Opwaartsche Wegen. Jaargang 13

[p. 174]

Boekbespreking

De Pantserkrant, door Menno ter Braak. Rotterdam, Nijgh en Van Ditmar. 1935.

De heer ter Braak, die te onzaliger ure de stoel van Borel aan Het Vaderland heeft beklommen, verbaast met bijna elke nieuwe publicatie den lezer weer door de uitingen van zijn abstraheer- en analyse-ziekte. De zelfgenoegzame eigenwijsheid, het hautaine air welke het gedrukte woord van dezen heer kenmerken, leert men overvloedig kennen in het ‘tooneelspel’ ‘De Pantserkrant’.

Het ding, dat alleen den vorm van een tooneelspel heeft, vertelt den lezer, dat er dagbladen bestaan die het eigendom zijn van wapenfabrikanten en dat de redacties van deze bladen de zakenpolitiek dezer fabrikanten moeten steunen en dienen. Er zijn redacties, die daar niet veel lust in hebben. De heer ter Braak, die een uur loopt voor een ‘conflict’ en twéé uur voor een ‘paradox’ heeft zoo vriendelijk willen zijn, in een botsing tusschen belangen en principia op dit terrein, nieuw voedsel te vinden voor zijn honger naar ‘het paradoxale’. Zijn rijke geest zou dit voedsel ongetwijfeld ook overal elders hebben kunnen vinden, doch ‘de propagandist in mij’ was ‘ontwaakt’ en de ‘eruptie’ die volgde was dit ‘spel’. Nu, daar kan men niets aan doen; dan heeft men geen keus. Nee, zeg nou zellef!

Natuurlijk moeten in een ‘Brief’, welke het boekje besluit, zorgvuldig alle intenties van den heer ter Braak worden uitgeplozen. We hopen voor hem, dat zijn lezers hem nu niet zullen misverstaan. Hij voor Zich heeft Sjestow, Dostojefski, Gide en (natuurlijk!) Nietzsche noodig gehad, om te zeggen, wat hij bedoelde, hetgeen voor bekrompen zielen als de onze eerlijk gezegd wel wat veel ineens is geweest.

Desondanks mocht het evenwel zelfs òns gelukken, door middel van de lectuur van dit ‘spel’ de hoogst belangrijke persoonlijkheid van den schrijver wat beter te begrijpen. Wat niet geheel gelijk staat met hem sympathieker vinden.

P.H.M.

Witte muziek, door Elizabeth Reitsma en jan H. Eekhout. Uitg. H.J. Paris, Amsterdam 1935.

Deze bundel draagt tot ondertitel: Mystische Lyriek der Indische Middeneeuwen. Hij bevat Vishnu-Liederen, Liederen uit den Kring van Ramananda, Liederen der Sikkels en Hinduistisch-Mohammedaanse Liederen. Ik wil hier eerst een ervaring aanhalen die ik opdeed bij het voorlezen van een der gedichten van een zekeren Tulsi-Das. Ik verzweeg de naam van den dichter en gaf aan het tiental personen, dat de voordracht beluisterde, te overwegen, wat het voor een gedicht was. De algemene opinie luidde: een hedendaags, Christelijk gedicht. Ik lees in de aantekeningen dat Tulsi-Das een orthodoxe Vishnuiet was. Waarom trok men de zoeven genoemde conclusie? Om tweeërlei reden, denk ik: omdat de overzetting geschiedde in moderne woorden en omdat veel van die woorden behoren tot de taalschat van het vrome Christendom.

Er is dus reden om te veronderstellen, dat de lectuur van deze poëzie verwarring zal

[p. 175]

stichten, ook als men met de aantekeningen voor ogen weet, dat de oorspronkelijke verzen geschreven werden door aanhangers van niet-Christelijke godsdiensten. De vraag naar de waardering van andere religies laat ik hier in het midden, maar het zou me spijten, indien deze in vertaling gegeven lyriek voor sommigen aanleiding werd tot gevolgtrekkingen als: och, zie eens hier, het komt toch allemaal zo ongeveer op hetzelfde neer. Wij behoeven maar om ons heen te zien in de hedendaagse wereld om op te merken, tot welke hopeloze gevolgen de relativering van alle godsdienst leidt.

Ik zou het een bewijs gevonden hebben van verantwoordelijkheidsbesef, als aan deze bundel een instructieve, zakelijke verklaring was voorafgegaan, welke zin de woorden als Heer, God, Genade, Zonde e.d. hebben in de religieuze gedachten van deze Indische Lyrici. Hierbij zou tevens een antwoord gegeven worden op vragen naar hun Gods- en wereldbeschouwing. De korte aantekeningen die in de bundel voorkomen, zijn niet toereikend, dunkt me, om inzicht te geven in de speciale gedachtenwereld van deze Oosterse dichters. Misschien dat het sommigen een glimlach ontlokt, te lezen, dat ik, in plaats van mij onvoorbedacht te wenden tot de schoonheid en mystiek van deze dichtkunst, dadelijk weer behoefte gevoel aan omgrenzing en plaatsbepaling. Ja - indien het me ergens dringend noodzakelijk voorkomt, dan zeker bij een uitgave als deze, die er te meer zin door gekregen zou hebben. Want deze bundel zal toch niet uitsluitend gedacht zijn voor de ingewijden. En elke leek moet zich m.i. bij het lezen van deze lyriek telkens afvragen: hoe heb ik dit te verstaan?

Wat de vertaling zelf betreft (waarvan ik de kwaliteit, in vergelijking met het voorbeeld, niet kan beoordelen), ze doet me soms aan als gedwongen van woordschikking, lijkt me niet vrij van krampachtigheid. Maar zuiver in de beeldspraak, fijnzinnig in de woordkeus is ze wel. Alleen, en dat blijft telkens de eindconclusie, het is te veel een labyrinth, waarin wij ronddolen, tenslotte met vermoeide ogen en zonder een duidelijk besef van oorsprong en centrum dezer wondere wegen.

d. B.

Drie mannen in de sneeuw. door E. Kästner. Amsterdam, L.J. Veen 1935.

Een opwekkende geestige geschiedenis vlot en luchtig van toon heeft de auteur met dit boek geschreven. Een millionair die met zijn kapitaal een groot concern drijft heeft voor de aardigheid anoniem meegedaan aan de beantwoording van een prijsvraag door een van zijn fabrieken uitgeschreven. Hij wint den tweeden prijs. Een doodarm academicus, specialist op reclame gebied, verwierf bij den wedstrijd den eersten prijs. De humor van den schrijver met deze academicus krijgt een wrange bijsmaak: deze Dr. heeft voor de zevende maal een prijs gewonnen in zulk een wedstrijd, maar een behoorlijke betrekking kan hij niet krijgen. Telkens bestaat bovendien de uitgeloofde prijs in een gratis verblijf van zeker getal dagen in een buitengewoon gezond oord of in een gratis zeereis. De Dr. heeft bijna geen kleeren om aan te trekken, snakt er naar iets te verdienen, krijgt prijs op prijs en raakt hoe langer hoe meer klem. De millionair verveelt zich dood. Zijn bezit heeft hem machteloos gemaakt. Voor hem is het zooveel-daagsche vacantieverblijf in een duur hotel een prachtige gelegenheid om te vluchten uit zijn leege leven met het te groote comfort. Hij gaat naar 't bewuste hotel in de bergen onder 't pseudoniem waarmee hij den prijs won en heeft 't oudste aangetrokken dat hij krijgen kon. Hij voelt zich hoe langer hoe meer op zijn gemak. Zijn kamerbediende moet mee, maar in de vermomming van zijn baas. Voor deze knechtenziel is geen erger kwelling mogelijk dan den millionair te moeten spelen. Hij vergist zich onophoudelijk. De huishoudster en dochter van den rijkaard, bezorgd voor zijn welzijn, waarschuwen telefonisch de hoteldirectie en geven hem instructies. Het toeval wil echter dat de straatarme academicus 't eerst in 't hotel verschijnt, waar men hem als millionair behandelt. De man begrijpt er niets van tot degene voor wie hij wordt aangezien, zijn entree doet en als proleet behandeld wordt. Beiden sluiten vriendschap en de knecht is de derde in

[p. 176]

den bond. De logeerpartij in 't hotel wordt op deze wijze een geschiedenis vol humor en misverstand, maar ook van echte gezonde menschelijkheid. Men poogt den millionair die voor proleet gehouden wordt, weg te negeren, doch dat lukt niet. Later komen de beide bezorgde vrouwen, gewaarschuwd door den knecht, in 't hotel en de bom barst. Directeur en portier van 't hotel slaan een reuze-nummer en Dr. Hagedoorn krijgt eindelijk de betrekking, die hij waard is.

Als vacantie-lectuur is dit boek nu ècht zooals 't zijn moet: Frisch en geestig. We hebben niet veel goede ontspanningslectuur, ondanks 't feit dat geen soort zooveel schrijvers heeft getrokken. Een vacantieboek is in den regel òf een liefdesgeschiedenis waarin overdadig veel Duitsche of Engelsche sentimentaliteit is verwerkt, òf een avonturenverhaal van de grootste onwaarschijnlijkheid. Kästner's boekje is gezond geestig; men lacht om de vele verwarringen en heeft toch steeds 't gevoel dat de fantasie niet uit de rails loopt. Ik wilde wel, dat een onzer eens zulk een historietje schrijven kon!

O heerlijk leven. door Sigrid Boo. Amsterdam, L.J. Veen 1935.

Dit is het derde boek van deze Noorsche schrijfster, dat in onze taal wordt vertaald. Men kent haar vlotte luchtige schrijfwijze uit de beide vorige verhalen, van welke Helga's weddenschap toch de prettigste herinneringen naliet. Men zou niet vermoeden dat de titel van dit nieuwe boek de beschrijving van het leven in een sanatorium voor t.b.c.-lijders dekt. De ‘heerlijkheid’ van het leven evenwel komt in des te scherper licht te staan wanneer men de beschrijving leest van al de mislukte, ten doode gedoemde levens, die in dit boek compareeren. De teekening der personen, hier voorkomende, is veelal raak, de beschrijving van hun gevoelsleven in de diverse phasen en met de befaamde ups and downs is boeiend en wekt den indruk, waar te zijn. De schrijfster houdt zich verre van alle sentimentaliteit. Natuurlijk heeft haar historietje een blij einde en voldoet ons dit wel 't minst door zijn opzettelijkheid. Maar het boek is met veel psychologisch begrijpen geschreven.

De kern, leesboek voor de hoogste klassen van inrichtingen van voorbereidend hoger en middelbaar onderwijs en kweekscholen, door Dr. W. v.d. Ent en Dr. W.H. Staverman. Uitg. P. Noordhoff N.V., Groninger-Batavia.

In een uitvoerig voorbericht leggen de schrijvers rekenschap af van hun bedoeling met deze uitgave, die in het proza-gedeelte hoofdzakelijk essayistisch werk van vroegere en hedendaagse kunstenaars bevat. Zij beogen stof te leveren voor het taalonderwijs in de hoge zin van het woord, waarbij strenge eisen aan het verstand van de leerlingen gesteld worden. De samenstellers van de bundel zijn van mening, dat verstandelijk begrijpen een voorwaarde is voor een zuiverder waarderen van het gevoelselement in de taalkunst. Bij de keuze van de stukken hebben zij allermeest gelet op rijkdom aan gedachten, die, naar zij aannemen, de belangstelling zullen prikkelen en gaande houden.

De bundel is gedrukt op stevig, glanzend papier, tussen de tekst staan enkele portretten. Indien de leraren de leerlingen inderdaad er toe krijgen, dat zij in deze lectuur belang stellen, indien ze zich de moeite getroosten om hun pupillen de voortreffelijkheid en de waarde van de hier verzamelde uitingen in verband met cultuur en historie aan te tonen, dan valt er veel van dit leesboek te verwachten voor de kennis van onze taal en de algemene vorming. Maar de gebruikers van dit boek zullen er niet tegenop moeten zien, om meer van hun inspanning te vergen dan gewoonlijk. Ik hoop voor ons onderwijs, dat een gedegen en pittig leerboek als ‘de Kern’ met veel pleizier en vrucht gebruikt zal kunnen worden.

d. B.