Passionate. Jaargang 7

[p. 50]

Ten slotte
Interview met Michael Jahoda

Dans op een voordracht van William Burroughs - het is een van de producties op Geen Daden Maar Woorden 2000 waarin verschillende kunstdisciplines een verband met elkaar aangaan. Met nog onbekend resultaat, want op het moment van schrijven is de Amerikaanse danser en choreograaf Michael Jahoda nog in een zeer vroeg stadium van voorbereiding. Eén ding weet Jahoda in ieder geval al zeker: zijn choreografie zal geen illustratie worden van Burroughs' tekst. Dans spreekt nu eenmaal zijn eigen taal.

Michael Jahoda ('66) heeft zich enkele jaren geleden in Amsterdam gevestigd, na een lange periode als danser in New York. Hij is actief als choreograaf, geeft colleges en workshops over dans, en is ook nog als danser betrokken bij diverse projecten. Jahoda zal Operation Rewrite, zoals zijn choreografie voor GDMW 2000 is getiteld, uitvoeren samen met Maria Naidu and Andra Perrin, twee dansers met wie hij vaker samenwerkt. Hij zal zijn dans baseren op één van de drie voordrachten van Burroughs die de festivalleiding hem heeft voorgelegd.

Hoe ongebruikelijk is het verzoek dat hij van Geen Daden Maar Woorden kreeg? Jahoda: ‘Het is vrij lang geleden dat ik een zo specifieke opdracht heb gekregen, binnen een zo korte tijdslimiet. De dans zal namelijk slechts negen minuten duren. Ik heb wel eerder tekst gebruikt als uitgangspunt voor een dans, maar op een geheel andere manier.

‘Op zich is het gebruik van tekst als inspiratie voor dans niet heel ongewoon. Je ziet echter dat het tot heel diverse resultaten leidt. Misschien is het ongebruikelijker dat een literaire organisatie een danser uitnodigt om iets met literatuur te doen. De literaire wereld ziet dans, voorzover ik dat als buitenstaander kan inschatten, toch

[p. 51]

niet als een erg verwante kunstvorm. Maar in iedere kunstvorm bestaat wel de neiging om zich afzijdig te houden van andere kunstvormen. Vaak doet men weinig om een brug te slaan en een nieuw publiek te bereiken. Het is ook moeilijk eraan te ontkomen - om voor mezelf te spreken: dans is van nature erg introspectief en vergt ontzettend veel tijd en toewijding. Daar komt bij dat het subsidiestelsel in Nederland het minder noodzakelijk maakt om je grenzen te verleggen.

‘Maar uiteindelijk gaat het er bij projecten als deze om wat ze inhoudelijk opleveren. Het is met zo'n opdracht, vind ik, wel zaak om jezelf een scherp omlijnd doel te stellen. Het gevaar dreigt immers, als je met verschillende disciplines werkt, dat je alle kanten uitwaaiert. Maar als het lukt, kan er iets heel bijzonders ontstaan. Het intrigeert me om te zien hoe verschillende kunstvormen met een bepaald onderwerp omgaan.’

Nieuwe vormen

William Burroughs (VS, 1914-1997) was bij uitstek een schrijver die zich aan de beperkingen van het traditionele geschreven woord wilde onttrekken. Literatuur laat zich, vond Burroughs, teveel beperken door conventies en tradities. Terwijl kunst juist een bevrijdende werking moet hebben, een blik verschaffen op nieuwe ervaringen en inzichten.

Burroughs' radicale onderwerpkeuze en technieken maakten hem tot een voorbeeld voor talloze vooruitstrevende kunstenaars in de afgelopen decennia - tot ver buiten de literaire wereld. Herkent Jahoda in zijn eigen artistieke werk Burroughs' zucht naar bevrijding? ‘Mijn eerste kennismaking met Burroughs was jaren geleden toen ik Naked Lunch (Burroughs' beroemdste boek - EB) las. Eerlijk gezegd viel me dat nogal rauw op mijn dak. Maar inmiddels ken ik Burroughs' werk beter. Ik denk dat bevrijding iets is wat je in jezelf vindt en ik denk dat ook Burroughs op zoek was naar persoonlijke bevrijding. Voor mij is dans een manier om angsten en remmingen in mezelf uit te bannen. Het is een manier om schoonheid en orde op een nieuwe manier vorm te geven en ook dat is persoonlijk. Ik kom zo nader tot mezelf en ook tot andere mensen op een manier die buiten de taal omgaat. Vaak heb ik situaties in mijn werk gevonden of gecreëerd waarin ik de gelegenheid krijg om te onderzoeken wat ik wil onderzoeken.

‘In zekere zin geldt dat denk ik ook voor Burroughs. Ik weet niet of hij in de eerste plaats de maatschappij wilde helpen veranderen die hem heeft voortgebracht. Hij onderzocht zijn eigen obsessies en fascinaties. Maar het is wel een feit dat Burroughs op het gebied van seks en andere zaken radicale en vernieuwende opvattingen had. Wat dat betreft is de Amerikaanse samenleving in de afgelopen 30 jaar sterk veranderd.’

Dialoog

Jahoda bevindt zich wat betreft Operation Rewrite nog in een verkennende fase. Dat betekent ideeën opschrijven, schetsen maken voor bewegingen en mogelijke structuren in de dans. Maar de meeste aantekeningen worden snel weer verworpen. ‘Ik ben in wezen op zoek naar de kern van de tekst, het allerwezenlijkste. Omdat de dans zo kort zal zijn, moet ik op iets uitkomen wat simpel en helder is. Het element dat de verschillende invalshoeken met elkaar verbindt. Ik wil niet een weergave maken van iets wat zich in de tekst bevindt, maar op een ander niveau werken, communiceren op het niveau van dans. De taal van dans is nu eenmaal wezenlijk anders. Een tekst kan heel specifieke details overdragen, terwijl dans vooral communiceert met atmosfeer, gevoel en energie. In het beste geval zullen de twee samen de uitwerking op het publiek verdiepen.

‘De oorspronkelijke opdracht die ik kreeg was: “'ontwerp een dans van negen minuten voor twee of drie dansers gebaseerd op de intonatie en het ritme van Burroughs' stem”. Toen ik naar de teksten luisterde had ik allerlei associaties, maar ik vond het moeilijk om de stem alleen maar als een soort metrum te zien. Later stuitte ik op iets wat Burroughs heeft geschreven in de introductie van zijn roman Queer, over het al dan niet volledig zijn van een tekst: “Als je het leest hoeft het niet afgemaakt te worden. Het moderne psychologische standpunt is dat dergelijke uitingen uit jezelf moeten komen en nooit van buiten. Alsof er een duidelijk verschil is tussen binnen en buiten. Ik ben in gaan zien dat er wèl factoren zijn die van buiten komen, en waar ik geen controle over heb”. Zoals ik het nu zie, wordt dit mijn uitgangspunt: spelen met hoe dat eenvoudige concept van binnen/buiten in verband staat met tijd en ruimte, en de tekst zelf. Ik vind het een mooi idee, want zo kun je het materiaal vanuit allerlei invalshoeken bekijken, en ervaringen opdoen op allerlei niveau's, wat het geheel rijker maakt. Omdat me gevraagd werd de intonatie en het ritme van de stem van Burroughs te gebruiken, zal ik dat ook gebruiken voor het ontwikkelen van de choreografie. Verder denk ik dat het belangrijk is om ruimtes in de dans te creëren waarbinnen de tekst prominenter naar voren komt, en ruimtes in de tekst waarbinnen de dans juist versterkt wordt. Zo ontstaat er een dialoog tussen de twee, zonder dat er een zinloze illustratie van de tekst gemaakt wordt.’

Erik Brus