Passionate. Jaargang 3

[p. 6]

In den beginne

[p. 7]

Ieder idee wordt door een ander aangereikt. Het enige dat je moet doen is de voorzet inkoppen.

Zo werd ik onlangs op maat bediend door een Italiaanse architecte, Angela Cortini genaamd. Ik maak maar meteen de naam bekend, om zo te voorkomen dat ik net als haar grote voorbeeld Rem Koolhaas en die overijverige psycholoog uit Leiden van plagiaat wordt beschuldigd. Overigens vermoed ik dat Diekstra op de basisschool een trauma heeft opgelopen omdat zijn leerkracht hem regelmatig strafwerk gaf, waarbij de jonge Diekstra complete hoofdstukken uit lesboeken moest overschrijven.

Je moet tegenwoordig wel erg goed opletten wat je doet. Wat dat betreft ben ik blij dat de mens niet over telepathische gaven beschikt, anders kwamen er de hele dag mensen naar je toe die je van plagiaat beschuldigden omdat je op een bepaald moment hetzelfde denkt als zij al eerder dachten. Stel je eens voor: op een dag kom je een mooie vrouw tegen, en je denkt: ‘Godverdomme, wat een mooie vrouw is dat.’ Vervolgens word je door drie miljoen landgenoten van plagiaat beschuldigd, terwijl het niet eens zeker is of onder hen zich de bedenker van deze uitspraak bevindt. Als je het mij vraagt berusten de rechten van deze quote bij Adam, hoewel ik er niet van overtuigd ben of we de gebezigde krachtterm ook op zijn conto moeten schrijven, al zou dat natuurlijk wel een revolutionair licht op de zondeval werpen.

Tijdens een lange dialoog, waarvan Plato zeker de helft geschrapt zou hebben, kwam het gesprek met de architecte op haar favoriete ontwerp: de Kunsthal aan de Westzeedijk alhier (dat laatste woordje heb ik van J.A. Deelder gejat, die dat ooit op een aan mij gerichte envelop schreef op de plaats waar normaal de naam van de stad wordt vermeld). Zij vindt de Kunsthal zo mooi omdat hij volgens haar gemaakt is vanuit de idee dat het gebouw er slechts tijdelijk hoeft te staan. Chargerend zou je de hal een noodgebouw kunnen noemen, een indruk die versterkt wordt door de golfplaten waarvan Koolhaas gebruik maakt.

De idee van een vergankelijk kunstwerk past geheel in de tijdgeest. Terwijl vroeger architecten, schrijvers en kunstenaars onsterfelijk trachtten te worden door een tijdloos monument neer te zetten, lijkt langzamerhand het omgekeerde het geval te zijn. Hedendaagse kunst wordt gekenmerkt door vergankelijkheid, zij is wars van absolute, universele en eeuwige principes. En terwijl ik dit overdacht en de architecte het gitzwarte haar achter haar oor duwde, schoot mij de naam van Karl Marx te binnen, wat dan weer als voordeel heeft dat je direct je bron hebt vermeld.

Volgens de materialist Marx bepaalt de stoffelijke wereld die van de geest. Ik geef toe, dat is een wel zeer beknopte samenvatting van zijn ideeën, maar die is dan ook afkomstig van Bertrand Russell. Concreet betekent dit dat de aard van de religie, politiek, filosofie en kunst een gevolg zijn van die van de economie, en dan met name de wijze van produceren.

Nu is het zo dat onze huidige produktiewijze zich in de kapitalistische spiraal van almaar toenemende economische groei bevindt. Hierdoor worden goederen louter vanuit consumptieve overwegingen en niet vanuit duurzaamheid geproduceerd, zoals de vele weggooi-artikelen illustreren. Aan de technologische mogelijkheden om duurzame

[p. 8]

produkten te maken ontbreekt het echter niet. Zo zou het bijvoorbeeld Philips niet al te veel moeite kosten een cd-schijf te fabriceren die dertig jaar meegaat. Maar inherent aan de dynamiek van het kapitalisme is een noodzakelijke economische groei van een paar procent per jaar. Dit betekent dat er ieder jaar meer verkocht moet worden en je steeds nieuwe en steeds ‘slechtere’ produkten moet ontwikkelen die een nòg kortere levensduur hebben. En dat is precies wat er op dit moment gebeurt: de ene technologische uitvinding probeert de andere te verdringen, waarbij ze elkaar in steeds hoger tempo opvolgen.

Om maar even bij het voorbeeld van de muziek te blijven. Ik heb in mijn platenkast een prachtige verzameling langspeelplaten staan, sommige van kogelhard vinyl, waarop je over een eeuw nog altijd het introspectieve cynisme van Lennon glaszuiver kan beluisteren. Tien jaar geleden deed echter de compact disk haar intrede. Popliefhebbers kochten voortaan niet alleen nieuw werk op cd, maar gingen er tevens toe over hun hele platencollectie te vervangen. Als straks die markt ook verzadigd is, zal een uitvinding als de DAT-recorder of de DIT-computer wederom een nieuwe vervanging noodzakelijk maken.

De kunstopvatting die in de loop van deze eeuw gestalte heeft gekregen wekt de indruk door deze kapitalistische spiraal te zijn gedetermineerd. Wat duurzaamheid is in de economie is eeuwigheid in de kunst. In de negen ringen van het kapitalisme - uiteraard vrij naar Dante - ontwikkelt zich geleidelijk een opvatting waarbij op den duur iedere kunst die zich op een bepaald moment manifesteert reeds achterhaald is. Was het voor lange tijd zo dat kunst haar tijd vooruit was, nu lijkt het veeleer een reflectie van het heden te zijn, terwijl in de nabije toekomst de diverse kunstvormen het van de tijd gaan verliezen. In de negende ring van het kapitalisme zal de schrijver met de plastieken persoonlijkheid zijn publiek nog slechts voor een fractie van een seconde weten te boeien. Maar na die korte spanne tijds waarin zijn werk actueel was, zal zijn tekst als niet meer relevant worden beschouwd. Synchroon aan het identieke proces in de kapitalistische economie zal de enorme snelheid en produktie van allerlei kunstvormen zo'n omvang hebben genomen dat het doek van de schilder, de poëzie van de dichter, en de Kunsthal van Koolhaas even vluchtig zijn geworden als een drol in het toilet. Om me maar even in te dekken tegen mogelijke rechtsvervolging: er zal ongetwijfeld wel een moderne Franse filosoof te vinden zijn die hier iets over gemeld heeft.

Door veel romantici en andere gehandicapten wordt de teloorgang van de superieure status van de kunst als problematisch gezien. Maar mij bevalt die hypervergankelijkheid wel. Ik stel me zo voor dat er straks een achtbaan door de Kunsthal loopt, waarbij je met duizelingwekkende snelheid langs een tentoonstelling wordt gevoerd, die bij het volgende ritje vervangen is door een nieuwe reeks eenmalige beeldkunst. ‘Einmal is keinmal’, liet Kundera Tomas zeggen; de lichtheid is echter niet ondraaglijk, maar een aangename roes.

U weet dus wat u met deze Passionate moet doen. U vouwt er een bootje van, geeft hem met het oude papier mee, of maakt uw konijnenhok er op schoon. Al moet ik toegeven dat ik stiekem hoop dat u dan eerst deze column even uitknipt.

Giel van Strien

[p. 09]

[advertentie]

[p. 10]