Over Multatuli. Delen 28-29

[p. 67]

Jos van Waterschoot
Kroniek^*

Zonder meer de belangrijkste gebeurtenis van het afgelopen jaar was een colloquium naar aanleiding van het verschijnen van een nieuwe Franse vertaling van Max Havelaar door Philippe Noble. Het colloquium vond in Parijs plaats op dinsdag 21 mei. Het was georganiseerd door Johanna Stouten (hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde aan de Sorbonne) in samenwerkaing met het Institut Néerlandais te Parijs. Deze ‘Journée d'étude Multatuli’ bestond uit een zestal lezingen en een forumdiscussie die de Franse lezer moesten inleiden in het boek en zijn historische context.

De eerste lezing werd gehouden door W. van den Berg, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en deskundige op het gebied van de negentiende-eeuwse letterkunde. De Nederlandse versie van zijn voordracht treft men aan in deze aflevering van Over Multatuli.

De tweede lezing was van de Curaçaose schrijver Frank Martinus Arion, die lange tijd werkzaam was in Nederland, onder andere aan de universiteiten van Leiden en Amsterdam. Arion plaatste Multatuli tussen schrijvers die in hun werk opkwamen voor onderdrukte bevolkingsgroepen, waarbij hij de nadruk legde op schrijvers die in het geweer kwamen tegen slavernij. Voor Nederland vielen de namen van Elisabeth Maria Post en Wolff en Deken (Sara Burgerhart), tegenover die van Beets die in zijn Camera obscura geen woord over onderdrukking en slavernij laat vallen. Arion concludeerde dat Multatuli beslist niet de eerste was die opkwam voor de onderdrukten, al deed hij het wel het meest expliciet. De tekst van Arion is onder de titel: ‘Multatuli: Est-il tombé du ciel’ gepubliceerd in het tijdschrift Preludium 8 (1991) 2, p. 35-56.

De derde spreker was de Franse Java-deskundige Jacques Leclerc die het Java van Multatuli's tijd schilderde. Hij gaf een nauwkeurig beeld van de politieke en economische situatie van het eiland en verklaarde de werking van het cultuurstelsel. Hij ging daarbij ook in op Multatuli's betekenis als criticus van het koloniaal systeem en wees de aanwezigen er nadrukkelijk op dat Multatuli niet anti-koloniaal was.

* Op verzoek van de redactie zal de conservator van het Multatuli-museum ieder jaar een overzicht geven van de belangrijkste gebeurtenissen en publikaties rond Multatuli. Informatie en eventuele aanvullingen kan men doorgeven aan het Multatuli-museum, Korsjespoortsteeg 20, 1015 AR Amsterdam. Telefoon: 020-6381938.

[p. 68]

Na de lunchpauze hield Annemarie Kets-Vree een verhaal over de drukgeschiedenis van de Max Havelaar. Haar lezing viel in drie delen uiteen: de geschiedenis van het handschrift, de geschiedenis van het boek tijdens Multatuli's leven en de geschiedenis van het boek na Multatuli's dood. Zij gaf op die manier een schets van haar werkzaamheden aan de historisch-kritische uitgave die ter perse is.

De volgende spreker was J.J. Oversteegen die Multatuli als mens en schrijver plaatste tussen zijn tijdgenoten. Hij ging in op Multatuli's kwaliteiten als schrijver en zijn belang voor de letterkunde. Ook wees hij op de unieke structuur van de Max Havelaar.

Hierna volgde een ‘table-ronde’ waarin Philippe Noble, Annemarie Kets-Vree en J.J. Oversteegen ingingen op vragen uit het publiek. Onder meer kwam naar voren, dat Noble de Hermans-editie van de Havelaar (de laatste door Multatuli zelf herziene uitgave) heeft gebruikt, wat blijkens de voordracht van Annemarie Kets-Vree niet de gelukkigste keuze was. Ook werd Noble gevraagd in hoeverre het specifiek Nederlandse karakter van het boek bij vertaling verloren gaat. Noble verwees naar de Multatuli-vertalingen van Wilhelm Spohr. Spohr begreep de impact van het werk en wist het typisch Nederlandse in zijn vertalingen te behouden. Vele vertalingen zijn in het verleden door Nederlanders gemaakt, zodat het specifiek Nederlandse niet teniet werd gedaan.

Na het forum sprak tot besluit de Franse hoogleraar Labrousse. Hij behandelde het beeld van Java ten tijde van Multatuli zoals dat door Franse schrijvers werd geschetst. Deze lezing viel een beetje in het water door de tijdnood waarin het colloquium was geraakt.

Na het slotwoord van Johanna Stouten was er een receptie en hadden de colloquium-gangers gelegenheid de kleine expositie te bezichtigen die het Multatuli Museum had verzorgd in samenwerking met het Institut Néerlandais. De expositie behandelde de geschiedenis van de Max Havelaar en zijn vertalingen.

Een deel van de teksten van het colloquium zal gepubliceerd worden in het tijdschrift Etudes Germaniques.

Het Multatuli Genootschap vergaderde op 2 maart in de Dominicuskerk te Amsterdam, zeker voor Multatulianen een wat onwennige plaats. Jan Blokker hield na de pauze een voordracht waarvan de tekst werd afgedrukt in Over Multatuli 27. Het genootschap telde in het afgelopen jaar 318 leden.

In samenwerking met Het Parool organiseerde het Multatuli Genootschap een essaywedstrijd. Tweeëntwintig inzenders waagden zich aan het beantwoorden van de vraag ‘Hoe actueel is Multatuli vandaag?’. De jury, bestaande uit Hans van den Bergh, Atte Jongstra, Theodor Holman en

[p. 69]

Matthijs van Nieuwkerk, was niet erg enthousiast over de inzendingen. Op een gedeelde derde plaats eindigden Rufus van de Kerke en Ernst Grondiger. De Poolse wetenschapper Jerzy Koch bezette de tweede plaats. De Leuvense hoogleraar Marcel Janssens werd winnaar met het essay ‘Waarde Multatuli, ...’ dat op 21 mei door Het Parool werd gepubliceerd.

Marcel Janssens was ook de promotor van de twee proefschriften over Multatuli die dit jaar verdedigd werden. Op 22 mei promoveerde in Leuven Philip Vermoortel op de (inmiddels ook bekroonde) studie De parabel bij Multatuli. Hoe moet ik u aanspreken om verstaan te worden? Op 11 december promoveerde eveneens te Leuven Jerzy Koch op de studie Multatuli en Polen. Proeve van een literair-historische analyse van het verloop van de receptie in de periode van de eeuwwisseling. Beide proefschriften zijn (nog) niet in druk verschenen.

Het Multatuli Museum ontving dit jaar weer vele geschriften. In het bijzonder moet genoemd worden de eerste Japanse vertaling van Max Havelaar. Het museum kreeg een exemplaar ten geschenke van professor Sato, die vorig jaar het museum bezocht. In NRC-Handelsblad van 8 november wijdde Rudy Kousbroek een artikel aan dit bijzondere boek.

Door de Humboldt-Universitäts-Bibliothek in Berlijn werd het museum in staat gesteld een fotokopie te vervaardigen van de dissertatie van Arwed Spreu uit 1975: Untersuchungen zu Sprache, Rede und Stil im Roman ‘Max Havelaar’ des niederländischen Schriftstellers Multatuli (Eduard Douwes Dekker, 1820-1887). Ein Beitrag zu Sprache und Sprachverwendung in der niederländischen Literatursprache des 19. Jahrhunderts. Het betreft een kwantitatief-stilistische analyse op marxistische grondslag, waarin de Max Havelaar figureert naast enkele werken van tijdgenoten.

Uit de najaarsveiling van Beijers te Utrecht kocht het museum het archief-Kortenhorst aan. De vorig jaar overleden J. Kortenhorst liet een omvangrijke Multatuli-bibliotheek na. De gedrukte geschriften waren reeds in het bezit van het museum. Het archief bevat een aantal unieke zaken, zoals de correspondentie van Kortenhorst met W.F. Hermans en met mevrouw Post van Leggelo (Edu's weduwe).

Behalve de in het voorafgaande genoemde, verschenen in 1991 de volgende publikaties:

Bij uitgeverij G.A. van Oorschot verscheen deel 22 van de Volledige werken, gewijd aan de periode 1882-1883. Bij uitgeverij Veen verscheen een herdruk van Duizend en enige hoofdstukken over specialiteiten (met noten en een nawoord van Jeroen Kluiver). Em. Querido gaf uit Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy (met nawoord van J.J.

[p. 70]

Oversteegen). Uitgeverij KomKom te Pellenberg gaf onder de titel Max Havelaar of de koffieveilingen van de Nederlandse Handelsmaatschappij. (Bewerkt door Karel Claes, tekeningen door Leo Fabri). In hoofdstukken van één pagina wordt de Havelaar samengevat voor de moderne lezer die eigenlijk geen tijd heeft om te lezen.

In het Multatuli Museum zijn twee doctoraalscripties te raadplegen die met materiaal van het museum vervaardigd zijn: Chantal Keijsper, Multatuli en de typografische conventies van zijn tijd (Nijmegen) en Joop Rommets & Maarten Scholten, Een kast vol met boeken van Multatuli (Leiden).

Artikelen en een fotoreportage over Multatuli in Indonesië verschenen van de hand van Gérard Termorshuizen & Kees Snoek: Adinda! Duizend vuurvliegjes tooien je loshangend haar. Leiden, Stichting Dimensie 1991.

In zijn bundel De last van leugens (Amsterdam 1991) nam Hans van den Bergh het essay ‘Multatuli, schrijver tussen waarheid en schoonheid’ op. J.J. Oversteegen publiceerde in het boek Het retorische antwoord (Utrecht 1991) het opstel ‘Multatuli's kunstgrepen. Een retorica van domme August’. Jan Wolkers bundelde in Tarzan in Arles (Amsterdam 1991) onder andere twee opstellen over Multatuli: ‘Een paradijsvogel boven het aardappelloof’ en ‘De beet van de tarantula’. Nelleke Noordervliet schetste in De Buthe (Brummen 1991) enkele dagen uit het leven van Tine.

Multatuli figureert ook in de tentoonstellingscatalogus Johannes van Vloten (1818-1883). Een beeld in brieven en documenten. (Deventer 1991) en in Olf Praamstra, Gezond verstand en goede smaak. De kritieken van Conrad Busken Huet (Amsterdam 1991).

In tijdschriften verschenen nog de volgende artikelen die direct of indirect aan Multatuli gewijd zijn:

Ria Grimbergen, ‘George Lodewijk Funke, van krullenjongen tot krantenmagnaat’ in Het Oog in 't Zeil 8 (1991) 2, p. 43-53. Artikel over het leven en het fonds van deze Multatuli-uitgever.

W. Buddingh', ‘Multatuli: voer voor psychologen’ in Spiegeloog 17 (1991) 178, p. 8. Was Multatuli geestesziek, of, om preciezer te zijn, leed Multatuli aan het syndroom van Basedow?

L.F. Abell, ‘“Is Nederland een roofstaat?” Anoniem werk van Multatuli’ in De Drie Steden 12 (1991) 1, p. 222-225. Over twee artikelen die Multatuli anoniem publiceerde in de Tielsche Courant.

Tot besluit een goed bericht over de retro-catalogisering van het Multatuli Museum. Alle in het museum aanwezige titels van en over Multatuli in boekvorm staan in de computer. Tevens zijn alle krante- en tijdschriftartikelen van 1978 tot en met 1991 ingevoerd. Met De Mare en

[p. 71]

Van der Plank vormt het museumbestand nu een betrekkelijk complete Multatuli-bibliografie. Binnen afzienbare tijd zal er een begin worden gemaakt met het catalogiseren van de brochures en de foto's die aanwezig zijn in de museumbibliotheek.