgaen. Ic sal versekert sijn van dij nae dien dat ic ic dij hebbe by my.

Doe sprac ic toter andre die my gheschoten hadde ende vraechde haer wie bistu. want sotelic vaerstu achterlande dat dunct my op dit zwijn ende keytijflic zi dij alsoe ghedect ende ghestopt dijn aensicht mit dinen caproen. zeker seide zu. Ic bin die ghone die mynen subiecten ende myne dienaren doe woenen inden gront ghelijc puden. daer soe quetsicker menighe beide in sien ende van spraken ende oic van hairder continancien. Ic ben venus daer dij af gheseit heeft vrauwe gulsicheit die dij ghenomen heeft bider storten. vter werelt stal ic hier voirmaels suuerhede ende ver

[fol. 49v]

iaghede dinghelen diese minden. noyt sint soe en had zu my ter herten. noyt sint en had zij my ter herten als voren. hare nosen stoppen sij als zij my sien twelke zu niet en souden doen om ene stinckende croengen of daer en ware meer vuylichede. Ic iaghe suuerheden in allen tiden sonder rusten en ware dat zij in Religionen ghelopen ware ic hadse ouer lanc doet. Maer ic vinde den castele soe starc dat ic haer daer gheen quaet ghedoen en can of ten ware dat zu dolende quame ter poirten gelijc als dyna dede had zu niet vutghecomen zi en hadde niet ontsuuert gheweest. dier gheliken en mach ick niet zuuerheden verwinnen ofte deren zu en quame buten der doren Ende ic seide wat heeft hu dese ghedaen dat duse soe sere hates. Suuerheide seide. zu en wilde noyt ligghen in bedde dair ic in was noch in cameren ende noit en waest ic en stanc op haer om mine grote onnuttichede ende om mynen onmateliken stanc Ende altoes als zu my siet so roupt zu staphans tfij tfij. lieuer heb ic mynen mantel te latene dan bij dij te ligghene ende lieuer heb ic my te begheuen in abdien dan in dijn gheselscap te sijn. hoe seidic mach dat waer zijn dat dese moniken beyde graeu ende wit hebben suuerheyt ontfaen ende dat sij mit hem lieden begheuen es. Jaes seide zu seker mar dat es my herde leet daer es dormererighe die maect haer lieden bedde ghelijc enen ioncwiue. Jae seidick heeft zu officie. du segs waer seide su ende daer bi volch icse ende haetse te meer Waer bi seidic hebstu my gheschoten. hoe seide zu. meendi my so na te sijn ghi en soudt van my beseffen bij minen hoefde seide su dat wel ghecamt es noch en hebstu niet van alle gheproeft. Want als ic yemant gheasselgiert hebbe so varinc en scheet sij niet van my. Sijstu seidic so wel ghecamt ende soe scone als du segges. Ic wane waert waer ghi en soudt hu voer my niet soe sere decken als du does. Nu verstaet seide su een lettelkijn. Wel es waer. ware ic schone dat ic my niet aldus en soude decken. ten volcht niet al ben ic ghecamt ende ic een lettel den moyaert make dat ic daer bij schone bin. Ic ben leelic ende onnutte een oude stinckende vielge. slumich ende besmeert ende noch vuylder dan ic segghen dar om dat niet te verseggen en is. Ic stoppe my datmen my niet en siet. hoe wel dat ic moy ben Ic en wille nochtant niet ghesien zijn in steden daer enighe lucht es Ic gae doer hoeken ende zijweghen ende slupe al omme int donckere ende en sie niet ten middaghe ende dicwile settic dij in groter vreesen omme een lettel minen wille te volghene. ende wisti wel in wat plaetsen dat ic menichweruen gae ic waent dij sere verwonderen soude ende du souds my seer lettel prisen. Ic ride een harde quade paert. want daer die quaetste passen zijn ende daert alder vuylste es. daer gaetet bij sijnder natueren nederliggen. Dit peert es minen propren wille die my draghet ende es bereet ghelijc ene zoghe te ligghen daer de moder meest es. ghefigureert es ghelijc enen zwine dat de muyle altoes in deerde heeft daert wil gaen liggen daer werpet my neder mair meer ist in vuylen steden dan in schonen. bij hem bin ic aldus besmoert ende bemodert. bij hem bin ic oic lelic in abstracto. mer vele leliker in concreto ende ic gae al draghende een faus visaige om te bedecken die grote lelichede van minen aensichte. dit faus visaige es geheten farderie dats te segghen als ic out ende verrimpelt ben worden ende grijs soe maec ic my daer mede claer ende blickende in despite van natuere ende verandre mijn maecsele. dan makic van my ene stillekamere dat sij alle die dair willen liden ghelijc ener messie die teenen cruysweghe leghet daer elc mach toe gaen wie dat wille omme vulichede te makene. Tfi. tfi. seidic. nv en wetic wat doen van sulker kennissen noch van dij. Ic bekenne nv wel dattet onneere es ieghen di te sprekene ende parlement te houdene. het en es el niet dan onneere ende scande. Seker seide zu du segs waer maer hadstu die instrumenten ghesien die ic hier onder my draghe bedect. noch soudstu my min prisen of du en waers wel sot. Toechse my seidic ende segt my hoese heeten. deen seide zu heet raptus. dander stuprum. tderde incestus. tvierde adulterium. tvijfste fornicacio ende tseste dat niet te seggen en es daer mede hout dinen pays. Nu exponeertse my als du wils. Ende weet dat sij vreselic sijn ende op dese tijt en sultuse niet sien. want niet gheerne en toghicse om haire

[fol. 50r]

grote lelichede. ende nochtan can icker wel mede slaen als ic moete hebbe. Ic sal hu daer mede slaen op dattu my niet en ontvlies of dattu niet seerder en gaes dan tygris. mer nae dien dat dij gulsicheit hout so en duchtich niet van dinen vlien. ter quader tijt quaemstu hier du suls besteruen ende nemmermeer en gadi vordere

Doe schoot my die quene mitten schichte in mijn herte ende velde my. gulsicheit halp haer zere ende trac my bider storten. ghierichede ende alle dandre quenen en toechden niet dat sij sliepen of dat zij die cramp hadden. elc van hen slouch my met sulker wapenen als zu hadden. daer was my ghenomen minen palster mer mine scarpe lietmen my. sij peinsden zij soudender wel toe comen. als zij my van allen pointen verwonnen hadden als ic my aldus sach ghewont ende ter neder gheslagen ende ic mynen palster alsoe verloren hadde daer ic mede plach op te staen. noit man dat wanic en was meer bedroeft dan ic doe was. aylaes wat sulstu doen wat sulstu segghen arm keytijf. nv bistu comen bi dinen eynde. waer bij waerstu noit pellegrim ter quader tijt naemstu scarpe ende palster om hier aldus te verliesene in dit lant beter waert dij dattu noyt gheboren waers. Wie sal dij emmermeer moghen beraden of helpen. du hebs verloren bi dijnre sotheden gracien gods diner goeder vriendinnen ay penitencie. waer bij duchtich noyt te lidene uwe doerne. haghe ende roeden. nv soudt my sijn alle soethede ende minne en waric ic niet soe verre vervreemt van hu. dine roede ende dine scerpe discipline dat ware recht een goede salue iegen mine quaethede ende quade auontuere. Ay wapenen van ridderliker aert hu sal ic claghen ende beweenen al mijn leuen. met v was ic eens ghecleet ende eerlic verchiert. maer lasen kaytijff dat en was niet langhe. want ic leyde v varinc neder menich verdriet ende druc esser my sindert af comen. nv sonder langher sparen bin ic gheiugiert ter doot. ay sacramenten vander kerken ic duchte dat ic hu lettel prise Ic duchte dat ic v dickent in ydelheden ontfanghen hebbe nae dien dat ic mynen palster verloren hebbe metten welken dat ic plach op te stane telken als ic ghevallen was. Ay Iherusalem iherusalem daer ic om was vutghetrocken ende op vaerden was te gaen. hoe sal ic my ieghen dij moghen excuseren ende wat antworden sal ic dij moghen gheuen. Ic hadde dij belooft in minen moet dat ic dij versouken soude ende minen wech doen tot dij om dat ic dij sach inden spieghel soe schone ende soe claer Nu ben ic van desen quenen ghearrestiert. nv ben ic ghesleghen. nv ben ic ghewont. ter quader tijt bin ic verdoolt. Ic duchte dat ic nemmermeer en sie.

<min. 47>

Als ic aldus lach ende claechde mijn verlies sach ic bouen my liden ene wolke die vuten oesten quam mit enen soeten wijnde die wolke bleef staende recht bouen minen hoofde een langhe tijt maer niet vele en ghiste ic daer op om die grote zeerichede ende druc die ic hadde. Ic was recht als half doot ende lettel lijfs so was in my.

Nv verstaet goede liede dat hu god loone hoe node dat gracie gods scheet van enen mensche die

[fol. 50v]

su anderwarff ghesuccoerst heeft alst hem mesuiele ende hoe gheerne dat su in staden staet alst noot es. vut deser wolken quam een voys die tot my aldus seide Nu wel op keytijf onghevallich truwant alte lanc hebstu ghedoken ende ter neder ghelegen du en hebs wat doen mit meerder proeue want du biste een quaet rudder. siet hier ic bringhe dij weder dinen palster om dij op te heffene vten modere ende uten drecke nv hoert nae my. Ic bieden dij ende gheuen dij weder. noch en willic niet dine doot. hoe wel dat ghi vele ieghen my mesdaen hebt maer ic wille dattu bekeeres ende leues.

Als ic alsulke woirden hoirde. Ic ontdede een luttelkijn mine oghen ende ic sach een hant die minen palster hielt ende van bouen my boot. Ic pensde dat de hant was vander gheenre die my den palster van eerst gaf ende zu waest oic. Ay god seidic soete gracie noit en verdiendic dit ieghen dij datstu aldus om my peynsdes. recht nv soe waric verloren en had ghi my niet ghesuccoerst. nae dien dat ghi my minen palster weder gheeft ende bij uwer ontfarmicheden my vertroest van mijnre droefheden ende beschermt van der doot Ic segge v. dancke ende loff soete here ihesus cristus. ay gracie gods mijn vriendinne wel soete vrauwe nv sie ic wel dat ghi noch mine siele niet vergheten en hebt ter groter noot sidi bereet om my te helpene of ten hout aen my. Ic en wete wanen my dit comt het en zij bi dijnre goedertierenheit. Want in my hebdi lettel duechden vonden. dinen raet en gheloefdic noyt. met goeden rechte esser my quaet af comen. met beiden handen bid ic ghenade Ic kenne dat mijn scult es mijn weerde vrauwe ic sal my beteren dat belouic hu bij mijnder sielen zonder meer helpt my dese werf. Ic sal dij een ander tijt gheloeuen. recht my op. Want tliggen es my alte zwaer. rechte voert sal ic lopen ter haghe waert eest dat ic nv gheteliuereert mach sijn bi dij. ende wildi ghi sulter my selue leeden als ghi my op gherecht sult hebben

Doe seide gracie gods. hoert wat ic dij segghen sal. Eist dat sake dattie ghene die aelmoesenerighe es van my ende huutgheuerigge wilde so vele doen ieghen minen vader die haer zoene es ende zu mijn moeder dat hij dy my wedergaue noch en soutstu niet te quiste gaen. noch soudstu wel vercoeuereren van penitencien. wildi ic salre dij blidelic leeden ende doen vut allen tormenten. Ende wie es su die vrauwe seidic ende meesterigghe es van hu vut te gheuene. grote vrauwe es zu die van hu te gheuene almoesenerighe es. Seker seide su. du segs waer ende daer om moetstu ierst haer aenspreken ende haer oetmoedelic ghenade bidden. Wilt su ic sal dij helpen vut deser noot. noch heb ics wille alsoe ic dij ghetoecht hebbe. en weetstu niet wie die vrauwe es. dat es dij grote confuse ende scande. anderwarf heeft su dij gheholpen ende gheworpen huut menighen quaden passe. het es die carbonkele ende den appele van dinen palster die soe schone es. op anderen tiden heb icker dij af ghesproken. mar segt dattuut vergheten hebs. Vrauwe seidic ic en letter niet op ende ic en ghaffer gheen groot hert toe. als ghi my van dier spraect ic waende dat gheseit hadt van ene andere die ic noyt ghesien noch ghekent en hadde. Maer nae dien dat mijn carbonkele es gheerne wil ic ontdoen minen mont ende met goeder herten haer bidden in sulker manieren als ic sal best connen ende moghen mair wildet ghi my wisen de maniere hoe dat icse bidden soude harde gheerne soudict doen. Recht als ic dit sprac so viel van bouen vter wolken enen brief daer in stont. Siet aldus sulstu nv bidden ende op anderen tiden. telken als du vanden quenen ghehouden suls sijn. Doe las ic staphans den brief. du suls haer bidden mit goeder herten haer belouende datstu goet pellegrim suls sijn ende nemmermeer gaen en suls daerstu waers in den weghe die so quaet was. ende als ic aldus den brief ghelesen hadde soe dedic mine bedinghe in al der manieren soe den brief inhilt ende dit es dinhout vanden brieue

[fol.  51r]

Aen dij der werelt toeuerlaet gloriose maghet marie coem ic ghelopen al confuys want ic en mach niet bet. aen dij houdic my ende lene. helpt my op ic ben gheuallen. verwonnen heeft my mijn groot aduersaris. ende om dat elcke redelike creature tot dij toeloop heeft soe bin ic wel sculdich tot di te comene eer ic meer commers hebbe sulke worstelinghe en is my gheen noot of du vrouwe goedertiere succoerst my ghelijc andre bij dij sal zijn gheconforteert mijn sieke herte. want du zijs poirte der salicheden al heb ic my qualic ghedreghen in die .vij. hooftsonden ende ghedoelt in ongherechten weghe. nochtant bid ic om troost. mijn arme siele bringhic dij. nv behoudse. su es luttel beter dan doot. alle duechden sijn haer ontgaen. contrarie my maken zij partie ende hatie mine sonden te meerder confusien dat ic niet voer dij en soude comen om myne misdaet by manieren van wanhopen. maer om dat ic ghedinghe wil houden ic latese voer dij ghebruyken mine applicacie dats te segghene dat dij toebehoert van al tot al ontfermherticheit ende ghenade. ghi sijt moeder der ontfermherticheit. bij wien god es te acoerde mit sinen lieden. bi di comt pays ende accoerdt ende bij was ontspannen die boghe van iusticien ende om dies ghedinckics of dattu die peze af does. Want ware hi noch ghespannen mijn arme ziele hadt becocht ewelike hebbic hope op di. want dicwile heefstu my ontfaen in menigher manieren ende myne siele vervult mitten hemelschen goede. Maer lacen als die vreeselike dach sal sijn bistu dan daer niet in mijn hulpe soe bin ick daer qualic. want ghene doghet en heb ic dat iammert my ende mit rechte mach ic wel claghen. finalic com ic ghevloghen tot dijnre tenten om dij te deckene van tempeeste dat in dese werelt es. en zijt niet absent om mine sonden maer wacht my. al heb ic lange een beeste ghezijn doet edele maghet dat ic uwe gracie beseffe. ende ic doe di oic requeste dat dine ontfermicheit my naect ontcleede. want ic en hebbe ghene andere rente glorieuse moeder ende maghet die ieghen niemant noyt fier en was in eertrike dine soethede toecht my nv ende en ghedoghet niet dat mijn vader my van hem steke al ben ic voir hem ydele ende by my seluen niet en mach ontgaen ic en moet myne quaetheit becopen. Du vrauwe ouer my voir hem presentere toghende al bin ic niet zijns ghelike. doch es hij mijn broeder. hij wilde mensche worden doer sine doghet om enighe te hebbene aen tmenschelike gheslachte met hem wies op van ioncheden ontfarmicheit daer ic op hope. zij was wel toecht als hem in sine side quam tvelle yser vanden spere. seker bin ic vroet ic sals doch vordeel hebben. wilstu vrauwe te deser noot. Ic en vijnde niewers ghenen wech daer ic bet myne salichede sie naest gode dan in dij. want als iemant es ontweghet om dat hij varinc weder gherake met dijnre ontfermicheit doeten laten dine dolinghe ende du makes sine pays aen den coninc ende setten weder inden rechten wech. Seker hij es wel gheraect ende wel beleet die dine gracie also behoet. calengiers sijn verlicht mit dinen name. van allen meskieue worden sij quite die tot dij hem voeghen om medecine O maghet inclinere dij dan te my want te di coem ic om te sijn ghenesen. en ghedoghet niet dattie godlike iusticie op my slae biden welken ic ware verloren lettel soudic moghen verclaren dine grote soethede Ic en weet aen wien trecken sal dijn zone van dij gheboren dat hi niet teghen my en trecke. en ghedoecht ghene wreetheyt te my waert. Ic kenne vrouwe mine mesdaden ende dat ic my dicwile ter mesdaet ghegheuen hebbe. vanden welken men my aftrecken soude. maer wilstu du hebs die salue daer mede dat mine misquame ghenesen mach. moyses sach in ene figuere dat du maghet den gods sone ontfinghes sonder smette een boschelkijn sach hij bernen sonder vier ieghen natuere. bistuut ic en bin niet bedroghen. God es tvier dat in di was ende du biste den bosch vanden armen om te temperne haren brant. daer bij weerde moeder doet dat ic werde ontfaen bij dij ende ghetrocken vten stinckende messie O noble princesse van alle der werelt die niewers gheen ghelike en hebt no. inden hemele noch in eertrike van dij comt alle doghet die wij hebben die wij hebben gheen ander solaes

[fol. 51v]

en hebben wij. In dij alle arme hopen ende sine salicheit aen dy allene haelt. Nyemant en soude moghen ghesegghen no. ghescriuen hoe groot dine doghet es. O ghewarich licht vanden blijnden. ruste van hem die moede zijn ende tresorie van alle goeden. alle die gherechtich sijn int gheloeue die hebben alle hare hope aen dij. Noit en waerstu ieghen yemande fier maer seidst di seluen deerne ende ioncwijf als in dij daelde die grote here. nv bestu gods tresorie ende van gracien deelererse ende van alle elken ghenouchlic. Ic peinse in mijn ghedochte wat god peynsde als hij in di daelde. In di wort hij worme vander eerden. niet en waendic dat dat was om oirloghe of om my te verliesene mer om ons allen te verlossene O maghet wildi my noch helpen ic hebbe so grote hope. nae dien dat hij om minen wille mensche worden es oft hi en wille hem ontnaturen noch soe mochtic sine vrienscap behalen. my quam nochtant dicwile in mynen moet al peynsende hoe menichwaruen dat ic v ende hem verwrocht hebbe ende dat ic mine siele qualic gheregiert hebbe ende dat in my niet en es dan sonde. ghistere quaet heden noch arghere. Edele maghet ic vlie tot hu. waer soudic vlien ofmen my iaghede sonder te mijnder rusten. Ic en dede noyt doghet. mair altoes bin ic ghewone ten sonden. dat es my een zwaer doghen. Recht my moeder ende castijt my. Want minen vader en dar ic niet ontbeyden van sijnder correxien. sijn castien es my alte zwaer. want wat hij gheraect. hij doermalet al als hij wrake nemt. O lieue moeder wel mach ic duchten sulc castien. Want mijn leuen heeft oic quaet ghesijn. Wiltet corrigieren. Want du hebs die salue van soetheden op datmen aen dij ghenade roept sonder dij en es ghene doghet ende sonder dij en gheeft god gheen dinc. want hij heeft dij ghestelt als meesterigghe bouen al. ende als du wils hij vergheuet al ende bi di es iusticie de pale gheset ende om ghenen anderen prinse noch coninc en cesseert sij noch en gaet van haren rechte. van alle der werelt bistu gouuerneerersse ende vanden hemele bestierighe. sonder redene en draechstu niet de crone. O heilich tempel gods daer hij in woent vanden welken ghepriueert sijn die heriten ewelic ende onteruet tot dij comic. Ic cleue aen dij. ontfaet my. van dij ic niet en scheide. ende al ben ic ghecnocht in die brame van sonden dat rauwet my bij waerheden. Want daer toe heeft my gheleet myne siele diere niet quite af en es. Vrie maghet van hoghen doene die ons ten castele van hemelrike gheweghes. pareert ende zuuert my van binnen ende van buten bij sulker manieren datstu int wederkeren mit dijnre gracien dij gheleets. Ic ben vuyl maect my reyne. toti comic en vervremt niet van my. mer ter noot weset mijn warandt. helpt my ende en lette my niet. of daghet my daer dine ontfermherticheit stede hout. Cristus dijn zoene die hier daelde ende hinc ant cruce werdt om my sine side doirsteken sine grote vreeselichede werp hij neder als hij om my den gheest ghaf sinen lichame hanghende al ghestrect ende om my storte sijn bloet. constic dit wel verstaen hij sochte wel mine salichede. ende om dat ickene hebbe verwrocht ende hijt my niet vergouden en heeft so roupic aen dy ghenade ende hem seg ic loff. ysaac prefigureerde dat de welke niet en ghaf om steruene bij onderhorichede van sinen vader vut rechter oetmoede hijt al ghedoechde ende doer proufde mitter bitter doot. O wel soete maghet ende moeder doet dat⁵² ic mine herte moruwe met tranen ende dat my dine gracie beschine. dies en sij niet schaers want harde mildelic hise mat. Sathanas die verweet my ende vermaent dat ic aen dij sal mine ghenade ontbeyden. fonteyne noemt hij di om te dwaene den sondighen mensche. dese lesse es goet te verstaen hebstu dan therte moru ende mine mesdaet niet minder es dan die inden appel beet. dwaet my wacht my ende beschermt my dat my iusticie niet en verslae. het ware recht als oft ic ethike ghelesen hadde ende niet daer nae en wrochte. van al waric bedroghen ende ghevanghen ghelike den vische int nette. Moeder maghet Ic roepe wacharmen dij al biddende. Want lettel dooch myne bede en

52 Superscript.

[fol. 52r]

en stellic my ter doghet niet. Contrarie van my dan vrauwe en sijt niet. Want myne ghenade staet aen dij ende dat ic niet myne pine en verliese ende beloue dij dat ic my sal beteren ende verbijnde mine siele dij te pande. daer na finalic bid ic dij dat als ic sal doen mijn hende dan my niet af en gaes ouer my wes ten vonnisse soe dat ic gheerft zij in die ewighe glorie. Amen

Als ic aldus hadde gedaen mijn orisoen tot haer die dispenserighe es van gracien Ic hief mine hant op ende trac minen palster te my waert gracie gods die boten my also ic v seide bij harer doghet. als icken hilt seidic tot gracien gods. Nu vrauwe nv dunct my recht wilt ghi my nv helpen staphans waer ic op gherecht ende thans ghenesen wildi my smeren met uwer saluen. want ic weet wel dat mijn carbonkele so wel ontsloten heeft al tslot dat liberalichede v ghegheuen es te helpene wien dat ghi wilt hoe sere zij ghewont zijn. su wille dat ghi elken ghedeelich sijt ende dat niemant uwes breke en heeft zo dan heb ic gheen succoers van hu. het en hout niet aen haer mar aen hu. helpt my zu sal my helpen dat hopic. Doe boot my gracie die hant ende seide. nae dien dattu op my hebs so groot betrouwen. Ic sal dij helpen ghif haer dine hant. stant op ende leent aen dinen paster nernstelic sonder veysen. want om niet boodstu die hant en holpstu niet dij seluen om op te stane. Doe boodic hare mine hant ende hielt my vaste aen den palster. so zere pindict ende soe zere halpse my dat den quaden quenen leet was. elc te haren lachtere schiet van my ende ghinghen wech. mar doch sindert sach icse weder ende sij deden my daer naer noch vele leeds. alle seidic alle dage Ic wane wel dat ic niet lieghen en soude.

<min. 48>

Doe thoechde my gracie een hoghe rootse ende op die rootse stont een oghe die grote tranen weende ende onder die oghe stont een cupe omme tontfaene alle die dropelen sietstu die cupe seide gracie gods. Jae ic vrauwe seidic. du moets seide zu daer in ghebadet sijn om dine wonden te ghenesen ende om dij te dwane. nv segt my seide hij. Wanen comt twater in die oghe verwondert my ende oic twater datter vut comt. Nv verstaet seide zu. die rootse dat es therte vanden ghenen die ghelijc als du hebs al willens ghelaten den wech van salicheden die als een steen verhart es in sine quaethede. nv alsickene een stic tijts also ghelaten hebbe in sine sonden. my iammert somtijt zijns ende doe hem zijn oghen te hem slaen ende doe hem besien ende merken wie hij es. ende dan als hijt wel besien heeft den gront van sijnder herten dan begint hi vaste te weenen tranen. een fonteyne wordet gheerne om therte te sachten ende te soetene op dattet mochte. mar om dat niet en

[fol. 52v]

mach sijn. ende om dat hi niet en verliese zijn pine so hebbe icker de cuype onder gheset om die dropelen daer inne te gaderne. Want sij sijn goet om in te badene lieden die ghequetst sijn. vanden welken penitencie wel can maken hair loghe. In dat bat was magdalene ghebaedt ende sente peter ende maria egipciaca ende vele andere ende daer bij wilstu ghenesen du moets alsoe ghepurgiert sijn.

Urauwe seidic. waert hu wille my daer te leidene ic souder gherne gaen want sonder hu en doghicker niet. Ic wilt wel seide zu ganc voren. du suls my daer vijnden. Nv seg ic hu dat ic daer ghinc ende dair vant icse maer onder die wolken was su bedect. als ic daer quam vant ic die cuype die niet halff vul en was. vrauwe seidic hier en is niet waters ghenouch om my te dwane. doe nam gracie gods ene roede Ic en weet niet wanen su haer quam Ic peinsde dat die selue roede was daer moyses inder woestinen die rootse mede slouch daer dat water vut quam om den volke van israhel ende su waest oic. met dier roeden slouch su ende staphans spranc daer water vte ende dat water liep in die cuype mar doch sinen loop was doer de oghe also ic seide. Nu hebstu waters ghenouch seide zu. wilstu ghebadet sijn. sprinct daer in ic hebt dij ghelauwet wel van passe valter in al tot ouer thooft. doe al sonder letten ghinc icker in ende dwouch my. van al waer ic ghenesen had icker in gheduert. mer cort ghinc icker vte Want lettel had ic gheleert also daer in te baden. lettel slachtic dauid die seide. dat hij alle nachte sijn bedde nat maecte met tranen. Als ic doe weder vten bade was seide gracie gods te my. Waenstu nv ghenesen wesen. ende oft ic dij hadde gheleet in doirnen twelke du wel verdient hebs. hoe soutstu dat ghedoecht hebben. na dien dattu een lettel waters om dine ghesondichede niet ghedoghen en moghes. hoe sultu oic moghen ghedoghen die haghe te lidene die du beghers die du vele scarper vijnden suls dan van eerste. Nu gaet alsoe du wils ic sal sien hoe vaelgant dat du suls sijn in dit remanant. Een goet rudder als hij ghewont es ende verhit in tornoye. hij es daer nae stouter ende rudderliker dan te voren. doestu also dat wert my lief ende te lieuer sal ic dij hebben maer op dese tijt en sultu my niet meer sien ic scheede van dij Ic wille sien watstu doen suls. Als ic hadde ghehoert al dat gracie seide. doe werdic iammerlic weder sleghen. ay lacen seidic keytijff wat sal ic nv doen. Waer sal ic nv den iersten voet setten. Ic wane noit pellegrim so tenden raede en was als ic doe was. O soete here god helpt my ghi sijdt de upperste appel van minen palstere ic bidde dat ic in hu sien mach al waer minen wech es. heilich carbonckel claer die minen palster verlicht. wijst my hoe ic gaen sal. du sijs daer ic oit grote hope in hebbe ghehat. aen dij roepic. op hu verlatic my. en helpstu my niet ic bliue verloren. met dat ic alsoe riep ende bat aen minen appele so wordt ic peinsende te wat side dat ic die haghe ghelaten had Ic pensde dat icker nae souken soude ende dat icse licht gheraken mochte. Ic sette my rechte voert ten weghe. maer niet en vuldedic mine dachuaert Ic en vant staphans belet. wildi weten in wat manieren soe compt op een ander tijt weder. want nv willic my rusten ende pause maken

¶ Hier eynt den derden bouc.

ende begint die vierde.

[fol. 53r]

Nv sal ic hu segghen ghi heren. hoe dat ic in mynen wech belet vant ende dat my meest an gaet. Want beede op berghe ende in dale sach ic menich wonder dwelke ic niet al vetrecken en wille. Want het soude hu ende my vernoeyen. nv dan also ic also ghinc doir enen wech die ic ghenomen hadde voer my sach ene grote zee daer vele wonders in te sien was. tempeest ende vreeselichede wasser altoes in. mannen ende wiuen laghen daer in al ghecleedt waer af dat enighe laghen mitten voeten opwaert. men sacher el niet af.

<min. 49>

andere stonder in al rechte vanden welken enighe hadden vlerken ende scheen dat sij vlieghen souden. en ware tbelet vander zee. Somighe sach icker oic die biden voeten verwerret laghen an lanc ghers ofte cruyt dat inden gront stont. Enighe andere hadden verbonden die oghen ende andre vele in misseliker manieren. als ic dit sach grotelic verwonderde my ende wel zere werdic verheent. O soete god seydic wat es ditte. sulc dinc en sach ic noit noch alsulke vischen. Ic sie wel dat ic niet vorder en mach Ic moet weder keren of ic moet hier verbeyden gracien gods ende hare grote ghenade. terdic in die zee ic verdrincke. gae ic om so sal ic verdolen. Lieue here ic en weet doen of ghi en seint my uwe gracie. doch ten lesten so peynsdic in my seluen bleuic daer dat ic luttel winnen mochte. ende weder te keren wonne ic noch myn. neffens den oeuer wil ic gaen of ic vonde enich schip daer ic in ouer voere sonder vreese

<min. 50>

Te weghe sette ic my ende begonste te gane op die ryuagie mer niet langhe soe en ginc ic ic en sach ene soe lelike beeste dat so wiese saghe nemmermeer en quame hijs te vreden ach mine siele beuet telken als icker om peynse. Dese beeste was soe wonderlic ende so afgriselic dat icker niet af en dar spreken ende daer bij heb ic gheordineert dat icse hier pingeeren sal om datse elc die wille sien mach. maer doch so vele seg ic hu. Dese beeste sach ic vischen in die zee sijn netten ende sijn ingenen hadde hij gheworpen int water ende die roede hieltso bider hant. enen hoirne hinc aen sinen halse ende een bundelke coirden drouch

[fol. 53v]

hij ende vlieghende netten had su ghesprayt op die zee. als hi my sach comen soe begonste hij te tuten ende te blasen ende sine letsen te ghereedene om my te vane dat ic hem niet en soude ontgaen. als ic sach sulke ghereescap. Jammerlic werdic in vare. Want ic sach wel ledic doir hem staphans waric ghevaen O soete god seidic. wat sal ic nv doen. quaden wech vijndic. Ic duchte dat ic nemmermeer en sal scheeden van deser plaetsen. ghi en helpt my by uwer gracien.

<min. 51>

In dien pointe sach ic comen gelopen ene quene die een fagot brachte op haren halse ende su ginc al deysende achterwart ende ouerdweers so sach zu op my. want su was scelu. Nu hare seide su als zu by my was Rende vous gheeft hu op. wie si di seidic. Ic ben in effenen weghen een tumelen een subbelen ende een vallen den lieden. Ic hete heresie die staphans als mijn vader blaest ga ic de pelgrimen arrestieren om hare scarpe te nemen. Ic hate scarpen bouen allen dinghen dat sal ic dij wel toghen. Want dine scarpe sal ic nemen op dat ic can oft ontwee breken In die bellekijns sie ic ghescrifte die nae mine oghen niet terechte ghescreuen en sijn Swijcht seidic vermalendide quene. tghescrifte es goet ende gherechtich. mar du en sies niet recht. Want met scheluwen ende mit loschen oghen en mach niemant rechte sien Neen seide su. my en rouct. Ic wille dattie litteren ghecorrigiert sijn na mijn ghesichte ghelijc dat ic gae verkeert ende mine hielen deinsende zijn ende dat ic niet en gae als andre quenen. dies ghelijc en heb ic aen tghescrifte gheen sien ghelijc anderen. Ick wane datmen my noch daer omme bernen sal. ende daer bij draghic dit rijs om tvier dair inne te stekene Nu segt my seidic. bistu die quene die de templiers dades te viere. Jae ic seide su ende oic bin ic die ghone die tpleyt begonste tegen augustine als hij pellegrime was. mer noit en constic hem sine scarpe ghenemen ic moestse hem laten ende scheiden van hem te mire scanden. Ende waer bij seidic loopstu my aldus vreeselic op. hoe waenstu seide su alsoe starc sijn als augustinus was. Neen seker seide ic. maer na dien dat hu een man verwonnen heeft my dunct du en souds niet soe stout sijn mannen te iaghenen. Hay seide su. zij en hebben niet alle ghelike cracht. Ic hebber sindert menighen verwonnen die ic ontscarpet heb hairs ondancx ende alsoe sal ic dij doen nv comt voert ende gheeft my dine scarpe. bij lode seidic ic en sal. doe liep so op my. ende dicwile duchtic datse mine scarpe soude ghenomen hebben oft enighe belle daer af te broken. maer doch ic verspoede my ende slouchse mit minen palstere alsoe zere dat zu moeste rumen die plaets

Doe verbaerde haer te my gracie gods ende seide dat ic wel ghedaen hadde dat ic my verweert hadde ende daer bij soudese my wisen den wech ende mit my gaen O vrauwe seidic groten danc seg ic hu recht nv waric verloren en haddi nv niet te my ghecomen die afgriselike beeste hadde my ontsint ende die vreeselike zee heeft my oic tonder. ende noch en wetic niet wat bedieden dese dinghen ofte ghi en segse my daer om bid ic hu dat ghi my daer af informeert

[fol. 54r]

<min. 52>

men mach wel gaen al sprekende Gaen wij ende opt cort sal ic dij segghen wat alle dese dinghen bedieden nv segic v dat wij leden sijn ouer alle die quade letsen ende netten die dese quade beeste ghereet hadde ende te zijn ondankes nv algaende neffens dese zee seide my gracie gods aldus. dese zee dats die werelt daer altoes tempeeste ende onruste in es om ydele glorie diere in wayet. In dese zee zoe zwemmen ende gaen menschelike monstren de sulke hebben die voeten opwaert dat sijn die ghene die gheladen sijn metten sacke van ghiericheden twelke niet behoeuelic en es in die zee want tghewichte dat zwaer es doeten duken inwaert en sinken dat hij niet ghezwemmen en mach. sulc volc rekenic verloren tot ander tijt dat sijt al neder ligghen Die andre die du sies rechte staen daer af die sommighe vlerken hebben. weetet zeker dat dat sijn gherechtighe lieden die in deser werelt el niet en souken dan hare noodurft of lijftocht. aen gode alleen hebben zij haer hopen. In die zee zijn sij. want anders en mochten sij niet hebben haer leuen menschelic mar haer gheestelic lijf weten sij wel elwaert te hebbene dan hier. ende daer bij gaen zij rechte. want in die zee sijn sij by noitsaken. maer eldere es haren wille. Die ghene die du sies verwerret metten voeten dat sijn weerlike lieden die alle hair herte hebben ghestelt in ydelheden ende in weerliken dinghen ende daer bij zijn zij ghebonden int ghers in weet hoe sij ghevlieghen souden. zij hebben ghenoch te doene om hem tontwerrene ende te verlossen vanden crude. die ghene die du sies die oghen verbonden ende recht of zij blent waren. dat sijn rechte sotte lieden die anders niet en gheloeuen dan zij sien. al weten zij dat die werelt vol. ende nochtan verlaten hem die sotten dair op. mids enigher schoenheit die zij hebben. Vanden welken salomon seide dat al ydelheit was in die epistole van der magdalenen. daer mede sijn zij verblent die ghene die du daer sies oghen hebben daer zij niet mede en sien om ydele glorie diet hem beneemt bij prosperiteit ende auontueren si sijn in vreesen du sies wel wat soudicker meer af segghen. Mer wilstu weten van dier vreeseliker beesten die daer vischet in die see. die beeste heet sathanas die altoes sine macht doet om te ghecrighen alle die in die zee sijn. sijn inghenen dat sijn sine temptacien daer mede dat elken temptiert. an twelke als hem yemant consenteert. staphans es hij metter inghenen gheuaen ende dan trect hine op om met hem te draghene. mer om dat hise niet alsoe lichte ghecrighen en can daer bi heift hi gheleert letsen maken ende netten om te vischene ende om te vanghen die goede contemplatiue. vogheler es hij worden om

[fol. 54v]

die te vanghene. niemant en saller liden op dat hij mach hi en sallen arresteeren noit en saghestu coppeghespinne so vele netten maken om die vlieghen te vanghene als hij doet om die vischen te vanghen dat sijn de menschen te beletten. maer seker die vroet ware ende een littelkijn crachten hadde jae recht die cracht van eender vlieghen om al sijn wachten en ghaue hij niet een caf. alle sijn dinghen en zijn el niet dan ghelijc coppeghespin dat breect alser ene grote vlieghe doer vliecht. ende daer om seit jeronimus dat niemant van hem verwonnen en es hij en wille. want cranc es hij ende alle sine letsen. maer daer bij en seg ic niet du en suls dij altoes wachten nernstelike van hem. hij weet dusent arten ende consten om den mensche te bedrieghene die du sies. ende dusent die du niet en sies. Somtijt verschept hi hem ende nemt aen een faus visaige omme tuolc te bedrieghene valschelic ende schijnt recht dat hi een inghele is ende al vol claerheden ende dat hi node yemant bedrieghen soude. ende daer bij soe wach di van hem nernstelike. hij es die ghene daer sente pieter af seide. hij es die altoes waect ende peinst hoe hi elkerlic bedrieghen sal. soudic dij al vertellen hoe menich onnosel schaep dat hi heeft ghedoot. hoe menich lam dat hij van der borst heeft ghetrect ende verworghet ic wane et soude dij verdrieten wacht hu van hem cort gheseit

<min. 53>

Met dat gracie aldus ieghen my sprac sach ic comen ene ionghe joncvrauwe wel schone al spelende mit ene caetsballe ende hare voeten waren ghepluymt. tot haer wildic spreken Joncvrauwe seidic. waer af diendi dat ghi hu soe sottelic ghelaet. wistu seide su waer af dat ic diene noch lettel noch vele en soudstu spreken Mar du souds dij van my veruaren. nochtant ioncvrauwe seidic sidi soe edele. dat waerdij te cope men soude dij niet moghen te volle gheprisen. Seker seide su du segs waer. maer datmen my besichde tamelic dat ware al te starc te doene lieden van putertieren sinne. Ic heete ionchede die lichte die snelle die om alle dangier niet en gheue een stroe. Ic gae Ic springhe Ic danse ic worstele ic werpe den steen ende lettel bin ic te wets grachten te ouerspringhen In bogaerden te gane ende staphans op die boeme te climmen sonder redene en bin ic niet ghepluymt aen mine voeten. mine voeten draghen my daer ic wille. Asael hadde eens iaers ghepluymde voeten maer hij becochtet harde dier. al te grote lichticheit en es somtijt niet goet beter es een goet man met zwaren voeten dan vier sotten mit vlieghende voeten. Ende daer bij ordineerde eens iaers de heilighe kerke

[fol. 55r]

dat niemant en worde ghestelt om die kerke te regieren hij en hebbe loden voeten om op te gaen. daer af soe bin ic dan ghepriueert. een colue moetic hebben om mede te solne ende enen stoc. gheen andre crootse en ghebreect my. heb icse dat worde dulhede. want mine voeten en soudic niet connen bedwinghen van lopene. noch en heb icx niet ghenouch Ic rolle Ic dobbele ic spele met tafelen ende al omme souc ic mijn solaes. met mier coluen ende mit minen balle heb ic meer speels dan in alle dat my vader of moeder leerden. gheen ander sorghe en heb ic dan om mijn spele ende dat es alle mine studacie. diendi seidic el nieuwers af. dat suldi seide zu cortelic weten. want al nv sal ic dij torsen ende draghen doer die zee. my draghen seidic clene ioncfrauwe. wat es dat ghi segt. ghi soudt node last willen draghen. nochtant seide zu sal ic dij draghen. of du suls corts vinden die ghene die dij tlijf sal nemen ende men heetse mors. Ende wat seidic es mors. dat suldi seide zu wel weten als du outhede suls hebben ghesien. ende waer seidic es outhede ende wat eist. al te tide seide su suldijt weten. maer noch niet ghef haer de hant ic wille vlieghen ende doir die zee sal ic dij draghe. daer sultu sien vele wonders op dattu niet en slapes.

<min. 54>

Doe sonder letten namse my ende torste my op haren hals ende begonste te vlieghene bouen op die zee. niet wel en was ic versekert om die grote stromen die ic onder my sach ende datsu my int water doopte telken als zu wilde. In groter vreesen drouch zu my dicwile bij harer dulheden cyrtim caribdim scillam bitallosum syrenam ende alle andre vreesen vander zee dede zu my ghedoghen. en weti niet wat bedieden dese cyrtim ende dandre Ic salt hu segghen Cirtes dats propren wille die ghelijc sande es vergadert. het maect enen berch in die zee. Dat alsmen doir waent liden men es ghearrestiert. saghic enen mensche die in hem seluen so vele sijns willen volchde dat hij niet en wilde als een andre Ic soude segghen. het es sant dat hem tast in die zee ende beneemt den wech te lidene doire dat es cyrtes die vreeselike. Caribdis dat es die vroescap vander werelt ende occupacie. sulke dinghen altoes veranderen. altoes verkeren ende nemmermeer en houden sij hem in enen state. ne gheen letten en es an hem niet te meer dan an twiel vander molen alse langhe als twater duert. ghedinct hu iet van sa

[fol. 55v]

lamoene hoe dat hijt al doirsachte ende hoe dat hijt al rekende ouer ydelhede ende pine. Aen sine exemple moechdi verstaen dat alle de occupacie ende alle dbedrijf van deser werelt es een recht caribdis. ende een vreese sonder verlaet. In scilla et bitallesa so eist vreeselic zwemmen. scilla heeft beieghentheit ende bitallosus medespoet dat sijn engiene daer auontuere haer wiel mede keert. bitallosus doet ophalen ende scilla doet neder vallen alsomen sien mach aen die weeghen. aduersitas doet als scilla. Want als iemant doer hem lijdt hi es ghehort ende ghesteken ende in die vloet vander see gheexponeert. dats ene vreese die vele lieden seer duchten. ende node comen sij al daer maer niet min en es dandre te duchtene diet wel merct want houdende antreckende ende smeerende es die rijchede ende dese eere vander werelt dat wonder es dat enich hout gaet die doir hem lijdt. Syrena dat es weerlic solaes dat bij sinen soeten sanghe die sciplieden an hem trect ende doet hem laten den goeden wech dats in vreese daer my ionchede meest in voerde

<min. 55>

Nv seg ic hu. als zu my aldus langhe drouch ter luchterside sach ic ene andre quene die reet op die zeebaren die hadde een vel voir haer ghescorft ghelijc enen smet. enen hamer hadsu in die hant ende ene tanghe daer mede dat zu my van verre dreychde. Comt haer seide su. beet af. ghi en sult niet meer ghedreghen sijn du moets leeren zwemmen ghelijc dat dandre doen in die zee. Doe wildic weten wie so was ende haren name. Secht my seidic quene wie dat du biste ende waer af dattu dienes. ende waer bij du my dreighes ende ic dij niet mes daen en hebbe. Doe antworde zu my. minen hamer. mijn tanghe ende mijn vel toghen wel wie dat ic bin. het es allein om mede te smedene. my en ghebrect mar een anbilt hebstu ene so hebbic wel gheuaren. Want ic salre op smeden dijn crone ende en hebstu gheen so hebstu qualic gheuaren. mijn sal en sal hem niet vermiden hi sal op dij vallen als op een aenbilt. doe wordic peinsende om dat edele porpoint dat my gracie gods ierst ghaf daer een aenbilt op stont. maer lacen doe wast te spade. Want ic en hads niet an. al te spade comt hem een ridder wapenen als hij in tornoye es harde cort wistict. Ic ben seide su die smederse vanden hemele die hier make ende smede die cronen ende tmotaele daer ic mede werken wille. Ic prouft Ic slaet Ic smeet ende steect in die fornayse om te wetene van wat mynen dat es. somtijt neem ict bider tanghe ende ic slaet al plat ende dan vergadere ict weder tgoede motale makic betere. ende tquade makic arghere. Tribulacie bin ic gheheten. mine marteel heet persecucie daer ic den menighen mede slae met soe groten slaghen op dat

[fol. 56r]

hij gheen porpoint aen en heeft dat memorie draghet. hi es verloren. Job ende vele anderen waest eens iaers wel van node. want en hadden sij tporpoint niet aen ghehadt metten aenbilde. die grote slaghen die ic slouch hadde mit allen gheonneert mine tanghe dat es den anxte ende de smerte die soe vaste perst dat verwermde herte dat hem dunct dat hij gheperset ware in ene persse. hij es ghetorden ende ghebroken ghelijc den sope van vorinse. Vanden welken men siet dic wile bij perssen die tranen vut drupen duer dat conduut. dwelke es een teekin vander droefheit. dat vel daer ic aff make mijn schootkleet dat heet confusie ende scande. want als ic yemant ghelauwet heb ghesleghen ende ghehamert soe sere dat hij steruen moet eist int gheestelike oft int weerlike. staphans moet zijn vel becopen bider scaemten die ick hem doe. want bider kennissen vanden velle kentmen wel die ghene die ic persequere wel machmen sien aen sijn ghelaet dat hi sijns ondancx es in mijn bandoen. scande heeft hijs. maer daer omme en gheuic niet. mijn schootkleet maeckicker af om varen te smedenen ende omme hem meer te becommeren. Want te meer schaemten dat een man heeft te meer vijnt hij persecucien. hebstu sulc een vel dat sal ic corts weten Ic saller mijn schootcleet af maken. ende dan sal ic te stouteliker op di slaen. bistu ydele du suls breken of du suls harde bol luden. In ydelhede en es el niet dan murmuracie. alsmer op slaet met harden dinghen Ic weet wel ouer lanc waest my ghecommiteert alsoe te proeuene. Adonay die ghafs my commissie als hij my smederighe maecte vanden hemele. toecht my seidic dine letteren of du waers segghes. laet sien dine letteren ende dine macht. doe stac su haer hant in haren bosen ende tracker vte ene littere ende seyde. siese hier. ende en hebdi niet ghenouch aen dese ic hebbe noch een ander van enen anderen meestere. die willic seidic oec sien. alle beede die litteren las ic. ¶ Dierste littere sprac aldus. Adonay coninc van iusticien wien macht niemant ontgaen en mach de grote coninc der naturen ende wiens rike ewelike gheduert aen onsser tribulacien saluut. nyeuwelinc hebben wij verstaen dat die stiefmoeder van virtuten dat es prosperiteit heeft hant ghesleghen aen onse werelt. ende heeft onssen soudenieren die caproenen ghehaelt ouer taensichte ende heeft hare wapenen ghenomen bokelare ende zweert ende wilse verleeden sonder sparen te verhanghene aen die instrumenten van blijscappen. ende noch meer dat zu gheydelt heeft die prouanchien die wy gracien hadden gheleit in diueersche landen. lettel hadden wij enighe castelen wij en hadder ligghende vaten al vul van tresorien van hemelrike. dat was dat soete vloeyen van onser gracien dwelke vele meerder tresoer es. dan enich tresoir van goude oft van siluere. en om dattu biste onsse maechgiere. soe heeten wij dij ende beuelen dattu gaes al duer dlant ende dattu soukes prosperiteit ende slaetse so zere dat se nemmermeer ieghen ons rebelle en sij. Oec heeten wij dij. dattu alle die ghene die du vindes die den caproen ouer taensichte hebben. de welke prosperiteit verbonden heeft. steecse ende slaese so vreselike dat sij hem auiseren. ende haer oghen so ontbinden dat sij moghen sien opwaert ende die wapenen diese hadden sijn die te broken oft versleten dat duse makes ende doese hem lieden andoen sonder letten. voert beuelen wij hu. dattu alle solaes ende weerlike blijscap in dine handen houds. ende dattu van daer niet en scheeds voir der tijt datstuut al benomen hebs. Want wij en willen niet dat onse sarganten also verhanghen sijn. Wy gheuen dij oic macht dattu gaes besien al omme onse vaten of sij vulle sijn oft ydele. alsture op slaes en sijnse niet vul sij sullen clincken. du suls horen murmuracie. daer an sultuse kennen. hier aff gheuen wij dij vulle macht ende ghebieden hem allen dat zij hu hier inne sijn onderdaen. dit was ghedaen opten dach als adam versteken was.

[fol. 56v]

¶ Dandre commissie suldi hoiren ende was niet alsulc als dierste was. Amiraele vander zee sathanas vyant van adaems gheslachte Coninc ende here van aller quaetheden ende persequeerder van aller doghet saluut aen tribulacien. Verstaen hebben wij nieuwelinghe dwelke ons niet wel en ghenoucht dat adonays sarganten ieghen ons alsoe verheffen dat sij ontfaen willen sijn ter stede daer wij huutgheworpen sijn. ende dan na dat wij verstaen elck heuet ghenomen palster ende scarpe zeggende dat sij den wech sullen gaen in peregrimagien tote daer omme twelke wij gheuen mandement dattu daer gaes sonder letten ende voert beuelen wij dat ghij slaet sonder sparen alle die ghone die du dair waert sies clemmen ende so wat dattu vindes vanden haren noch meer dan du job daeds wien dattu naems al dat hij hadde Nemt hem lieden palster ende scarpe ende steect hem dine tanghe in haren balch soe dat hem huuthanghen die darmen ghelijc iudaese dede ende doodse ende hancse aen sinen strop. hier af gheuen wij dij vulle macht. dit was ghedaen int saysoen dat die coninc van den joden den dief dede clemmen int paradijs. Als ic dese commissie wel besien hadde ic voudese weder ende gafse haer ende ic seide. met welker commissien wilstu de sarganten vexeren van beeden want sij en trecken niet allebeide teenen fine. als ic seide su op dij slaen sal dan moechstu weten wildi met welker ic werken sal. want kicti of spreecti een woert sonder altoes gode dankende soe mogestu verstaen dat ic werke mitter ierster. maer verkeerstu dine maniere gode ondanckende ofte zine heilighen ende du dine scarpe afdoes ende den palster vallen laets soe moghestu oic dan weten dat ict doe biden vyant. so dan sonder meer het houdt an di met welker ic werken sal. want rechte also ict vinde int herte vanden mensche alsoe werkic. na dat ic die materie vinde ghedisponeert soe werkic diueerschelic. nv wacht dij. niet langher en mach ic my onthouden van di te slane. Staphans als su dit ghesproken hadde so quam zu ende hielt wel hair beloefte ende slouch my soe sere dat ic medallen viele in die zee. Jonchede liet my gaen ende vloe harer veerden doe sonder letten had ic verdroncken en hadde ghedaen minen palster. aen hem hieldic my wel vaste. want ic en conste niet zwemmen. nochtant had ict wel gheleert en had ic niet te traech ghesien. Vele sach icker die seker wel zwommen ende hare armen vutrecten gheuende van den hairen den armen dies noit hadden. ende vele anderen. die haire voeten roerden ende gherne ginghen verre peregrimagen. dat was die maniere van te zwemmene die ic daer sach in die see maer also en zwam ic niet. want alleene hildic my aen minen palster die bouen vlootte ende niet sinken en mochte

<min. 56>

[fol. 57r]

⁵³ Als ic dese commissie wel besien hadde Ic vaudese ende ghafse haer weder. ende seide. mit welker commissien wilstu die serganten vexeren van beeden. Want zij en trecken niet teenen fine. Als ic seyde zu op dij sal slaen dan moghestu weten met welker ic werke. Want kicti of spreecti een woert sonder altoes gode danckende soe mogestu verstaen dat ic werke mitter ierster maer verkeerstu dine maniere gode ontdanckende ofte zine heilighen ende du dine scarpe af does ende den palster vallen laets soe moghestu oic dan weten dat ict doe biden viant. sonder meer so houtet dan aen dij met welker ic werken sal. want rechte also ic vijnde int herte vanden menschen. alsoe werkic na dat ic die materie vijnde ghedisponeert so werkic diueerselic. nv wacht dij niet langher en mach ic onthouden van dij te slane staphans als zu dit ghesproken hadde zoe quamse ende hielt my haer beloefte ende slouch my so zere dat ic medallen in de zee viel Jonchede liet my gaen ende vloech haerer veerde. doe haddic sonder letten verdroncken en hadde ghedaen mynen palster. aen hem hildic my wel vaste want niet en constic zwemmen. nochtant so had ict wel gheleert en had ic niet te traghe ghesijn vele sach icker die wel zwommen ende hare armen vutrecten gheuende den armen van den haren dies noot hadden ende vele andre die hare voeten roerden ende gheerne ginghen verre pellegrimagien. dit was die maniere van te zwemmen die ic daer sach in die zee. mar also en zwam ic niet. <min. 57>

Want alleen hildic my aen minen palster die bouen vlotte ende niet sinken en mocht

Nv dan als dese smederigge my aldus voerde al slaende mit haren hamere ende my also vaste hielt bedwonghen dat my dochte dat ic in ene perse lach soe grote droefheden had ic ter herten dat zeer luttel scilde ic en hadde bij nae minen palster laten vallen. Als ic my sach in alsulken ponten soe riepic an gode ghenade ende seide O zoete schepper ontfermt mijns en bezwijct my niet ter noot al heb ic bij ioncheden langhe tijt my ontgaen sottelic. aylasen lieue here het berouwet my ende het mach my wel seker leet zijn. Want als ic voer my sach die soete ionchede dine gracie die my gheleide dien lietic ende liet my draghen vander sottinnen in die zee. nv heeft so my bedroghen ende heeft my laten vallen iammerlic heb ic ghevaren. of zoete here du en zijts mijn bescudde also du waers noe Inder tijt vander diluuien. du siets soete here ic ben verloren weest mijn muer om te scuwene dese smederigghe. ofte soete here en wilstuut selue niet doen dat doch dij gelieue dine gracie bi my te sijn alsoe zu plach te sijn. Als ic aldus sprac mine bedinghe. die smederigghe hoerde my staphans ende seide nae dien dat ic minen palster niet verloren en hadde ende aen gode ghenade riep zu soldde my gheleeden tot gracien gods. Ic ben seide zo ghelijc dat die wijnt die bladeren iaghet te gadere ende ouerside als enich op vliecht. als yemant valt hi heeft

53 Hier volgt een heel stuk dat ook al op fol. 56v staat.

[fol. 57v]

noot dat hij ruste vijnde ende stede daer hij niet vertorden en worde. Ic bin die ghene die gheerne dat ambacht doet alst noot es. Ic castie ende sla die ic vijnde die te veyl zijn die ontweechde settic te weghe ende nemmermeer en waer ic te vreden voir dat ic vonde stede dair icse decken mochte. enighe iaghic ter hogher maiesteit gods. sulke andre te zijnder gracien ofte ter sterren vander zee enighe andre leydic tot enighe andre santen. of daer een mensche vp pleghet te hopene ende daer omme dat gracie goods dine hope es van ouden tiden in diner noot soe leydic dij tot haer ende en rouct niet al hebstu daer om pine.

<min. 58>

Met dat aldus tribulacie my vertrac. sach ic dat ic was bider ryuaege dair ic gaen wilde gracie gods sach ic daer Nu haer seide zu. wane comstu Ic waende dij verloren hebben ghehadt om dat ic dij niet meer en sach. du hebs my soe dickent ghelaten. Ic en weet hoe du soe stout bist weder tot my te comene Segt my seide zu alsoe helpe dij god. waer bij lietstu my alsoe ende wie heuet dij weder hier bracht Als ic hoirde dat se my al soe versprac. lieue vrauwe seidic ghenade. het es waer dat ic ghelaten hebbe. herde diere heb ict sindert becocht Maer doch tot hu heeft my brocht die grote smederigghe. Ic kent Ic lijdt. Siese hier hoe sij my leet te mijns ondancx ende comt bij my. Ic bidde hu vrauwe dat ghise wech iaghet ende zijt my voer haer een bescudde. het ghenoucht my wel wat dat su my ghedaen heeft nae dien datse my heeft v doen vijnden. noch hopic aen hu dat ghi my niet afgaen en sult met dat ic aldus badt soe trac die smederigghe achter waert ende drouch wech al hare alhalme daer omme dat ic niet gram en was mar vele meer lietso my te blauwen dan ic noyt te voren was Doe seide gracie gods. nv sietstu wel dat also qualic vaert een man als eene gheete die te vele scrauet dattu dij so vele onderwonden hebs so dattu noit ruste en hads. du hebs ghesien onder ende bouen ende my die al dijn troost was hebstu ghelaten. kaytijf wat soudstu doen ende waer soudi vlien dan te my. Wat soudstu nv hebben ghedaen als dij tormentierde tribulacien. en hadstu my niet vonden bereet. seker su hadde dij gheuoert ter quader hauenene dat ware toten vischere dien ghi saghet daer zu de commissie af heeft. nochtant wildi noch te my comen ic en sal dij niet afgaen maer ic sal dij noch vrienscap toghen. Ic sal dij cort leyden ter haghen die du begheers. ende oic wilstu dinen wech corten om te gane tot ener scoender steden daerstu om vutghetrocken biste. noch soudic dij wel leyden elder dan doir den langhen wech doir die haghe maer nochtant zoudsture vinden ghelikenisse van penitencien. want penitencie heeft ghepoot ende ghesaeyt haer doirnen ende haer disciplinen in diueersche steden. ende specialic in die stede daer ic af spreke maer de wech es daer vele corter te gaen daerstu begheers daer af soe wilt my antworden. Als ic dat hoerde van blijscappen was ic al vervult. wel zeer geliefde my den cortsten wech ende et behaghede my wel dat zu my wilde helpen. vrauwe seidic den corten wech es goet

[fol. 58r]

moede pellegrims. Ic bin moede. den cortsten wech wil ic gheerne gaen leet my daer Ic en bens niet in vreesen al vijndeicker equipollencie vander haghen van penitencien

<min. 59>

Met dien sach ic comen ghevloten opt water een harde grote scip harde bij der ryuage recht al bereet om ouer te lidene. het was mit hoepen ghebonden ende met wissen ghesloten. maer enich vanden hoepen waren gheslaect bij ghebreke van wissen. sommighe waren oic te broken. tghebijnd was te cranckere vele maer de hoepen en hadden anders gheen letten dan dat sij ontbonden waren vele schone woeninghen waren in dat scip ende tschenen wel husen om coninghen te zijn daer waren torren mueren ende casteelen. aenden mast was ghestelt tcruce twelke men heet tseyl al ghereet om te zeylne vp dat goeden wijnt hadde ende gheen belet. Sietstu seide gracie gods dat schip. Jae ic seker vrauwe seidic maer zere verwondert my. Want noit en sach ic alsulke schip. noch seide zu sultu dij meer verwonderen als du int scip suls wesen. daer sultu sien scone dinghen dur dij met my daer inne gaen. Nu segt my seidic vrouwe. hoe heet dat scip ende wie bestieret ende oic oft icker in sal moeten zijn. dat scip seide zu es bij name gheheeten religioene. het es ghebonden ende herbonden bij obseruancien ende seruituten also lange alst alsoe ghebonden es en macht nemmermeer argheren. Religioen eest gheheten om dat leuen van hem die daer in gaet wordet ontbonden ende te broken. waren die grote hoepen wel verwaert die eens iaers die goede verbijnders daer aen sloeghen ende wel te pointe verbonden nemmermeer en soude tgrote scip mogen faelgieren wat dat hem mesviele. maer vele vijntmer die luttel micken op die cleene wiskijns soe dattet scip dicwile in vreesen es. want tes al openbaer dat die hoepen niewers toe en dienen ofte die wissen en hildense ghebonden. dese wissen heeten die cleene gheboden die de grote behoeden ende beschermen. Waer bij ic hu segghe. wie datse breect oft achterlaet al tscip es te crancker nemmermeer en sullen die grote gheboden wel ghewacht sijn sij en waren verwaert mitten cleenen in teekene van cleene wissen. vergaue god mijn vader dat religioen alsulc ware alst was doet eerst ghesticht

[fol. 58v]

was ende verbonden. maer nv en zijn niewers te vijnden enighe verbijnders sij en hebben al hare allame verloren. die grote hoepen zijns te cranckere ende tscip es vele tontsekerder niet dat ict wille blameren ofte misprisen want noch sijnder groter sterke hoepen ghenouch die ghenen noot en hebben van verbijndene. noch van niewen wissen. Ic ben daer af gouuerneringhe ende den mast die hoghe gherecht es dweers ghecruyst die helpt my wel om hem te seylne als die goede wijnt daer inne slaet. die mast es christus cruce. ende die wijnt es de heilighe gheest. wilstu cort in iherusalem wesen du moets daer in gaen ende logieren in een van desen casteelen te clunigy ofte cisteens oft in een andre daerstu wils alle sijn sij goet ende sterc om siele ende om lijf. gheen vyant en macher in mesdoen. hoe zere dat hij schieten conste of ten ware datmen hem ontdade die poirte ende op ghaue Gae wij daer seide zu. tes beter dan oftu ouer zwoms. In vreesen zijn zij die zwemmen ende qualic moghen zij ontgaen. Doe leide my gracie gods ten schepe ende toechde my die schone hoepen daer ic af seide ende hiet my dat ic ginghe al om daer ic wilde. zu soude my daer in doen gaen alsoe zu my hiet. Ic coes minen wech

<min. 60>

Ende staphans ghinc ic darwaert. den poirtier vandic voir die poirte die hadde in sijn hant ene grote sompe. Poirtier seide ic laet my gaen daer in. Want gracie gods heeftet alsoe gheordineert die my tot hier bracht heeft. Vrient seide hi. wistic dat den coninc lief ware gheerne lietic dij liden. maer om dat ict niet en weet en dar ics niet doen. Hoe seidic. es die coninc daer binnen. Jae hij vrient seide hij. anders en soudic hier niet ter poirten staen hets een teyken generale als ic ter doren stae dat daer binnen es die coninc ihesus. hoe heetstu seidic. Ic heete seide hij. vrese gods ende ben tfondament van alre vroescappen. Ic veriaghe die sonden dat zij niet en logieren in desen castele. comen sij hier binnen dats my leet ende sonder mijn weten. mine grote sompe heet de wrake gods ende vreese vander helscher pinen die elc wel ontsien mach Ic slaer ende castier mede tvolc dat zij ghene sotheden doen en souden en dade dese colue my soude my lettel ontsien. hoe seidic sulture my dan mede slaen Jae ic seide hi. of du en moghes anders in den castele niet comen. Doe begonstic achterwaert te deynsene tot gracien gods ende seide. Soete vrauwe secht my

[fol. 59r]

my dunct dat de wech niet sere en es gheabdandoneert alsoe ghi seit. Doe antwoerde su hebste vergheten dat ic seide dat ghire soudt vinden equipollencie van penitencie. den slach vanden poertier en es gheen dootslach. hij en sal dij niet soe sere slaen dune suls noch wel andre pine ghedoghen. en ontsiet di niet daer inne te gaen om sine sompe. een ruddaer moet wel ontfaen halslagen eer ghi sweert gort oft eer hi ere heeft. Eist also vrauwe seidic. Jaet seide su ende ic salre dan in terden. mer gaet ghi voren in ic sal v volghen. Doe ginc gracie gods voren in ende ic volchde haer. mar die poirtier en vergat mijns niet ende ghaf my enen slach dat ic met alle mine leden verschoot ende ic hadde ter eerden gheuallen en hadde mynen palster ghedaen. zeker zu en ontfaen niet alle al sulke halslaghen die rudders die zweert gorden. het ware grote blijscap ontfinghen sij alle alsulke halslaghen

<min. 61>

Nv seg ic hu als wy aldus leden waren den poirtier voerseit voerseit inden castele daer sach ic menich wonder dat my zere scone dochte. daer was clooster reefter dormeter kerke capittele hostelrie ende fermerie ter herberghen ghinc ic teerst om my te ghemake te doen daer sach ic caritaten die daer diende ende herberchde die pellegrims ende dicwile ghincse ter poirten om die arme te voedene. Ic hebber v afgheseit tanderen tiden. het was die selue ioncvrauwe die testament van paeyse was als moyses sijn relief deelde. doe ghinc ic bet doire Inden cloester ende in die kerke daer vandic een schone gheselscap van vrauwen daer af ic niet en weet de namen van hen allen want sonder meer daer my meest af verwonderde dat vraechdic gracien gods. Twee sach icker te gader den steghere vanden dormenter op clemmen daer af deen aen hadde een porpoint ende dandre drouch enen stoc. die ghene metten porpointe was al naect sonder dat zu dat dat poirpont aen hadde ende dandre was ghewapent omtrent die handen mit hantscoens ende was ghepareert mit witten clederen moylike. twee andre sach icke te gader spreken ende ten capittel waert gaen. daer af dat deen coirden ende banden drouch ende dandre hadde tuschen hare tanden ene vile verstalet ende was ghewapent mit ener targen. Een ander sach ic die inden cloester ginc ende my dochte datsu drouch ghesukerde spise ende bouen haer vloech ene witte duue Een andre sach ic recht omtrent den reefter die ene gorgiere hadde omtrent der kelen. Een ander vant ic in die kerke die ene busse droech als een messelgierige ende hadde vlerken al ontdaen om staphans ghereet om vlieghene ende su hadde in haer hant enen aueger ende mit der hander hant diende zu dode lieden die mit haren dienste weder leuende worden.

[fol. 59v]

<min. 62>

Ene andere was oic daer binnen die enen groten hoirne drouch ende maecte daer binnen grote melodye van orghelen ende van sauterien. Ic peinsde dat su een speelwijff was als ic al dat ghesien hadde. my verlangde sere te wetene van gracien gods waer af dat alle die vrouwen dienden ende wie sij waren. vrauwe seidic. segt my wie dese vrauwen sijn ende waer af dat zij dienen dies bid ic hu. Want my verwondert zere van hem lieden. Doe seide gracie Ic wille dattu eerst sies metten oghen hoe datmen dient in den reeftere ende watmen doet inden dormenter. doe leidese my inden dormenter daer sach ic die ioncvrauwe metten stocke die de bedden vermaecte ende wit linwaert daer op sprayde ende hare gheselnede metten poirponte aldus sanc zu Ic singhe ende dat is wel recht want niet en draghic met my. ten clenen doirkine en sal ic niet versteken sijn want ic bin naect

<min. 63>

Daer nae sach ic inden reefter daer my zeer af verwonderde vele doder lieden die gauen tete teten den leuenden ende dienden hem soetelic ouer hare knyen ende de vrauwe metter gorgire was daer bestierighe. su visentierde hem lieden die daer aten ende so wat hem ghebrac dat volquam zu hem. Nu sal ic di segghen seide gracie gods van den edelen vrauwen van deser stede. die vrauwe die de coirden draghet die es meesterige van hier binnen. naest my es su prioresse die hare cloesteriers bedwinct. alle bijnt sise bij handen ende bij voeten ende mit openen doiren maect suse prisoneers die es gheheten obediencia. de coirden ende de banden sijn haire diueerse mandamenten

[fol. 60r]

die den properen wille alsoe verbijnden dat hij niet en mach doen nae sinen wille. ghi sultet wel weten hier naer alstu in haren letsen suls sijn. die vrauwe die die vile draghet die heet disciplina. dat es die vrauwe die de oirdene wacht van mesdoene. die vile die su in hare mont draghet es dat castien of begripen van quaetheden. gheen sonden en laet su onghesuuert ende onghepurgiert. ende om dat zijt al wel doen wille ende niemanne misdoen. metter targen die du hier voirmael af daets es su ghewapent. haren name weetstu wel. die ghene die tporpont an heeft ende die tliedeken sanc dats ghewillich armoede die al heeft ghelaten dat zu in die werelt hadde. van al heeft su hair ontcleet ende nv es su naect en had ic haer niet ghedaen tporpoint datstu bij traecheden af daets ende memorien ghaefs. ghi weet wel hoet heet. zu singhet du sies wel dat su niet met haer en draghet dat haer belemmert. of tliden benemen mach. tes dij wel noot datstu aen haer vrienscap makes ende bit haer mit beeden handen datse di helpen wille dattu also moges singhen. Aen haer gheselnede mitten stocke radic dij oic mede vrienscap te soekene ende maect dijn lief van haer al dijn leuen lanc ende doese alle nacht bi di slapen. harde gherne sal su bi di legghen telken als du wils. want metten anderen su dickent leet ende maect haire bedden. het es goet sulke vriendinne te hebbene. quame venus in den dormeter su soudse veriaghen metten stocke. ende om gheen goet en soud su haer dair inne laten slapen. ende wilstu die redene weten. want venus veriaechde haer eens iaers vander werelt so dat daer bij recht es dat suse oic hier veriaghet. Dese vrouwe es gheheten vrauwe witte die wel ghedweghene die niemant en begheret hij en ware suuere ende sonder smette. ende wildise anders noemen so heetse zuuerheit. zu es casteleyne van desen castele. daer en es torre noch veinstre egheen zu en wilt al beschermen. sonder redene en heeft su die handen niet ghewapent mitten hantschoen. Ic hebt dij hier voirmaels gheseit. sot waerstu dat duse huut daets. die vrauwe die du saghes wandelen doer den clooster ende spise dragende es cancellerighe ende penitencierighe van hier binnen. su gheeft voetsele der sielen van harer goeder spisen. zu es gheheten lesse of studie bij rechter name ende haer spise heet heilighe scriftuere die gheleit es in fransine om dat su niet en storte onder weghen. In gheen vat en machse bet bewaert sijn. aen haer radic dij dattu maecs kennisse ende mynne. want bij haer sultu cort hebben die vrienscap ende die kennisse vanden anderen. ende die gracie van den heilighen gheest diese volcht ghelijc eender duuen. hij sal dij segghen ende openbaren watmen doet dar waert. messelgier es hij ende comt in die dore ende spreect ieghen hem die haer voetsele nemen willen in studien of in lessen. Nu sal ic dij voert segghen van dattu saghes in den reeftere die vrauwe metter gorgiere es daer bestierighe. Abstinencie suldise heten. hair gorgiere es soberhede tes langhe leden dat ict dij seide. die dode die de leuende dienen ouer hare knyen dat sijn die goede lieden die verscheiden zijn die also vele gauen den leuenden dat sure hem mochten vp sustineren souffizantelic. Seker hij ware wel quaet die daer leefde vanden gode dat hem vanden dooden comen ware hij en bade doch ouer die siele Ende daer bij so wie datter beneficien af nemt ghelijc als of zij present waren om hem te dancken. sij ligghen ouer haire knien ghelijc of zij seiden bidt voir ons ghij leeft bij onsen goede ten minsten bidt doch ouer ons. Die vrauwe die du saghes in die kerke die ene busse draghet als messalgierige dats die vrauwe diese weder dient na dat elc verdient. su heeft enen nauegeer daer su den hemel mede doerboert ende dat neder dalen tgoet dat hem tleuen weder gegheuen heeft dese nauigeer heet eenpaerlike continuacie dat bij sinen een paerliken gheduerne den hemel doirboort ende also gheeftsu hem lieden voetsele ende loent hem lieden dobbele. noch hallinc no. penninc en hebben zij ghegheuen ten wert hem dusentvout gheloent. want sij hebben daer ouer dat leuen dat ewelic gheduert. alsoe dan al hebben sij den leuenden ghedient vanden leuenden worden sy weder ghedient. hare messalgierighe die dientse nernstelike. vander doot doet sise verrisen bider doghet die su hem doet ende

[fol. 60v]

cort haer purgatorie. Wilstu weten den name vander vrauwen. su heit bedinghe. su heeft vlercken om staphans den hemele te doir vlieghen om haire bootscap te doene voir gode. ouer tmenschelike gheslachte es su messelgierighe ende procurerighe alst tijt es ende presenteert hair voirden coninc in goeder trauwen ende seghet haer bootscap. by haer en is niemant in die faute. maer haer procuracie es beseghelt mit deuocien Ic rade dij dattu te haer gaes ende dattuse voirsends ter stede daer du meyns te gaen zu sal dij wel connen stede ordineren om dij te woenen. tes wel redene datmen van diner comste te voren weet. want noit mensche en setter voet hij en hadde van te voren ghesonden. Vanden dief die mit onsen here ghinc was su ghesonden ewelic hadde hijs te bet. soe dan gheloefstu my du suls oec voren senden du hebs also wel te doene als hij. die vrauwe die du saghes spelen op die instrumenten metten hoirne dat es die vrauwe die den coninc wect telken als hij slaperich es mit haren blasene ende spele. slaept hij te langhe zu doeten opstaen. vigilancia heetmense in latine. haren horen dat es den toeroup van deus in adiutorinum. telker hueren sonder cesseren so blaest su int beghin ende daer naer met haren orghelen distantiert su ende drijft grote melodie. ende dan neemt zu den soutere metten anderen dair hoirtmen groot solaes van soeten sanghe ende melodie dat zijn die instrumenten die wel becomen minen vader den coninc almechtich zeer wel ghenoucht hem sulc deduut. ende om dat se hem so wel ghelieft diere mede speelt soe heeft hise ghemaect sijn meester speelwijf. sulc dinc behoirt wel toe den coninc

<min. 64>

Met dat aldus gracie gods iegen my sprac so sach ic comen voer my die vrauwe die de coirden drouch. Nu segt seide su. wanen coemstu. waer gaestu. Ic wille dattuut my segs. comstu om ons te bespiene Neen ic vrauwe seidic. Ic wille gaen te Iherusalem waert ende daer bij heift my al hier bracht gracie gods om minen wech te corten. heeft su dy niet gheseit seide su dattu hier herde bedden vijnden suls ende sware pinen al en schinet niet Iaese seidic. ende gheerne soudic haren wille doen mochtic. daer en es niet seide su ghi en sultet wel doen wildi. het hout al anden goeden wille. hebstune goet ic salt weten aen tproeuen. Nu comt voert ende ghef haer dine handen ende dine voeten ghelijc enen valke moetstu ghebonden zijn. Als ic sulke woerden verstont werdic iammerlic versaghet. want noit en was ic ghebonden noch ghewone ghebonden tsine. Ic en dorste niet vlien om gracien die my daer brocht had ende ic seide doet al dat ghi wilt. Ic ben bereet Ic en soude niet dorren weder seggen enich dinc dat ghi begheert. wel heeft my gracie voerseit dat ic hier soude vinden equipollencie van penitencien. doe ontwant soe hare coirden ende bant my metten voeten dat my dochte dat ic was in een mute. die banden daer

[fol. 61r]

su my mede bant. deen eynde daer af hielt su bider hant ende seide. als ic soude willen gaen eens sins ic soude moeten gaen ander sins. daer nae sindert wistict wel daer om en wil icker niet meer af scriuen. daer nae soe bantse mine handen ende seide dat al twerc dat ic doen soude ware verloren tijt ic en wrochte bij hare. daer nae deedse my die tonghe vut recken ende banter enen bant omme ende seide dat ic niet spreken en soude ten ware bij haren oirlof. dese bant seide su es silencium. benedicite die mach alleen die tonghe ontbinden. van gracien gods en seg ic niet noch vanden anderen vrauwen die du hier sies

<min. 65>

Als my die prioeresse aldus ghebonden hadde ghelijc enen hont een lanc stic daer nae sach ic comen twee quenen daer ic my zere af vervaerde. de eene drouch twee cricken op haren hals ende ghinc op lotine voeten. een busse hadsu ghescorst gelijc ene messelgierighe. Dander was oic messelgierige ende drouch op haer hoeft een bedde en hadde haer dumen onder haren rieme ghestelt om te worstelen als my dochte. te gader quamen zij te my ende seiden die doot seynt ons te dij. comt sonder letten ende heift ons geheten dat wij van dij niet en scheeden voir dat wij di ter neder hebben gheuelt. zu wille dij vinden al mat ende verwonnen. Ic vraechde hair wie su was ende seide Ic en kenne hu niet noch die doot. es die doot uwe meesterrighe so wil ic doch weten wie su es. ende oic wil ic weten of ghi sijt mit hare. doe seiden sij dat argueren. noch di te vechten ieghen ons en mach dij niet besluten noch oic ieghen die doot. want ten es niemant soe starc als wij te hem comen hi en es staphans verwonnen. die doot heeft die heerscappie op dese werelt ende meer ontsiense coninghen hertoghen ende grauen dan ander volc. den riken ende den maten doet su al eens. ende gheen tijt alssu wille en spaerse yemande ende su comt te menighe stede daer zu niet voren en sent. ende daer bij doese dij grote hoefschede dat su gheweerdicht ons toti te voren te seinden. Tes een seker teyken datse tot hu comt sonder verdrach. van hare sijn wij speciale messelgierighe ende voerloperssen. elc van ons sal di seggen onse name ende onse officien. Doe sprac zu diet bedde drouch. Ic heete seide zu siechede die altoes waer ic vinde ghesondichede ic pine my ieghen haer te worstelen ende te vellene om haer maerch te sughene. somtijt su my ter neder slaet ende dan ouer een stic tijts velle icse weder. maer niet so dicken en soudse my vellen hadsu gheen hulpe aen medicine die vonden was om my te veriaghene dicwile valt dat icse vinde sittende voir die doire daer ic mine bootscap doen soude. ende bi dien moetic langhe voir die doiren ontbeyden. mar ondanc zijn plaesteren ende zijn saluen dic wile slupic daer binnen ende dan gae

[fol. 61v]

ic my rechteuoert coppelen aen die ghene daer my die doot ghesonden heeft Ic slaen ter eerden Ic tarden. Ic sughe alle sijn march ute. zijn vleesch etic sijn bloet drinckic. so dat hij noch cracht noch macht en heeft ende dan doe icken ligghen int bedde dat ic hier draghe om datten die doot albereet soude vijnden sonder iet vele daer toe te doene. Doe seidic. du en biste niet die messelgierighe diemen blidelic ontfaen soude zeker antworde zu. Ic bin die ghene die doet ghedincken van penitencie alsmense vergheten heeft. Ic bin die tuolc dat ontweghet es bringhe inden weghe. Eens iaers hij die natueren maecte om dat hij sach dat die somnighe op hem niet en achten ende haddenen medallen vergheten. hij riep my ende seide Ganc in mine werelt ende worstelt ende vecht ieghen die. die du sies die best zijn op thaire. zij ontsien my lettel om dat zij ghesont sijn ende hebben my al vergheten. gaet ende castijse ende in haer bedde bijntse soe vaste dat zij niet op en moghen staen noch tharen wille hem ommekeeren. ende dat sij verliesen haren appetijt van etene ende van drinckene. te dien eynde seg ic dij. om dat ic wille dat sij hem beteren. ende aen my roepen om ghenade ende dat zij peinsen omme haer siele te behoudene so dat als die doot comt dat elc van hem lieden segghen mach. Siet doot. en duchte dij niet een stro. al mijn herte heb ic gheleit aen mine scarpe. slae als du wils mijn siele es bereet omme ute te gaen van haren weerliken leuene. penitencie heefse so wel ghedweghen dat zu ghepurgiert es reyne ende suuere. Nu seg ic dij. also houde alse my dat hiet. staphans spoedic my ende ghinc my ondersetten om te worstelen ieghen elkerlic alle die werelt duere. menich heb icker verwonnen ende ter neder gheuelt ende int bedde gheleit. nv maect dij bereet Ic wille ieghen dij vechten niet langher en wil ic ontbeyden. dandre uwe gheselnede seidic moet my teerst segghen wie su es. zu heeftet my beloeft. Ic wilt wel seide su. Doe seide my dandre. Ic ben die du eens iaers nemmermeer en waendes ghesien hebben als du waers ghedreghen van ioncheden. neen seidstu. su es so verre so gaet al scoenkins. lanc werdet eer zier comt. bij moeten mach ic noch wel langhe spelen nv seker wel es waer dat ic cranc ben ende gae scoenkins. nochtant pas ouer pas gaetmen wel verre. al bin ic al scoenkins comen doch bin ic hier ende hebbe dij achterhaelt ende brenghe dij niemare. dat de doot die niemant en spaert comt totti sonder verdrach. Ic ben haer messelgierighe. gheen ander bode en mach dij vrayer nyemare segghen van haer dan ic. mijn gheselnede liecht somtijts om enighe contrarie diese belet haer bootscap te doene. Maer my en mach gheen dinc beletten die waerheit te seggene. Ic bin outhede die verrumpelde de bladere ende die grise ende sonder haer int hoeft Ic ben die ghene daermen raet aen souken soude ende grote ere doen. Want ic hebbe ghesien den tijt voirleden ende goet ende quaet gheprouft dat sijn van sciencien die glosen waer bij datmen die dinghen kinnen mach. nemmermeer en sal man sciencie hebben no. ere hi en heeft erst ghesien ende gheprouft. Nochtant vallet dickent al heb ic vele ghesien ende gheweten ende dat ic wel hondert iaer oudt bin dat ic dan bin gheset inden rinc vanden kijndren ende al ontvarwet worden int achtersten noch ghene vroescap en hebbe om yemant te radene ende daer om vloecte my eens iaers ysayas als hi my also sach.

Segt my seidic vanden cricken ende dan vliet staphans van my na dattu dine bootscap ghedaen hebs. dine presencie en ghenoucht my niet. becomt seyde su oft en doe my en roect. want van dij en sal ic niet scheeden voir die doot comt. Ic sal dij recht nv soe slaen dattu van nv voert an nemmermeer en suls hebben blijscap cropel ende crom sal ic dij maken metten groten slaghen die ic dij gheuen sal. maer doch wildi soe vele voirdeels suldi van my hebben bistu vroet dat ic dij dese twee cricken gheuen sal om dij op te rustene. niet dattu bij desen occusoene dinen palster laten suls

[fol. 62r]

Want gheestelic stoc ende menschelic sijn goet te gadere. mine cricken sijn menschelic ende om den lichame te helpen draghen. om dier redenen wille dedicse maken ende draghese aldus mit my. houesch bin icker af wien ic slae. want niet soe varinc en vellicken. hi en es aen deen side op ghehouden al sla icken op dandre. soe dan neemse alle beede sij worden dij van node mijn slaghen sijn vreselic du suls varinc beseffen. Nu hare seide zu gheselnede toter andre. tes groot tijt dat wij hem aengaen. Worstelt ieghen hem ende legten int bedde ende ic sal dij oic helpen hem te deeren daer ic mach

<min. 66>

Doe namen sij my alle beede ende velden my ter neder ende begonsten my te nypene ende te wrabbene bider storten. roepen ende claghen mochtic wel gheen ander solaes en had ic ten vtersten leiden zij my te bedde ende bonden my daer inne segghende. Nu siet voir dij. die doot comt gegaen. al dat zu mach loepse dij op onversien dat en connen wij niet beletten. Wij hebben dij van allen dinghen wel gheauiseert te voren ende noch auiseren. met dat ic in sulker punten was

<min. 67>

sach ic comen tot my die my therte dede verbliden. een simpele ghelaet had zu ende goedertieren ende hadde ghereet ene borste vut haren hantgaten van haren rocke ghelijc of zij gegaen hadde om hoy te bijndene ene coirde had su in haer hant. tot my quam su rechteuoert ende ontwant hare coirde. Nu comt hare seide zu. gae wij in die fermerie. want

[fol. 62v]

Want du en sijs hier niet wel. Doe seidic tot hier lieue vrauwe Ic wille seker gheerne met hu gaen. mar om dat ic niet en weet wie du sijs soe biddic dij tierst dat ghijs my vroet maect. Ic salt di seide su dan segghen. weet dat ic bin die ghene die nae sentencie ghegheuen hebbende in allen iugementen sal sijn ontfaen ofte my en sij onrechte ghedaen. Want eens iaers iaers als die souuereyn coninc gheiugiert hadde smenschen gheslachte ter eweliker doot om sine verdiente soe dedic hem nochtant sijn hant daer af doen om enich bescut. Ic dede hem stellen enen boghe sonder pese inden hemele In teekin van paeyse. die peze heb ic. den boghe es te hemwaert ic hale ende trecke vte die kaytiuen van haren mesualle. ende daer bij accordeert redene datmen my hiet ontfarmicheit. dat es te segghene der kaytiuen coirde als die coirde breken sal dan en sal nemmermeer iemant te hemele clemmen. Waer bij seidic hebdi huutghetrect uwe borste. esser melc in daer mede dat ghi my lauen wilt. Jaet seide zu du hebster noot ende noch meerder noot sulture hebben dan van goude of van seluere. Compassie heet su die wel noot es om die aermen mede op te quekene. Ic suygher mede die hongherighe ende niet en gheuic se den ghenen die my voirtijts misdaen hebben. Aristotiles seit⁵⁴ dat melc anders niet en es dan bloet dat verkeert es ende wit worden bij backene van hitten die zine roothede beneemt. weti wat dit te segghen es. du moets weten dat die man die vul gramscappen es die en heeft in hem el niet dan root bloet welc dat nemmermeer wit en wordt het en doot caritate backende ende veranderende sine roothede in witte melc wordet alst alsoe ghebacken es ende die roothede vliet al wech ende dan so wie sulc melc heeft die vergheeft al dat hem misdaen es. wel es gheprijst alsulke ene mamme. mijn vader die an tcruce hinc van alsulker mammen was hij wel voirsien alsoet wel noot was om te toghene daer hi dede doirboren sine side ende afdoen sinen rock van menschelicheden noit en dede moeder soe vele om haer kijnt doe bleec sine mamme. tot elken kerstinen seide hi. nem die wille zughen com voert In my en es niet meer roots bloets. Caritate die heeftet ghebacken ende verandert in witte melc om tghemene profite noit en soech mensche alsulke borste noch sulc melc. Nu seg ic dij dat ic alsoe soighe alle die ic sie dat breke hebben ende also slachtich minen vader ende caritate mijnder moeder. ende oic moetstu weten dat waer ic sie enighen armen die hongher heeft ic gheue hem broot tetene ende te drincken gheuic altoes nae minen state. sie ic yemant droeue sonder troost of die tonrusten es oft iemant naect Ic cleeden ic vertroesten ende stellen te vreden. die pellegrims ontfae ic in mijn huus ende als ic weet ghevanghene ic gase visenteren. die doot sijn doe ic ter eerden die siec legghen of van outhede te bedde ligghen ic diense oetmoedeliken. ende daer bij heeft my gracie gods ghemaect fermerierighe van deser stede Ic diene clene ende grote ende vermake haire bedden ende gheen ghebrec en latic hem hebben dair ict beteren mach so dan wilstu met my comen ic ben al bereet om dij te dienen. Ic seide vrauwe jae ic groten wille heb icx. maer hoe dat wesen sal dat en weetic niet. dese andere vrauwen houden my soe vaste dat ic nv niet volghen en mach. grote duecht dadi my. wilde ghise van my weren. afdoen seide zu dies en heb ic gheen macht. mer mach ic mit mijnder coirden sal ic dij met my leeden in die fermerie te rustene. die messelgierighen sullen oic mede comen dat peinsic wel. want sij en sullen niet van dij scheeden dat wanic wel eer die doot comt. doe ontwant su haer coirden ende bantse ant bedde ende staphans so leede my. ende die quenen die volchden my voet ouer voet dies ic droeue was. die cracht en was niet mijn ende daer bij en mochtics niet beteren

Als ic in die fermerie was ende ic daer langhe tijt gheleghen hadde seer onversienlic ende recht haestelic sach ic comen ene vreeselike lange quene die tardt op mijn bedde daer ic sere af verheent was. so sere was ic van hare onstelt ende ghevreest dat ic niet ieghen haer spreken mochte

54 Aristotiles seit rood onderstreept.

[fol.  63r]

<min. 68>

noch haer yet vraghen Ene seysene hilt su in haer hant ende ene dootkiste drouch su ende hadde recht den enen voet gheset op mine kele om my te versmoren. ho. ho. seidic Gracie gods niet verre van daer en was ontbeit een lettelkijn. Ic sal hem tierst segghen twee woirden. Nv segt seide die quene. maer spoet hu. want eldere heb ic te doen niet langhe en mach ic hier letten. Doe quam gracie gods tot my ende seide soetelic. nv sie ic wel dattu sijs ten vtersten passe ende ten nausten van diner pelgrimagien. Siet hier die comen es de welke van eerdschen dinghen dat einde es. ende den termijn dijns leuens meen su te mayen ende ten eynde te bringhen ende dijn lichame zal su ligghen in haer scrynen om den wormen tetene. Dese dinghen sal al ghemeene elken mensche. want elc mensche die in die werelt left es ghecompareert ieghen die doot. ghelijc als dat gars ieghen die seisene Want het es hoy. heden groen. morghen droeghe. du hebs langhe gheweest groene ende hebs ghehadt reghen ende wint. maer nv moetstu sijn ghemayet ende ghedeelt in tween sticken. dat doirkin es cleene. die ziele entie lichaem en souden niet moghen liden daer dore te samen. die siele sal ierst liden. ende daer na sal dijn lichaem comen. want also varinc en salt niet sijn. Want eerst sal tvleesche verrot sijn ende weder nieuwe ghegroyet in die generale vergaderinghe. nv besiet oftu wel bereet zijs ende van allen pointen wel versien want het hout aen dij. du suls cortelike sien die grote stede daerstu langhe na ghestaen hebs. du sijs ten winkette ende ter dore die du ouer lanc sages in den spiegele bistu wel al naect ontcleet du sulter in ontfanghen sijn twelke du soe sere begheers alstuut ierstwarf saghes mar emmer radic dy dattu an minen vader roeps ghenade belouende penitencie. hebstuse niet voldaen du sultse gheerne vol doen in purgatorien dair du in gaen suls.

Nv seg ic hu. had ic mogen ghespreken ic hadde haer vele ghevraghet van saken daer ic af duchte. de welke ic niet en wiste. sotheide eist te beyden toter noot. Want alsmen dic wile waent dat die doot noch verre is so staet zu ter dore. Ic wiste wel Ic was beuaen die doot liet haire zeysene lopen ende dede mine siele verscheeden van minen lichame also my droomde mar met dat ic also was in alsulc torment. Ic hoerde dat orloye vanden conuente

[fol. 63v]

ende die scelle lude te mattene. ende als die schelle hoirde luden ick ontwiec maer so zere bezweet vandic my ende om mynen droom so werdic peynsende ende wordt grotelic verheent ende veruaert maer stondic op ende ghinc te mattene mar soe mat was ende soe flaeu dat icker lettel ghedoen mochte mijn herte had ic al gheset aen mynen droom dat my dochte ende noch dunct dat recht also es die pelegrimagie vanden mensche dat hij dicwile es in alsulker vreesen. ende daer bij heb ict gheset in ghescrifte recht also ict droomde. niet dat ict al gheset hebbe Want tghescrifte soude te lanc vallen. heb ic dit niet wel ghedroomt ic bidde dat te rechte ghecorrigiert sij van hem die bet dromen connen ofte diet bet doen connen soe vele seggics. maer esser boerde of loghene in datment telle ouer drome. Want bij drome en machmen niet waer altoes openbaren. gheen erroer en soudic willen houden staende in gheender manieren. maer wel gherne soudic willen dat bij desen droome dien ic sach alle pellegrims hem versaghen ende wachten hem van tontweghene. want herde sachte hi hem seluen castijt die hem castijt bi enen anderen. dat dolen ende dat ontweghen van enen anderen es een recht auijs ende een voersien dat elc mensche sal nemen sulken wech mids welken hij mach comen tot enen goeden eynde. welc eynde es de loen ende de blijscap van hemelrike. de welke blijscap ons verleene dese weerde gracie gods die god selue es

Amen⁵⁵.

55 In rood, en rood onderstreept.