Parmentier. Jaargang 10

[p. 3]

Frank Tazelaar
Tegen de bijlen

Samengevat is het ‘een weemoedig en tijdloos gedicht over het raadsel van het bestaan dat tot nadenken stemt en waarin niets verboden is; een zwak-metrisch gedicht in free verse met een variatie aan rijm, geschreven in de ik-vorm en zich afspelend in een niet nader aangeduid seizoen.’ Net nu drieduizendtweehonderd poëzielezers in een enquête van NRC Handelsblad de criteria voor het Ideale Gedicht beschreven brengt Parmentier dit poëzienummer uit waarin alleen ideale gedichten zijn opgenomen, maar niet één ervan laat zich in deze criteria vangen.

Precies vijf jaar geleden leidde Hans Vandevoorde, toentertijd uitgever, de vorige geheel aan poëzie gewijde editie van dit tijdschrift in. ‘Wat is het gedicht van de toekomst?’ schreef Vandevoorde: ‘Het gedicht dat niet meespeelt op de buis, niet meesurft op internet, niet meeloopt in de grachtengordel. Het tegengedicht. Tegen de commercie, tegen de cultuurkaternpausen, tegen het journaal. Het tegenzang-gedicht van de marge.’

Nu in het jaaroverzicht 2000 van het NOS journaal dichters lazen, hetzelfde journaal tijdens de massaal gevierde Landelijke Gedichtendag opende met een gedicht; ook de vergadering in de Tweede Kamer en talloze in raadhuizen die dag begonnen met het voorlezen van poëzie; er onderbroeken, keukenschorten en ansichtkaarten met gedichten worden bedrukt; nu we een Dichter des Vaderlands hebben die in het cultuurkatern van het NRC rampen en verlovingen bezingt; nu als gezegd meer

[p. 4]

dan drieduizend poëzielezers meedoen aan een enquêtevraag naar het Ideale Gedicht, nu er naast Poetry International festivals zijn als Crossing Border, de Nachten, De Wintertuin, Winternachten, Noordschrift, Landgraaf en talloze literatuurpodia die met het programmeren van dichters jaarlijks duizenden bezoekers trekken - nu zou je je kunnen afvragen wat er is gebeurd met dat gedicht van de toekomst, dat tegengedicht van de marge.

Schreef Vandevoorde ruim vijf jaar geleden: ‘De poëzie heeft geen plaats [...] De vierdubbele marge van wat eens avant-garde was: marge van de poëzie, die al marginaal is binnen de literatuur, die al in de marge staat van de kunst, die al aan de rand staat van de cultuur, die zich in het maatschappelijk leven aan de zijlijn ophoudt; eind 1999 kon de jonge dichter Ronald Ohlsen in Vrij Nederland zeggen: ‘Dat poëzie weer lééft, dat is de verdienste van onze generatie dichters!’

Er lijkt zo op het oog in vijf jaar tijd één en ander veranderd.

De poëzie, om alle continenten van het genre in één woord te vangen, zou je weer vitaal kunnen noemen. Er is nu blijkbaar een groter publiek, zelfs voor debuterende dichters. Mooi is dat. Maar dat dat onmiskenbaar grotere bereik van poëzie niet overal wordt gewaardeerd, kun je lezen in het essay ‘De mythe van de Verstaanbaarheid’, van Ilja Leonard Pfeijffer (Bzzlletin, oktober 2000). Pfeijffer, die tot op heden één bundel publiceerde, (her)schept in dat stuk een tegenstelling tussen twee soorten dichters: de moeilijke ‘dichters als ik’ versus ‘gemakkelijke’ podium-dichters, als Ingmar Heytze en Ramsey Nasr. Wat een achterhaalde tegenstelling is, waarin ook zijn eigen poëzie - het uitgangspunt van zijn essay - niet weet te gedijen.

‘Complexe gedichten worden geschreven omdat de werkelijkheid complex is. Verstaanbare poëzie is eenduidig, eendimensionaal, recht-toe-recht-aan en plat.’ weet Pfeijffer. Het is dan best grappig dat Pfeijffers poëzie beslist niet complex is, wat ik niet alleen na eigen lezing beweer - hij demonstreert het, misschien onbewust, ook zelf met een aantal interpretaties van zijn werk het in Bzzlletin-essay. En grappig dat de clownerie die uit Pfeijffers zeker niet saaie voordracht en met name uit zijn Ideale Gedicht spreekt (nrc, 26 januari) hem met eigen argumenten even gemakkelijk op het podium van de in zijn essay zo laatdunkend besproken voordrachtdichters zet. En ook lollig, dat het op dezelfde pagina van nrc Handelsblad afgedrukte Ideale Gedicht van Ingmar Heytze zoveel meer te lezen geeft, dat Heytze op zijn beurt met de inmiddels beschikbare Pfeijfferiaanse logica weer van dat performing poetry podium wordt geplukt. Zonder daar nu overigens meteen ‘moeilijk’ van te worden. Maar een enigszins serieus te nemen pleidooi voor de ‘betere’ poëzie van de jongste generatie zou toch echt wat meer moeten zijn dan de met gemeenplaatsen beargumenteerde stelling dat ‘moeilijke poëzie altijd beter is

[p. 5]

dan makkelijke poëzie’.

Met het opdelen van de dichters van zijn generatie in verschillende kampen, toont Pfeijffer niets meer, dan dat zijn denken over hedendaagse poëzie plat, eenduidig, eendimensionaal en recht-toe-recht-aan is. Terwijl het nu juist de verscheidenheid binnen die in de late jaren negentig gedebuteerde generatie is, die het aanbrengen van een dogmatische scheiding onmogelijk maakt.

En al kan het woord ‘complex’ beter gebruikt worden door de stadsplanoloog dan voor de dichter; ik zou niet weten in welk kamp ik de complexe gedichten schrijvende Peter Holvoet-Hanssen moest plaatsen. Want hier hebben we een dichter die, en dat is ongelogen, met Dwangbuis van Houdini het mooiste debuut van de voorbije tien jaar publiceerde, maar die met zijn ‘evocaties’ dezelfde poëzie transformeert tot een podiumoptreden waarbij ik tegelijk hippe modeacademiestudentes en bejaarde volksuniversiteitcursisten van opwinding op en neer zag springen. En in welk kamp plaatsen we Menno Wigman? Arie van den Berg schreef recent (nrc, 2 februari 2001) dat de vorm van de gedichten in Wigmans tweede bundel ‘is ingegeven door zijn ervaring als podiumdichter’. Dit in een lovende recensie: ‘een dichter die er wezen mag’, waarin hij over één van de gedichten uit die bundel opmerkt: ‘wat daarin wordt verwoord, is universeel: meerduidig, maar recht in de kern waarom het gaat, in poëzie en in het menselijk bestaan’. Een complex gedicht dus, zou je denken. Van een podiumdichter.

Tijdens een recent interview met Peter Verhelst noemde Jeroen Olyslaeghers Verhelst de therapeut van de Nederlandse letteren, omdat deze met de combinatie van moeilijke, hermetische teksten en podiumoptredens die afwijken van alles wat we onder ‘de literaire avond’ verstaan het publiek zijn teksten opnieuw en anders laat ervaren. Als je kijkt naar dat podiumwerk, van dichters als Verhelst en van de eerder genoemde Holvoet-Hanssen, en naar het groter wordende publiek dat warmloopt voor optredens van dichters, ook van dichters als Pfeijffer, dan is jammer dat het toch zo veel, ook hier weer, besproken stuk van Pfeijffer niet meer weet los te maken dan een debatje over de tegenstelling tussen ‘makkelijke’ podiumdichters en ‘moeilijke’ dichters. Terwijl het juist interessant is dat die tegenstelling de laatste paar jaren op verschillende manieren achterhaald raakt. Maar nu ik het er toch over heb: Pfeijffer verbindt zijn ‘betere’, voor ons zogenaamd moeilijke regels in één moeite met prachtige want onbegrijpelijke regels van Lucebert. (Wat me deed denken aan Dan Quale die zich graag vergeleek met John Kennedy). Ik heb in Pfeijffers debuut, hoewel ik het best een interessante bundel vind, zelden de onbegrijpelijk betoverende schoonheid van Pernath of Faverey, of van Lucebert kunnen lezen. Kwestie van smaak misschien. Maar de naar zijn maatstaven begrijpelijke poëzie als die van H.H. ter Balkt of Arjen Duinker, waarin niet zelden de door Pfeijffer zo verfoeide spreektaal spreekt, kun je toch niet ‘gemakkelijk’ en zeker

[p. 6]

geen ‘minder’ werk noemen. Dat de strenge tegenstelling ook niet bij alle Pfeijfferiaanse ‘dichters als ik’ lekker valt, beschreef onder meer de door Pfeijffer in zijn kamp geplaatste Rene Puthaar (in Vrij Nederland, van 6 januari 2000: [...] ‘Het betreffende strijdstuk van Pfeijffer ken ik niet, de genoemde dichters verwerp ik geenszins, en criteria als moeilijkheid of gemakkelijkheid acht ik irrelevant. Daarbij heb ik de indruk dat de poëzie van tegenwoordig weer zo vitaal is omdat dichters geen zelfbehoudende kampjes meer vormen maar op eigen kracht en wijze de strijd aangaan; niet met collega's maar wel bijvoorbeeld met de gemakzucht, de valse retoriek en het geleuter die de poëzie van oudsher omgeven.’). De in de hoek van de inferieure podiumpoëzie geschreven dichters lieten zich ook niet onbetuigd, natuurlijk. Dichters als Serge van Duijnhoven, Ramsey Nasr en Ruben van Gogh lieten in diverse reactie weten not amused te zijn, soms op een bijna even amusante manier - getuige het hierbij afgedrukte gedicht van Ohlsen - als de reactie dáárop van Ilja Pfeijffer, die de dichters in een open brief liet weten ‘gewoon niet zo te willen zijn als jullie.’

Pfeijfferiaanse kynologie

Mochten er dan twee soorten dichters zijn
dan is er een gelijkenis niet hondjes.
Soort a jaagt graag op zijn staart en draait rondjes.
Soort b gaat in 't veld op jacht naar konijn.

Dankzij de kynoloog Ilja L. Pfeiffer
weten we nu over hondjes wat meer.
De staartbijters zijn, zo schrijft hij geleerd,
aantoonbaar slimmer dan konijnengrijpers.

De mystiek van het jagen op de staart
is de zin van elk eerlijk hondenleven,
niet weggelegd immers voor koe of paard.

Een hond dient enkel één doel na te streven:
mee te mogen draaien in dit heelal,
rondje na rondje, als hemels geval.

Ronald Ohlsen

Al met al: ‘[hier wordt] onmiskenbaar [...] een traditioneel poëtisch geschil opnieuw uitgevent, dat ook ten tijde van de Vijftigers al leefde en jaren daarna: dat

[p. 7]

tussen verstaanbare, vertellende gedichten en ingewikkelde, organische poëzie. Er is klaarblijkelijk wel erg weinig nieuws onder de zon als het om dichterlijke conflicten gaat,’ schreef Rob Schouten naar aanleiding van het onstane debat in Vrij Nederland: ‘[...] her en der wordt weer naar de strijdbijltjes geloerd.’

Vandevoorde beschreef in zijn inleiding vijf jaar geleden waar de poëzie zich volgens hem op dat moment bevond: in de marge. En de redactie van Parmentier maakte een nummer, ‘de marges van de poëzie’ getiteld, met gedichten van dichters waarvan ze dacht dat ze niet in de marge thuis hoorden. Nu, temidden van dit heropgraven van strijdbijlen geeft Parmentier een poëzienummer uit, waarvan wij hopen dat het aan de bijlen ontsnapt. Dat het, om H.H. ter Balkt aan te halen, tegen de bijlen is. En uit de marge, in de piste!