Het Overzicht. Collection Complète 1921-1925

[p. 37]

[Nummer 15]

Pasteur

Vous verrez comme tout cela s'agrandira plus tard. (Pasteur)

Het vieren van een eeuwfeest is een aandoenlijk ritus alhoewel het, zooals het meerendeel der riten, soms zijn ware doel mist en dient om de levenden op te hemelen, die den doode vereeren. Nochtans, dat na honderd jaren de menigte en niet alleen enkele ingewijden zich den naam en de faam van een zuiver wetenschappelijk man nog herinnert, is een feit van beteekenis. Het is na honderd jaren de aanroeping van de lichtbaak in de zin van het prachtige stuk van Baudelaire, een geestdriftige erkentelijkheid jegens hem wiens gedachten en werken aan het arme menschdom de zekerheid brachten van een vermeerde waarde en waardigheid.

Het werk van Pasteur is bizonder schoon door zijn eenheid. Het is de volledige ontplooing van één enkele Gedachte.

Onwillekeurig denkt men aan een simpele en heldere fraze van den ouden Bach die, versterkt en vergroot door fuga-arabesken in een majestatisch orchester-apotheose eindigt.

Zonder twijfel aangetrokken door de nauwkeurigheid der opmeetingen en het juiste uitzicht der vormen begint Pasteur met proefnemingen over kristallographie. Hij vat het problema der rechtsche en linksche wijnsteenzuren aan, dat door een nota van Mitscherlich aan de orde van den dag gekomen was. De oude en vermaarde Biot wist er na vele pogingen geen weg mee. Bij 't eerste zicht, nog onervaren in de wetenschap ontdekt Pasteur de hemiedrische facetten die de twee oude geleerden nooit gezien hadden en op vier en twintigjarigen ouderdom bewijst hij op onweerlegbare wijze de hoogst belangrijke betrekking tusschen de molekulaire struktuur en de physische eigenschappen, dus de grondsteen van heel de stereochemie.

Toen vatte Pasteur de studie der fermentaties aan. Maar bij de ontdekking van de eerste laktische bacillen, bij het zaaien van het gist in een niet-synthetisch midden zonder stikstof, terwijl hij de glycerine en het barnsteenzuur ontdekte als onderprodukten van de alkolische fermentatie, bij de afzondering der kiemen van de wijn-, bier- en azijnziekten, bij het vinden van de genezing dier ziekten zijn zijn proefondervindelijke resultaten zonder de minste twijfel. Hij verstond aanstonds dat hij hier voor een heel nieuwe wereld stond. Veel meer, hij was er reeds de meester van. Met de industrieele gevolgen die de fermentatienijverheid gingen omwentelen ontwaarde hij toen reeds de biologische en geneeskundige toepassingen en heel de ontzaglijke rol der mikroorganismen in de wereld.

De ontdekking der kiemen bracht Pasteur tot de kwestie van het spontane ontstaan; tegen de meening van heel de toenmalige wetenschap en ondanks de hevigste tegenkanting die, wat zelden voorvalt in wetenschappelijke kringen, in die omstandigheden niet heel fair is gebleven, bewees hij zijn stelling en gelukte erin allen ervan te overtuigen dat de spontane kiem niet bestaat, dat het leven slechts uit het leven kan komen en meteen tooverde hij de realiteit van het oneindig kleine wezen. Alle biologische phenomenen, alle fermentaties die vroeger door gebrek aan kennis als spontaan werden aanzien krijgen nu hun ware oorzaak in het bestaan van die myriaden kleine wezentjes die de gansche wereld vullen.

Na die studiën werd Pasteur naar het zuiden van Frankrijk geroepen waar een ongeneesbare ziekte de zijdewormen had aangetast. Op enkele maanden is hij weer de onbetwistbare meester geworden op dit voor hem gansch vreemd terrein; als bij tooverslag vindt hij de genezing waarnaar vaklieden te vergeefs jaren hadden gezocht.

Terug te Parijs hervat hij zijn geliefkoosde studie der oneindig kleine organismen. Bij intuitie zag hij dat het oneindig kleine de ware meester was van alle levensphenomenen en dat bijgevolg die studie bizonder op geneeskundig gebied de grootste resultaten moest opleveren.

In 1873 trad hij in de ‘Académie de Médecine’ als vrije geassocieerde en vond daar, in al de majesteit van haar imperialisme de orakelachtige en doktrinaal traditioneele geneeskunde, die spijts mannen van allereersten rang om zoo te zeggen in verouderde theorieën stikte.

Wanneer Pasteur voor de eerste maal de bespottelijke neogrieksche Tempel uit de Rue des Saints-Pères binnentrad, vermoedde het geleerde genootschap op verre na niet dat zij in haren schoot den grootsten beeldstormer ontving die de geneeskunde ooit gezien heeft, de man die met geweld bijna de heele geneeskundige wetenschap ging heropbouwen.

In de geneeskunde was de mikroob totaal onbekend. Elke chirurgische operatie was een doodelijk gevaar. ‘Een speldeprik is een open deur voor den dood’ had de groote chirurgijn Velpeau gezegd. Het opensteken van een eenvoudige zweer had soms zulke erge gevolgen dat vele chirurgen in de kleinste operatie voor ettering vreesden. Te dien tijde hoorde men slechts spreken van etterafscheiding, koudvuur, hospitaal-verrotting, belroos, bloedvergiftiging en zoo meer.

Pasteur ontdekte het groote princiep der aseptie en der antiseptie. Al die pathologische verschijnselen, die de treurige

[p. 38]

nasleep waren van bijna elke operatie, werden geweerd door het absolute ontsmetten volgens Pasteurs methode van omgeving en instrumenten.

Het zou totaal onmogelijk zijn een volledig overzicht te geven van Pasteurs werken, enkel wil ik nog even uitwijden over de genezing der razernij. De eenige positieve kennis in zake razernij was dat de virus door het speeksel werd voortgezet. De kliniek stond machteloos tegen die ziekte. Pasteur kwam aanstonds tot het inzicht dat het speeksel niet de bizonderste zetel van de virus is maar wel de hersenen en na menigvuldige inspuitingen en inentingen gelukte hij er in den virus zoo sterk te maken dat deze de razernij aanstonds deed ontstaan.

Die zeer hevige virus nu verzwakte hij trapsgewijze en na z'n volkomen neutraliseering spoot hij hem in zieke dieren die terug gezond werden. Het groot princiep der imunisatie was gevonden en in alle inentingen geldt de hoofdzaak: een virus inenten die z'n groote aktiviteit verloren heeft als imunisatie tegen andere hevige kiemen van dezelfde soort.

Ziedaar een vluchtig beeld van het magistrale werk van dien levenswekker. Een der kenschetsende hoedanigheden van Pasteur is de totale beheersching van het subjekt door het objekt, alsook die geduldige, taaie, halsstarrige aktie, die eindelijk de Stof dwingt en ze gehoorzaam en geknakt in zijn ijzeren klauwen levert.

Ik heb dikwijls gedacht aan de banale maar zoo volledig dramatische aanval van een zeester op een molusk. De duizende loopgaten door een zelfde begeerte verstard, ontzielen tot den dood, zenuw na zenuw, de krachtige tegenstrever...

Aan die ééne gedachte beantwoordt eene gevolgseenheid van aangrijpende waarde: elke ontdekking van Pasteur is op een hem telkens totaal onbekend terrein geschied. Het ware kenmerk van het wetenschappelijk genie is die grondoriginaliteit waarvan het leven van Pasteur de lange ontplooiing is geweest.

Al die verschillende terreinen waren rijkelijk voorzien van officieele theorieën door beroemde mannen gestaafd en kwamen uit waarheden van eersten rang, Zoo ik daarbij voeg dat de demonstratie der echte waarheid altijd onverbiddelijk was, zonder beroep, dat ze, de eene na de andere de eerbiedwaardige muren deed instorten dan is het niet te verwonderen dat Pasteur z'n leven lang woedend geschreeuw, onverbiddelijke tegenkanting en zelfs haat heeft moeten verdragen. Deze zachte en goede man heeft aan de horde weerstand geboden met een bijna ongelooflijke hardnekkigheid. Langs alle kanten heeft hij front geboden, zonder rust, zonder ooit te wijken, zonder andere wapens dan de koude experimenteele waarheid, zonder gebaren en zonder ‘littérature’.

Pasteur is het type van de wetenschappelijke mensch maar hij is veel meer, terecht mag hij genoemd worden een groot mensch. De fantazie, de verovering van den dichter bezat hij om die menigvuldige theorieën op te bouwen, maar na die visie waar de illuminatus, de dichter ten prooi viel aan zijn prophetische intuitie, kwam de proefnemer die niet voldaan was. De eischen en de strengheid van z' n zelfkritiek zijn zonder weerga. Ik noemde hem daareven levenswekker en dit is wel meen ik z' n gepaste titel, Op alle gebied heeft hij de hopfdfeiten ontdekt, ze doorgrond en afgewerkt. Maar ook op alle gebied waar hij de baanbreker is geweest wacht het werk op handen. Zijn werk is geen gesloten boek dat nuttig is ter inzage, z'n taak roept het streven van duizenden anderen en in alle vakken door hem gegrondvest arbeiden zijn ontelbare leerlingen. Het Pasteurmonument hoe belangrijk ook reeds is slechts het embryo van wat het worden zal. De bakteriologie, de hygiène, de mikroskopische pathologie, alle wetenschappen die hij geschapen heeft en waaraan hij de eerste methode-regels heeft gegeven, tellen nu honderden geleerden die arbeiden in zijn geest. De syphilis, de dyphteria zijn reeds verslagen door Pasteurs leerlingen en de dag nadert waarop het menschdom voor goed zal bevrijd zijn van die andere groote plaag: de Tuberculose.

De Pasteurs instituten over gansch de wereld verspreid als de schoonste monumenten die ooit een man gekregen heeft zijn de beste waarborgen der hygiène en der bakteriologie. Reeds in 1884 kon Lister zeggen dat Pasteur toen reeds meer dan vijftig miljoen menschenlevens gered had. Zijn leerlingen hebben buiten de met twintig jaar verlengde gemiddelde levensloop en dehonderdmaal verminderde kindersterfte, het wonder mogelijk gemaakt van een wereldoorlog zonder pest, zonder cholera, zonder typhus en zonder wondenverrotting. En dit alles is slechts een begin.

Het voorbeeld van dien man helpt meer dan honderd filozofische theoriën. Dat de groote leus van elke moderne wetenschaps-mensch zij: de woorden van Pasteur op z'n sterfbed: ‘j' ai fait ce que j' ai pu’.

P. VERRYKEN.

L. MOHOLY-NAGY.