Jaarboek Multatuli 2015

[p. 7]

Redactioneel

Ik werd gescholden, belasterd, mishandeld, overgelaten aanen gedwongen tot broodgebrek (Multatuli)

Klokkenluiders zijn de laatste jaren veelvuldig in het nieuws. Er worden zelfs standbeelden voor hen opgericht. Voor zowel Multatulianen als anderen is het interessant de parallellen te trekken met onze - misschien wel eerste - klokkenluider. ‘Klokkenluider of querulant? Multatuli en andere klokkenluiders’, luidde de titel van het symposium waarvan u in dit Jaarboek de bijdragen kunt lezen. We wilden nagaan wat Multatuli ons heeft geleerd of nog kan leren. Ook wilden we nadenken over de wenselijkheid van klokkenluiders in onze samenleving. Hebben Multatuli en zijn mede-klokkenluiders een substantiële bijdrage aan onze samenleving geleverd? Klokkenluiders kunnen waardevol zijn als aankaarters van misstanden, maar ook lastig als onruststokers, of zelfs irritant als onbetamelijke ruziezoekers die uit zijn op eigen gewin. We vroegen ons af binnen welke categorie Multatuli valt. Maar ook voor onze tijd is discussie over de wenselijkheid van klokkenluiders nodig. Mensen als Ad Bos, Arthur Gotlieb en Edward Snowden hebben de laatste jaren veel ruchtbaarheid gegeven aan het klokkenluiden. De ophef heeft in Nederland zelfs aanleiding gegeven tot nieuwe wetgeving, om te voorzien in een ‘Huis voor klokkenluiders’. Met dit symposium ging een lang gekoesterde wens van MG-vice-voorzitter Tom Böhm in vervulling.

Of het - in geval van Multatuli - nu ‘behaagzieke zelfverheffing’ (Van Vloten) was of ‘een daad van zelfopoffering’ (Versluys), we zijn op het druk bezochte symposium een stuk wijzer geworden over de vele schakeringen die daar tussen zitten. Moderator Arend Jan Heerma van Voss, oud-VPRO-baas, had de zaak voorbeeldig in de hand. Geen woord te veel. Na elke voordracht een goede vraag paraat. Op gepaste momenten een vleugje humor op onderkoelde toon. Na de korte inleiding van Dik van der Meulen gaf hoogleraar Letterkunde aan de KU Leuven Philip Vermoortel op de hem kenmerkende, boeiende wijze een keynote-lezing waarin allerlei facetten van het klokkenluiderschap naar voren kwamen. Vanuit de zaal kwam een relevante aanvulling op de definitie van klokkenluider door

[p. 8]

de voorzitter van de Expertgroep Klokkenluiders, die samengewerkt heeft met SP-kamerlid Ronald van Raak, de initiatiefnemer van het wetsvoorstel ‘Huis voor klokkenluiders’. Daarna volgde de nadere uitdieping van het thema door Multatuli Genootschapsvoorzitter Winnie Sorgdrager. Zij waagde het om de klokkenluiderskwestie ook vanuit het perspectief van de werkgever te belichten, wat de nodige reacties opriep uit de zaal. Zoals gepland - zonder dat we hem dat expliciet gevraagd hadden - gooide journalist Theodor Holman de knuppel in het hoenderhok. In een lezing op uitnodiging van het Multatuli Genootschap, voor een publiek dat voor zeker de helft uit trouwe Multatulianen bestond, wierp hij de vraag op of Multatuli een verrader was. Een pittige tante in de zaal repliceerde met de vraag wie hier nu de querulant was. Tijdens de voordracht van Jeroen Wester, bezorger van het dagboek van wijlen Arthur Gotlieb, was het muisstil in de zaal. Iedereen zat ademloos te luisteren naar deze tragische geschiedenis naar aanleiding van de misstanden bij de Nederlandse Zorgautoriteit. Het feit dat de broer van Arthur Gotlieb aanwezig was gaf zijn verhaal extra lading. Tot slot het vuurwerk van Van Raak, die op overtuigende wijze, een oprecht en gepassioneerd politicus eigen, zijn pleidooi voor het Huis van de klokkenluider ten beste gaf.

In het niet aan het symposium gewijde deel van dit Jaarboek vindt u een stuk van Tom Böhm over de actualiteit van Multatuli, eerder geschreven voor het symposium Presenze Amsterdam Color caffè in Italië (2010). Dan volgt een uitvoerige biografie van Anna Abrahams, het onbekendere nichtje van Eduard Douwes Dekker, de middelste dochter van zijn zus Catharina. De auteur, Annelies Dirkse, baseert het verhaal onder andere op nieuwe feiten. Jan Noordegraaf presenteert onthullende aantekeningen van de Limburgse rechtenstudent Anthony Mertens die hij maakte bij de spraakmakende colleges van de Nijmeegse hoogleraar Jacques van Ginneken over Multatuli. Verder laat Peter Altena zien wat Frans Kellendonk van Multatuli's werk vond. Guido Leerdam verzorgde een In memoriam voor een grote Multatuliaan, Marcel Janssens, de schrijver van Max Havelaar. De held van Lebak (1970). Daarnaast treft u de vaste rubrieken ‘Multatuli in de Media’ en de ‘Multatuli Kroniek’ aan waaruit maar weer mag blijken dat Multatuli nog steeds veel belangrijks te zeggen heeft.

De redactie